Kvda feestdagenspecial 2015 by Krant van de Aarde

Natuur / voeding / gezondheid / cultuur / innovatie / mode / vrije tijd

Jaargang 10 | December 2015

FEESTDAGEN Special

ADOPTEER JE

KERSTBOOM Uitgave van de Stichting Dag van de Aarde

TIPS! BIO-BUBBELS, HET RENDIER

EEN STOERE DUURZAME MODE & GROEN VUURWERK MENSENVRIEND Volg ons op Facebook

facebook.com/KrantvandeAarde

www.earthday.net www.krantvandeaarde.nl

Advertentie

G GOOD MORINNEIN! H S SUN

Naturals

Wakeakuep,up! W

NL-BIO-01 Non-EU Agric

ulture

RICE & COCONUT DRINK

Royal Green biologische Rijst & Kokos drink is bereid met kristalzuiver bronwater, gecertiﬁceerd biologische Italiaanse rijst, kokospuree en een snufje zeezout. De ideale vervanger voor zuivel en sojamelk. Je kan het gebruiken als een heerlijk gekoelde tropische drank, bij het ontbijt met onze geweldige cereals, in smoothies, kofﬁe of om sauzen, taarten en desserts mee te bereiden. Ongezoet (ook vrij van aroma’s). Van nature vrij van zuivel (lactose) en gluten.

SUPER MIX MUESLI

Start your engine! Het is tijd om wakker te worden en een goede basis te leggen voor de dag. Royal Green Super mix muesli is dan ook precies wat je nodig hebt. Deze muesli zit namelijk boordevol met goedheid uit de natuur en bevat minstens 39% noten, zuidvruchten en power fruit waaronder tropische kokos, heerlijke sultana rozijnen, pompoenpitten, abrikozen, moerbeien, pecannoten, walnoten, inca bessen en goji bessen. Het spreekt voor zich dat alles gecertiﬁceerd biologisch is...geniet!

COCONUT RAISIN GRANOLA

De speciale combinatie van granen, kokos en rozijnen maken deze gecertiﬁceerd biologische granola tot een heerlijke tropische verrassing. Lekker krokant en een geweldige snack voor elk moment van de dag.

Skal 0250

POWER FRUIT CRUNCH

Hier krijg je powerrrrr van! Royal Green Power fruit crunch is lekker knapperig en zit barstensvol heerlijke noten en fruit. Om ervoor te zorgen dat zowel de smaak als vitale voedingsstoffen voor 100% bewaard blijven, vriesdrogen we onze gecertiﬁceerd biologische mango, aardbeien, bramen, frambozen, bosbessen en passievruchten! Mocht je hier niet al trek van hebben gekregen...we voegen ook nog gecertiﬁceerd biologische kokos, hazelnootstukjes & amandelen toe!

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

320S_adv_rg_ontbijt_krant_vd_aarde.indd 1

12-11-15 12:50

Redactioneel

ADVERTENTIE

Welkom in deze feestdagenspecial! De Krant van de Aarde zoals u hem gewend bent, maar dan helemaal gericht op één thema. In dit geval: de feestdagen.

Elke week een tas met biologische groenten en fruit van het seizoen

De geur van de kerstboom, de knisperende, warme open haard, cadeautjes, heerlijk tafelen en snoepen, gezelligheid met familie en vrienden, proosten op het nieuwe jaar. Maar ook: Te veel koken, bergen plastic verpakkingen van eten en cadeaus, vervuiling van vuurwerk dat nog dagen op straat ligt en de uitstoot van de bezorgauto’s die alle cadeaus rondbrengen omdat de Sint ze niet meer op zijn paard kwijt kan. Kortom: de feestdagen hebben ook een minder leuke kant. Maar dat hoeft niet! De Krant van de Aarde wijdt deze feestdagenspecial allereerst aan feestdagengerelateerde natuur: een verhelderend artikel over het rendier bijvoorbeeld, en de grote bedreigingen van het woongebied van de kerstman: de Noordpool. Daarnaast lichten we een hele hoop duurzame feestdagen-initiatieven uit. Van hippe feest-outfits tot heerlijke en verantwoorde recepten, en van adoptiekerstbomen tot duurzaam vuurwerk. Laten we niet hopen op een witte kerst, maar er met zijn allen een groene kerst van maken! Jolien Scholte Hoofdredacteur

Ontvang de Krant vd Aarde thuis: 25% korting bij 1000 restaurants

Doneer €10,00 op NL21ABNA0617736146 t.a.v. Stichting Dag van de Aarde en ontvang super korting bij groene stroom van Greenchoice, 25% korting bij meer dan 1000 restaurants. Deze krant een jaar lang thuis bezorgd.

www.odin.nl

abonnementenservice: info@fbw-woerden.nl

Aanbiedingen

Lekker biologisch bubbelen doe je bijvoorbeeld met de Prosecco Soralec van het Italiaanse wijnhuis Perlage! Tegen inlevering van deze bon met 10% kassakorting* Actie geldig bij Estafette t/m 2 januari 2016, max. 2 flessen per bon

www.estafettewinkel.nl D

-O

Inspirerende opleidingen academie gastronomie landgoed

Een ontspannen, duurzame vakantieplek in de bossen met 18 vrij gelegen vakantiebungalows, een bijzondere kinderboerderij, speeltuin en biologische winkel.

• Natuurvoeding • Moestuincursus • Natuur in Leiderschap

De Roek ligt net buiten Otterlo op 1,5 km van Nationaal Park De Hoge Veluwe met het Kröller-Müller Museum, te midden van prachtige bossen, heide en zandverstuivingen.

Karweg 2 Otterlo

•

www.deroek.nl

•

• Verbindend communiceren

kraaybeekerhof.nl

0318-591757

Geschenkset “kaneel & sterren” Kerst set 1

Superleuk Cadeau! Extra: eigen naam erop

voor je gezondheid voor het milieu voor onderweg waterstructurering

€9 90 Geurmengsel Kaneel & Sterren 5 ml Een warme, harmoniserende geur met essentiële oliën van o.a. kaneel bio, sinaasappel bio ,tonka extract bio

www.flaska.nl

+ Houten hanger geluksster

Geschenkset “WInterMaGIe” Kerst set 2

€9 90 Geurmengsel Wintermagie 5 ml Een warme-kruidige, harmoniserende geur met essentiële oliën van o.a. mandarijn bio, honing extract bio, tonka extract bio +Keramieken geursteen hanger Meer info kijk op www.primaveralife.nl

Flaska is een herbruikbare glazen waterfles die je helpt om zorg te dragen voor je gezondheid en het milieu. Met Flaska voorkom je het ongewenst binnenkrijgen van schadelijke stoffen afkomstig van plastic van water of dranken uit plastic flessen. Het glas is geprogrammeerd met behulp van het TPS procédé, waardoor de fles de vibrationele structuur van water verandert. Met de Flaska fles wordt de vibrationele structuur van water dichter bij de structuur van bronwater gebracht oftewel water in zijn natuurlijke omgeving en dit wordt waterstructurering genoemd. Iedereen die gevoelig is voor de smaak van water proeft het verschil. Overtuig jezelf en bezoek Flaska Nederland tijdens de kerstfair Mariënwaerdt in Beesd of ga naar www.flaska.nl

Inhoud

Jaargang 10 Feestdagenspecial

Aarde Natuur Interview Grannyâ&#x20AC;&#x2122;s Finest 6 Water Lucht Bio champagne test redactie 8 Zon Gezondheid Het rendier 10 Kerstboom adopteren Lichaam Werk14

SchoLeven Favoriet feestdagenrecept 31 Agenda & Colofon 39 Overvloed

INHOUD

8 8 17 18 22 24 28

Vriendschap Voedselverspilling Passies Geld De hoofdbrekensGevoel van de Kerstman Duurzame feestkleding Bankrekening Geluk Groen vuurwerk Klaver Vier Liefde Column: sluipeco

Gezondheid Lichaam Werk Succes Relatie

Mode

Granny’s Finest verenigt generaties in hip brei-merk ‘Oma’s ambacht, gekoppeld aan jong design-talent’

Niek van Hengel en Jip Pulles startten in 2011 met Granny’s Finest. Inmiddels breien er zo’n 400 oma’s mee aan het hippe merk, dat de ontwerpen van jonge designers een podium geeft. ‘De oudere en jongere generaties kunnen zoveel van elkaar leren’ Tekst: Jolien Scholte I Beeld: Granny’s Finest

Niek van Hengel bezocht een aantal jaar geleden zijn oma in het verzorgingstehuis, en maakte een praatje met een oudere dame die daar zat te breien. “Ik vroeg haar wat het werd, maar ze had eigenlijk geen idee. Ze breide niet specifiek iets of voor iemand, maar gewoon omdat ze het leuk vond om te breien.” Van Hengel bleef ermee in zijn hoofd zitten. Het was uiteindelijk het begin van Granny’s Finest, de sociale onderneming die hij met compagnon Jip Pulles op 19 juli 2011 oprichtte. Pulles stuitte destijds bij het schrijven van zijn afstudeerscriptie op twee maatschappelijke kwesties: een groeiende vraag naar ambachtelijke producten, en ook de groeiende vergrijzing en de vereenzaming van ouderen. Van Hengel en Pulles besloten om breiende oma’s te koppelen aan jonge ontwerpers: Granny’s Finest was geboren. Inmiddels zijn er 25 breiclubs door heel Nederland, waar in totaal 350 tot 400 oma’s breien. Verschillende collecties, voornamelijk mutsen en sjaals, zagen het licht. Ook een baby-collectie behoort nu tot het merk, en een wooncollectie met gebreide kussens en plaids.

‘Oud en jong inspireren elkaar’ “We koppelen de ambacht van de oude generatie aan het inzicht van jonge designers”, legt Van Hengel uit. “Die wisselwerking gaat heel goed, en is erg vruchtbaar.” De ondernemer noemt de babycollectie van Rosanne van der Meer als voorbeeld: die is tot stand gekomen in samenwerking met de oma’s. “De oma’s hebben de tijd, die de

Mode

jonge ontwerpers minder hebben. En de jongere generatie weet wat er speelt in de mode en design.” Want het is voor de dames wel even anders breien dan ze van huis uit gewend zijn. “Van dat grove breisel is nu in de mode, en dat wordt met hele grote, dikke breinaalden gebreid. Of een goed voorbeeld is ook ons kussen met vissegraatsteek, die onze breiclub uit Utrecht gezamenlijk heeft

geleerd.” De breiclubs zijn laagdrempelig, stelt Van Hengel. “Ook iemand die al 20 jaar niet meer gebreid heeft is welkom, net als de ambitieuze breier.” Samenwerking tussen generaties zou meer moeten plaatsvinden, vindt hij, zodat ambachten niet verdwijnen. “Niet alleen breien, maar ook ander werk. Als we alles outsourcen naar Azië verdwijnen die ambachten uit Nederland, en dat is zonde. Gelukkig is er wel steeds meer aandacht voor. Het festival Ambacht In Beeld bijvoorbeeld.”

Betaald in uitjes, gezelligheid en trots De oudere generatie -de Granny’s- krijgen niet betaald. Volgens Van Hengel is dat ook niet waar de oma’s naar op zoek zijn. “Vooral trots is heel belangrijk. Dat ze met mooi materiaal werken, dat in goede winkels hangt, en ook met plezier gedragen wordt.” Daarnaast is het streven om van het breien een echt ‘uitje’ te maken, met koffie en lekkers. “Laatst hebben er bijvoorbeeld ook clubs zitten breien in de Bijenkorf, dat vinden de dames prachtig.” Door de bezuinigingen in de zorg zijn er weinig activiteiten voor de ouderen, stelt Van Hengel. “De club biedt een alternatief voor de bingo. De oma’s vinden het vooral belangrijk om hun tijd leuk te besteden en bij elkaar te komen.” De eenzaamheid onder ouderen wordt nooit zo benoemd, zegt de ondernemer. “Maar ik heb wel reacties gehad van kinderen en kleinkinderen die zeggen: sinds oma bij de club zit is ze veel vrolijker.”

Druppel op gloeiende plaat Van Hengel is trots op de 350 grannies, maar wil ook groeien. “Er zijn 2,6 miljoen mensen boven de 65 in Nederland, en recent onderzoek heeft uitgewezen dat meer dan 1 miljoen zich wel eens eenzaam voelt. Onze 350 grannies zijn dus nog maar een druppel op de gloeiende plaat. Eind volgend jaar willen we 1000 deelnemers hebben.” Het moeilijkst, stelt Van Hengel, is het om de balans te houden tussen hoeveel er verkocht kan worden en het maakproces leuk houden. Die uitdaging zit vooral in de continuïteit. “We willen niet tegen de oma’s zeggen dat ze op moeten

schieten, dus dan moeten we meer breiwerk uitdelen aan meer oma’s.” Granny’s Finest werkt voor het overgrote deel met vrijwilligers. “We hebben vier fulltimers, en willen met dat kleine team een zo groot mogelijke impact hebben.”

Persoonlijke boodschap van de maakster Ook de logistiek is steeds meer regelwerk, naarmate het bedrijf groeit. “We zitten nu in vijf grote steden, en liggen bij de Bijenkorf, Sissy Boy, maar ook online bij Wehkamp. Nu willen we juist ook meer kleine winkels erbij, die ons verhaal goed kunnen vertellen.” Dat verhaal brengt Granny’s Finest ook zelf over via de kaartjes die aan de producten hangen. Op dat kaartje kan de Granny die het gebreid heeft iets schrijven. “Alleen haar naam, of een boodschap, bijvoorbeeld ‘met deze muts heb je deze winter warme oren’”, legt Van Hengel uit. Op het kaartje staat daarnaast een coupon waarmee je online gratis een kaartje kan sturen naar je Granny, om haar te bedanken. Eventueel kan je zelfs een foto uploaden met de aankoop. Er wordt nog niet veel gebruik van gemaakt, Van Hengel denkt omdat mensen het niet gewend zijn. “Maar er is enorme vreugde als er wel een kaart binnenkomt: die gaat dan meteen mee naar de club.”

De nieuwe winkel, en het kantoor van Granny’s Finest zit sinds kort naast het centraal station van Rotterdam: in de Delftse Poort. Loop er gerust eens binnen voor een feestdagencadeautje. Op vrijdagmiddag kun je daar ook de Rotterdamse club in actie zien.

Test

–Bio Bubbels – de redactie test

Met een verantwoorde knaller het nieuwe jaar in Oud & Nieuw: daar hoort natuurlijk een goeie fles bubbels bij. Biologisch, welteverstaan. De redacteuren van de Krant van de Aarde (geen kenners, wel liefhebbers) testen vier varianten, en geven hun ongezouten mening. Tekst: Jolien Scholte

Bruno Michel Cuvée Blanche Champagne Brut Euro: 33,70

Stellar Organics Extra Dry Vonkelwijn Euro: 10,30

Wat zegt de omschrijving? Een heerlijke gulle, biologische Champagne. Vol en appelig. Met de geur van brood en elegant bittertje. En hoewel Brut (droog), toch ook een klein zoetje, dat mooi in balans wordt gehouden door de zuren. Gemaakt van twee van de drie klassieke champagnedruiven Pinot Meunier (53%) en Chardonnay (47%).

Wat zegt de omschrijving? Mooie verfrissende bubbelwijn. Licht geelgroen van kleur met fijne mousse. Ruikt naar groene appels en een beetje grassig en heeft ook duidelijke toastgeuren. Smaakt ook frisgroen: de karakteristieken van de Chenin Blanc en Sauvignon Blanc komen duidelijk naar voren. ‘Extry dry’ volgens het etiket, met ook een aangenaam klein zoetje.

Wat vindt de redactie? “Oeh, hij ruikt wel vreemd”, “Lekker! Er zit pit in deze”, “Hier krijg ik het wel warm van”, “Veel smaak heeft ie, heel vol”, “Dit vind ik meer iets voor het hippe feestje van de buurvrouw, niet iets wat ik thuis snel opentrek”, “Erg droog, en erg lekker!”.

Albet i Noya Cava Brut Petit

Wat zegt de omschrijving? Sappig, verfrissend en lekker, deze biologische Cava. Ruikt naar peer en abrikoos en brioche. Met een verfijnde mousse, veel geel fruit in het smaakpallet en heerlijk lange afdronk. Smaakt goed bij zoetwatervis, schaal en schelpdieren en sushi. En als aperitief sla je ook zeker geen flater met een fles Albet i Noya Brut Petit.

Euro: 13,75

Pizzolato Prosecco Violette Frizzante Euro: 7,20

Wat zegt de omschrijving? Deze biologische rosé prosecco geurt en smaakt zachtjes naar aardbeien en appel. Heeft een zachte mousse zoals het een frizzante betaamd. Het fruit houdt de zuren mooi in balans. Droog en knisperend, met lange afdronk. Goed koud drinken als aperitief, bij een zomerse lunch, lichte vis en salades.

Test

Wat maakt wijn biologisch? Biologische wijn is wijn gemaakt van druiven uit een gecertificeerde biologische wijngaard. Maar waar wordt op gelet bij het certificeren? Tot 2011 viel alleen het telen van druiven onder biologische regelgeving, het maken van de wijn - het vinificeren - niet. In de wijngaard moesten biologische wijnboeren zich houden aan regels, in de kelder was er van alles toegestaan. Een rare situatie, waar de Europese Unie eind 2011 een eind aan heeft gemaakt. Het vinificatieproces wordt nu dus ook gecertificeerd. De nieuwe wetgeving verbiedt ten eerste het gebruik van sorbinezuur in biologische wijn. Sorbinezuur is een van nature voorkomend conserveermiddel, het zit bijvoorbeeld in lijsterbessen, maar het wordt op chemische basis (E-200) ook gebruikt in de voedingsmiddelenindustrie. Sorbine werkt tegen schimmels en gisten. Vanaf de oogst van

Wat vindt de redactie? “Fruitig, zurig”, “Hm, lekker deze”, “Vlakke afdronk”, “Ik proef ook wel een bittertje”, “Lekker fris van smaak”, “Champagne zoals het bedoeld is”, “Als je nog een slokje neemt is ie nog lekkerder… schenk mij nog maar wat bij”

2012 zal je dit goedje niet meer onder je kurk terugvinden. Ook het gebruik van sulfiet (zwavel) is beperkt. Sulfiet komt van nature voor in wijn en helpt de wijn te conserveren, maar het mag wettelijk gezien ook worden toegevoegd om de wijn nog beter houdbaar te maken. In gangbare wijn mag maximaal 160 milligram per liter bij rode wijn en 210 milligram per liter bij witte wijn worden toegevoegd. De nieuwe regels stellen nu dat het sulfietgehalte in biologische wijn minstens 30 tot 50 milligram per liter lager moet zijn dan in de conventionele tegenhangers. Sommige biologische wijnmakers gaan echter beduidend verder en voegen helemaal geen sulfiet aan hun wijnen toe.

Petra: “Deze is heerlijk fris” en Jolien: “Perfecte fles bubbels voor Oud & Nieuw”

Wat vindt de redactie? “Dit is een gemakkelijke doordrinker”, “Bubbelt niet zo hard, dat is wel lekker”, “Een beetje te limonade-achtig voor mij”, “Er zit niet bijzonder veel smaak aan. Niet zo speciaal deze”, “Ik vind hem juist verfijnd en lekker licht”, “Ja, maar niet zo feestelijk”, “Toch zou ik hier wel een paar glaasjes van lusten.”

De wijnen die de redactie heeft geproefd zijn afkomstig van BiologischeWijnwinkel. nl. Een initiatief van Frank Rozendaal. ‘Het is het klassieke verhaal van een uit de hand gelopen hobby.’ Vijf jaar geleden begon het met wat dozen wijn in de kelder en inmiddels heeft Frank Rozendaal één van de leidende webshops op het gebied van biologische en biodynamische wijnen in Nederland. ‘En we zijn inmiddels ook actief in België en hebben een eigen importbedrijf opgezet’, vertelt hij trots.

De favoriet van… Frans: “Deze is tenminste stevig van smaak” en Moniek: “Maakte de meeste indruk”.

Wat vindt de redactie? “Knalt hard, schuimt heftig”, “Hm, ik vind hem in eerste instantie wat flets. Maar hij heeft wel een lekkere lange afdronk”, “De smaak die je verwacht, maar dan wel heel lekker.” “Vrij zurig. Goed, maar niet legendarisch”, “Hij ruikt lekkerder dan hij smaakt vind ik”, “Hier wil ik wel een paar flessen van in huis.”

Frank Rozendaal: ‘Ik ben nogal groen aangelegd’

De favoriet van… Yvonne: ‘Heerlijk, een feestelijke prikkel’

Waarom heeft hij voor biologische wijnen gekozen? “Ik denk omdat ik zelf nogal groen ben aangelegd. Van kleins af aan heb ik interesse in alles wat leeft, groeit en bloeit. Biologische wijn was daarmee niet meer dan logisch, want in de bio wijngaarden krijgt de natuur de ruimte. Dat levert gezonde wijnranken op die diep wortelen. En al dat moois wordt opgeslagen in de druiven.” Volgens Rozendaal is het verschil tussen biologische en niet-biologische wijnen zelfs te proeven. “Er zit meer leven en vitaliteit in de biologische wijnen.” Naast wijnhandelaar is Rozendaal ook imker en blogt hij op franksfood.nl over echt en eerlijk eten. “Ik probeer smaak en natuur te combineren in mijn bedrijf. Volgend jaar zal ik ook imkerworkshops en wijnproeverijen gaan verzorgen. Die twee dingen liggen heel dicht bij mij, maar het is vooral mooi om anderen daarvan mee te laten genieten!”

Natuur

Is het waar ?

Wat vliegt daar door de stille nacht Op weg naar â&#x20AC;&#x2DC;t kind dat op hem wacht? Beladen op zijn snelle slee Neem hij cadeautjes voor je mee. Het is een rendier dat kan vliegen Waarom zou ik daar om liegen? Zolang je er maar in gelooft Brengt hij wat jou is beloofd. Maar dat kan niet, zegt de een Vleugels? Daarvan is er geen. Welles, zegt dan weer de ander Het is immers een Laplander! Hoe dan ook, het rendier schiet Door het luchtruim onbespied En brengt jou waar je om vroeg Tenzijâ&#x20AC;Ś jij je ooit misdroeg!

Natuur

Rendier

is een stoere mensenvriend

Wat een rare naam: rendier. Is het een dier dat rent? Natuurlijk niet, want dan zou een windhond dat ook zijn. Een rendier is een telg uit de hertenfamilie die leeft in arctische gebieden, toendra’s en noordelijk gelegen bossen. Daarom komen wij het dier hier niet tegen, anders dan in de plaatjes van de Kerstman die zijn slee laat trekken door het oersterke beest. Tekst: Frans van der Beek

Rudolph the red nosed reindeer is wereldberoemd dankzij het kerstlied met de tinkelende belletjes. De rode neus, die in het donker licht geeft, is en blijft een raadsel. De Kerstman koos rendier Rudolph wegens die neus als een soort koplamp voor de slee. Die populariteit heeft grote gevolgen gehad. De woonplaats Rovaniemi, de hoofdstad van Lapland, werd door slimme Finnen uitgeroepen tot woonplaats van de Kerstman en dat leidde tot een grootschalige toeristenindustrie. ‘SantaPark, the Christmas Experience’ trekt het hele jaar door bezoekers uit alle windstreken van de wereld. Toeristen kunnen een tochtje maken met Santa’s rendieren, of op de foto met de oude baas. De Kerstman heeft zelfs een eigen postkantoor: Santa Claus Office, FIN-96930, Arctic Circle, Finland.

Prestaties Het rendier is voor de Samen* wat de koe of het varken is voor de Nederlander en voorziet in alles wat een mens nodig heeft. Van de melk wordt kaas gemaakt. Vlees vinden ze een delicatesse. De huid levert zacht leer op voor kleding en de pezen worden gebruikt om schoenen en kano’s bijeen te houden en van de beenderen maken ze naalden. Zelfs de darmen zijn geschikt als zak waarin vlees wordt bewaard. Rendieren worden als lastdieren ingezet of om sleeën te trekken. De prestaties als trekdier zijn groter dan die van een paard op oneffen of bevroren terrein. Een rendier kan een gewicht van 135 kilo trekken met een gemiddelde snelheid

van twaalf kilometer per uur en legt per dag gemakkelijk ruim vijftig kilometer af. Het zijn gemakkelijk en goedkoop te onderhouden dieren. Ze verdragen extreme kou en hebben geen stal nodig. Ze vinden hun eigen voedsel, het rendiermos, zelfs als er een dikke sneeuwlaag ligt en vinden hun weg in barre omstandigheden.

Geweien Aanvankelijk was het rendier een nomade, een wilde, die door de mens is gedomesticeerd. De sociale rangorde verandert met het seizoen, maar meestal geldt dat hoe groter het gewei van het mannetje, des te hoger hij op de sociale ladder staat. Tijdens de bronsttijd zijn de volwassen

Natuur

ADVERTORIAL

Natuur mannetjes met hun grote geweien de meerdere. Na de bronsttijd werpen de mannetjes het gewei af voor de ogen van de wijfjes, die vervolgens de leiding nemen. Dierlijk feminisme in Finland dus. Een oud mannetjesrendier met veel ervaring in vechten, behoudt de verworven status, want hij heeft geleerd zijn eigen kracht te kennen. Dit verklaart waarom mannetjes zelfs zonder gewei hun sociale positie behouden. Tijdens de winter blijft het kalf bij de moeder en krijgt voedsel uit de krater die moeder in de sneeuw heeft gemaakt. Mannetjes gebruiken hun gewei louter ter verdediging en niet om in een gevecht om een wijfje een concurrent te verslaan. Ook wijfjes hebben een gewei. Dat hebben ze nodig om andere dieren uit de kudde te verdrijven die ook op zoek zijn naar voedsel. Het kalf zou van de honger

omkomen als moeder het niet zou beschermen tegen soortgenoten die ook op zoek zijn naar eten.

Samen op weg De dieren leven in kuddes van soms duizenden exemplaren en werden meestal beheerd door de Samen, een inheems volk met een eigen cultuur en taal. De Samen hebben het moeilijk, want grondbezitters staan niet toe dat de kuddes over hun gebied door de bossen trekken, met rechtszaken tot gevolg. Een ander probleem is dat de meren niet meer dichtvriezen door de afdamming van rivieren en de waterkrachtwerken. De migratieroutes worden daardoor verstoord

met als gevolg dat de rendieren over trajecten van honderden kilometers moeten worden getransporteerd om een slachthuis te bereiken. Vroeger slachtten de Samen de dieren gewoon in de open lucht, maar daar heeft de regelgeving vanuit Brussel een stokje voor gestoken. Onzinnige bemoeizucht, menen de Samen, want de kou voorkomt sowieso de hygiĂŤnische problemen waar de EU zich druk over maakt. Het imago van het rendier heeft dus twee gezichten. Enerzijds de mythische kompaan van de Kerstman, anderzijds een bedreigde diersoort die ook het exotische volk van de Samen in ernstige problemen brengt. De mensenvriend verdient beter!

Het Samen-volk De Samen of Sami zijn een van oorsprong nomadisch volk dat in Lapland woont. Ze worden ook wel Lappen genoemd. De Samen wonen in Lapland, in het noorden van Noorwegen, Zweden, Finland en in Rusland. Een deel van de Samen leefde traditioneel als nomaden die rendierkudden volgden in hun jaarlijkse voedseltrek. Vanaf de 17e eeuw is de levenswijze van de Samen sterk veranderd. Vandaag de dag leeft een klein percentage nog nomadisch. De meeste Samen hebben zich als visser of landbouwer gevestigd. Hun leven verschilt tegenwoordig in weinig opzichten van dat van de ScandinaviĂŤrs

Natuur

Bouw een band op met je kerstboom: adopteer ‘m!

‘Zo zonde als kerstbomen op de brandstapel belanden’ In 2002 begonnen Erwin Kooijman en Kyra Gunneweg een kerstboomkwekerij en tien jaar geleden waren de bomen groot genoeg om geadopteerd te worden. ‘Adopteer Een Kerstboom’ was een feit. “We hebben geen achtergrond in kerstbomen kweken, maar vonden het erg zonde dat die bomen elk jaar op de brandstapel belanden.” Tekst: Jolien Scholte

Natuur “Vanaf het begin is er veel interesse geweest in het adopteren van kerstbomen”, vertelt Kooijman. “Dat was voor ons de stimulans om ermee door te gaan.” Inmiddels zijn er 13 uitgiftepunten van adoptie-kerstbomen en zijn er nog drie andere biologische kwekerijen aangesloten.

Elk jaar dezelfde boom Dit is hoe het werkt: mensen betalen een bepaald bedrag per jaar voor een boom en daarnaast statiegeld van 10 euro. Dat statiegeld krijgen ze terug als ze de boom weer inleveren in goede conditie. De boom krijgt een label, en zo kun je elk jaar dezelfde boom, inmiddels ietsje groter natuurlijk, in huis hebben.

In goede conditie houden Wat belangrijk is, is dat mensen de kerstboom goed verzorgen. Je moet hem bijvoorbeeld regelmatig water geven. Kooijman: “Mensen zijn dat niet gewend om dat te doen met kerstbomen, maar het is echt noodzakelijk om ze in goede conditie te houden. Anders kun je ze wel terug de grond in zetten, maar gaan ze alsnog dood.” Natuurlijk kunnen mensen de boom, mits ze hem goed verzorgen als hij binnen staat, ook in hun eigen tuin terug zetten. Maar de ervaring leert Kooijman dat niet iedereen dat wil, en veel mensen hebben ook geen tuin. De meeste bomen doen het goed eenmaal weer terug in de grond, maar Kooijman en Gunneweg hebben ook wel wat uitval elk jaar. “Belangrijk is om, naast de goede verzorging in huis, te beginnen met een redelijk klein boompje. Die kan jaren mee en wordt steeds een klein beetje groter. Heel grote bomen zijn moeilijker om terug te planten. Daar moet dan een grotere kluit mee mee naar de klant, maar dat gaat vaak niet.”

Het geheim: rondsteken Het ‘geheim’ van Adopteer Een Kerstboom is dat de kerstbomen rondgestoken zijn. “Dat betekent dat we regelmatig de wortels rondom wegsteken, zodat er geen dikke wortels, maar genoeg dunne haarwortels ontstaan”, legt Kooijman uit. “Alleen bomen met haarwortels kunnen goed water opnemen. Bij normale kerstbomen krijg je vaak wel een kluit mee, maar daar kan je helemaal niets mee: dat zijn gewoon stompjes van wortels.” Kooijman en Gunneweg runnen een biologische kerstbomenkwekerij. “Dat wil zeggen dat we geen kunstmest gebruiken, alleen organische mest. En we gebruiken ook geen bestrijdingsmiddelen.”

‘Je bouwt er een beetje een band mee op’ De adoptie-families die elk jaar hun eigen kerstboom komen halen zijn heel divers vinden de kwekers. Kooijman: “We zien aan de ene kant mensen die heel enthousiast zijn over het biologische element en het recyclen van de bomen. En aan de andere kant ook mensen die het gewoon heel leuk vinden om elk jaar dezelfde boom te hebben. Je bouwt er een beetje een band mee op, met je eigen kerstboom.” Sommige mensen doen slechts 3 jaar met een boom, anderen 7 jaar. “Dat ligt er aan hoe groot hij is als je begint, en hoe goed hij wordt verzorgd.” Intussen zijn er zo’n 2500 adoptie-kerstbomen in Nederland, schat Kooijman. “En we groeien nog steeds. Dit jaar zijn er bijvoorbeeld nieuwe uitgiftepunten in Rotterdam en Alkmaar.”

Geschikt voor adoptie? De traditionele fijnspar, groen met fijne, stekelige naalden, en de Servische spar, grijsgroen met kromme, stekelige naalden, hebben de grootste kans om de kerst te overleven: 95 procent van de bomen doet het na terugzetten weer prima. De Nordmannspar, groen met stompe naalden, is lastiger. De overlevingskans van deze bomen is ongeveer 50 procent. Van de Koreana spar, grijsgroen met witte puntjes, overleeft 70 procent.

ADVERTORIAL

De designcollectie van Marmoleum Modular by vtwonen De nieuwe designcollectie van ‘Marmoleum Modular by vtwonen heeft 35 nieuwe, vloeren. Sand, Breeze en Earth zijn voorbeelden die meteen uitleggen waar de vloeren voor staan. Marmoleum Modular is milieuvriendelijk en gemaakt van natuurlijke, biobased grondstoffen. Ook is de collectie voor het eerst in stroken en tegels verkrijgbaar. De vloeren zijn onverslijtbaar, comfortabel, nemen de omgevingstemperatuur aan en zijn zelfs geschikt voor vloerverwarming. Het Shade-dessin heeft bijvoorbeeld subtiele nuances en neutrale tinten van beton en natuursteen, terwijl de Marble-lijn juist staat voor een levendige uitstraling door de

klassieke en eigentijds gemarmerde kleuren. Dit wordt nog eens extra versterkt doordat de collectie is opgebouwd uit verschillende legpatronen zoals het blokpatroon, de visgraat en het zogenaamde kwartsteensverband. Wil je een mooie lijnenstructuur? Ga dan voor het Lines-dessin; bestaande uit organische lijnen die precies op echte houtnerven lijken! Een belangrijk bestanddeel van de vloeren is het verantwoord geteelde lijnzaad. Dit kleine superfood-zaadje wordt vaak in gezonde levensmiddelen gebruikt zoals muesli. Ook de rest van de ingrediënten van Marmoleum zoals houtmeel, hars en jute zijn hernieuwbaar en biologisch verkregen.

Daarnaast kunnen een groot deel van het afval en oud Marmoleum hergebruikt worden. Hierdoor is Marmoleum samen met hout de duurzaamste vloerbedekking ter wereld. Ook is Marmoleum écht Nederlands en vindt de productie plaats in Assendelft. Hier staat ook de Marmoleum Modelwoning waarin je de veelzijdigheid van Marmoleum kan zien. Wil je meer weten? Kijk dan op www.forbo-flooring.nl en klik vloeren voor thuis of www.vtwonen.nl/voor-iedereeneen-vloer voor de openingstijden en meer informatie.

ADVERTORIAL

Door MacuView kun je letterlijk beter zien! Op jullie website lezen we dat MacuView voeding voor je ogen is, wat bedoelen jullie daar precies mee?

je ogen! Dit is perfect voor ouderen, omdat het ook een positief effect op gezichtsscherpte en zicht in het donker heeft.

MacuView is gebaseerd op speciale eieren die een hoger gehalte van de werkzame stoffen luteïne, zeaxanthine en omega-3 vetzuren (DHA) bevatten. Door deze voedingstoffen kan de macula goed functioneren, die weer zorgt voor het centrale scherpe zien. De luteïne, zeaxanthine en DHA uit de eieren wordt gebonden aan de vetten in de eidooier. Hierdoor worden ze veel beter opgenomen in het lichaam en zijn ze dus letterlijk goed voor

MacuView is een 100%natuurlijk product van de boerderij, kun je wat meer vertellen over hoe het product tot stand komt? De basis wordt gevormd door eieren en zuivel. Het zijn echter geen ‘gewone’ eieren die gebruikt worden voor de productie van MacuView. De eieren komen namelijk van scharrelkippen die speciaal kippenvoer krijgen. Het kippenvoer bevat extra DHA,

luteïne en zeaxanthine die afkomstig zijn uit de bloem van het Afrikaantje. Deze extra stoffen in het kippenvoer worden opgenomen in de dooiers van de eieren die de kippen leggen. Daarna wordt de eidooier uit het ei gehaald en gemengd met zuivel. Dit verse zuiveldrankje wordt gedroogd tot een poeder en verpakt in een sachet. Het poeder dient opgelost te worden in water, zodat er een smakelijk geel gekleurd zuiveldrankje ontstaat. Puur natuur dus! Wat maakt MacuView nog meer bijzonder? Het Nederlandse bedrijf Newtricious, dat dit product ontwikkelde, verricht al sinds 2007, in samenwerking met gerenommeerde onderzoeksinstellingen op het gebied van oogheelkunde, wetenschappelijk onderzoek naar de werking van MacuView. Naast de nationale studies, loopt er momenteel een grote internationale studie met MacuView in Nederland, Duitsland, Engeland en Amerika. Het betrekken van de beste wetenschappers in de wereld op dit gebied en de goede resultaten uit de uitgevoerde studies maken dit product uniek. Daarbij is de consument vanaf het begin van MacuView betrokken geweest bij het proces. Tenslotte zijn zij diegene waarvoor het product bestemd is en waar wij het allemaal voor doen.

Column

column

Sluip-eco

Deze column is geschreven door Stiefcollectief, bestaande uit Roanne van Leijden en Nura Rutten. Ze bedenken nieuwe bedrijven die amper potentie hebben op de markt, maar wel een gapend gat in de maatschappij dichten. Je kan ze vinden op www. stiefcollectief.nl.

Over het geheel genomen zijn de laatste dagen van het jaar elke keer weer één grote parade van opgedrongen genietmomentjes en geforceerde emotionele ervaringen. Gelukkig monden deze dan toch vaak weer uit in oprechte gezelligheid en sympathie voor alles en iedereen in de wereld. Dat is fijn, maar uiteindelijk wil iedereen met Oud & Nieuw het jaar zelfgenoegzaam afsluiten. Het is toch een fijn idee als je eigen jaar iets beter was dan dat van de rest van je vrienden en familie. Vooral als jij net iets beter bent geweest voor de wereld.

Bij ons kun je volledig undercover de wereld redden. Word lid en kom zo duurzaam de feestdagen door, zonder dat iemand het merkt. Waarschijnlijk doe je in de decembermaand al heel veel stiekem. Dit kan er ongetwijfeld bij.

Hoe werkt Sluip-eco? Tijdens de feestdagen voeren we onder andere de volgende operaties uit waar jij je bij aan kan sluiten. Wij leveren ook het materiaal dat je nodig hebt om ongemerkt groen december door te sluipen. Momenteel lopen de volgende acties:

•

Maar helaas, de feestdagen zelf dragen meestal weinig bij aan je ecologische zelfingenomenheid. De overconsumptie, de extra plastic tassen om al die overconsumptie in te vervoeren, het aluminiumfolie gewikkeld om alle Sinterklaaspoppen, kerstkransjes, aardappelsalades en grote stukken rosbief, de buitenwarmtelampen die ineens overal opduiken als jij zo nodig je warme chocolademelk buiten op moet drinken, de extra ritjes in de auto om alle familie op te halen, de verplichte reeks borrels met unheimische versnaperingen die iemand aan het eind van de middag allemaal moet weggooien, de familieleden die al het vuilnis in de verkeerde bak gooien, de extra uren voor de televisie, de extra douchebeurt om de gourmetlucht uit je haren te wassen, de papierverspilling omdat je voor alles wat je in je mond stopt servetten en houten prikkers nodig hebt en de verwarming die thuis constant staat te loeien omdat je al die godvergeten dagen vrij bent. Maar, laten we allemaal wel wezen, tijdens de feestdagen kun je niet met een priemende vinger de hele dag jezelf, en vooral niet iedereen om je heen, op zijn of haar ecologische misstappen wijzen. Dat zou niet alleen je eigen pret drukken, maar ook alle vreugde gigantisch bederven voor je mede-feestgangers. Alsof de scheiding van je oom en tante, je mokkende single-vrienden en haatdragende sinterklaasgedichten van je zwager niet genoeg zijn. Bovendien wil je niet de rest van het jaar bekend staan als ‘de groene trut’. Houd die wereldverbeterende voornemens dus maar even voor je. De feestdagen moeten voor iedereen leuk zijn. Op die strepen kan je in januari wel weer gaan staan. Gelukkig hebben wij de oplossing: Sluip-eco.

• •

•

De speelgoed buy-out. Na grondig marktonderzoek kopen we gezamenlijk hét populairste speelgoed van het jaar volledig op, om dit vervolgens door te verkopen aan de wanhopige ouders die door het tekort alles over hebben voor dat ene beloofde cadeau. De royale winst steken we in een duurzaam project. Daarnaast gaan we in december met guerilla meatsquads de supermarkt in om de kiloknallers te verstoppen achter de pastarekken. Uit plasticcontainers verzamelen wij het hele jaar verpakkingen, zodat je macrobiotische groenten voor de feestdiners wel gewoon in plastic kunnen worden verpakt. Niemand zal ook maar vermoeden dat het eten eigenlijk plasticvrij verpakt was. Neem bij ons grote hoeveelheden vuurwerk af, die altijd falen bij het afsteken. Samen met je familie en vrienden sta je vol verwachting op straat, en dan, nee, helaas: “Wat heb ik toch een rotspul gekocht. Sorry jongens, we gaan.” Deze is ook ideaal: je komt in deze maand bij heel veel mensen thuis. Neem elke keer een van onze bakstenen mee om stiekem in de stortbak te leggen. Voilà, minder waterverbruik. En natuurlijk voor de vermindering van CO2uitstoot: neem geen gesneden bloemen of kerstbomen, maar presenteer alles met kluit. Authentiek, noem je dat dan.

Bij ons kan je fairtrade producten kopen, duurzaam beleggen en met de fiets naar de kerstborrel, maar dat allemaal discreet gepresenteerd als in het leven van Jan Modaal. Kerst is voor iedereen, niet voor je idealen. Daar zorgen wij voor.

Voeding

Een lege vuilnisbak

En een weelderig kerstdiner Voedselverspilling tegengaan is hot, maar verspilling komt nog altijd op grote schaal voor. Vooral rond de feestdagen stijgt het percentage voedsel dat in de vuilnisbak belandt. Met eind december in het vizier zet de Krant van de Aarde nuttige tips op een rij, zodat je na het eetfestijn niet teveel hoeft weg te gooien. Tekst: Moniek Verstegen

Bij Kromkommer maken ze soep van groenten die te lelijk zijn voor het supermarktschap. Skippers gaan er ’s nachts op uit om afgedankt voedsel uit containers te vissen. En Wastewatcher Thomas Luttikholt ontwikkelde een app die chefkoks in de horeca helpt minder voedsel te verspillen. Aan initiatieven om voedselverspilling tegen te gaan geen gebrek. Toch gooien horeca, supermarkten en andere partijen in Nederland op jaarbasis voor 2,5 miljard euro aan voedsel in de vuilcontainer, en de consument spant met nog eens 2,5 miljard de kroon. Uit onderzoek van Milieu Centraal en het Voedingscentrum in 2013 blijkt dat jij en ik bijna 14 procent van het voedsel dat we kopen weggooien. Dat komt neer op meer dan honderd kilo per huishouden en bijna vijftig kilo per persoon. Melk en melkproducten, brood, groenten, fruit, rijst en pasta verdwijnen het vaakst in de vuilnisbak.

Een derde weggegooid Tijdens de feestdagen bereikt de voedselverspilling in Nederland een hoogtepunt. Afgelopen jaar deed marktonderzoeker PanelWizard een onderzoek onder duizend consumenten. Wat bleek? De 14

Gevolgen van voedselverspilling Wat zijn eigenlijk de gevolgen van deze grootschalige voedselverspilling? Natuurlijk kost verspilling geld, maar de productie van het voedsel kost ook veel energie. Bovendien zorgt het transport van voedsel en het verwerken van weggegooid voedsel voor extra CO2 uitstoot. Voedselverspilling is dus slecht voor de portemonnee én het milieu.

te wijten aan gebrek aan ruimte in de koelkast. Voedsel belandt buiten of in de garage, en dat komt de houdbaarheid niet ten goede.

Volle koelkast Om ruimte te besparen in de koelkast, is het handig om te weten welke producten écht in de koelkast moeten, en welke niet. Tomaten, aubergines en paprika bijvoorbeeld, die bewaar je liever buiten de koelkast. Knolgroenten en kolen hoeven er ook niet in. Net als aardappels, die blijven het langst goed op een donkere koele plek. Milieu Centraal ontwikkelde een handige app genaamd GF-kalender. Daarin vind je voor alle groenten en fruit direct een bewaaradvies.

Wel/niet invriezen? procent aan verspilling wordt rond de kerst bijna een derde. De deelnemers van het onderzoek werden gevraagd wat hiervan de oorzaak is. Het weggooien van voedsel bleek grotendeels

Een handige manier om bederf tegen te gaan is invriezen. Wat kun je wel en wat kun je beter niet invriezen? En voor hoelang? Het internet staat vol met tips, en een aanrader is de facebookpagina van Hoezo50kilo. Hoezo50kilo is een campagne

Voeding van het Voedingscentrum om voedselverspilling tegen te gaan, en als je vragen hebt over het bewaren van voedsel kun je die stellen in de timeline. Een komkommer en een stuk kaas bijvoorbeeld, die kun je beter niet invriezen, maar varkensvlees kun je prima voor 4 maanden laten liggen. Kip- en rundvlees zelf tot 9 (!) maanden. Brood voor 2 maanden en gekookte restjes kunnen zonder problemen voor 3 maanden worden ingevroren.

THT en TGT Let ook goed op de houdbaarheidsdatum die op de producten staat en maak daarbij onderscheid tussen ‘te gebruiken tot’ en ‘ten minste houdbaar tot’. Volgens het Voedingscentrum zijn producten na de ‘ten minste houdbaar tot’-datum vaak nog prima te eten. Voor producten met een ‘te gebruiken-tot’-aanduiding gelden strengere regels. Deze producten kunnen na het overschrijden van de datum beter laten staan, dan bevatten ze namelijk mogelijk ziekteverwekkers.

No-waste diner Goed bewaren is dus belangrijk als je verspilling wilt tegengaan. Maar er zijn nog veel meer andere tips die de feestdagen minder vervuilend maken. Daisy Scholte is journalist en werkt mee aan de campagne Hoezo50kilo. Zij verzamelde op de site Hetkanwel.net 10 handige tips om verspilling tegen te gaan. Neem maar eens een kijkje. Onze favoriet? Een no-waste diner op derde kerstdag met al je vrienden en hun restjes.

Recept: Kerstpudding van oud brood Helemaal mooi zou het natuurlijk zijn als je je gasten tijdens kerst trakteert op een gerecht dat gemaakt is van eten dat je normaal gesproken in de vuilnisbak zou gooien. Zo vonden we op Hetkanwel.net een recept voor, jawel, kerstpudding gemaakt van oud brood. Een tip van Waste Watchers NL. Ingrediënten:

• • • • • • • •

10 sneetjes oud brood 400 ml melk 2 kaneelstokjes speculaaskruiden 1 ei 150 gram suiker honing 250 gram boter

Doe de melk, het ei, de suiker, kaneel en kruidenmix (speculaaskruiden) in een pan en breng dit aan de kook. Wanneer dit mengsel kookt haal je de pan van het vuur en bewaar je deze even. Pak vervolgens een bakblik, of in mijn geval een pan zonder handvat, en begin daar het oude brood in de kruimelen. Plaats eerst 5 sneetjes en voeg dan de helft van de boter toe aan het brood in de pan. Ga vervolgens verder met de overige helft van het brood en de boter. Ik heb er nog extra honing bij gedaan, want die had ik nog toevallig in mijn kast staan. Lekker, nog zoeter. Voeg vervolgens het gekookte melk mengsel toe en zet het ovenblik circa 30 minuten in een voorverwarmde oven op ongeveer 230 graden Celsius. Na het bakken is het zaak om de broodpudding eerst af te laten koelen, de boter gaat weer stollen hierdoor wordt de pudding hard. Daarna kan je de pudding snijden.

ADVERTENTIE

Huid en intiem care met natuurzu Dermagiq® is een nieuwe en innovatieve productlijn gericht op huidherstel en intieme verzorging.

De producten zijn effectief in het verlichten van veel voorkomende ongemakken van de huid en de int

De Dermagiq® producten zijn zeer zorgvuldig samengesteld en onderscheiden zich vooral door een hoo

gehalte aan honing (tot 100%, afhankelijk van het product). Voor een optimale werking van de producte is verder gekozen voor veilige, effectieve en zoveel mogelijk natuurlijke ingrediënten. Nieuw in het Dermagiq-assortiment zijn: Dermagiq Day Cream en Dermagiq Night Cream, Dermagiq Foot, Dermagiq Foot Spray en Dermagiq Body Wash. Net als de bestaande Dermagiq producten zijn ook deze producten effectief, getest en prettig in gebruik. Voor informatie, over onze producten of over Dermagiq kunt u terecht bij uw drogist of onze website. www.dermagiq .com

Dermagiq. Verzorging met de kracht van de natu Advertentie 442 x 289 mm

uivere honing

tieme zone.

og, effectief

uur.

www.dermagiq.com

Aarde

De hoofdbrekens Sinterklaas heeft zijn problemen met de zwartepietendiscussie, maar ook onze Kerstman is genoodzaakt na te denken over de moderne tijd waarin hij leeft. Want zoals ‘Loesje’ constateert: “Als het zo doorgaat met die smeltende ijskappen, Het leefgebied komt de kerstman volgend jaar ook met de boot”. Volgens de van de Kerstman, legende woont de Kerstman in het Noordpoolgebied en daar zijn rendier en vele zijn de gevolgen van klimaatverandering duidelijk andere diersoorten is in gevaar. zichtbaar. Wat zijn de grootste hoofdbrekens De ijskappen van de Noordpool van de Kerstman? smelten in rap tempo als gevolg van de klimaatverandering. De toekomst van de Kerstman op de Noordpool dreigt letterlijk weg te smelten.

keer zo snel als in de rest van de wereld.

IJskappen smelten

Door het ‘albedo-effect’ smelten de ijskappen nog eens extra snel. Dit betekent dat ijs en sneeuw een groot deel van de zonne-energie terugkaatst. Nu de Noordpool ijs en sneeuw verliest, absorberen rotsen en water meer zonne-energie, waardoor het gebied sneller opwarmt. Bovendien, als de gletsjers en toendra’s smelten zal het niveau van de zeespiegel stijgen.

Klimaatverandering is een complex probleem: allerlei bedreigingen en gevolgen beïnvloeden elkaar. De Noordpool kan beschouwd worden als een soort ‘early warning’-systeem voor de aarde, door zijn ligging en de wereldwijde lucht- en waterstromen. De Noordpool warmt twee keer zo snel op als de rest van de aarde. Door co2uitstoot stijgt de temperatuur, maar de gemiddelde temperatuurstijging op de Noordpool gaat twee

Kerstman stamt af van Sinterklaas De Kerstman stamt af van onze Goedheiligman Sinterklaas. Dit Nederlandse erfgoed werd rond 1600 tijdens de migratie van Nederlandse kolonisten ingescheept en overgebracht naar Amerika. De Amerikanen noemde hem Santa Claus, een verbastering van de Nederlandse naam Sinterklaas. Dit werd de Kerstman, zoals wij hem nu kennen. Er doen verhalen de ronde dat hij in Groenland zou wonen, in Finland, in Turkije, of in Rusland. Andere landen houden de Kerstman graag binnen hun eigen landgrenzen, maar volgens de Noord-Amerikaanse vertellingen en tradities woont de Kerstman op de Noordpool.

Dit heeft extreme gevolgen voor mensen en dieren. De ijsbeer heeft bijvoorbeeld ijswater nodig om te jagen. Hij kan zijn vetreserves, om de winter door te komen, moeilijk aanvullen als hij niet voldoende kan eten. “De ijsbeer is het bekendste slachtoffer van het snelle smeltproces op de Noordpool,” vertelt bioloog Shaye Wolf (Scientias, 2010). Ook zijn er veel andere pooldieren die worden bedreigd, zoals walrussen, poolvossen, zeehonden, vissen en rendieren.

Leefgebied rendier in gevaar Daarnaast zijn er nog een aantal niet klimaatgerelateerde bedreigingen die de Kerstman dwars zitten: de olie- en gaswinning, de scheepsvaart en de visserij. De scheepsvaart oefent een toenemende druk uit op het kwetsbare Noordpoolgebied. Dit komt vooral door de toenemende vraag naar grondstoffen en energie. Bovendien heeft het smelten van het pakijs in het Noordpoolgebied er voor gezorgd dat veel schepen kiezen voor een kortere vaarroute. Daarnaast vormen overbevissing en overbejaging voor dieren als de ijsbeer, de walvis en vele vissoorten een ernstige bedreiging.

Tekst: Katharina van der Meer

Door al deze activiteiten wordt het leefgebied van zijn rendieren steeds kleiner. Commerciële bosbouw en de toenemende aanwezigheid van mensen maken het onmogelijk om te grazen en te trekken. Hele populaties staan hierdoor onder druk en raken van elkaar gescheiden. De kuddes trekken over afstanden van wel 3000 km per jaar, op zoek naar betere weersomstandigheden en voedsel. Rendieren eten vooral korstmos en paddenstoelen. Ze vallen steeds meer ten prooi aan de klimaatverandering in de zogenaamde ‘permafrost’-gebieden. Rendieren sterven vooral na toenemende winterse regenbuien. Onderzoekers van de universiteit van Washington hebben nu een verklaring voor dit verschijnsel. Het Noordelijke leefgebied van het rendier is voor het grootste gedeelte van het jaar bedekt met sneeuw en ijs, dit verwijderen de rendieren met hun hoeven om op die manier bij het ‘diepvrieseten’ te komen. Regen sijpelt nu door de sneeuwlaag, waardoor er een dikke ijslaag ontstaat op de bodem. Het lukt de rendieren daardoor niet meer om het voedsel te bereiken. Zelfs een mens met gereedschap kan daar niet doorheen komen. De voorspelling is dat sneeuwbuien steeds vaker gevolgd zullen worden door winterse regenbuien. Het leefgebied van het rendier zal naar verwachting de komende tachtig jaar met 60 procent krimpen.

Aarde

van de Kerstman

Olie- en gaswinning De grootste gas- en aardoliereserves zijn te vinden op de Noordpool, vooral in de zee, in zones met een grote biologische waarde. Het is een moeilijk te ontginnen gebied, vanwege de lage temperaturen en weinig zonlicht, maar de afname van het zee-ijs maakt het gebied steeds toegankelijker. Om gas en olie te winnen moet er werk uitgevoerd worden in de belangrijke ongerepte zones. Dit brengt veel risico’s met zich mee, met mogelijke olierampen tot gevolg. De extreem lage olieprijs, waarschuwingen van deskundigen en aanhoudende wereldwijde milieuprotesten hielden Shell in eerste instantie niet tegen om proefboringen uit te voeren in het noordpoolgebied. Gelukkig is Shell eind oktober gestopt met zoeken naar olie in de zeebodem bij Alaska. Eén van de organisaties die langdurig actie heeft gevoerd tegen deze winningen is Greenpeace. Hier werd uiteraard verheugd op dit besluit van Shell gereageerd: “Als Shell definitief stopt met olieboringen bij Alaska, is dat heel goed

nieuws en een overwinning voor het milieu”, aldus campagneleider Faiza Oulahsen van Greenpeace (Volkskrant, 2015). De vraag blijft, trekt Shell zich nu alleen terug vanwege de lage olieprijs, of trekken ze zich wel degelijk wat aan van de milieuorganisaties en de druk van de samenleving? “Het is fantastisch dat de laatste zoektocht naar de laatste resten fossiele brandstof wordt gestaakt. Het laat zien dat Shell steeds meer moeite heeft om nieuwe voorraden te vinden en dat het tijdperk van de fossiele brandstoffen voorbij is.” Aldus een woordvoerster van Milieudefensie (Volkskrant, 2015).

‘HO HO HO’ Wat de Kerstman betreft is het hoog tijd om zijn leefgebied te beschermen. De aantasting van de poolgebieden heeft enorme gevolgen voor de rest van de wereld. De smeltende ijskappen leiden tot overstromingen, opwarming tot klimaat-instabiliteit en vervuiling tot verlies van

biodiversiteit. In de lichamen van ijsberen en zeehonden worden hoge concentraties PCB’s en zware metalen zoals kwikzilver en cadmium aangetroffen. Dit jaar roept de Kerstman dan ook: “HO HO HO! Genoeg zo!” Wat kunnen we er aan doen om het tij te keren? Om deze processen te vertragen en dit kwetsbare gebied te beschermen, is het belangrijk dat bedreigingen van buitenaf het gebied zo min mogelijk verstoren. Een beschermde status is nodig om niet-klimaatgerelateerde bedreigingen te verkleinen. Het zou in feite een no-go-area moeten zijn en het is aan onze minister van Buitenlandse Zaken om dat in de Arctische Raad en binnen de VN aan de orde te stellen. Er is haast bij. De olieprijs kan zo weer gaan stijgen en de bloeddruk van onze bedreigde Kerstman ook. Zijn rode wangen zijn niet langer rood door de Glühwein en frisse kou, maar verbrand door de zon en verhit door de stress. Laten we hem dat niet aan doen. Kerst moet geen zomerfeest worden en de Noordpool geen olieput!

Mode

Duurzaam gekleed tijdens de feestdagen

Vind je perfecte duurzame feestoutfit: strategieën en tips Foto: Dresspecially

Een party outfit van zijde of wol? Een little black dress van katoen of polyester? Sieraden van goud en accessoires met parels en diamanten? Mooi, maar niet per se milieu- en mensvriendelijk. Krant van de Aarde’s mode-expert Lynsey Dubbeld geeft een hele hoop tips voor groene, eerlijke én feestelijke outfits. Om die te vinden kun je je richten op de levensduur van een outfit (slow fashion), of het aloude speurwerk. Tekst: Lynsey Dubbeld

Het mooiste cadeau, het heerlijkste kerstmenu en de perfecte make-up. De feestdagen van december kunnen nogal wat keuzestress meebrengen. Vooral als het gaat om duurzame alternatieven voor de traditionele chocoladeletter, kalkoen of lipstick. En wie het helemaal verantwoord wil doen, staat ook nog eens voor de uitdaging om een eerlijke, groene outfit te vinden. Het goede nieuws: er is steeds meer feestelijke kleding te vinden die mooi is voor jou, de makers en het milieu. Klinkt duurzame party fashion ingewikkeld? Twee slimme strategieën helpen om de keuzestress te verminderen.

Levensduur Allereerst is het goed om te weten dat het duurzame gehalte van een outfit voor een groot deel wordt bepaald door de levensduur van een kledingstuk. Want hoe langer een kledingstuk een plek krijgt in onze garderobes, hoe minder grondstoffen er verbruikt worden voor het maken van nieuwe. Vanuit dit perspectief investeren ecofashionista’s bij voorkeur in tijdloze klassiekers van hoge kwaliteit. Bij merken en winkels die zich specialiseren

Foto: Conny Groenewegen

Mode

in slow fashion zijn dat soort items volop te vinden. Slow fashion, dat zich nadrukkelijk afzet tegen de populariteit van fast fashion, en het wegwerpgedrag dat daar vaak mee samenhangt, is inmiddels een heuse trend. Nederlandse ontwerpers zoals Elsien Gringhuis, Emily Hermans, Monique van Heist en Sanne Jansen creëren collecties met simpele silhouetten in basiskleuren. Bij slow fashion winkels, zoals het toonaangevende

Zady.com en het internationale Yooxygen.com, zijn bovendien klassiekers te vinden die in elke (feest)garderobe wel een plek verdienen. Zoals de little black dress en het witte overhemd. Sieraden en andere accessoires kunnen ervoor zorgen dat klassiekers een (extra) feestelijk tintje krijgen. Met dank aan shops zoals A Beautiful Story, Dit Is Waar en Papita zijn dit soort eyecatchers eenvoudig in een fairtrade variant te vinden.

Speurwerk De tweede strategie richting een groene, eerlijke feestgarderobe is om de zoektocht naar de ideale party outfit te starten bij verantwoorde winkels en merken. Zo is er geheid een feestjurk te vinden bij gespecialiseerde winkels en webstores, zoals Today is a Good Day, watMooi en Green This Season. Milieuvriendelijke alternatieven voor stoffen zoals katoen en polyester zijn te vinden bij merken die veel biokatoen, hennep, biologisch linnen, bamboe, tencel of gerecyclede materialen gebruiken. Dat is het geval bij bijvoorbeeld Culture Fabric (dat gespecialiseerd is in jurken van gerecyclede zijde) en Dutch Spirit (waar vrouwen een duurzaam mantelpakje op maat kunnen laten maken). Maar ook bij labels zoals L’Herbe Rouge, Komodo, Miss Green en People Tree.

Foto: Dresspecially

Voor de heren Mannen hebben het maar makkelijk als het gaat om feestkleding: met een mooi pak komen ze al een heel eind. Duurzame kostuums zijn te vinden bij bijvoorbeeld Dutch Spirit en Braintree. Mannen met lef dragen een kleurige blazer of een opvallend overhemd, bijvoorbeeld van het fairtrade merk Afriek. En er is meer duurzame herenmode met een feestelijk tintje. Bij het Spaanse label Ecoalf kunnen mannen terecht voor onder andere trenchcoats, colberts en schoenen van gerecyclede materialen. Voor onvervalste slow fashion is een bezoek aan de webshop van Honest By een must. In deze winkel verkoopt de Vlaamse ontwerper Bruno Pieters zijn eigen duurzame collecties én die van andere ontwerpers die transparantie over hun productiemethode hoog in het vaandel hebben staan.

Foto: Charlotte Bialas

Ook een bezoek aan de websites van Fair Wear Foundation en Made-By kan inspiratie opleveren om de feestdagen in een duurzame outfit door te brengen. Bij Fair Wear zijn onder meer Anna van Toor, Expresso en Filippa K aangesloten. Daarnaast werken ‘party proof’ labels zoals Claudia Sträter, Eileen Fisher en Gucci onder de vlag van Made-By aan verduurzaming van hun collecties. Wie niet bang is voor uitvoerig speurwerk, kan via beoordelingssites zoals GoodGuide of Rankabrand.nl opzoeken hoe verantwoord het favoriete feestmodemerk is. GoodGuide heeft rapportcijfers gegeven voor de duurzaamheid van ruim 300 kledingmerken. En met labels van A tot E is op Rankabrand.nl te zien hoe honderden merken die verkocht worden in alledaagse winkels presteren op duurzaamheid.

De prijs Is de decembermaand al duur genoeg? Een feestelijke nieuwe outfit hoeft niet kostbaar te zijn. Zo leen je voor enkele euro’s bij De Kledingbibliotheek (in Utrecht) en Lena The Fashion Library (in Amsterdam) een uniek item, dat je na een maand weer inlevert voor het volgende. Bij winkels zoals Rumors (in Amsterdam) en de Gooische Fashion Outlet (in Blaricum en Den Bosch) is hoogwaardige tweedehands kleding te koop, tegen een fractie van de nieuwprijs. En met een beetje geluk ontdek je zelfs op Marktplaats of bij de Kringloopwinkel een pareltje om jarenlang mee te schitteren.

Foto: Charlotte Bialas

ADVERTENTIE

TONZON Vloerisolatie

Meer comfort en lagere woonlasten met de laagste milieubelasting

De koude grond onder ons huis zuigt de warmte onderuit de woning en zorgt voor een koude vloer. Dit is niet comfortabel en de permanente afkoeling naar onderen zorgt voor een onnodig hoog energieverbruik. Het Nederlandse bedrijf TONZON heeft al in 1980 een oplossing bedacht die nu na 35 jaar nog steeds de meest effectieve blijkt; het Thermoskussen. Dit is een revolutionair isolatiemateriaal dat volledig opvouwbaar is en isoleert als een thermosfles. Door de andere manier van isoleren heeft het in de praktijk een veel hoger effect op de vloertemperatuur dan andere isolatiematerialen. De opmerkelijke werking is onder meer bevestigd met live-experimenten voor de tv camera's van 'Wist Je Dat?' (RTL4) en VARA's 'Kassa Groen'. De gemiddelde besparing in de praktijk komt uit op 15 tot 20% en kan bij vloerverwarming oplopen tot wel 40%.Lees meer op www.tonzon.nl Doorsnede van een kruipruimte met TONZON Thermoskussens en Bodemfolie

Bodemfolie stopt vocht en radon TONZON Vloerisolatie sinds 1980 dĂŠ oplossing

ADVERTENTIE

flowsleeping_advertentie_wk42_2.indd 1

22-10-2012 21:31:02

Mode

Van ver weg Met labels zoals Alchemist, Dresspecially, Van Jos en Philana is er bepaald geen gebrek aan verantwoorde Nederlandse modemerken. En er staat ons nog meer moois te wachten, bijvoorbeeld dankzij het Wool2 project dat nieuwe truien van oude wol maakt.

Foto: Michaela Jedinak

Diervriendelijke mode De jurken van Michaela Jedinak London zijn het toppunt van slow fashion: ontworpen om perfect te passen en jarenlang mee te gaan, en eerlijk gemaakt in Engeland van luxe Italiaanse stoffen. Michaela Jedinak, die een achtergrond heeft als modejournalist en stijladviseur, is ook nog eens een fervente tegenstander van bont en een gepassioneerde pleitbezorger van diervriendelijke mode. Een Franse hoogvlieger is Charlotte Bialas, die collecties maakt van vintage zijde. De ontwerper zoekt daarvoor wereldwijd op veilingen en antiekmarkten – en bij textielfabrieken en outlets – naar overgebleven stoffen die een tweede leven verdienen.

Foto: Charlotte Bialas Foto: Conny Groenewegen

Webwinkels

Bomen planten Maar ook buiten de landsgrenzen worden op een duurzame manier party proof collecties gemaakt. Zo zijn alle collecties van Amour Vert duurzaam geproduceerd. En zorgt het Amerikaanse merk er ook nog eens voor dat voor elk verkocht item een boom wordt geplant in bedreigde natuurgebieden in Noord-Amerika. Kitty Ferreira promoot de collecties nadrukkelijk als Made in England. Alle materialen, waaronder biologische zijde, worden met de hand gekleurd in Londen met natuurlijke verfsoorten. Daardoor is de ecologische voetafdruk minimaal – en krijgen klanten een uniek item in handen.

Webwinkels zoals The-acey.com en Reveenvert.com nemen je een hoop speurwerk uit handen door luxe mode van verschillende duurzame designerlabels aan te bieden. Van Odette New York en het Britse Blake LDN tot Nanuschka (uit Hongarije) en Fonnesbech en Aiaju (uit Denemarken). Handig is ook Gatherandsee.com, een online winkel die bijzondere items uit de hele wereld samenbrengt. En daarbij duidelijk aangeeft waar het gaat biologische stoffen, gerecyclede materialen, fairtrade producenten of ambachtelijk handwerk. Foto: Charlotte Bialas

Innovatie

De gevolgen van vuurwerk op het milieu

Romeinse kaarsen en De Vierdaagsefeesten in Nijmegen deden het dit jaar voor het eerst, en inmiddels heeft ook de Tilburgse Kermis laten weten er in 2016 mee te beginnen. Tijdens beide evenementen wordt alleen nog ‘groen’ vuurwerk afgestoken. Beter voor mens, milieu en dier. Waarom is het beter? En is gewoon vuurwerk écht zo schadelijk? Tekst: Moniek Verstegen

Afgezien van letsel en overlast, veroorzaakt vuurwerk schade aan het milieu. Ten eerste is er het probleem van zwerfafval. Iedereen herkent het wel, de straten liggen op 1 januari bezaaid met resten van afgestoken vuurwerk. Dat wordt lang niet allemaal opgeruimd en gaat zwerven, met alle gevolgen van dien.

Zware metalen

Tijdelijke smog Ten tweede zorgt het afsteken van vuurwerk voor tijdelijke smog door fijnstof. De eerste twee uur van het nieuwe jaar zou de concentratie fijnstof veertig

EcoColor vuurwerk Leverancier van het groene vuurwerk van de Vierdaagsefeesten in Nijmegen en de Tilburgse kermis is Dream Fireworks. Dit bedrijf ontwikkelde het zogenoemde EcoColor vuurwerk met een Spaanse

keer zo hoog zijn als gewoonlijk. Het inademen van fijnstof, dat uit verschillende deeltjes bestaat, is schadelijk voor de gezondheid. Mensen met een chronische longaandoening doen er daarom goed aan de uren rond de jaarwisseling binnen te blijven.

Op de fijnstof-deeltjes liften zware metalen uit het vuurwerk mee, zoals barium, antimoon, strontium en koper. De natuur kan zware metalen niet afbreken en planten nemen ze op. Voor

partner. De zware metalen in het vuurwerk zijn vervangen door lithium, natrium, kalium, rubidium en cesium. Deze stoffen zorgen voor de kleuren rood, oranje, violet, paars en roze. Groen en wit waren moeilijk na te bootsen, maar inmiddels

verschillende metalen is onderzocht of ze giftig zijn voor mensen en dieren, en bij welke concentraties. Maar het is moeilijk om precies te bepalen wat de effecten zijn van de stoffen in de natuur. Wel zijn er normen opgesteld voor de concentraties van deze zware metalen. Een voorbeeld: van strontium is aangetoond dat het problemen veroorzaakt met botgroei. Zware metalen zorgen voor kleureffecten, en daarom is siervuurwerk slechter voor mens en milieu dan knalvuurwerk. Illegaal vuurwerk is extra belastend voor het milieu omdat het cadmium bevat.

meldt de website van Dream Fireworks, dat dit nu ook is gelukt. De kunststof omhulsels van het vuurwerk bestaan waar mogelijk uit karton, papier en bio plastic. Bio plastic kan volledig en veilig door het milieu worden afgebroken.

Innovatie

gillende keukenmeiden De regels • Vuurwerk mag alleen de drie dagen voorafgaand aan de jaarwisseling worden verkocht

• Vuurwerk mag uitsluitend worden verkocht door handelaren met een speciale vergunning van de gemeente.

• De minimumleeftijd om consumentenvuurwerk te kunnen kopen is 16 jaar.

• vuurwerk mag uitsluitend op oudejaarsdag van 18.00 uur ‘s avonds tot nieuwjaarsnacht 2:00 afgestoken worden.

Onderzoek Verschillende instituten, zoals het RIVM en Rijkswaterstaat, onderzoeken waar deze metalen terecht komen. Uit een samenvattend rapport van Milieu Centraal blijkt dat bijna de helft van de deeltjes in de bodem trekt en terecht komt in het oppervlaktewater, zoals rivieren en beekjes. De rest belandt in het riool. Daar worden de deeltjes afgebroken door bacteriën of worden ze meegenomen in de afvalverwerking. Een deel stroomt weer door naar het oppervlaktewater.

Lage concentraties Met de concentraties van de zware metalen in de natuur valt het eigenlijk best wel mee. Uit hetzelfde rapport van Milieu Centraal blijkt dat de concentraties barium, antimoon en strontium, ver

onder de gestelde normen blijven. De conclusie is dan ook dat de uitstoot van deze stoffen door vuurwerk (nog) geen groot probleem vormt. Koper is een ander verhaal. In een aanzienlijk deel van het Nederlandse oppervlaktewater wordt de norm overschreden. Het overgrote deel is afkomstig van railverkeer, maar het aandeel van vuurwerk is schokkend. Maar liefst 11 procent van de verontreiniging wordt veroorzaakt op die ene dag van het jaar dat we vuurwerk afsteken. Hoe dan ook, veel alternatieven voor de particuliere vuurwerkliefhebber zijn er niet. Google levert nagenoeg niets op. Een leverancier zou in 2011 een ‘groen’ pijlenpakket in het assortiment hebben gehad, maar dat is er inmiddels niet meer. Misschien moeten we toch maar richting vuurwerkshows van gemeenten?

Opinie: Wel/geen verbod op vuurwerk? In december 2014 werd de volgende vraag gesteld aan het EenVandaag Opiniepanel. Moet er wel of geen vuurwerkverbod komen? 23.649 leden deden mee en het resultaat? 62 procent van de respondenten vond het een goed plan als het vuurwerk in hun gemeente wordt verboden, en er in de plaats een grote vuurwerkshow komt, georganiseerd door de gemeente. 29 procent vindt het een slecht plan en 9 procent had geen mening.

Demeter

Duurzaamheidsvirus

De internationaal bekende Nederlandse geoloog Peter Westbroek roept op om bij elk besluit de aarde als enig werkelijk aandeelhouder te zien. Alhoewel we ideeën over circulaire economie langzaam maar zeker wel beginnen te begrijpen, is het werkelijk duurzaam denken en handelen bij de meesten van ons nog niet in ons DNA neergedaald. We plaatsen ons ‘zogenaamd’ buiten de aardse kringlopen. Dat doen we in tijd en plaats.

We verplaatsen onze oplossingen en daarmee onze problemen nog maar al te graag richting toekomst, al is die ‘toekomst’ in het kader van klimaatverandering al volop onder ons. Eerst nog een verre vliegreis en een nieuwe auto en dan kijken we weer verder. Plannen en doelstellingen voor 2030 worden opgesteld en waarschijnlijk tegen die tijd bijgesteld. In de landbouw is het korte termijn economische belang leidend, de afbetaling op bodemvruchtbaarheid en biodiversiteit stellen we als verwende pubers voor ons uit. We willen het niet zien en geloven. Als gevangenen in ons zelf geschapen door geld geregeerde universum. Westbroek geeft in z’n boek ‘de ontdekking van de aarde’ aan dat de astronauten die vanaf de maan naar de aarde keken allen als ‘hippies’ terugkeerden. Zo mooi en kwetsvaar ervaarden ze die planeet Maar hij geeft ook aan dat die zelfde planeet op de lange duur alles vernietigt wat niet in de planetaire ontwikkeling past. Dus dat zou zo maar het mensensoort kunnen zijn als we ons als kleine kinderen blijven gedragen. Hoe oncomfortabel het in eerste instantie ook lijkt, de hamvraag is welke beslissingen nemen we vandaag. Wat stoppen we in onze mond, hoe gaan we van A naar B. Alles wat we vervuilen, moet uiteindelijk opgelost worden binnen het systeem. We hebben geen ‘reserveplaneet’. We kunnen kiezen, onze kinderen en kleinkinderen zoeken het maar uit, of we inspireren elkaar en steken elkaar aan zoals bij een uiterst besmettelijk virus, want ‘duurzamer leven’ blijkt ook nog leuk te kunnen zijn. Biodynamische boeren werken en denken al als vanzelfsprekend in kringlopen. Je onderdeel voelen van het leven in het hier en nu is een waardevolle ervaring. Laat je besmetten. Bert van Ruitenbeek, directeur stichting Demeter. Demeter is het keurmerk voor biodynamische landbouw en voeding.

ADVERTENTIE

Biodynamische kw a l i t e i t

Leven begint met Demeter Demeter is de Griekse godin van de vruchtbaarheid en het internationale keurmerk van de biodynamische landbouw. Demeter gaat verder dan biologisch. Eisen en richtlijnen zijn strenger. Met grensverleggende landbouwmethoden versterken boeren de natuurlijke levenskracht die bodem, planten, dieren en mensen in kringlopen aan elkaar doorgeven. Hun gewassen worden rustig volwassen, dankzij een ruime vruchtwisseling en minimale bemesting. Echt lekker en gezond voedsel komt uit het meest natuurlijke landbouwsysteem. Logisch dat je meer van leven geniet, als je zulke goddelijke sla eet. www.stichtingdemeter.nl

Voeding

Drie gangen feest! Lisette Kreischer verwent ons in deze special met een heus driegangenmenu. Perfect voor de feestdagen! De recepten komen uit haar nieuwe boek: ‘Groente uit zee’.

Voorgerecht Cheesy bloemkoolsoep met hazelnoten & zeekraal Deze soep heeft een romige en zachte smaak en is zeer verwarmend, dus perfect tijdens de koude winterse dagen. De hazelnoten zorgen voor een nootachtige en licht bittere touch en de zeekraal voor de zilte toon. Serveer een klein schaaltje ervan als voorgerecht tijdens je kerstdiner.

Ingredienten voor 4 personen: • • • • • • • • • • •

90 gram ongezouten hazelnoten, gepeld olijfolie 1 flinke ui, gepeld en fijngesnipperd 2 teentjes knoflook, gepeld en fijngehakt 1 bloemkool, gewassen en in kleine roosjes gesneden 1,25 l water 2 blokjes groentebouillon 2 el edelgistvlokken 75 g zeekraal, gewassen en ontdaan van eventuele harde onderkantjes sap van 1/2 citroensap fijn zeezout en versgemalen zwarte peper

•

Extra: edelgistvlokken

Verwarm de oven op 175 graden. Bekleed de bakplaat met bakpapier en plaats hierop de hazelnoten. Bak de hazelnoten in de voorverwarmde oven in ongeveer 12 minuten goudbruin. Haal de hazelnoten uit de oven en laat rusten. Bereid ondertussen de soep. Verwarm een flinke scheut olijfolie in een koekenpan. Fruit hierin de ui in ongeveer 5 minuten goudbruin. Voeg knoflook en bloemkoolroosjes toe en bak nog eens 5 minuten. Giet het water erbij en roer er de 2 blokjes groentebouillon door. Breng het water aan de kook en roer nog even door tot de bouillonblokjes helemaal zijn opgelost. Doe de deksel half op de pan en laat de soep op laag vuur ongeveer 20 minuten koken. Bereid vervolgens de zeekraal. Verwarm een scheutje olijfolie in de koekenpan. Bak hierin de zeekraal ongeveer 5 minuten. Zet het vuur uit en breng op smaak met zwarte peper. Zet het vuur onder de soep uit. Doe de soep, samen met de hazelnoten, edelgistvlokken en het citroensap in een blender of keukenmachine (pas op voor spetters, de soep is heet). Sluit de deksel van de blender of keukenmachine goed af en maal de soep tot een glad en romig geheel. Proef goed en breng de soep eventueel op smaak met zeezout. Serveer de soep met de gebakken zeekraal en wat extra edelgistvlokken.

ADVERTENTIE

nieuw

EUW

supergranola

Gluten Free

OK for Made in Veggies the UK

packed & ready …and perfect for your active lifestyle

Nu verkrijgbaar bij

protein packed*

breakfast with benefits from

met pinda’s en chocolade

op alle NS stations

*bevat meer proteïne dan andere Eat Natural repen.

eat-natural.nl AD Magazine ad.indd 1

10/08/2015 11:39 Kiosk PRO poster option 1.indd 1

14/10/2015 14:19

Voeding

Tekst

Hoofdgerecht Sea lavender diner party Met dit diner maak je ongetwijfeld de blits bij vrienden, familie of geliefde en het is perfect als hoofdgerecht bij het kerstdiner. Chic, verrassend en volwaardig gaan hand in hand op een bord met deze gerechten. De lamsoor, in het Engels zo prachtig sea lavender geheten, vindt gelukkig steeds meer zijn weg naar de consument via speciale natuurwinkels, groenteboer en betere supermarkt. Deze schitterende zilte bladgroente wordt op dit moment met name geteeld op Texel. Als de lamsoor tot bloei komt, zie je de prachtige paars/lila bloemen die lijken op de bloemetjes van de lavendel. Vandaar de bijzondere touch van echte lavendelbloemen in dit recept. Let op dat je zowel met de romige cashewsaus als met de seitansteaks op tijd moet beginnen met voorbereiden. Bon appétit!

Ingredienten voor 4 personen: Romige cashewsaus

• • • • • •

150 g ongezouten cashewnoten (1 uur geweekt in water en afgegoten) 100 ml vers water 1 el edelgistvlokken sap van 1/2 citroen 1 tl gerookte paprikapoeder 1 tl zeezout en versgemalen zwarte peper

Seitan met Seaweed Crunch

• • • • • • • • • • •

4 seitansteaks (van het merk Bertyn) shoyu 1 el ahornsiroop 2 teentjes knoflook, gepeld en fijngehakt 3 cm gemberwortel, geschild en fijngehakt ½ el komijnzaadjes sap van 1 limoen 50 g bloem 50 g sesamzaad 2 el persil de la mer - zeepeterselie olijf- of zonnebloemolie

Rozemarijnaardappeltjes uit de oven

• • • • • •

750 g (zilte) aardappelen met schil, schoongeboend en in blokjes gesneden 1/2 biologische citroen met schil, in dunne schijfjes 1 flinke ui, gepeld en in ringen 2 el verse rozemarijn grof zeezout en versgemalen zwarte peper olijfolie

Lamsoor

• • • • • •

300 g lamsoor, gewassen olijfolie 1 flinke ui, gepeld en fijngesnipperd scheutje witte wijn 1 tl gedroogde lavendelbloemetjes versgemalen zwarte peper

Extra

• •

olijfolie 12 salieblaadjes

Bereid allereerst de cashewsaus. Doe de afgegoten cashewnoten samen met het verse water en de overige ingrediënten met uitzondering van zout en peper in een sterke keukenmachine of een power blender. Voor dit recept is het belangrijk dat de cashewnoten heel fijn gemalen kunnen worden. Blend tot er een gladde, romige saus ontstaat. Zet eventueel tussendoor de blender uit om saus die aan de zijkanten blijft zitten weg te schrapen. Proef goed en breng op smaak met zeezout en zwarte peper. Bereid vervolgens de seitansteaks voor. Haal de steaks uit de verpakking en dep goed droog. Meng een flinke scheut shoyu met ahornsiroop, knoflook, gember, komijn en limoensap in een kom en bedek hiermee de steaks. Dek de schaal af en zet een nacht of een aantal uur in de koelkast, zodat de marinade goed kan intrekken. Giet de volgende dag of na een paar uur eventueel overtollige saus af (of bewaar als dip). Meng meel, sesamzaad en persil de la mer (zeepeterselie). Haal de steaks door het meelmengsel. Wacht met het bakken van de steaks tot de aardappeltjes uit de oven bijna klaar zijn. Verwarm de oven voor op 200 graden. Bekleed een bakplaat met bakpapier. Meng de aardappelblokjes met de schijfjes citroen, ui en rozemarijn en breng op smaak met zeezout en zwarte peper. Hussel een flinke scheut olijfolie door het aardappelmengsel en verdeel over de bakplaat. Verlaag de temperatuur van de oven naar 180 graden. Bak vervolgens de aardappelstukjes in ongeveer 20 tot 25 minuten goudbruin en krokant. Schep eventueel alles halverwege om, zodat het gelijkmatig bruin wordt. Bereid ondertussen de lamsoor. Verhit een scheut olijfolie in de koekenpan. Fruit hierin de ui 3 minuten. Voeg de lamsoor toe en bak al roerend ongeveer 3 minuten. Blus vervolgens af met een scheutje witte wijn, voeg de lavendel toe en laat al roerend het vocht verdampen. Zet het vuur uit. Breng op smaak met zwarte peper. Verhit vervolgens een laagje olijfolie in een andere koekenpan. Bak hierin de blaadjes salie goudbruin en krokant. Zet het vuur uit en laat de blaadjes salie op wat keukenpapier uitlekken. Bak nu de seitansteaks in hete olie aan weerszijden krokant. Haal de aardappeltjes uit de oven. Serveer ze op een bord met een warme steak, wat lamsoor met lavendel en een schep romige cashewsaus. Maak af met de gebakken salieblaadjes.

Advertentie ve en n geergeteiet te n n in dzwartBRAD e pa vet EN n.

s u lt

aa t !

Royal Green Odourless en Extra Virgin Coconut

Een gouden re

ook te gebruiken ter vervanging van boter

Cooking Cream We zijn bij Royal Green trots op onze premium Extra Virgin 100% koudgeperste en gecertificeerd biologische kokosolie. Proef de smaak van heerlijke kokos! Of kies voor de Royal Green 100% geurloze kokosolie van gecertificeerd biologische teelt. Bakken, braden, wokken en frituren is nog nooit zo gezond geweest. Ook te gebruiken ter vervanging van boter. De gecertificeerd biologische kokosolie van Royal Green is een zeer gezonde olie die al haar goede eigenschappen behoudt bij verhitting. Ideaal ter vervanging van onder andere olijfolie. Tijdens het braden, wokken, bakken of frituren is er geen vorming van schadelijke stoffen of vrije radicalen. Rijk aan laurinezuur, licht verteerbaar en zonder transvetzuren. Royal Green gebruikt absoluut geen chemicaliën, conserveringsmiddelen, synthetische zoet- of smaakstoffen en is 100% vegetarisch. Ervaar het verschil nu.

Rijk

aa n

zonlidcht vertlaeuerribnaeazrueunr, er tra nsvetzuren.

Naturals NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

Skal 025099

2500ml

500ml

250ml

1400ml

325ml

Enjoy life, stay healthy!

in de es heerlijk voorsmoothi thee, koffie of Royal Green Kokosbloesem suiker De Royal Green Kokossuiker wordt geproduceerd uit het zoete sap van de tropische kokosnootbloesem. Traditionele suikerboeren klimmen hoog in de kruin van de kokosboom en oogsten het zoete nectar uit de bloesem. Eenmaal verzameld, verandert de nectar door verwarming langzaam in een heerlijke rijke suiker. Royal Green kokosbloesem suiker is 100% gecertificeerd biologisch, onbewerkt en de ideale vervanger voor geraffineerde witte suiker, riet- of bietsuiker, agave, ahorn of elke andere siroop. Gebruik Royal Green Kokosbloesem suiker voor in de thee, koffie, smoothies, yoghurt, tussendoortjes, dranken, ijs en andere (na)gerechten.

% 1 00

Skal 025099 NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

gec e biolortificeerd gisch

900 gram

200 gram

Royal Green gebruikt absoluut geen chemicaliën, conserveringsmiddelen, synthetische zoet- of smaakstoffen. Van nature glutenvrij. Ervaar het verschil nu! Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

ossoM sugaR

Enjoy life, stay healthy!

321S_adv_rg_kokos_suiker_krant_vd_aarde.indd 1

12-11-15 12:44

Voeding

Nagerecht Easy up chlorella icecream Dit is waarschijnlijk het gemakkelijkste ijs op aarde om te maken en misschien ook wel het groenste, dus daarmee een perfecte afsluiter van je kerstdiner! Je kunt dit recept natuurlijk met allerlei soorten fruit maken, maar chlorella mixt nou eenmaal goed met banaan, dus dat is de basis voor dit feestelijke ijsje.

Ingredienten voor 4 personen: • • • • • • • • •

4 bananen, gepeld en in stukjes gesneden 50 ml appelmoes 200 ml amandel-, soja-, rijst- of haverroom mespunt vanillepoeder (of vanillerasp uit 1 peul) 20 g verse muntblaadjes 2 tl chlorella 75 g pure chocolade een paar frambozen of rode bessen om te garneren, optioneel vegan slagroom, optioneel

Doe de stukjes banaan in een kunststof bakje en schep de appelmoes in de vakjes van een ijsblokjesvorm. Vries beide een paar uur in de vriezer in. Hak ondertussen de pure chocolade in kleine stukjes. Doe, wanneer de stukjes banaan en de blokjes appelmoes bevroren zijn, de amandelroom samen met vanillepoeder, verse muntblaadjes en chlorella in een powerblender of keukenmachine. Haal de banaan en appelmoes uit de vriezer. Laat beide een klein beetje ontdooien, maar zeker niet zacht worden. Doe banaan en appelmoes bij de rest in de blender en blend het geheel tot een dikke en romige ijsmassa. Roer bijna alle stukjes chocolade door de massa en serveer direct in een ijscoupe en maak af met wat verse munt, de rest van de chocolade en eventueel wat rood fruit en vegan slagroom.

GROENTE UIT ZEE

Recepten en informatie over zeewier en algen Het nieuwe goud uit de zee: zeewier is lekker, voedzaam én milieuvriendelijk. Lisette Kreischer, vegan-kookboekenauteur en medebedenker van The Dutch Weed Burger, en Marcel Schuttelaar van de Stichting Noordzeeboerderij, de motor achter de teelt van zeewier op de Noordzee, sloegen voor dit unieke boek de handen ineen. In Groente uit zee lees je álles over zeewier: over de groei, de soorten en de samenstelling, gebaseerd op recente wetenschappelijke onderzoeken, en informatie over de voedingswaarde en bereidings- en aankoopadviezen. En natuurlijk kun je zelf aan de slag met 50 heerlijke plantaardige recepten. Zilt heeft de wind mee, ontdek het zelf!

Te koop in de on- en offline boekenhandels. Met de aankoop van dit boek steunt u de Stichting Noordzeeboerderij. Meer info: www.lisettekreischer.com

ADVERTENTIE

UNIEK LEVENDIG DUURZAAM

natuurlijke ingrediĂŤnten

Marmoleum Modular by vtwonen. De meest duurzame vloer - geproduceerd met natuurlijke ingrediĂŤnten - nu ook in verschillende formaten stroken en tegels. Voor de mooiste combinaties en een unieke, levendige uitstraling van basic naar bijzonder tot eigenzinnig. Speciaal voor jou geselecteerd door vtwonen.

www.forbo-flooring.nl vloeren voor thuis 43860000027-FOR-MarmoleumModular-Adv-A4.indd 1

18-06-15 14:56

ADVERTENTIE

Recht door zee! Innovatieve deodorant met dubbel effect Neutraliseert langdurig en effectief zweetgeur Heeft een ontspannen en tegelijk energieke werking Natuurlijk, geen aluminium of parfum Hoog aandeel zuiver magnesium Bestel de deodorant tot 31 december 2015 met 20% korting!

www.zechsal.eu

De ontbrekende schakel De lijst met klachten en aandoeningen die in verband worden gebracht met een tekort aan magnesium is indrukwekkend. Maar ook preventief kunnen veel mensen wel wat extra gebruiken van dit essentiele mineraal. De opname via de huid geeft een hoge biologische beschikbaarheid en kan bovendien prima worden gecombineerd met de dagelijkse persoonlijke verzorging.

Waar kan ik Zechsal kopen? Er is een webwinkel www.zechsal.eu. Daar staat ook veel informatie over magnesium, het gebruik en de unieke bron waar Zechsal vandaan komt. Maar je kunt het ook bij veel (natuur) winkels en gespecialiseerde drogisterijen kopen. Daarnaast zijn er steeds meer therapeuten en behandelaars die Zechsal inzetten of adviseren. En ook het buitenland heeft de kracht en zuiverheid van Zechsal inmiddels ontdekt, het gaat de hele wereld over.

Via de huid? De huid is ons grootste opname orgaan.

Het pure en natuurlijke Zechsal bestaat uit

Mooi hoor, tevreden klanten dus.

magnesiumchloride, de lichaamseigen vorm van magnesium en die kan via de huid worden

Zeker. Lees de reviews op Trustpilot er maar eens op na. Het is geweldig om te lezen hoeveel

opgenomen.

mensen echt baat hebben bij Zechsal.

Hoe doe ik dat dan ? Gewoon smeren met de magnesiumolie of de magnesiumgel. Je kunt je eigen dosering bepalen, hebt een mooie opname en de kans op bijwerkingen zoals diarree worden geminimaliseerd. Je kunt ook in bad of een voetenbad met de 250 miljoen jaar oude magnesiumkristallen. Heel aangenaam en ontspannend, je slaapt daarna als een roos en wordt energiek wakker. En die combinatie met persoonlijke verzorging? Op basis van het ongeschonden magnesiumchloride hebben we samen met onze klanten – erg leuk om te doen trouwens- een unieke lijn cosmetica ontwikkeld, een shampoo, een bodycream en een deodorant. Uiteraard hebben de overige stoffen ook een natuurlijke basis. Deze producten zijn natuurlijk zeer aangenaam in het gebruik, maar je pikt ook nog eens een aardige hoeveelheid magnesium mee. Goed voor je haar en huid en éénmaal opgenomen in het lichaam betrokken bij oneindig veel levensprocessen. Functionele cosmetica dus Precies. Deze producten doen wat ze moeten doen, maar geven door hun samenstelling én hoog magnesiumgehalte wat extra’s. Aangenaam en praktisch.

ADVERTENTIE

Vluchtelingen die hier komen, kunnen op ons rekenen Help ook mee! vluchtelingenwerk.nl

stopper_210x285-TVFilm.indd 1

25-09-15 13:39

Agenda COLOFON

De Krant van de Aarde is een kritisch en redactioneel onafhankelijk medium. Authenticiteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat. De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven. De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde. © 2015 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104 Stichting Dag van de Aarde Gerestein 1, 4158 GB DEIL info@krantvandeaarde.nl M: 06-53332980 Bestuur Albert Poutsma - Voorzitter / Uitgever Jos Huijser - Penningmeester Frans van der Beek - Secretaris Hoofdredactie: Jolien Scholte Redactie (redactie@krantvandeaarde.nl) Frans van der Beek, Lynsey Dubbeld, Diewke de Haen, Renske de Zwart, Moniek Verstegen, Yvonne Koop. Eindredactie: Alice Schots Social media: Yvonne Koop Advertentieverkoop: albert.poutsma@krantvandeaarde.nl Vormgeving & Opmaak : Tim Louisse | Louissons.com Redactionele partners: Stichting Demeter, Vogelbescherming Nederland, Stichting Landschapsbeheer, Natudis Nederland BV, Heerlijkheid Mariënwaerdt. Distributiepartners: Natudis Nederland BV, Odin Estafette BV, De Zaai Ster VOF, Stichting Wereldwinkels, De Stadsdrogist. Aan dit nummer werkten mee: Lisette Kreischer, Katharina van der Meer, Nura Rutten, Roanne van Leijden Abonnementen: je kunt de Krant vd Aarde thuis ontvangen door lid te worden. Maak € 10,00 over op IBAN NL21ABNA0617736146 t.a.v. Stichting Dag van de Aarde onder vermelding ‘abonnement’. Je ontvangt dan ook onze voordeelkaart thuis. Met de voordeelkaart krijg je 25% korting bij meer dan 1000 restaurants en vele andere kortingen zoals duurzame mode en groene stroom. Losse nummers: je kunt de stichting steunen door € 1,35 over te maken op IBAN NL21ABNA0617736146 t.a.v. Stichting Dag van de Aarde per los nummer uit de winkel. Distributie: via de Odin groentetas, natuurvoedingswinkels en wereldwinkels. Naar abonnees / leden van de stichting. Naar (semi) overheden en overige partners. Oplage 50.000. ADVERTENTIE

Kerstfair

10 t/m 13 december

‘Een heerlijke kerst!’ www.kerstfair.nl

OP DE AGENDA Kerstmarkten en activiteiten 10-13 december, Beesd

14e Kerstfair op Heerlijkheid Marienwaerdt Ruim negentig stands met overheerlijke delicatessen voor het kerstdiner, warme winterkleding, laarzen, sieraden, accessoires en de meest bijzondere kerstcadeautjes. www.marienwaerdt.nl

11 december Rotterdam

Biologische Kerstmarkt Ook dit jaar organiseert de Groene Passage een sfeervolle en gezellige kerstmarkt! Op vrijdag 11 december zal het plein voor de Groene Passage worden omgetoverd tot een sfeervolle biologische kerstmarkt. Met twinkellichtjes, kerstgroen en een knapperend haardvuur willen we je graag warm verwelkomen! www.gymselrotterdam.nl

10-19 december, Leuven

De Leuvense Kerstmarkt is één van de oudste en gezelligste kerstmarkten van België. Het is de grootste naar Scandinavisch model. Eetkraampjes worden afgewisseld met tentjes waar originele geschenken en ideeën voor het kerstfeest te vinden zijn. http://www.leuvensekerstmarkt.com

18 december, Koedijk

Op zaterdag 18 december 2010 vindt van 10.00 tot 17.00 uur de Kerstmarkt plaats in Molen De Gouden Engel te Koedijk. Op deze duurzame Kerstmarkt zijn diverse bedrijven te vinden met biologische, duurzame en fair trade producten. www.molen-degoudenengel.nl

18, 19, 20 december, Rotterdam

Stichting Viva Las Vega’s en restaurant Gare du Nord brengen de eerste vegan kerstmarkt van de Benelux naar Rotterdam. www.vlvfoodfestival.nl

19 & 20 december, Wageningen

Op zaterdag 19 en zondag 20 december is er een Kerstmarkt in het centrum van Wageningen. Een gezellig weekend, waarbij de hele stad uiteraard versierd is in kerstsfeer. Beide dagen zijn er circa 80 versierde kerstkramen. wageningencentrum.nl

20 december, Delft

Levendige en sfeervolle markt met kraampjes van duurzame producten, diensten en projecten uit de regio. www.papaverdelft.nl

Tot en met 23 december, Valkenburg

De oudste, grootste en meest bezochte ondergrondse kerstmarkt van Europa. De 30ste kerstmarkt in de Gemeentegrot – gelegen onderaan de bekende Cauberg – is de grootste, oudste en meest bezochte, ondergrondse kerstmarkt van Europa. De ruime, lange gangen die de Gemeentegrot typeren, nodigen u uit voor een urenlang verblijf in een muzikale en met uitstekende voorzieningen uitgeruste kerstgrot. www.Kerststadvalkenburg.nl

ADVERTENTIE

Aarden vermindert chronische ontstekingen en verbetert je gezondheid

Om gezond te blijven, zou je elke dag op blote voeten buiten moeten lopenâ&#x20AC;Ś

...gelukkig kun je nu ook binnenshuis aarden.

Meer weten over aarden binnenshuis of direct bestellen?

Earthin g Nederland

Lezers van de Krant van de Aarde krijgen 10% korting. Gebruik bij bestellen de kortingscode AARDE2015. Geldig tot tot 15 januari 2016

ad-earthing-kvda.indd 1

30/11/15 11:30