LEEF! Katern | Krant van de Aarde | Herfst 2015
REISVERSLAG
NAAR ZWEDEN
LOKALE
MODE
WIJ HEBBEN DE BESTE TIPS!
HEERLIJKE RECEPTEN VOOR
KROKETTEN & BITTERBALLEN
L2
Gezondheid en therapie Uitgelicht
Boukje Vogel is Orthomoleculair- en kPNI therapeut. Ze heeft haar eigen praktijk, ProPaleo genaamd in Amstelveen en geeft lezingen in haar vakgebied. kPNI is de afkorting voor klinische Psycho, Neuro, Immunologie. Eigenlijk is het een integrale vorm van geneeskunde, ook wel evolutionaire geneeskunde genoemd omdat de wetenschap PNI veel onderzoek doet naar o.a. onze oorspronkelijke leefstijl. De PNI-therapeut zal als het goed is o.a. aansturen op een gezondere leefstijl. Vaak wordt de term moderne OERvoeding of Paleo genoemd. De Homo Sapiens (moderne mens) ‘bestaat’ ongeveer 180.000 jaar, de oorsprong van de mens gaat miljoenen jaren terug. De mens is altijd ‘jager-verzamelaar’ geweest en eigenlijk
ALGEMEEN GEZOND is helemaal NIET SAAI oervoeding voor klein en groot gluten-, lactose- en suikervrij www.gezondishelemaalnietsaai.nl
GEZOND ONTSPANNEN LEVEN
emoties gadeslaan met meditatie evenwichtig in harmonie met jezelf www.osho.nl
zijn we dat nog steeds. Ons genoom (ons genetisch materiaal) is namelijk al zo’n 60.000 jaar nauwelijks iets veranderd, onze omgeving is echter in korte tijd sterk veranderd. Helaas voor onze gezondheid niet ten goede. “We hebben Stone Age-genen in een Science Fiction-omgeving” Ons lichaam is (nog steeds) gewend aan de voeding en beweging van de jager-verzamelaar: groente, fruit, paddenstoelen, noten, kokos, verse kruiden, water en ‘alles wat rent, zwemt en vliegt’ (vlees en vis). Verder hadden we met regelmatig een te kort aan voeding wat ook veel voordelen kent. De jager-verzamelaar bewoog ook veel meer dan de gemiddelde moderne burger; zo’n 2 tot 5
STEMEXPRESSIE
Bevrijd je stem, bevrijd jezelf. Ontdekkingsreizen in klank. Marius Engelbrecht 06-48494358 www.mariusengelbrecht.nl Haracentrum, Den Haag
Goed opneembare B12!
Eindelijk een B12 die snel opgenomen wordt. Resultaat binnen een uur. www.curesupportwebshop.nl
Praktijk Chin Gen, Zwaagdijk-Oost Peter van der Meer, Arts, Leiden HealthCenter Zuid, Rotterdam
NOORD-HOLLAND
Oefentherapie & Shiatsu, Amsterdam
Geniet va n je goed voelen
Praktijk voor Chinese Geneeswijze, Amersfoort
Praktijk van As, Hilversum
Schreuder Natuurgeneeskunde, Baarn Fytotherapie & Acupunctuur Selma Bijl, Driebergen Behandelcentrum, Utrecht
Verbinden en opbloeien van binnenuit Valkenburg (Limburg) www.bridgevanbinnenuit.nl
Schreuder natuurgeneeswijze, Weert
Gelderland / Overijssel Vonk Natuurlijk, Apeldoorn
Etopius, E. Top, Voorthuizen Praktijk voor natuurgeneeskunde Mevr.kunt A.u van Zutphen Bij Biovion terechtEerten, voor chronische klachten. Kijk op de website voor onze werkwijze en aanpak.
Centrum Natuurgeneeskunde
Wij & hebben kennis over ondersteunende therapieën Acupunctuur, Enschede naast reguliere behandeling. Voor overgewicht werken wij met het succesvolle programma Metabolic Balance. Integraal Therapeutisch Centrum, Dit programma is ontwikkeld door artsen en voedingsHolten wetenschappers.
NOORD NEDERLAND Praktijk voor Natuurgeneeskunde Daniël Nelck, Groningen Praktijk voor Natuurgeneeskunde M. van der Galiën, Groningen Floris Acupunctuur, Groningen Medica Natura, Drachten
Brabant / Limburg
Centrum de Wetering, Leeuwarden
Praktijk voor Holistische Massagetherapie, Breda
Acupunctuur Coevorden Praktijk Poorthuis, Coevorden
YOGA & OSTEOPATHIE BREDA
Praktijk voor Holistische Geneeskunde Roeland Suylen, Meppel
Maaike Remmerswaal Fysiotherapeute en Osteopate i.o. www.fysiotherapiemaaike.nl Balans Energetische Geneeskunde ‘s Gravenmoer Shaitsu praktijk Snijders, Gemert
Orthomoleculaire Geneeskunde, Voedingsarts I. de Vries, Utrecht
Praktijk voor natuurgeneeskunde Dhr. Th.J.P. Janssen, Maastricht
www.nutramin.nl
BRIDGE VAN BINNENUIT
Dutch Society of Anti Aging Medicine, P. Musarella, Zeist
Medica Plus, Dr. Korbee, Utrecht
Nutramin levert voedings- supplementen van de beste kwaliteit, gebaseerd top de natuur en de wetenschap.
Baukje Vogel
www.centrum-voor-natuurgeneeskunde.nl
Schreuder Natuurgeneeswijzen, Zuidwijkstraat 8, 2729 KD Zoetermeer 079-7850385 Zwolle pjj.wever@biovion.nl • www.biovion.nl
Praktijk voor Natuurgeneeskunde en LGT, Haarlem
Timmermans natuurgeneeskundig therapeut, Delft
Petra Schalkwijk kan u blijvend van al uw allergieën af helpen en biedt hulp bij kinderen met gedrags- en/of ontwikkelings problemen. Allergie Vrij Woerden is aangesloten bij het Centrum voor Natuurgeneeskunde Woerden.
I. Tomas, acupunctuur, Nijmegen
UTRECHT
Kobayashi Medisch Centrum, Alphen a/d Rijn
www.allergie-vrij-woerden.nl
Natuurgeneeskunde Arnhem-Zuid
De Gooische Natuurgeneeskunde Praktijk, Bussum
Zuid-Holland / Zeeland
Binnen de PNI wordt naar ‘de oorzaak van de oorzaak’ gezocht door het afnemen van een uitgebreide anamnese en wordt getracht ook echt iets aan de oorzaak van de klachten of ziekte te doen. De behandeling bij ProPaleo richt zich op leefstijl (voeding en beweging), de inzet van voedingssupplementen, waar mogelijk het afbouwen van medicijnen en indien nodig psychische ondersteuning. www.propaleo.nl
Zonvitaris, Schuddebeurs (Zeeland)
www.osteopathieamstelland.nl Tel.: 020-7854142
Praktijk Chin Gen, Zwaagdijk-Oost
“U bent wat u eet, maar u moet weer worden wat u at” (Frits Muskiet)
Praktijk Mozaiek, Rotterdam
www.biovion.nl
GEZONDHEID IN GOEDE HANDEN
uur gemiddeld per dag, mannen iets meer dan vrouwen.
Eszensa Health Coaching is al meer dan 10 jaar het adres voor een holistische aanpak van gezondheidsklachten.
L3
Katern LEEF! | Jaargang 10 | Herfst 2015
Aarde Natuur Kleding van lokale helden 4 Water Lucht Groene tips: Malmรถ en Lund 7 Zon Gezondheid Gadgets 11 jij al? 12 LichaamNo-poo Werk
INHOUD
8 4
7
22 Gezondheid A green kickstart 25 Kroketten en bitterballen
16 20 21
Zweden
Vriendschappen Column Passies Gevoel Geld Ratatouille: Tips
Mode
26
18
Aarde Natuur Water Lucht Zon
L4
Mode
Kleding van lokale helden Lokaal geproduceerd voedsel is in de mode. Maar ook in de kledingkast kunnen we genieten van de creaties van local heroes. De Krant van de Aarde geeft tips & tricks voor mooie mode van dichtbij. ReWrap
Tekst: Lynsey Dubbeld | Beeld: Van Jos, Counting Flowers, ReWrap.
Makreel uit Egmond aan Zee, chocolade uit Amsterdam-Noord, honing uit Hoorn. In de tv-serie Koken met Van Boven, die de VPRO deze zomer uitzond, maakte Yvette van Boven recepten die “duurzaam, eenvoudig, betaalbaar en met een beetje lef” zijn klaargemaakt. Denk aan pesto van zevenblad uit de achtertuin. En aan friet van aardappels uit Zeeland. De belangstelling voor voeding van dichtbij speelt niet alleen in de media. Ook in de winkelstraten zijn steeds meer lokale en regionale specialiteiten te vinden. Van wildernisvlees van de Utrechtse Heuvelrug tot uien uit de Flevopolder. Binnenkort komt er zelfs thee van hennep uit Oude Pekela in de winkelschappen te liggen. Weten waar het eten op ons bord vandaan komt. Dat is een belangrijke reden voor de groeiende populariteit van lokale voeding. Ook bij mode speelt de behoefte aan transparantie een rol. Na alle berichten over misstanden in de textielfabrieken in Azië, zijn steeds meer consumenten geïnteresseerd in de vraag wie onze kleding maakt. Die vraag kan beantwoord worden als modemerken transparanter zijn over hun productiemethoden in lagelonenlanden. Tegelijkertijd is een trend richting lokale productie zichtbaar: steeds meer labels laten hun collecties in eigen land in elkaar zetten, zodat onomstotelijk vaststaat wie de makers zijn. En we dus weten dat we fair fashion in handen hebben.
Ook bij mode speelt de behoefte aan transparantie een rol
Kleding en accessoires van lokale makelij Van Jos
Mode voor de zakenvrouw die verder kijkt dan het traditionele mantelpakje. Dat is het idee achter Van Jos, het modelabel van moeder Jos en dochter Rosa van Ederen. Een deel van de collectie wordt gemaakt in een kleinschalig atelier in Hoorn. De breisels en het borduurwerk in de collecties worden geleverd door Wereldwijven in Dordrecht, een handwerkgroep waar vrouwen van verschillende culturele achtergronden haken en breien. www.vanjos.nl
Van Jos
Marjolein Elisabeth
Marjolein Schouten kon nooit de kleding vinden die ze mooi en comfortabel vond. Dus ging ze op naailes en maakte ze haar eigen jurken. Aangezien iedereen haar vroeg waar de kleding die ze droeg vandaan kwam, startte ze haar eigen label. Onder de naam Marjolein Elisabeth verkoopt ze nu rokken, jurken en tops voor vrouwen die houden van klassieke, vrouwelijke, opvallende en comfortabele kleding die lang meegaat. Alle collecties worden ontworpen in Rotterdam en gemaakt in kleinschalige ateliers in Nederland. De stoffen – zijde, katoen, lyocell en viscose – zijn zoveel mogelijk biologisch of gerecycled. www.marjoleinelisabeth.nl
Van Hulley
Een oud overhemd terug in de kast als boxershort. Dat is het idee achter Van Hulley, een Nederlands merk dat kwetsbare vrouwen in Groningen een opleiding en werkervaringsplek biedt. Niet alleen de werkneemsters worden daar beter van. Door tweedehands materialen een nieuw leven te gunnen, levert Van Hulley een bijdrage aan vergroening van de textielindustrie. En misschien wel net zo belangrijk: consumenten krijgen een met liefde gemaakt, uniek stukje ondergoed in handen. www.vanhulley.nl
Kazmok
Het Amsterdamse Kazmok verkoopt tassen en accessoires die zijn gemaakt van gebruikte transportbanden. De materialen hebben een eerder leven gehad in de bloemenindustrie, bij vliegvelden, postbedrijven of distributiecentra. De oude materialen worden in Nederlandse naaiateliers omgetoverd tot nieuwe must-haves. www.kazmok.com
XOFA
Leerlooierijen staan meestal in landen als Turkije en Bangladesh. Toch is het mogelijk om leren tassen en accessoires van dichtbij te kopen. Het Amsterdamse label XOFA verkoopt namelijk tassen, tablet sleeves, laptophoezen en accessoires die gemaakt zijn van oude bankstellen uit ons kikkerlandje. Het Leger des Heils en afvalbedrijf Van Gansewinkel helpen om de afdankertjes lokaal te upcyclen. En een nieuwe tas van je eigen oude bank? Die kun je gewoon door XOFA laten maken. www.xofa.nl
ReWrap
Een tas die volledig gemaakt is van materialen van bomen: kokosvezels, houtpulp en walnoothout. Dat is de reWrap Tree Bag, die in de zomer is gelanceerd. De tas is niet alleen volledig biologisch afbreekbaar,
Mode maar ook – net als de laptop sleeves van reWrap – in Nederland gemaakt. Om precies te zijn in een kleinschalig Amsterdams atelier waar mensen met een arbeidsbeperking aan de slag kunnen. www.rewrap.eu
Ver weg dichtbij gebracht Papita
Wie houdt van eerlijke en pure producten die in kleine oplages worden gemaakt, staat meestal een langdurige shoppingtrip te wachten. De Nederlandse online winkel Papita neemt je het speurwerk uit handen. De webshop verkoopt bijzondere kleding en accessoires van lokale ontwerpers en ambachtslieden uit allerlei Europese landen. Een deel van de collectie is gemaakt van biologische en/of fairtrade materialen. www.papita.nl
The Little Market
The Little Market is een online winkel met handgemaakte creaties van ambachtslieden uit de hele wereld. Van armbanden, sjaals en portemonnees tot toilettassen en babysokken. Initiatiefnemers Lauren Conrad en Hannah Skvarla werken samen met coöperaties en sociale ondernemingen die de principes van fairtrade hanteren. Op die manier krijgen producenten een eerlijke prijs voor hun werk én de mogelijkheid om hun gemeenschap te versterken. Zo organiseren de ngo’s workshops over ondernemerschap en programma’s
voor gezondheidszorg. Dit vanuit de gedachte dat ambachtslieden in ontwikkelingslanden de kans moeten krijgen om een volwaardig inkomen te verdienen en om het toekomstperspectief van hun kinderen te verbeteren. The Little Market biedt traditionele vakmensen de gelegenheid om hun creaties aan een wereldwijd publiek te laten zien. www.thelittlemarket.com
Counting Flowers
Kleinschalige ateliers in Afghanistan, Ethiopië , Laos en India kunnen hun producten niet zomaar naar de Westerse markt brengen. Het Nederlandse Counting Flowers zorgt ervoor dat het wel kan. Op dit moment werken 35 wevers uit 17 ontwikkelingslanden uit de hele wereld samen met Counting Flowers. Daarmee krijgen de makers van de handgemaakte sjaals een kans om een eerlijke boterham te verdienen. En wij kunnen unieke sjaals kopen met een goed verhaal. www.countingflowers.nl
Lusinia
De vakmensen uit de Indiase regio’s Ahmedabad en Kashmir verdienen een wereldwijde markt voor hun sjaals, vindt Lusinia. Daarom verkoopt het Britse merk handgeweven, geborduurde sjaals en andere items die met traditionele technieken worden gemaakt. Oprichter Kelly Hollibaugh helpt de Indiërs ook om hedendaagse designs te ontwikkelen, zodat hun kansen op succes in de Westerse markt nog groter worden. www.lusinia.com
Counting Flowers
L5
Dichtbij in de toekomst De groeiende populariteit van lokaal gemaakte kleding en accessoires biedt vooral kansen voor kleine en middelgrote ondernemingen, zo verwachten deskundigen. Bij lokale productie kan gebruik gemaakt worden van hoogwaardig vakmanschap. Daarnaast is de distributie goedkoper. Daar staat tegenover dat arbeidskosten hier relatief hoog zijn en grootschalige productiefaciliteiten, zoals textielfabrieken en naaiateliers, nog ontbreken.
Steeds meer labels laten hun collecties in eigen land in elkaar zetten De belangstelling voor lokale textielproductie is vooralsnog wereldwijd groeiende. Engeland probeert de laatste jaren nadrukkelijk de traditionele wolindustrie nieuw leven in te blazen. En in New York wordt een grootschalig atelier ontwikkeld waar designers ter plekke hoogwaardige mode kunnen produceren. De gemeente investeerde maar liefst 3,5 miljoen dollar om Manufacture New York van de grond te krijgen. Het centrum wil het nieuwe hart vormen van wat vroeger de bloeiende textielwijk in The Big Apple was.
Twee Amsterdamse tegenhangers: Denim City Headquarters
In Amsterdam-West startte jeansgoeroe James Veenhoff Denim City Headquarters, een werkplaats voor het sorteren, repareren en hergebruiken van denim. Daarnaast huisvest het hoofdkwartier van de Amsterdamse denimindustrie onder andere een duurzame wasserij en een onderzoekslaboratorium waar alle ingrediënten voor lokale jeansproductie samen worden gebracht. Het hoofdkwartier bouwt voort op de Jean School, de mbo-opleiding voor denim die Veenhoff in 2012 startte.
Creative City Lab
Het Amsterdamse Creative City Lab heeft tot doel om op een ‘circulaire’ manier hoogwaardige mode te maken van oude wol uit Nederland. Met het Recycle Lab for Circular Fashion, dat in 2015 van start ging, richt het Creative City Lab zich op hergebruik van de kleding die consumenten hebben afgedankt. Bij de Nederlandse textielsorteerders blijkt al heel wat onbenut potentieel te liggen. Minder dan 1 procent van al het ingezamelde textiel bestaat uit gebreide wollen truien. Van de vezels van dat afval kunnen in principe jaarlijks wel 1 miljoen gloednieuwe truien worden gemaakt. Klinkt kleding uit een recyclinglaboratorium als een toekomstdroom? Voor de Warme Truiendag, die plaatsvindt op 6 februari 2016, levert het Recycle Lab for Circular Fashion breigaren waarmee je zelf een behaaglijke wollen trui kunt breien. Mensen met twee linkerhanden kunnen simpelweg een door Carolien Evers ontworpen trui van gerecyclede garens bestellen.
L6
Herfst is wildtijd Het najaar is een prachtige tijd op landgoed MariĂŤnwaerdt. Het blad valt langzaam van de bomen, nadat het verkleurd is in de mooiste herfstkleuren; felgeel, oranje en rood. Langs de lanen is het enkele weken druk met mensen die walnoten rapen. Wij houden er gelukkig nog genoeg over voor onze eigen voorraad, waarmee mijn schoonmoeder het gehele jaar notentaarten bakt voor de Landgoedwinkel.
Nathalie van Verschuer - des Tombes
Ook het wild op het landgoed bereidt zich voor op de komende winter. Tijdens mijn wandelingen springt er regelmatig een ree tevoorschijn en moet je oppassen dat je niet omver gelopen wordt. Mijn labrador laat de reeĂŤn gelukkig met rust, maar als ze een fazant ruikt in het struikgewas, kan ze het niet laten om deze even op te laten vliegen. Een haan vliegt dan luid kakelend weg, van een hennetje hoor je alleen de vleugels klappen. Hazen zitten er ook genoeg, vaak gelegen in hun leger op het veld, plat op hun buik in een kuiltje. Je ziet ze niet totdat je vlakbij bent en ze plotseling wegschieten. Mijn hond weet inmiddels dat ze daar niet achteraan mag. Hazen zijn sneller dan honden en steken zomaar de weg over, met alle mogelijke gevolgen van dien.
Vanaf november jagen we vier keer op fazantenhanen, eenden, hazen en konijnen. Als we de wildstand niet op peil houden krijg je uiteindelijk meer sterfte onder de dieren. Helaas is er de laatste jaren ook een grote vossenpopulatie, die de andere wildsoorten bedreigt. De jachten zijn altijd gezellig; de hele dag buiten, in weer en wind. We lunchen in de Jachtkamer, bij de grote open haard waar de erwtensoep gretig aftrek vindt. Dit jaar organiseren wij voor het eerst een wilddiner in de Jachtkamer. Onze gasten kunnen dan genieten van het verse wild. De jachtopziener vertelt over de jacht en de wildpopulatie op het landgoed. Er zijn nog maar enkele plaatsen beschikbaar; de animo is groot!
Vrije tijd
L7
TAKE A BREAK:
Maak een trip naar Malmö en Lund De steden Malmö en Lund liggen dicht bij elkaar in het westen van Zuid-Zweden en zijn daardoor makkelijk te combineren in een heerlijk weekendje weg. Met een plattegrond en een gratis leenfiets (alleen Malmö heeft al 500 kilometer aan fietspaden!) kun je met gemak deze leuke groene steden ontdekken. De Krant van de Aarde verzamelde alvast de smakelijkste adressen
foto Justin Brown / Imagebank.sweden.se
Tekst en beeld: Yvonne Koop
De gemeente Malmö wil dat de hele stad in 2020 klimaatneutraal is en dat er in 2030 alleen nog gebruik wordt gemaakt van duurzame energiebronnen. Zo moet al het organisch afval worden omgezet in biogas waarop nu al een groot deel van de stadsbussen rijdt. Ook moet in 2020 al het voedsel in scholen, ziekenhuizen en andere instellingen in de stad biologisch zijn. Ambitieuze voornemens die met gemak gehaald lijken te gaan worden. Veel horecagelegenheden voorzien in de behoefte aan biologische maaltijden en in steeds meer winkels kun je duurzaam shoppen. Aan het Drottningtorget-plein is zelfs een heel gebied ecochic, met eco-cafés, een boerenmarkt in voor- en najaar en winkels die kleding verkopen van organische stoffen.
Zelfvoorzienend
Vlak achter het station van Malmö bevindt zich het Westelijk Havengebied. Een gebied met een spectaculair stadsvernieuwingsproject: het oorspronkelijk sterk vervuilde industriegebied werd de afgelopen vijftien jaar tijd omgetoverd tot een frisse nieuwbouwwijk waar alle kansen om iets met duurzaamheid te doen zijn aangegrepen. Zo zijn op veel flats zonnepanelen bevestigd die er in combinatie met een warmte- en koudeopslag voor zorgen dat de wijk 100 procent zelfvoorzienend is qua energie. Verder hebben veel huizen levende groene daken en wordt het regenwater in
bovengrondse goten afgevoerd naar weelderige ‘oases’ in de wijk. Door de grote diversiteit aan planten voelen veel vogelsoorten zich hier thuis, wat aan het vrolijke gekwinkeleer overal duidelijk is te merken.
Groen elan
Vanuit Malmö ben je met de trein in tien minuten in het centrum van Lund dat met zijn klassieke gebouwen een heel andere uitstraling heeft dan het veel moderner ogende Malmö. Maar schijn bedriegt. Lund heeft sinds kort diens nummer 1 positie overgenomen als Duurzaamste Zweedse stad. Er wordt hard gewerkt aan een vervoersreguleringssysteem waardoor meer mensen te voet, per fiets of per bus gaan. Ook hier wordt het
De gemeente Malmö wil dat de hele stad in 2020 klimaatneutraal is is biologisch eten van gemeentewege gestimuleerd en werken gemeente, universiteit en bedrijfsleven samen aan een nieuwe duurzame woonwijk aan de rand van de stad. Ook in het centrum bruist het. Tussen de klassieke gebouwen en de vele parken komt het nieuwe gemeentehuis dat nu al het groenste van Zweden wordt genoemd. Het bestaat voor een groot deel
uit glas en op de zuidkant komen zonnepanelen die in combinatie met warmte- en koudeopslag voor de benodigde energie gaan zorgen. Het wordt een echte blikvanger van het nieuwe groen elan dat de stad wil uitstralen. Ook de historische botanische tuin is vernieuwd. Hier kun je genieten van meer dan 7000 verschillende plantensoorten.
L8
Vrije tijd
Markten & levensmiddelen
Streekmarkt Malmö
Iedere zaterdag in voor- en najaar staat het plein Drottningtorget vol kraampjes met onder andere verse groente en fruit, zelfgemaakte kaas en worst, jam, chutneys, sapjes, wijn, azijn en mosterd van boeren uit de omgeving. In december is er een speciale kersteditie.
foto Aline Lessner
Cafés & Restaurants
www.bondensegen.com
Salt & Brygga Malmö
Green Matmarknad Malmö
Hippe, grote biologische supermarkt annex restaurant waarin voornamelijk met verse ingrediënten wordt gewerkt. Opvallend: de (retro-) vrolijkheid spat van de verpakkingen af. Je geeft je kinderen met een gerust hart de biologische snoepjes en chipjes en met de vele meelsoorten van lokale molenaars bak je zelf heerlijke (suikervrije) taarten. Alle producten zijn gegarandeerd vrij van zoet-, kleur- en smaakstoffen. www.greenmatmarknad.se
Reko Deli Lund
Nog zo’n winkel voor lekkerbekken. Al sinds de opening in december 2014 een hotspot voor iedereen die bewust, biologisch en verantwoord wil eten. Met veel producten uit de omgeving of iets verder weg. Heerlijk van smaak, geproduceerd met oog voor belangen van mens, dier en milieu en dus voorzien van de nodige eco-keurmerken. De gepassioneerde eigenares zoekt stad en land af voor nieuwe producten en organiseert proeverijen.
Dineren in een dynamische omgeving in het Westelijk Havengebied, met uitzicht op de Sontbrug. Ook in dit restaurant staat duurzaamheid hoog in het vaandel. Op de menukaart staat vlees, vis en vegetarische gerechten, vers van lokale producenten. Het groenafval wordt gebruikt om biogas van te maken. De inrichting bestaat uit natuurlijke en allergie-arme materialen. www.saltobrygga.se
www.rekodeli.se
Saluhallen Lund
Verstopt achter een glazen façade aan de Martenstorget beland je in het Walhalla voor fijnproevers. Tip: ga eerst lunchen in een van de vele restaurantjes en dan inkopen doen bij de rijke verzameling delicatessenstands. Gemeenschappelijk kenmerk: de verkoop van lekker met een hoofdletter. Niet zo verwonderlijk dat veel restaurants hier hun inkopen doen. De historische markthallen werden in 2012 gerestaureerd en sindsdien groeit het aanbod alleen maar. Wie meer wil weten over de historie van de Saluhallen, kan bij de VVV van Lund een fijnproeverstoer boeken.
Al vanaf 2006 aan het Drottningtorget-plein gevestigd en meteen als beste getest met het eerste biologische, dagelijks vers gemaakte ijs van Skåne. Inmiddels wordt er in de salon behalve ijs ook fair trade koffie en verse lunch geserveerd.
www.greenmatmarknad.se
www.dolcesicilia.se
Dolce Sicilia Malmo
Vrije tijd
L9
Gamla Brogatan Malmö
Een van de eerste Zweedse biologische restaurants en nu een van de grootste inkopers van Skånes heerlijkheden. Bij de maaltijden worden verschillende soorten biologisch bier en wijn geserveerd. www.gamlabrogatan.se
Rå Epok Lund
Terrin & Vin Lund
Gezellige koffiebar waar een vlotte Australiër zorgt voor een ouderwetse bak filterkoffie van fair trade bonen. De melanges, die hij met zorg samenstelt, wisselen regelmatig om het publiek te blijven verrassen. Maandelijks zijn er proeverijen en vanzelfsprekend zijn alle koffiesoorten ook te koop.
Een lunchrestaurant met een menu gebaseerd op lokale groenten en een kaart waarop staat waar alle ingrediënten vandaan komen. Behalve soep zijn er kleine gerechten van tapas-formaat en drie tot vier hoofdgerechten met altijd een vegetarisch gerecht. Ook zijn er kaas- en vleesplateaus met regionale producten. Wijn, bier en frisdranken komen van kleine lokale producenten en buitenlandse biologische producenten.
www.lovecoffee.se
www.terrinochvin.se
Love Coffee Roasters Lund
In wat oogt als een kale snackbar lijken geur en kleur van de geserveerde sushi extra goed uit te komen. Smaken doet het dan ook uitermate goed, zelfs als je niet zo’n liefhebber bent van rauwe vis. De gebruikte soorten komen van producenten van zo dichtbij mogelijk, waar Denemarken en Noorwegen ook toe worden gerekend. Bedreigd zijn ze echter geen van alle. www.raepok.se
Slottsträdgårdens kafé Malmö Een van de gezelligste (biologische)
cafés van Malmö is gevestigd in de tuin van slot Malmö, waar diverse biologische producten worden verbouwd. Je kunt er planten, fruit en groenten kopen of wat eten bij het inmiddels beroemde (en zeer populaire) biologische café dat sinds 1998 bestaat. Wachten op een tafeltje is beslist de moeite waard! www.slottstradgarden.se
Rosie's Cakes en Thee Lund
Door haar allergie en die van haar dochter moest Rosie noodgedwongen op zoek naar gluten- en lactosevrije producten. Op het gebied van taarten en cup cakes bleken die er niet te zijn, dus bakt Rosie die nu met alle liefde zelf. En dat proef je! Het aanbod wisselt per seizoen, maar altijd gebruikt Rosie de beste biologische producten. Op bestelling kan glutenvrij brood worden gebakken. Afhalen is mogelijk, maar gezelliger is het een kopje koffie of thee in de romantisch ingerichte salon te drinken. Vanzelfsprekend fair trade. www.rosiescakesandtea.se foto Aline Lessner
ADVERTENTIE
ve en n geergeteiet te n n in dzwartBRAD e pa vet EN n.
Royal Green Odourless en Extra Virgin Coconut Cooking Cream
s u lt
aa t !
We zijn bij Royal Green trots op onze premium Extra Virgin 100% koudgeperste en gecertificeerd biologische kokosolie.
Een gouden re
Proef de smaak van heerlijke kokos! Of kies voor de Royal Green 100% geurloze kokosolie van gecertificeerd biologische teelt. Bakken, braden, wokken en frituren is nog nooit zo gezond geweest. Ook te gebruiken ter vervanging van boter. De gecertificeerd biologische kokosolie van Royal Green is een zeer gezonde olie die al haar goede eigenschappen behoudt bij verhitting.
ook te gebruiken ter vervanging van boter
Ideaal ter vervanging van onder andere olijfolie. Tijdens het braden, wokken, bakken of frituren is er geen vorming van schadelijke stoffen of vrije radicalen. Rijk aan laurinezuur, licht verteerbaar en zonder transvetzuren. Royal Green gebruikt absoluut geen chemicaliën, conserveringsmiddelen, synthetische zoet- of smaakstoffen en is 100% vegetarisch. Ervaar het verschil nu.
Rijk
aa n
zonlidcht vertlaeuerribnaeazrueunr, er tra nsvetzuren.
Naturals NL-BIO-01 Non-EU Agriculture
Skal 025099
2500ml
500ml
250ml
1400ml
325ml
Enjoy life, stay healthy!
in de es heerlijk voorsmoothi thee, koffie of Royal Green Kokosbloesem suiker De Royal Green Kokossuiker wordt geproduceerd uit het zoete sap van de tropische kokosnootbloesem. Traditionele suikerboeren klimmen hoog in de kruin van de kokosboom en oogsten het zoete nectar uit de bloesem. Eenmaal verzameld, verandert de nectar door verwarming langzaam in een heerlijke rijke suiker. Royal Green kokosbloesem suiker is 100% gecertificeerd biologisch, onbewerkt en de ideale vervanger voor geraffineerde witte suiker, riet- of bietsuiker, agave, ahorn of elke andere siroop. Gebruik Royal Green Kokosbloesem suiker voor in de thee, koffie, smoothies, yoghurt, tussendoortjes, dranken, ijs en andere (na)gerechten.
% 1 00
Skal 025099 NL-BIO-01 Non-EU Agriculture
NL-BIO-01 Non-EU Agriculture
gec e biolortificeerd gisch
900 gram
200 gram
Royal Green gebruikt absoluut geen chemicaliën, conserveringsmiddelen, synthetische zoet- of smaakstoffen. Van nature glutenvrij. Ervaar het verschil nu! Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu
Bl
ossoM sugaR
Enjoy life, stay healthy!
237S_adv_rg_kokos_suiker_krant_vd_aarde.indd 1
18-08-15 12:00
Gadgets
L 11
Wonen
Gadget Top 5
1
2 Top trio
WAAR is het feestje?
Hier aan de eettafel natuurlijk! Zeker als je er van die mooie schalen op zet. De unieke fairtrade schalen uit de collectie Rowl hebben een bijzondere vorm waardoor ze makkelijk te verschuiven en te draaien zijn. Ze hebben een mooi strak design en zijn gemaakt van duurzaam acaciahout. Onze nummer 1 omdat: de Rowl-collectie ontworpen is door een team masterstudenten van de TU Delft en het winnende ontwerp is van de Design Your Own Tableware contest van het Wereldwinkel Jongerenplatform Fairminds. Een unieke samenwerking die tot een innovatief designproduct leidde! Prijs: vanaf € 34,95 via www.wereldwinkels.nl
Twee stoelen en een kruk waarmee Laurens van Wieringen hoge ogen gooide op de internationale interieurbeurs IMM dit voorjaar in Keulen. De zittingen zijn vervaardigd van gerecyclede PET-flessen die zijn bewerkt tot een zacht, stevig, duurzaam en UV-bestendig vilt met goede akoestische eigenschappen en een hoog zitcomfort. Prijs: vanaf € 219,00 via www.bigbrands.nl
4
Groen licht
Creatief met kurk in optima Sa da Costa. Op de zien hoe ze door mathematische precisie uitgeverspreiden. Ander pronkstuk tafel die tevens ook als lamp tafelpoten van gerecycled
forma, deze lampen van Tiago Dutch Design Beurs was te de speelse vormen, met dacht, een warm licht van de collectie: een fungeert, dankzij de groen (!) glas.
Prijs: vanaf € 140,00 via www.ledlamp.nl
3 Slaap zacht
De Auping Essential is het eerste bed met een Cradle to Cradle Silver certificaat. Dit houdt in dat het een volledig duurzaam ontwerp is, vervaardigd van gerecyclede materialen. Voor het hoofdeinde van het bed werd een stof ontwikkeld die gemaakt is van gerecyclede PET-flessen. Ook de spiraalbodem en het matras zijn duurzaam geproduceerd. Prijs: vanaf € 1105,00 via www.eijerkamp.nl
5Op maat Gezien op de VT Wonenbeurs: nieuwe milieuvriendelijke marmoleumvloeren met namen als Sand, Breeze en Earth. Voor het eerst ook in stroken en tegels te koop. Gemaakt van natuurlijke, biobased grondstoffen. Een belangrijk bestanddeel is het verantwoord geteelde lijnzaad. Ook de rest van de bestanddelen (houtmeel, hars en jute) zijn hernieuwbaar en biologisch verkregen. Prijs: op aanvraag via www.marmoleummodular.nl
L 12
Beauty
No-Poo jij al?
Tekst: Marijke Hakkennes
No-Poo of no-shampoo is helemaal hip. Geïnspireerd door deze trend uit Amerika, besluiten steeds meer vrouwen hun haren minder, of liefst helemaal niet meer te wassen. Het doel? Een mooie, glanzende bos met kerngezonde haren.
Hoe werkt het?
Je hoofdhuid maakt natuurlijke oliën aan die je haar voeden en beschermen. Shampoo ontvet, dus wanneer jij (te vaak) je haar wast ontdoe je de hoofdhuid van deze natuurlijke oliën. Haar en hoofdhuid worden droog en om dit te compenseren zal je hoofdhuid meer olie aanmaken. En zo ontstaat er een vicieuze cirkel: je haar wordt sneller vet, je gaat het vaker wassen, het wordt nog sneller vet, enzovoort. Deze cirkel kan worden doorbroken door minder vaak je haar te wassen of helemaal geen shampoo meer te gebruiken. Je hoofdhuid zal langzaam aan deze verandering moeten wennen en aan het begin nog veel nieuwe oliën aanmaken. Maar naarmate je consequent steeds minder vaak je haren wast, wordt dit minder. Zo herstel je de natuurlijke balans van de hoofdhuid.
Afbouwen
De makkelijkste manier om te beginnen, is het wassen steeds wat langer uit te stellen. Was je nu iedere dag je haar? Sla dat eens een dagje over, net zo lang totdat je haar op dag twee niet meer vet is. Sla vervolgens nog een dag over.
Wil jij echt helemaal No-Poo gaan? Probeer dan je haar te wassen met: • Bakingsoda. Verdeel bakingsoda met water over je hoofdhuid en masseer goed in. De bakingsoda reinigt je haar mild en verwijdert eventuele luchtjes. • Klei. Maak een masker van kleipoeder en water en masseer hiermee je hoofdhuid. Goed uitspoelen! • Honing. Honing heeft antibacteriële eigenschappen. Verdun de honing met water, masseer het mengsel goed in en spoel uit. •W ater. Als je haar gewend is aan minder wassen, dan kan spoelen met alleen water voor jouw haar en hoofdhuid voldoende zijn om je haar te reinigen. •A ppelazijn. Appelazijn helpt de pH-waarde van je huid te herstellen, vermindert luchtjes en helpt restjes producten te verwijderen. Hierdoor is het een goed alternatief voor conditioner. Verdun de azijn met water, masseer goed in en spoel uit.
Beauty
L 13
Nare luchtjes? DIY haarmist! Haar zal niet snel gaan stinken, zeker niet als je het af en toe spoelt met water. Maar als je twijfelt over de geur, of gewoon graag wilt dat het lekker ruikt, kun je zelf een ‘haarmist’ maken. Een haarmist maak je makkelijk en snel door een paar druppeltjes van jouw favoriete etherische olie toe te voegen aan een sprayflesje met water. Etherische oliën zoals lavendel, ylang ylang en rozemarijn hebben ook verzorgende eigenschappen. Zo sla je dus twee vliegen in één klap!
Tips
Hoe snel haar vet wordt hangt af van het haartype. Maar je kunt wat doen om vet haar tegen te gaan: • Blijf met je handen van je haar af. Telkens wanneer je met je handen aan je haar zit verplaatst het vet zich van je handen naar je haar. • Spoel je haren na het wassen met koud water. Door het koude water sluiten je haarschubben. Je haar gaat er mooi van glanzen en er blijft minder snel vuil aan ‘plakken’. • Spoel shampoo en conditioner goed uit. Producten die in je haar blijven zitten trekken vuil en viezigheid aan. • Gebruik weinig tot geen conditioner. Zeker als je dun haar hebt, kan conditioner je haar verzwaren en ervoor zorgen dat het er sneller vet uitziet. Wil je toch conditioner gebruiken? Breng het dan alleen aan over de lengte van het haar en sla de hoofdhuid over. • Gebruik zo min mogelijk stylingproducten. Vooral serums met siliconen maken het haar sneller vet.
Herst natuuel de balan rlijke s van hoofd de huid
Even voorstellen: Marijke Hakkennes is de persoon achter de succesvolle beautyblog
Projectnaturalbeauty.nl.
Ze houdt zich al jaren bezig met het zoeken naar en bedenken van natuurlijke alternatieven voor verzorgings- en beautyproducten, en deelt haar bevindingen met bezoekers en andere geïnteresseerden.
ADVERTENTIE
Huid en intiem care met natuurzuivere honing Dermagiq® is een nieuwe en innovatieve productlijn gericht op huidherstel en intieme verzorging. De producten zijn effectief in het verlichten van veel voorkomende ongemakken van de huid en de intieme zone. De Dermagiq® producten zijn zeer zorgvuldig samengesteld en onderscheiden zich vooral door een hoog, effectief gehalte aan honing (tot 100%, afhankelijk van het product). Voor een optimale werking van de producten is verder gekozen voor veilige, effectieve en zoveel mogelijk natuurlijke ingrediënten. Het Dermagiq-assortiment bestaat op het moment uit: Dermagiq Skin, Dermagiq Hand, Dermagiq Lipbalm, Dermagiq Proct, Dermagiq Intima en Dermagiq Fem. Voor informatie, over onze producten of over Dermagiq kunt u terecht op onze website www.dermagiq .com
Dermagiq. Verzorging met de kracht van de natuur.
www.dermagiq.com
L 16
Reisverslag
zweden
Snoepreisje naar
Voer voor smulpapen Tekst en beeld: Yvonne Koop
Ken je Zweden qua eten alleen van kaneelbroodjes (cinnamon rolls) en köttbullar, de bekende Zweedse gehaktballetjes? Dan wordt het de hoogste tijd voor een culinaire verwentrip door Zuid-Zweden. De Krant van de Aarde ging naar het westen van dit gebied en verbaasde zich over de vele biologische producten, de (h)eerlijke lokale keuken en de afwisselende natuur.
Het gebeurt niet iedere dag dat je voor je werk op reis mag. En als er dan toch zoiets in de pen zit, gaat er de nodige voorbereiding aan vooraf. Naar welke plaatsen gaan we, welke informatie zoeken we, waar moet de nadruk op komen te liggen? Gezien de doelgroep van de Krant van de Aarde was dat al gauw duidelijk: biologische lekkernijen. Waarna het nog de nodige tijd kostte om een programma uit te stippelen waarmee we in vogelvlucht een smakelijk beeld voorgeschoteld zouden krijgen van Zuid-Zweden, letterlijk en figuurlijk. Vier dagen moesten hiervoor genoeg zijn, en vroeg in september de beste periode. Net na de grote zomerdrukte maar met nog genoeg verse producten van het land in overvloed verkrijgbaar. Want daar staat dit gebied, de provincie Skåne, om bekend. Niet voor niets wordt het wel de gouden vallei van Zweden genoemd, door het fraaie boerenlandschap,
de ambachtelijke producten en de traditionele regionale keuken. De streek is beroemd om zijn granen, zuivel, gans, paling en de levensmiddelen vers van de boerderij.
Niet voor niets wordt Skåne wel de gouden vallei van Zweden genoemd Alhoewel we Zweden na tig vakanties wel dachten te kennen (de bossen, de meren, de mensen, de gezelligheid...) ging er toch een groene wereld voor ons open. De rijkdom aan smaken, de flair waarmee die werden gecombineerd, de variëteit
aan verkrijgbare producten en vooral het enthousiasme waarmee dit alles werd verkocht en opgediend: het sloeg ons soms letterlijk knock-out. Zeker, ook in Nederland zijn biologische supermarkten, dito boerderijen, boerderijwinkels en restaurants die uitsluitend lokale producten gebruiken. Maar veel kleinschaliger en vooral: minder breed omarmd. Terwijl in Zweden groen leven en vooral ‘groen’ eten de natuurlijkste zaak van de wereld lijkt. De bewijzen daarvoor zien we overal om ons heen: groene stadsbussen op biogas, carpoolplaatsen met oplaad- en uitleenpunten voor elektrische auto’s (sommigen zelfs met zonnepanelen!), gratis leenfietsen, rijen windmolens, duurzaam gebouwde woonboten, recyclebakken op bijna iedere straathoek en bovenal: biologische winkels te kust en te keur en grote afdelingen hiervoor in de ‘gewone’ supermarkten.
Reisverslag
L 17
Vrijdag
Vers van het vliegveld (met een biologisch speltbroodje ei achter de kiezen) worden we na een korte treinreis hartelijk ontvangen in Malmö, hoofdstad van Skåne. In een klimaatneutrale wijk treffen we Green Matmarknad aan, waar we zijn uitgenodigd voor de lunch. In deze biologische supermarkt annex restaurant kun je onbeperkt kiezen uit een overweldigende hoeveelheid lekkernijen: van allerhande rauwkost en groenteschotels tot biologische frietjes en gebraden kippenboutjes. Ook zijn er rekken vol verrukkelijk uitziende taarten waardoor we, ook gezien het nog vroege uur, meer zin krijgen in fika, het beroemde Zweedse koffie-uurtje, dan in lunch. Maar met een groot stuk vers gebakken worteltaart hebben we het beste van beide werelden, beslissen we. Met de leenauto rijden we naar ons eerste logeeradres: Ängavallen, een mooi landgoed net onder Malmö. Alhoewel we ons al hebben verlekkerd aan de foto’s op de website, blijkt de werkelijkheid nog romantischer te zijn. In het licht van de ondergaande zon zien we goed gevulde roodbonte koeien in het weiland staan en even verderop dartelen grijs gevlekte varkentjes tussen de klaver. Ze zien eruit om op te vreten, excusez le mot, want dat is precies wat er met de dieren uiteindelijk gebeurt en daar doen ze op Ängavallen niet moeilijk over. We krijgen een uitgebreide rondleiding over de boerderij en mogen behalve de melkstallen en de kaasmakerij zelfs de slachterij zien. Hier worden de dieren zo diervriendelijk mogelijk geslacht, nadat ze uiteraard een mooi leven op de boerderij hebben gehad. Toch vreemd om overal om ons heen afbeeldingen van vrolijk lachende varkentjes te zien (ook in het slachthuis!) en dit te combineren met het beeld van het stukje vlees dat later op de avond op ons bord ligt. Maar dat is dan ook weer zo verrukkelijk mals en valt – gecombineerd met de ecologische wijnen en de smakelijke verhalen van de gastheer – zo goed, dat ik toch maar afzie van het idee om vegetariër te worden...
foto Susanne Walström
L 18
Reisverslag
Zaterdag
Na een enorm ontbijt met producten van de boerderij (iets anders wordt hier niet geserveerd of in de boerderijwinkel verkocht) volgen we de kustlijn omhoog naar het schiereiland Kullaberg, net boven Helsingborg. Hemelsbreed een klein stukje verder, zo’n anderhalf uur rijden van Malmö, maar een wereld van verschil. Pittoreske strandplaatsjes, prachtige vergezichten, pijlen die duidelijk maken dat ergens verderop een ontelbare hoeveelheid galeries, workshops en loppis (Zweeds tweedehands meuk) te vinden moeten zijn... we moeten moeite doen om niet af te dwalen! Maar voor een ICA-supermarkt stoppen we toch even, om proviand voor onderweg in te slaan en te checken wat er hier aan biologische waar wordt verkocht. Meer dan genoeg blijkt, in aparte schappen of ‘gewoon’ naast soortgelijke producten. Zo ligt de fairtrade chocola gebroederlijk naast de bekende repen van Marabou. En treffen we bij de pakjes sap ook genoeg biologische varianten aan. Net op tijd voor de lunch arriveren we in Höganäs, waar het ondanks de regen (het blijft behelpen
met het wisselvallige klimaat) stervensdruk is op een voor ons onooglijk industrieterrein. Achter een van de deuren van het complex bevindt zich echter een gezellig winkelcentrum annex restaurant, op deze zaterdagmiddag flink gevuld met complete gezinnen en families die zich het zelfbedieningsbuffet van verse producten goed laten smaken. Hier geen gezeur om frietjes of andere snacks: ook de allerkleinsten stapelen hun bord vol met kruimige aardappeltjes, frisse salades, verse vis, krokant gegrilde maiskolven en wat dies meer zij. Na de lunch dwalen we nog even door de voormalige steenfabriek waar behalve een grote biologische supermarkt ook veel mooie designwinkeltjes en ateliers zijn gevestigd. Fijn dat dit industriële erfgoed zo’n goede herbestemming heeft gekregen.
Nog meer zaterdag
Ondanks het stormachtige weer lijkt de lucht steeds schoner te waaien naarmate we het schiereiland Kullaberg naderen. We rijden tot
Recept
Verwarm de oven voor op 180 graden. Vet een ronde springvorm in met boter of bekleed hem met bakpapier.
Ook zin in een Zweeds herfstgevoel? Bak dan een lekkere glutenvrije Zweedse kladdkaka (chocoladetaart). Het recept daarvoor vond ik bij thuiskomt in het digitale Fika Magazine. De bloem is hierbij vervangen door amandelmeel.
Smelt 100 gram pure chocola au bainmarie. Zodra de chocola gesmolten is, voeg je 100 gram in kleine blokjes gesneden boter toe. Haal de kom van de pan met water en laat iets afkoelen. Roer er twee eierdooiers, 175 gram amandelmeel en 1 theelepel
het uiterste puntje en lopen dan het laatste stukje naar de oudste vuurtoren van Zweden (1898). Daar hebben we een overweldigend uitzicht op de immense kustlijn: aan beide zijden grillige rotspartijen waarin talloze grotten verstopt zitten en een woelige zee waaruit op een zomerse dag volop dolfijnen omhoog springen. Helaas verstoppen de dieren zich vandaag voor ons, maar de klim naar een paar van de vele grotten maakt veel goed. Hier geen lieve zandstrandjes zoals in het nabijgelegen Mölle, maar rotsige stranden vol door de zee met bulderend kabaal glad en rond geslepen stenen. Een gids laat ons de steiger zien waar vandaan normaal gesproken de bootjes vertrekken voor de dolfijnsafari, een van de vele activiteiten van Kullabergsguiderna in dit gebied. Want ook wie wil duiken, snorkelen of abseilen kan er terecht. Aangezien het bedrijf alle activiteiten met respect voor de natuur organiseert, en er dan ook wonderwel in slaagt om hiermee geen overlast of schade te veroorzaken, won het onlangs de prijs voor beste eco-toerisme activiteit in Zweden.
vanillesuiker door. Klop de eiwitten tot stijve pieken en schep ze door het chocolademengsel. Let op: schep voorzichtig om, zodat je zoveel mogelijk lucht behoudt. Doe het chocolademengsel in de ingevette springvorm en zet de taart 15 tot 17 minuten in de oven, tot de bovenkant hard en de binnenkant nog zacht is. Laat de taart afkoelen en serveer met slagroom.
Reisverslag
L 19
Zondag
De volgende ochtend kiezen we in het Grand Hotel in Helsingborg voor een gluten- en lactosevrij ontbijt in plaats van roerei met worstjes of American pancakes. Met daarbij uit de automaat (!) een beker verse boerenmelk, die verrassend genoeg inderdaad smaakt alsof ze zo van de koe komt. Voor vandaag staat er een trip gepland langs een aantal boerderijen die dit weekend open huis hebben. Maar eerst maken we nog een wandeling langs de boulevard van Helsingborg. Hier ontdekken we behalve luxe jachten en hobby-vissers zelfs een (tropisch) stadsstrand. Door een lichtelijk surrealistisch beeld van wuivende palmbomen heen kijk je zo naar het Deense Helsingør, met de regelmatig varende veerboot in twintig minuten bereikbaar. Gezien het steeds zonniger wordende weer (dat hadden we wel verdiend na de regen en storm van gisteren) besluiten we de stad te verlaten en het achterland in te trekken. Al dwalend genieten we van de vele goudgele graansoorten in de akkers, de vogels, vooral roeken, die vrolijk een graantje meepikken, de sierlijk rondzwevende rode wouwen, de akkerborders vol uitbundig bloeiende bloemen en de vele wilde bessen die dankzij het allemansrecht overal vrijelijk geplukt mogen worden. Niet alleen bramen en frambozen, maar ook de in Nederland vrij zeldzame blauwe bessen. Tegen de avond spotten we zelfs een ree met twee jongen, beslist geen zeldzaamheid hier maar toch mooi om te zien!
verkocht. We bezoeken een klein boerderijtje van een jong stel dat het boeren duidelijk nog moet leren, getuige de braakliggende akkers vol wilde bloemen en de schuren vol oud landbouwgereedschap. Ook treffen we een geranium- annex frambozenkwekerij waar de plantjes en bessen zelf gepakt en geplukt mogen worden (op is op!). Hoogtepunt is echter een grote boerderij vlakbij Lund met uitgestrekte landerijen vol weelderig groeiende gewassen waar het de hele dag een drukte van jewelste is door pony-ritten voor de kinderen, bezichtiging van de bijenkorven, workshops en proeverijen.
Hoewel de weg vinden in het uitgestrekte boerenlandschap niet zo makkelijk is, zelfs niet met tomtom, zien we aan de uithangborden KRAV steeds dat we goed zitten. Dit staat namelijk voor ‘producten van de boer’ en die worden in het gebied ten oosten van Helsingborg, Malmö en Lund veel en in diverse schaalgroottes
Dan maar eens kennis maken met de Nordic Cuisine. Dit slow food koken op Scandinavische wijze wordt in het Grand Hotel gepraktiseerd, een klassieke entourage voor een verrassend hippe en frisse maaltijd. Andijvie in je ijs lijkt niet zo’n logische combinatie, maar blijkt een verrukkelijke afsluiting van de maaltijd. En
foto Ulf Huett-Nilsson
ook de hoofdmaaltijd smelt bijna op je tong, je proeft met hoeveel zorg en aandacht deze zo is samengesteld dat ieder hapje weer een andere smaakpapil in werking stelt. Hier ga je vanzelf net zo zorgvuldig (lees: langzaam!) eten als de maaltijd is klaargemaakt, om er maar zo lang mogelijk van te kunnen genieten.
Maandag
Onze laatste dag begint met een ontbijt in opnieuw een ‘groen’ hotel: hotel Concordia in Lund. Waaraan het dat label verdiend heeft, zien we niet zo gauw. Want zo uitgebreid als het buffet in Helsingborg was, zo ‘karig’ is het hier, met maar een handjevol speciale producten en melk die zo te proeven gewoon gepasteuriseerd uit een pak komt. Na een verfrissende douche (wel met waterbesparende kop en eco-schuim) verlaten we het hotel voor een rondleiding door de historische, 150 jaar oude, botanische tuin. Met een bramenijsje in de weer hartverwarmend schijnende zon sluiten we onze trip af. Misschien gauw weer eens wat langer naar Zweden gaan, want dit smaakte zeker naar meer!
Meer info Wil jij ook zo’n (culinaire) trip maken? Kijk dan op www.puurzweden.nl voor inspirerende tips over Zuid-Zweden of www.visitzweden. com voor meer informatie over het land zelf. De site www.tryswedish. com is vooral gewijd aan Zweeds eten en drinken.
L 20
Voeding
Ratatouille TIPS
De Laatste Paling, gevormd door voedseljournalisten Annemarie Geleijnse en Rineke van Houten, leest, klikt, kijkt, proeft en bezoekt voor de Krant van de Aarde alles wat met ons eten te maken heeft.
Guerrilla food
Pluk naast de Pettenflat Hara Hachi Bu Hoe meer tomaatjes, hoe beter
De zoekkalender voorin dit zoek- en kookboek voor wildplukkers geeft overzichtelijk weer waar en wanneer je de negentien beschreven planten en dieren kunt vinden. Het zoutzoet smakende blaaswier bijvoorbeeld kun je het hele jaar door vinden op het Noordzeestrand en bevat jodium, calcium, ijzer en andere mineralen. Het hangt op een vrolijk stemmende foto aan wasknijpers aan de lijn te drogen. Wachten dus op een herfststorm wanneer delen aanspoelen op het strand. En dan pizza di mare maken… , behalve het handje verse of gedroogd blaaswier moet je nog wel even een en ander inslaan in de winkel. Het boek telt leuke onverwachte recepten als paardenbloemsiroop of grasbermburger met veldzuring. Dat laatste stimuleert de spijsvertering bij vet eten. Ideaal op de hamburger dus. Jammer dat de auteur zichzelf af en toe tegenspreekt. Zo schrijft hij dat blaaswier een milde smaak heeft, maar staat in het pizza recept: ‘Overdrijf niet met de hoeveelheid, want het heeft een dominante smaak en overheerst dus snel.’ Wij zijn het met dat laatste eens.
Guerrilla Food, Remco van der Leij. Uitgeverij Kosmos. €14,99
Veel uitgebreider dan een boek is de Wildplukwijzer van schrijver en worstmaker Mijnheer Wateetons. Feilloos te raadplegen via internet. Of via een gratis app, maar die werkt niet echt soepel. Gebruikers geven op de Wildplukwijzer al sinds 2009 aan waar gratis, biologisch, onbespoten en foodmileloos lekkers groeit en bloeit. Inzoomen kan tot op straatniveau. Zo weten wij nu dat langs het wandelpad nabij onze begraafplaats zeven pruimenbomen staan en kersen groeien. En dat er bij de voetbalclub een mispel groeit. In oktober moet daar te oogsten zijn. Ook nieuw voor ons: een hazelaar bij de ingang van de Praxis. De Wildplukwijzer bevat ook, of misschien júist, plekken in de steden. Niet voor niets is de ondertitel: Pluk naast de Petteflet. Het systeem is buitengewoon gebruiksvriendelijk. Je kunt zoeken op soort, op adres en op seizoen zodat je alleen de plukplekken ziet waar nu wat te halen valt. Elke plukplek bevat een link naar een uitgebreide beschrijving van de boom of plant in de Wildplukwiki van Oogsten zonder Zaaien (Slowfood Nederland).
Hoe word je gezond oud? Technisch gezien is ons lichaam in staat om het zo’n 100 jaar vol te houden, maar gemiddeld worden we slechts 81 jaar. Ergens verliezen we dus 19 jaar. Daarbij kampen we met chronische welvaartsziekten als obesitas, diabetes en hart- en vaatziektes. In onze leefgewoonten valt dus veel te winnen. Hoogleraar Voedsel en Gezondheid Jaap Seidell legt in een flitscollege van krap 2,5 minuut in een onderhoudend cartoonfilmpje uit welke lessen wetenschappers trekken uit onderzoek naar vijf gebieden op de wereld waar mensen kerngezond zijn en ouder dan gemiddeld worden: de Blue Zones. De sleutel tot een gezonde oude dag? Een eenvoudig, karig maar sterk sociaal leven, zo leert het filmpje ons. En: naar goed Japans gebruik ‘Hara Hachi Bu’ zeggen voor de maaltijd om jezelf eraan te herinneren te stoppen met eten zodra je tachtig procent vol zit. Te bekijken via Youtube via de zoekterm: Blue Zones Seidell
Column
Column
L 21
Save the planet, skip the salad? Mijn allereerste schreden op het pad van de voedseljournalistiek zette ik alweer bijna twintig jaar geleden als freelancer voor het tijdschrift Sla! Let op het uitroepteken. Niet zomaar sla, maar Sla!. Een geuzennaam was het. De favoriet van vleesverlaters, zoals dat destijds heette, die eindelijk bediend werden met een verzorgde glossy vol recepten (zonder vlees en vis) en achtergrondverhalen. Fris en eigentijds, op papier dat niet rook naar geitenwollensokken.
Voedseljournalisten Annemarie Geleijnse en Rineke van Houten van De Laatste Paling schrijven om de beurt een column over wat hen bezighoudt rondom hun bord. www.delaatstepaling.nl
Sla was hip. En hoewel het blad in 2003 ter ziele ging, bleef het groene kropje zelf dapper met zijn tijd mee gaan. Van kropsla gingen we massaal over op de ijsbergsla. En toen we dat in plaats van lekker knapperig vooral waterig gingen vinden, betrad rucola het toneel. Inmiddels worden we doodgegooid met sla in allerlei vormen en kleuren; eikenbladsla, lollo rosso, romaanse sla, mini gem en terug van weggeweest: botersla (lekker retro). Maar opeens klinkt er een tegengeluid. En niet zo’n beetje ook. Sla is een niet duurzaam luxe artikel, meldt voedsel- en wetenschapscolumnist Tamar Haspel van The Washington Post. “Als we ophouden sla als voedzaam altijd-en-overal voedsel te zien, kunnen we misschien beginnen te begrijpen dat het een grondstof verslindend luxeartikel is”, houdt ze haar lezers voor. “Het is tijd voor de ontmaskering van sla.” Wat er allemaal mis is met dat ogenschijnlijk onschuldige kropje? Ik keek het even voor u na: Sla en ook de meeste sla-opleukers die we er door rommelen – selderij, komkommer, radijs – bevatten weinig voedingsstoffen. Ze vormen de hekkensluiters in lijstjes met nutriënten in voedingsstoffen. Net als ik me afvraag of dat gebrek aan calorieën niet juist hét voordeel van sla is voor iedereen die aan zijn gewicht denkt, lees ik dat dat helemaal fout is geredeneerd. Haspel sleept er een marketinghoogleraar bij die ons uitlegt dat sla een hoog gehalte ‘health halo’ bevat. Sla is de perfecte vermomming voor allerlei ander eten, legt hij uit. We zien sla en denken: gezond! Wat er dan verder allemaal aan vette dressing, kaas, vleeswaren of pasta doorheen wordt gehusseld, vergeten we.
Wat er allemaal mis is met dat onschuldige kropje?
Maar dat is nog niet alles. Haspel ziet ook een milieuprobleem. Save the planet, skip the salad. Sla neemt kostbare landbouwgrond in beslag waar je ook nutriëntenrijk voedsel op zou kunnen verbouwen. Sla is eigenlijk verpakt water, stelt ze. Ofwel een vehikel om gekoeld water van akker naar aanrecht te transporteren. Dat transport en die koeling kosten fossiele brandstoffen. Tot overmaat van ramp wordt dat verpakte water in fabrieken vaak voorgesneden, gewassen en in plastic verpakt. En dan is er nog de voedselverspilling: in de VS wordt jaarlijks een half miljard kilo sla weggegooid. Als laatste troef trekt Haspel de angstkaart. Sla is, samen met andere groene bladgroenten, de grootste drager van ziekteverwekkers van voedselgerelateerde ziekten, zo praat ze ons bij. Tussen 1998 en 2008 goed voor 22 procent van alle voedselgerelateerde ziektegevallen. Sla-basher Tamar Haspel is zo onvermoeibaar in het opsommen van argumenten voor het afserveren van sla, dat je je gaat afvragen wat de groente haar precies heeft aangedaan. Ik denk dat het tijd wordt dat het tijdschrift Sla! uit zijn graf herrijst om het eerherstel van de groene blaadjes aan te zwengelen. Met dit keer als ondertitel: over niet duurzame luxe artikelen en andere geneugten van het vegaleven.
Annemarie Geleijnse
L 22
Streekgerechten
Bitterbal
Hollandse sna
In onze reeks over Hollandse streekgerechten en –producten kunnen bitterbal en vlee de bitterbal met mosterd in een bruin café, de kroket op een wit broodje, of uit de mu
Tekst en beeld: Renske de Zwart
Volgens het woordenboek is een bitterbal ‘een gefrituurd klein rond vleesragoutballetje van zo’n 3 à 5 cm doorsnee’. Het is een kleine, ronde versie van de vleeskroket en weegt circa 20 gram. Bitterballen werden vroeger gegeten bij een bittertje, een sterk alcoholische kruidendrank, vandaar de naam. Als borrelhapje of tussendoortje worden kroket en bitterbal vooral zo gegeten in Nederland en België, maar het komt ook wel voor in Spanje als tapas, of als voorgerechtje in Italië.
In 1984 besloot de kleinzoon van Herman Kwekkeboom hun kroketten ook aan andere snackbars en aan supermarkten te leveren. Van Dobben begon hier ook mee in 1992. Door de goede kwaliteit zijn deze twee kroketten inmiddels beroemd in Nederland. In eetsalon Van Dobben is de originele kroket nog steeds te verkrijgen, en ook de zaak van Kwekkeboom bestaat nog steeds.
Oorsprong
Inmiddels zijn er allerlei varianten op de ‘gewone’ vleeskroket zoals saté-, garnalen-, kaas- en aspergekroketten. De combinatie van de ragout (bijvoorbeeld op basis van room of bouillon) en de vulling (vlees, kaas of groenten) bepalen de binnenkant; de paneerlaag de buitenkant. Alles wat aan die twee voorwaarden voldoet mag zichzelf kroket noemen. Wel moet de ragout flink gevuld zijn en goed gebonden. Deze dikke ragout noem je salpicon. Tot ongeveer 1996 was de kroket de meest verkochte snack via snackbars en cafetaria’s, maar inmiddels is dat de frikadel.
De oorsprong van de vleeskroket en de bitterbal ligt waarschijnlijk in Frankrijk. In een uitgave van 1705 van “Le cuisinier royal et bourgeois”, geschreven door de kok van Lodewijk XIV, François Massialot, staat al een recept voor ‘croquets’. Wijlen culinair deskundige Johannes van Dam beschouwt dit als het oudste recept. Deze eerste croquet had de afmeting van een ei. De vulling bestond uit een andere soort ragout dan die we nu kennen, maar werd wel gepaneerd, en vervolgens in reuzel gefrituurd.
Van koninklijk hapje.. .
De kroket begon dus als koninklijk hapje. Het oudste bekende Nederlandse recept dat in gedrukte vorm verscheen, is van de kok van koning Willem I in een heruitgave van 1851 van het kookboek “Moderne Kookkunst” van Maria Haezebroeck. In de negentiende eeuw werden vleeskroketten gepaneerd met vers broodkruim en in de koekenpan in boter of reuzel gebakken. Deze kroketten dienden, anders dan de koninklijke voorgangers, vooral als restverwerking van gaar vlees. Kroketten werden in het begin van de twintigste eeuw geserveerd als tussengerecht in een uitgebreid menu, na de soep en vóór het hoofdgerecht. De ontwikkeling van chic tussengerecht naar snack begon na de Tweede Wereldoorlog.
. . .naar snack voor het volk
Aan het begin van de twintigste eeuw kwamen er in steden kleine winkeltjes, waar zowel zoete
Vele soorten en smaken
als hartige hapjes werden verkocht. De in 1900 opgerichte patisserie van Herman Kwekkeboom aan de Rapenburg te Amsterdam was er een van. Deze winkeltjes werden onmiddellijk een succes. In de steden werkten steeds meer mensen die geen tijd hadden om tussen de middag thuis te eten en zij kozen voor een snel en goedkoop gerechtje. Vanaf de jaren dertig begon men in deze zaken ook met de verkoop van patat; de voorloper van onze snackbar was ontstaan. In 1945 introduceerde Kwekkeboom de Franse ‘croquet’ als klein warm hapje. In datzelfde jaar opende Aart van Dobben een eetsalon in de Amsterdamse Korte Regulierdwarsstraat. De kroketten die Van Dobben verkocht werden niet in zijn eigen zaak gemaakt, maar in een iets verderop gelegen pand. De bestellingen werden doorgegeven via een fietsenmakerij met telefoon, die tegenover de Van Dobben eetsalon was gevestigd. Warm gehouden met houtskool, werden de kroketten dan naar de eetsalon gebracht. Later werd de winkel uitgebreid en werden de kroketten in huis gemaakt. Bij het 45-jarig jubileum in 1990 stond de teller van handgemaakte kroketten op maar liefst 15 miljoen.
Uit de muur De automatiek met de kroket uit de muur is een ware attractie voor toeristen. De automatiek ontstond aan het begin van de 20e eeuw, vermoedelijk in Duitsland. Van daar uit waaide het idee snel over naar andere landen. De automatiek groeide uit tot een populaire manier van snacken, vooral op stations. Na de jaren zestig verminderde de populariteit van de automatiek in de meeste landen, mede door opkomst van fastfoodketens, en uiteindelijk verdwenen ze uit het straatbeeld. Dankzij de snackbarformule van Febo (begonnen als snackbar in de Amsterdamse Ferdinand Bolstraat) groeide Amsterdam uit tot de stad met de meeste snackautomatieken en kun je nog op vele plekken ‘eten uit de muur’.
Streekgerechten
& Kroket
L 23
ack bij uitstek
eskroket niet ontbreken. Deze snacks worden nergens ter wereld gegeten zo als hier: uur. Warm, krokant en met een romige, hartige vulling; dé Hollandse snack bij uitstek.
Zelf kroketten maken Om zelf een kroket te maken heb je wel wat tijd en geduld nodig. Het is een precies werkje om de kroketten van goede dikte te maken, en de korst goed te paneren en op de juiste temperatuur te bakken. Maar doordat je kunt eindeloos kunt variëren, en iedereen van zo’n warm gefrituurd hapje houdt is het toch de moeite waard!
Ingrediënten voor de ‘gewone’ vleeskroket’ voor 15 tot 20 kroketten of 30 tot 50 bitterballen
•
600 gram gaar soepvlees in kleine stukjes (kip, kalf of rund)
Schep het fijngehakte vlees door de saus, voeg kruiden toe naar smaak en laat de saus vervolgens helemaal afkoelen. Bewaar het in de koelkast. Haal de ragout vlak voor verwerking uit de koelkast. Vorm met de hand lange ronde staven (kroketten) of balletjes (bitterballen), niet te dik, anders moeten ze te lang in de frituur. Zet drie diepe borden klaar, één met bloem, één met losgeklopt ei, en één met paneermeel. Haal de kroketten of bitterballen achtereenvolgens door bloem, ei en paneermeel. Voor een lichtere versie gebruik je alleen het eiwit. De kroketten moeten compleet gepaneerd zijn, zodat er tijdens het frituren geen barsten in de korst komen, en de vulling in de olie gaat zwemmen. Leg de gepaneerde kroketten een half uur in de koelkast voor je ze bakt.
voor de roux: 1 middelgrote ui, fijn gesnipperd 60 gram boter (bij voorkeur een goede lichte plantaardige margarine) • 60 gram bloem • 1/2 liter warme bouillon • peper, zout, foelie, nootmuskaat, tijm naar smaak
• •
Kaaskroketten maak je door in de roux de bouillon door melk te vervangen, je fruit géén uitje en roert in plaats van soepvlees kaas (geraspt of in kleine blokjes) door de saus. Kruid de ragout met witte peper, nootmuskaat, peterselie. Voor viskroketten gebruik je visfond of -bouillon in de saus. Je kunt de ragout kruiden met dille of bieslook. Wildkroketten maak je met een bruine roux: boter en bloem moeten wat langer en op iets hoger vuur in de pan vóórdat de vloeistof erbij gaat, bovendien moet er meer boter en bloem worden gebruikt, 70 gram van elk voor een halve liter vocht. Gebruik een stevige bouillon voor de saus. Voor groentekroketten roer je door een roux met melk of groentefond de in kleine stukjes gesneden en geblancheerde groenten (broccoli, asperge, paddenstoelen, erwtjes; naar keus). Door de saus kun je kaas roeren, peterselie of andere groene kruiden naar smaak.
voor het paneren: bloem losgeklopte eieren of eiwitten paneermeel of fijn verkruimelde beschuit
• • •
Voorbereiding
Maak een roux door de ui eerst in de boter zacht en glazig te bakken. De ui en de boter mogen absoluut niet bruin worden. Voeg de bloem toe en roer op laag vuur tot de bloem door de boter is opgenomen en goed gegaard is. Voeg nu een schep bouillon toe en breng het geheel al roerend naar het kookpunt en wacht tot de saus gaat binden. Blijf beetje voor beetje de bouillon toevoegen en roer rustig door tot een gelijkmatige, dikke saus ontstaat. Een goede ragout is glanzend en fluweelachtig.
Met dit basisrecept zijn vele variaties mogelijk:
Bereiding
Verhit plantaardige (frituur-) olie tot 180C. Frituur de kroketten tot ze goudbruin zijn, ongeveer vier minuten. Laat ze even op keukenpapier uitlekken. Je kunt ook een flinke laag olie in een pan doen en de kroketten aan elke zijde 4 minuten bakken.
De aardappelkroket wordt gemaakt van aardappelpuree. De puree maak je door kruimige aardappels gaar te koken, daarna fijn te stampen of te pureren. Daarna roer je per 100 gram aardappelpuree 15 gram boter en 1 eidooier erdoor. Breng op smaak met zout, peper en nootmuskaat, en schep er 1 stijfgeslagen eiwit doorheen. Je kunt de aardappelpuree uitbreiden door bijvoorbeeld kaas, peterselie, ham, knoflook of ui toe te voegen. Je vormt er kleine kroketten van, die je paneert en frituurt zoals hierboven beschreven.
Eet smakelijk!
ADVERTENTIE
Geloof jij in ontwikkelingssamenwerking? Reis mee als reporter, overtuig jezelf en deel je ervaringen.
100reporters.nl Je hebt nu de kans om van dichtbij te zien wat solidariteit vanuit Nederland kan betekenen voor mensen in ontwikkelingslanden. Met ons initiatief 100 reporters. We vragen 100 mensen om met ons mee te reizen en onze lokale partners te ontmoeten: bijzondere mensen die onder zware omstandigheden onrecht en misstanden aanpakken. We nodigen jou ook uit om mee te gaan als reporter. Om naar hun indrukwekkende en hoopvolle verhalen te luisteren, en deze te delen in jouw netwerk via bijvoorbeeld social media. Zo zorgen we met 100 reporters voor maximale aandacht hier. Voor een betere wereld daar. Reporter zijn is een bijzondere manier van doneren, waarbij je zelf de reis financiert.
Meereizen als reporter? Kijk op 100reporters.nl. Of bel met Femke van der Biezen voor meer informatie: 070 - 31 36 734.
Recepten
A Green Kickstart
Lisette Kreischer, de uitvinder van de Dutch Weed Burger, heeft een nieuwe boek vol recepten met groente uit de zee. In elke editie van deze krant deelt ze er een met ons. Deze keer is de keus gevallen op een groene kickstart waarin spirulina de smaak van de zee vertegenwoordigt. Tekst en beeld: Lisette Kreischer
Wellicht een beetje veel groen in dit recept, maar daar hoorden we Popeye ook nooit over klagen. Dit ontbijt biedt namelijk een enorme kickstart aan het begin van de dag. Dankzij de algen (eiwit), ‘melk’, spinazie (ijzer) en banaan (vezels) krijg je een goede dosis belangrijke bouwstoffen binnen, waardoor je je de rest van de dag als Popeye zult voelen.
Ingrediënten voor 4 personen: • • • • • • • •
2 el gebroken lijnzaad 4 bananen, gepeld en in stukken gesneden 150 gr spinazie, gewassen sap van 2 sinaasappels 450 ml amandel-, rijst-, spelt- of sojamelk (ongezoet) 4 tl spirulina 4 tl hennepzaad 4 el soja-, haver- of kokosyoghurt
Kook wat water. Doe het lijnzaad in een beker of kommetje en begiet het met een beetje gekookt water, zodat het net onder staat. Laat 5 minuten wellen. Doe de bananen met de spinazie, amandelmelk en het sinaasappelsap in een power blender of keukenmachine (indien dit niet past, kun je het recept halveren en twee keer blenden). Doe hier de spirulina en het geweekte lijnzaad met het water bij. Blend alles op hoge snelheid tot een mooi glad en groen mengsel. Verdeel dit mengsel over 4 schaaltjes. Serveer met wat hennepzaad en een schepje sojayoghurt.
GROENTE UIT ZEE
Recepten en informatie over zeewier en algen Het nieuwe goud uit de zee: zeewier is lekker, voedzaam én milieuvriendelijk. Lisette Kreischer, vegan-kookboekenauteur en medebedenker van The Dutch Weed Burger, en Marcel Schuttelaar van de Stichting Noordzeeboerderij, de motor achter de teelt van zeewier op de Noordzee, sloegen voor dit unieke boek de handen ineen. In Groente uit zee lees je álles over zeewier: over de groei, de soorten en de samenstelling, gebaseerd op recente wetenschappelijke onderzoeken, en informatie over de voedingswaarde en bereidings- en aankoopadviezen. En natuurlijk kun je zelf aan de slag met 50 heerlijke plantaardige recepten. Zilt heeft de wind mee, ontdek het zelf!
Te koop in de on- en offline boekenhandels. Met de aankoop van dit boek steunt u de Stichting Noordzeeboerderij. Meer info: www.lisettekreischer.com
L 25
ADVERTORIAL
ADVERTENTIE
MET KLEINE STAPPEN GROTE VERANDERINGEN. PRIMAVERA ontwikkelt aromatherapie en natuurcosmetica. De producten worden met de grootst mogelijke zorg en aandacht gemaakt. Vele bio-teeltpartners uit de hele wereld leveren als sinds het begin van PRIMAVERA de essentiĂŤle oliĂŤn. Deze ecologische teeltprojecten zijn het hart van het werk van PRIMAVERA. De partners delen met PRIMAVERA de visie om het ecologische evenwicht van onze aarde te behouden. Zo leveren wij een bijdrage aan een gezonde, gevarieerde leefomgeving, nu en voor toekomstige generaties.
“Wanneer je snel wilt, ga je alleen.� “Wanneer je verder wilt, werk dan samen met anderen.� Is dat niet interessant? Alleen zijn we snel, flexibel, komen we snel vooruit en bereiken we in korte tijd ons doel. Dat kan eventueel ook een bepaalde richting zijn, maar het is ook slechts het doel van 1 persoon dat wordt bereikt. Geeft het niet veel meer plezier om gezamenlijk dit doel te bereiken? Belangrijk zijn de gezamenlijke belevenissen met daarbij de vraag: “had je het alleen wel gered?� Wereldwijd zetten mensen zich in voor de natuur, onze belangrijkste basis. Hun doel is om de aarde niet te belasten, de biodiversiteit te behouden, en de kwaliteit van het leven te verhogen. Vandana Shiva is een van deze mensen. Deze Indiase dokter en milieuactiviste zet zich al 30 jaar in voor biodiversiteit, de rechten van boeren en ecologische landbouw. Ze strijdt met haar organisatie Navdanya (9 zaden) tegen genetisch gemanipuleerde zaden en patenten. Een bijzondere vrouw die voor haar werk de alternatieve Nobelprijs heeft gekregen. Voor haar zijn ecologie en mensenrechten, in het bijzonder de rechten van de vrouw, onafscheidelijk met elkaar verbonden.
Breng kleur en sfeer in je interieur met Amazona ecologische krijtverf en de Amazona kalkwas en Colourwax! Met Amazona krijtverf geef je je interieur een frisse, nieuwe uitstraling. De verf van Amazona is gemaakt op een natuurlijke, minerale, ultra matte basis die het licht absorbeert. Dit geeft een prachtig poedermat resultaat en een rustige uitstraling. Hierdoor brengt je kleur in je interieur zonder dat het schreeuwerig wordt. Met de verf kan je niet alleen je muren verven, maar geef je ook je accessoires in een handomdraai een nieuwe look! Amazona krijtverf bevat uitsluitend natuurlijke pigmenten en is 100% ecologisch, en dus volledig biologisch afbreekbaar. De verf is dus onschadelijk voor de gezondheid ĂŠn het milieu! Met de Amazona kalkwas en Colourwax geef je hout een mooi doorleefd karakter en stoere uitstraling. De ambachtelijke producten op basis van natuurlijke grondstoffen verbeteren de duurzaamheid van hout. Je kunt de kalkwas of Colourwax ook over de Amazona krijtverf aanbrengen voor een mooi gepatineerd effect. Kijk voor meer informatie op www.amazona.nl of bel naar 035-06237250
www.greencoffins.nl
*UHHQ&RI„QV HHQ EHZXVWH OHYHQVVWLMO RRN QD KHW RYHUOLMGHQ Een ander mooi voorbeeld is Felix Flinkbeiner, een jongen uit Beieren, die zich wereldwijd met zijn organisatie PLANT FOR THE PLANET, inzet voor het behoud van het klimaat, bomen plant en deze boodschap al heeft overgebracht op 13.000 kinderen. Het zijn deze kleine stappen die ons een stuk verder brengen en waar wij bij PRIMAVERA blij mee zijn. We zijn ook blij met het laatste PRIMAVERA project: een nieuwe zeep met Lemongrass en Gember die wij aanbieden in ons assortiment. In het oosten van Bhutan worden deze volgens traditie handmatig en met liefde door vrouwen gemaakt. In de zeep worden regionale geneeskrachtige, natuurlijke Lemongrass olie, stukjes Gember en koudgeperste Mosterdzaadolie verwerkt. De zeep is verpakt in handgemaakt papier uit Nepal.
Door de producten van PRIMAVERA te gebruiken steunt u niet alleen de projecten maar ook de natuur. Voor informatie: www. primaveralife.nl facebook www.facebook.com/primavera.nl www.bloesemremedies.com facebook www.facebook.com/bloesemremedies
GreenCoffins staat voor duurzaamheid voor Mens en Milieu. Met de collectie handgemaakte uitvaartproducten van het Britse Ecoffins, houder van de Natural Death Center Award voor de beste milieu verant-
Duurzaam betekent allereerst een ecologisch verantwoorde kweek van zichzelf hernieuwende gewassen. Om deze reden minimaliseren wij bijvoorbeeld ook de inzet van hout. Belangrijk is verder dat we uitsluit-
woorde uitvaartkisten en als enige ter wereld producent van Fair Trade uitvaartproducten, bieden we een vriendelijk ogend groen alternatief voor de traditionele doodskist.
end werken met niet bedreigde of risicovolle plantensoorten. Door deze werkwijze maken we optimaal gebruik van de natuur zonder haar te verbruiken en genereren we een zeer beperkte CO2 uitstoot, ook in vergelijk met kisten gemaakt van in Nederland gekapt hout. Omdat er aan de uitvaartmanden geen voor het milieu schadelijke stoffen worden toegevoegd, blijven deze volledig biologisch afbreekbaar.
Onze Fair Trade producten zijn vergelijkbaar geprijsd en dragen rechtstreeks bij aan een duurzame ontwikkeling van de bevolking in enkele van de armste regio’s ter wereld. Boeren en vlechters kunnen onder goede werkomstandigheden hun werk doen, worden eerlijk betaald en de WFTO controleert op kinder- en dwangarbeid. www.wfto.com
natuurlijke uitvaartmanden
T: 06 2243 8080 - welkom@greencoffins.nl
Demeter
L 27
Zijn we niet allen kosmonauten?
Dit najaar organiseerde de biodynamische sector in Artis het congres ‘Microkosmos macrokosmos; biodynamische landbouw tussen hemel en aarde’. Zelf ben ik ooit mateloos gefascineerd geraakt door het filmpje ‘Powers of Ten’ dat wetenschapper Robbert Dijkgraaf bij het programma Zomergasten liet zien over het uitzoomen en inzoomen in stappen tot de tiende macht. Waar het kijken naar het heelal ons veelal nederig stemt, voelt de mens zich richting de kleinste deeltjes vaak machtig en daardoor vrij om deze naar zijn hand te zetten. De kennis van de kleinste deeltjes heeft de mensheid veel gebracht, maar de wil om met nieuwe technologieën te beheersen en te overheersen kende ook bedreigingen. Denk bijvoorbeeld aan genetische modificatie.
Technologie kan enorm helpen, maar os ook verder af leiden van alle natuurlijke processen en ritmes. Het spreken over kosmische invloeden doet al menig wenkbrauw fronsen. Toch zijn alle levensprocessen op aarde verbonden met de invloeden vanuit de kosmos en is al het ‘aardse’ afkomstig uit ons heelal. Tijdens het congres gaf bioloog Willem Beekman fascinerende voorbeelden van hoe oesters, regenwormen en bonenzaden volledig zijn afgestemd op maanritmes. Met de oesters zijn zelfs laboratoriumproeven gedaan waarbij ze afgesloten van het buitenlicht de maanritmes aanhouden. “De maan zit in de oester”, aldus Beekman. Mensen die graag naar Mars willen afreizen, naar ‘de ruimte’, vergeten dat we daar onderdeel van uitmaken en ons toevallig op een fantastische planeet bevinden vergeleken met de voor ons onleefbare planeet Mars. Zijn we in die zin niet allen kosmonauten? Een boer staat dagelijks als een waarnemer tussen alles wat er aan energie op de aarde neerdaalt en het microscopisch kleine bodemleven in de bovenste aardlaag die ons van vruchtbare aarde en daardoor voedsel voorziet. Het is goed om ons daar bewust van te zijn en te kijken wat we via zorgvuldige waarneming kunnen leren van de wijsheid van de natuur. Waar veel mensen proberen via yoga en meditatie bij zichzelf te komen in de dagelijkse hectiek, is het voor de boer de kunst om vooral waarnemer en waar nodig dirigent te zijn van de dagelijkse levensprocessen op zijn boerderij. Zo kunnen biodynamische boeren door zich continue te verbeteren als waarnemer, met de laagste mestgiften, met de minste antibiotica en zonder chemisch-synthetische bestrijdingsmiddelen, gezond voedsel produceren. Bert van Ruitenbeek, directeur stichting Demeter. Demeter is het keurmerk voor biodynamische landbouw en voeding.
Impressie van de conferentie in Artis
ADVERTORIAL
14e Kerstfair op Heerlijkheid Mariënwaerdt: ‘Een Heerlijke Kerst ’ Op het prachtige landgoed Heerlijkheid Mariënwaerdt vindt van 10 t/m 13 december de gezelligste Kerstfair van Nederland plaats. Kerstbomen met ontelbare lichtjes, oud Hollandse gevelhuisjes en grote kampvuren zorgen voor een unieke sfeer met een warm kerstgevoel. Overheerlijke delicatessen voor het kerstdiner, wintermode en de meest bijzondere kerstcadeautjes zijn te vinden bij ruim 90 stands in en rond de historische hofsteden en vloedschuren van het landgoed. Luister onder het genot van heerlijk warme chocolademelk of glühwein naar de mooiste kerstliederen die live ten gehore worden gebracht door verschillende koren en bandjes. Doe mee aan een workshop kerstmanden vullen of krijg inspiratie voor je kerstdiner, in de open keuken van de Landgoedwinkel, waar gekookt wordt met producten van het landgoed. De kerstman neemt u mee voor een ritje in een arrenslee, getrokken door paarden met rinkelende bellentuigen. Op zaterdag 12 en zondag 13 december bezoekt zelfs een hele stoet arrensleeën in vol ornaat de Kerstfair. Wil je weten hoe kerst volgens de tradities gevierd wordt op het landgoed?
Bezoek dan de in kerstsfeer gehulde woonvertrekken van Huis Mariënwaerdt. Openingstijden: 10 t/m 13 december, elke dag open van 11.00 uur tot 18.00 uur en op vrijdag en zaterdag tot 21.00 uur. Entree: € 10,- p.p., na 17.00 uur: € 8,- p.p. Kinderen van 13 t/m 17 jaar: € 7,50. Kinderen t/m 12 jaar gratis. Aangelijnde honden zijn welkom. Parkeren en vervoer: Gratis parkeren en gratis pendelbus vanaf station Beesd
Kerstfair
10 t/m 13 december
‘Een heerlijke kerst!’ www.kerstfair.nl