Februari / Maart editie 2016

Natuur / Voeding / Gezondheid / Cultuur / Innovatie / Mode / Vrije tijd

Jaargang 11 | Februari / Maart 2016

in het katern

L

F! EE

Primeur in Zaandam Kinderen planten mini-oerwoud

Interview The Iceman

In het vernieuwde katern LEEF!

Deelkoelkasten Inspiratie uit Berlijn

Uitgave van de Stichting Dag van de Aarde

Volg ons op Facebook facebook.com/KrantvandeAarde

lees ons online www.krantvandeaarde.nl

2

Uitslag Kinderboekenweek Winactie

Uitslag Kinderboekenweek Winactie Mir

De winnaars van de Kinderboekenweekboeken zijn bekend!

Mireille van Es Joep A. Willems-Savelkoul Lotty en Jona Boris Verhoeve Ria Olthof Max en Daan Schmidt Gerda Meulenberg-van Belzen Noa Saëbu Riet Bots Willeke Heidemann Annelies Mieke Kosman-Rikken Alberthe Papma Bianca de Bree Stephen Baetens

Gefeliciteerd! Het boek komt zo snel mogelijk jullie kant op.

ADVERTENTIE

Gefermenteerde producten staan steeds meer in de belangstelling. Niet voor niets, want ze zijn lichter verteerbaar en ondersteunen de darmflora. Een gezonde keus dus.

LunaeTerra biedt al jaren een uitgebreid assortiment gefermenteerde groentesappen*. Door de toevoeging van melkzuur zijn deze sappen niet alleen lichter verteerbaar, maar zijn ze ook mild van smaak. Bovendien zijn de sappen gemaakt van 100% biologisch-dynamische groenten, wat het sap een volle smaak en pure levenskracht geeft. Als dat geen heerlijke en gezonde keuze is! Proef het zelf. * U herkent de melkzuurgefermenteerde sappen van LunaeTerra aan de verwijzing ‘met melkzuur’.

Redactioneel

3

ADVERTENTIE

De Aarde is mooi!

Daarom begonnen we 10 jaar geleden de Krant van de Aarde.

Opdat de blauwe planeet vaker in de schijnwerpers mocht staan.

Elke week een tas met biologische groenten en fruit van het seizoen

In de afgelopen jaren werkten we samen met veel inspirerende partners.

Het is mooi om te zien dat we nog altijd hard groeien en steeds meer partijen met ons willen samenwerken.

In dit jubileumjaar zullen onze abonnees dat ook gaan merken. want we willen u blij maken met mooie cadeau’s van onze partners.

Om ons tien jarig bestaan te vieren gaan we prachtige dvd’s van de Earth serie van de BBC uitdelen, we gaan boeken weggeven en we gaan verzorgingsproducten naar u opsturen samen met de Krant.

Maar we gaan uiteraard ook verder met artikelen schrijven over natuur, voeding, gezondheid, innovatie en mode.

En we besteden aandacht aan cultuur. Met artikelen over Het Nationaal Ballet en reisverhalen. In deze eerste editie van 2016 het Zwitserse kanton Graubunden en Leuven.

Veel leesplezier en overweeg eens een abonnement.

Het leven is mooi!

Alice Schots en Albert Poutsma Uitgeverij Aarde Media / Krant van de Aarde

biedt inspiratie!

Hiermee geven onze lezers hun vanzelfsprekend duurzame levensstijl invulling.

50.000 kranten verspreid over heel Nederland via meer dan 500 distributiepunten.

www.odin.nl

Wilt u ook adverteren?

Neem contact met ons op: 06-53332980 / albert.poutsma@krantvandeaarde.nl

4

Tips & aanbiedingen

Steun ons en ontvang:

25% korting bij 1000 restaurants Doneer €10,00 op NL21ABNA0617736146 t.a.v. Stichting Dag van de Aarde en ontvang super korting bij groene stroom van Greenchoice, 25% korting bij meer dan 1000 restaurants.

l

e

ku nd ig

ijn m t ijk

...’

di n

Biodynamische kw a l i t e i t

n eve

gs

www.estafettewinkel.nl

abonnementenservice: info@fbw-woerden.nl

.nl

ek

,n

err

Pe

tv ‘ Di

uu rv oe

Actie geldig bij Estafette t/m 12 maart 2016, max. 2 potjes per bon

Deze krant een jaar lang thuis bezorgd.

at

Tegen inlevering van deze bon met 10% kassakorting*

Demeter is de Griekse godin van de vruchtbaarheid en het internationale keurmerk van de biodynamische landbouw. Demeter gaat verder dan biologisch. Eisen en richtlijnen zijn strenger.

Met grensverleggende landbouwmethoden versterken boeren de natuurlijke levenskracht die bodem, planten, dieren en mensen in kringlopen aan elkaar doorgeven. Hun gewassen worden rustig volwassen, dankzij een ruime vruchtwisseling en minimale bemesting. Echt lekker en gezond voedsel komt uit het meest natuurlijke landbouwsysteem. Logisch dat je meer van leven geniet, als je zulke goddelijke sla eet. www.stichtingdemeter.nl

El

Leven begint met Demeter

le

m

ie

k

academie gastronomie landgoed

aarde + gezondheid opleiding voor Wat is =biodynamisch? natuurvoedingskundige kijk op kraaybeekerhof.nl

Een ontspannen, duurzame vakantieplek in de bossen met 18 vrij gelegen vakantiebungalows, een bijzondere kinderboerderij, speeltuin en biologische winkel.

De Roek ligt net buiten Otterlo op 1,5 km van Nationaal Park De Hoge Veluwe met het Kröller-Müller Museum, te midden van prachtige bossen, heide en zandverstuivingen.

Karweg 2 Otterlo

•

www.deroek.nl

•

0318-591757

Zwevend slapen Aktief aanpassend slaapsysteem voor bewust levende, bewegende en voelende mensen.

Voor verkooppunten en dealers kunt u het beste onze website raadplegen. www.flowsleeping.nl info@flowsleeping.nl F LO W S L E E P I N G S L A A P S Y S T E M E N , A N D E R S DA N A N D E R E .

www.vlechterij.nl piethein@vlechterij.nl M 0625121728

Inhoud

5

Jaargang 11 2016

lichaam werk Nieuws op z’n Frans 6 succes geldin Berlijn 8 Deelkoelkasten Eerste woudje Europa geplant 10 rekeningnummer

12 overvloed natuur Schrijfcampagne 23 Fotowedstrijd aarde water lucht 24 Agenda & Colofon 27 gezondheid

INHOUD

8 10 12 16 18 20

relaties vriendschap Interview: psychiater Manfred Lutzgeluk passies gevoel Vooruitstrevende ambities van Rwanda klavertje vier liefde Dieren: de vos dankbaarheid leven Mode: de nieuwste innovaties

Mode

20

18

schoonheid, materiĂŤle zaken en diensten, zon

6

Nieuws op z’n Frans

Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.

DUIF BLIJKT SPION

Er zijn ook vermakelijke berichten uit het dierenrijk, hoewel de duif in kwestie er niet om zal kunnen lachen. Die zit namelijk vast op verdenking van spionage. Huh? Het zit zo. De politie in India houdt een duif gevangen die spioneert voor buurland Pakistan, de vijand. Een bewoner van de Indiase provincie Punjab (op de grens met de vijand) vond de duif. Op het lijfje was een telefoonnummer en een adres gestempeld en in het ringetje om de poot zat een gecodeerd bericht. Dat vond de vinder verdacht en leverde de duif af bij de politie, waar het beestje sindsdien zwaar wordt bewaakt. Volgens het bericht mag de duif geen bezoek ontvangen. Wie start een petitie om de onfortuinlijke duif weer te laten vliegen?

DAG VOGELS! TOT NOOIT!

Een op de drie vogelsoorten in Europa wordt met uitsterven bedreigd blijkt uit een studie van de Europese Commissie. De tortelduif krijgt het ’t hardst te verduren. Sinds 1980 daalde de populatie met 90 procent. Ook de veldleeuwerik en de zangvogel ortolaan (waar in Frankrijk veel op wordt gejaagd) dreigen het loodje te leggen. Van de 804 natuurgebieden in Europa verkeert 77 procent in slechte staat. Niet duurzame landbouw en slecht bodemgebruik zijn onder meer de oorzaak. De schade aan flora en fauna in de EU bedraagt 450 miljard euro per jaar. Dat is ongeveer de helft van ons

Bruto Nationaal Product. Dat zijn toch cijfers waar je oren van gaan tuiten. En dan hebben we het nog niet eens over de vlinders. En de bijen…

TE VEEL MAIL

De Open Data Center Alliance maakte bekend dat de uitstoot van broeikasgassen door de IT-sector inmiddels groter is dan die door de luchtvaart.

Apple, Google en Microsoft zoeken permanent naar mogelijkheden om hun dataopslag duurzamer te maken. De kosten voor al die elektriciteit lopen in de tientallen miljarden euro’s per jaar. Een e-mail van één megabyte die vijf minuten op een computerscherm staat, veroorzaakt zo’n twintig gram kooldioxide. Wie dagelijks twintig emails leest produceert daarmee jaarlijks ongeveer evenveel broeikasgassen als iemand die duizend kilometer in een auto rijdt (zonder zware bijlage te hebben of print). Drie miljoen personenauto’s kunnen een jaar rijden op de energie van alle spam die jaarlijks wordt verstuurd. Nog eentje om je te laten schrikken: één zoekopdracht via Google staat gelijk aan het zetten van een kopje thee. Dit is allemaal te vinden op de website energids.be.

DATE A DOG STOPT

Een date met een asielhond? Het was mogelijk met Date a Dog. Daarbij konden mensen die een hond wilden adopteren kennismaken met een van 24.000 honden zonder baas, oftewel asielhonden. Ellen

Bonsel bedacht het in 2008 en samen met Bekende Nederlanders als Martin Gaus, Fabienne de Vries en Loretta Schrijver startte ze in het Amsterdamse Bos. Daar paradeerden zo’n 45 honden die konden worden bekeken en besnuffeld door geïnteresseerden.

Was er een klik, dan mocht je de volgende dag de hond komen halen, want er moest eerst een nachtje over worden geslapen. Nu is het project ter ziele.

Iets met gedoe in het bestuur en met vrijwilligers.

Jammer. Iemand die het stokje wil overnemen?

VARKEN IS HET NIEUWE HUISDIER

Paris Hilton is verantwoordelijk voor de nieuwste rage die ook naar Nederland dreigt over te waaien: het varken als huisdier, zeg maar: de nieuwe hond.

Ze kocht er een voor 4500 dollar. Victoria Beckham wilde niet achterblijven en kocht twee biggen als cadeautje voor haar man David. Kosten 1500 pond.

Ze waren dan ook van een exclusief ras. Ook Jessica Simpson twitterde dat ze een biggetje wilde. De reden: haar lesbische hond Daisy - de geliefde van haar hond Bella - werd door een coyote aangevallen en meegesleurd. Van het dier is niets teruggevonden.

Of dat een reden is om dan maar een varkentje te kopen lijkt uiterst dubieus. Dierenrechtenorganisaties fronsen hun wenkbrauwen.

Nieuws op z’n Frans

7

Heb je goed of slecht nieuws?

Mail Frans!

redactie@krantvandeaarde.nl

WAAR BLIJVEN AL DIE GOLFBALLEN? Golfballen zijn gemaakt van kunststof en zware metalen. En als je zo’n balletje kwijtraakt…, so what? Maar wat als dat er enkele honderden miljoenen per jaar zijn? Dan hebben we een serieus milieuprobleem. Gelukkig is er een Nederlandse vinding: de biogolfbal, gemaakt van onder meer aardappelzetmeel plus enkele geheime ingrediënten en volledig afbreekbaar. Het was even puzzelen voordat de uitvinder de juiste samenstelling qua gewicht en diameter had maar het is gelukt. De volgende fase is dat er ook nog bloemzaadjes in worden verwerkt. Leuk en origineel. Verkrijgbaar voor 2,40 euro bij biogolf.com. Slechte golfers kunnen dan goede tuiniers worden.

BOMEN SPOTTEN IN DE WINTER

Het boek Winterflora Bomen & Struiken is een tijd geleden verschenen in de zoveelste druk en blijkt met saai winterweer opportuun. Met dit handzame gidsje kun je tijdens een zondagmiddagwandeling bomen en struiken herkennen, ook al zijn ze kaal. Je onderscheidt ze door de kleur of de ruwheid van de stam, de vorm van dennenappels, kleverige knoppen of zelfs door de geur, zoals kattenpis bij de knoppen van de zwarte bes of appelgeur bij de egelantier. De natuur lijkt te slapen, maar er is dus nog genoeg te ontdekken. Biologiedocent Dirk Slagter werkte een kwart eeuw aan deze gids. Hij wordt bij koud weer warm aanbevolen. ISBN 9789082043617

VLOOT PLASTIC VISSERS GROEIT

Plastic Whale is de bedenker van het populaire Amsterdams Plastic Vissen waarbij deelnemers in boten met schepnetten de grachten op gaan om plastic uit de grachten te vissen. Dat begon met het gratis publieksevenement Oud-Amsterdamsch Plastic Vissen en intussen zijn ruim twintig bedrijven gaan Amsterdams plastic vissen. Als teambuilding of als bedrijfsuitje. Het doel van Plastic Whale is om ’s werelds wateren plastic-vrij te maken. De mensen vissen mee op de sloepen van Amsterdams Grachtenplastic. En van het opgeviste plastic worden weer nieuwe boten gebouwd. Het mes snijdt aan twee kanten: de vis wordt met rust gelaten en de grachten worden schoner.

PROOST: BIER VAN FRUIT!

Gelukkig doen steeds meer restaurateurs hun best om voedselverspilling tegen te gaan. Onder meer door bier te brouwen van restjes eten. Een pub in Chicago deed het al en in België (waar 12 procent van het weggegooide voedsel brood is) haalt een kleine brouwer brood op dat niet is verkocht en brouwt er bier van. Televisiekok Mario Batali en brouwer Sam Calaglione sloegen de handen ineen en maakten zelfs een televisieprogramma That’s Odd, let’s drink it waarin ze demonstreren hoe bier kan worden gebrouwen van gefermenteerde overrijpe tomaten en gebutst fruit waar de consument z’n neus voor ophaalt. Dat is een goede zaak, vooral als je in

aanmerking neemt dat 40 procent van het voedsel in Amerika de afvalbak ingaat. Stel dat we dat allemaal konden gebruiken als grondstof voor bier. De halve wereld zou er dronken van kunnen worden.

ALLE ZONNIGE DAKEN IN ZICHT

Google heeft in Amerika een nieuwe applicatie op haar zoekmachine gelanceerd, Google Sunroof.

Volgens Google wordt er veel gezocht naar informatie over zonne-energie en dat was voor hen de reden om in Google Maps de zonnepotentie van gebouwen weer te geven.

In Nederland is de website Zonatlas.nl actief, waar het potentieel van alle Nederlandse daken (ongeveer 12,5 miljoen) in beeld is gebracht. Dat is maar goed ook want zonne-energie neemt een grote vlucht in Nederland. Ondanks de sterke groei wordt er nog steeds maar een fractie van de mogelijkheden benut.

Zonatlas rekende eerder dit jaar uit dat er genoeg potentieel is om twee keer het totale stroomverbruik van de Nederlandse huishoudens te produceren (50 miljard kWh productie en 23 miljard kWh verbruik).

Goede kans dus op een groener Nederland.

8

Inspiratie

Berlijn dringt voedselverspil Wanneer je door Berlijn loopt en je hongerig voelt kun je natuurlijk ergens iets te eten kopen, of boodschappen doen. Maar: je kunt tegenwoordig ook op zoek naar een deelkoelkast, om te kijken of daar iets in te vinden is.

Duitsland telt er inmiddels 50, het overgrote deel daarvan staat in Berlijn. In winkels, die het initiatief ondersteunen, maar ook gewoon op straat.

Tekst: Jolien Scholte

Valentin Thurn is het brein achter foodsharing.de, dat de deelkoelkasten en andere initiatieven opzet.

Van oorsprong is hij filmmaker: hij kwam toevallig in aanraking met het thema voedselverspilling toen hij een item draaide over ‘dumpsterdiving’. ‘Het maakte me kwaad, toen ik zag hoe enorm veel prima eetbaar voedsel er in die vuilnisbakken lag’, zegt Thurn tegen The New York Times.

paar regels, zo is vers vlees en verse vis bijvoorbeeld verboden. De basisregel is duidelijk: mensen moeten eten delen wat ze zelf ook nog zouden willen eten.

Tot nu toe gaat dat goed, als we Thurn moeten geloven. De oprichter stelt dat er wel eens problemen zijn geweest met mensen die hebberig zijn en de koelkasten structureel leegroven, maar dat er nog nooit klachten zijn geweest over dat mensen ziek zijn geworden.

‘Iedereen deelt van alles op het internet, dus waarom gaan we niet online voedsel delen?’

Dat komt ook omdat er een groot netwerk van vrijwilligers opereert rondom de deelkoelkasten.

Zij checken de koelkasten en halen eten wat niet meer goed is weg. Ook zijn er vrijwilligers die langs bedrijven gaan om hun restjes mee te nemen. Brood van een dag oud bij de bakker bijvoorbeeld. Dat alles resulteert erin dat veel van de koelkasten nu wel drie keer per dag aangevuld worden.

Voedselverspilling op de kaart

Thurn raakte geïnteresseerd in het onderwerp en bracht in 2010 de documentaire ‘Taste the Waste’ uit. De beelden van opslagplaatsen vol met oud brood, containers vol prima rode tomaten met een net afwijkende vorm: Thurn zette voedselverspilling ermee op de kaart in Duitsland. Het idee om een foodsharing site op te zetten kwam al snel na de documentaire. Thurn besprak het idee met zijn filmcrew: iedereen deelt van alles op het internet, dus waarom gaan we niet online voedsel delen?

Het resultaat is onder andere de 50 publieke deelkoelkasten. Daarin komen zowel de restjes van particulieren als het overgebleven eten van bedrijven terecht. ‘Soms gaan mensen op vakantie en realiseren ze zich dat ze een koelkast vol eten hebben dat ze niet meer op kunnen’, geeft Thurn als voorbeeld aan de NYT. ‘Of ze hadden een feestje, waarna teveel eten over is gebleven.’

Alleen delen wat je zelf zou eten

Mensen die met restjes zitten die ze niet in de vuilnisbak willen gooien kunnen die kwijt in één van de deelkoelkasten. Voor de veiligheid zijn er een

‘En het feit dat we minder ruimte nodig hebben voor afvalcontainers en minder kosten maken voor de verwerking van het afval: dat is een welkome bijzaak.’

Welkome bijzaak

Bio Company, een biologische winkelketen in Berlijn, was de eerste die zich aansloot bij foodsharing.de. Er gaat nauwelijks nog iets in de afvalbak, stelt de directeur van het bedrijf in Tagesspiegel. ‘We zijn bewust met voedselverspilling bezig. En het feit dat we minder ruimte nodig hebben voor afvalcontainers en minder kosten maken voor

de verwerking van het afval: dat is een welkome bijzaak.’

Wie er iets meeneemt uit de koelkasten: dat is om het even, stelt foodsharing.de. Of het nu iemand is die arm is en wel

Inspiratie

9

ling terug met deelkoelkasten

‘Het resultaat is onder andere de 50 publieke deelkoelkasten. Daarin komen zowel de restjes van particulieren als het overgebleven eten van bedrijven terecht.’

een extraatje kan gebruiken, of gewoon iemand die zin heeft in het lekkere broodje wat erin ligt. Het doel van de deelkoelkasten is voedselverspilling terugdringen. Wie het uiteindelijk opeet, daarop is geen controle en dat doet ook niet ter zake.

Manier van denken veranderen

In het afgelopen jaar is er volgens de organisatie zo 1.000 ton aan voedsel van de afvalbak gered. ‘Als je kijkt naar wat er in totaal in Duitsland wordt verspild, dan is dit niks’, relativeert Thurn tegenover NYT. ‘In die zin denk ik niet dat foodsharing echt de oplossing is voor voedselverspilling. Belangrijker dan de hoeveelheid geredde kilo’s is om de manier van denken van mensen over voedselverspilling te veranderen.’

Essenkörbe

Sinds kort kun je op de site van foodsharing.de inzoomen op een kaartje van Duitsland.

Daar staan niet alleen de deelkoelkasten op, maar ook zogenoemde ‘Essenkörbe’.

Particulieren of bedrijven kunnen zo’n körbe aanmaken op de site als ze iets over hebben. Zo kun je bijvoorbeeld zien dat ene Jens in Berlijn 20 verse stokbroden aanbiedt, overgehouden van een feestje.

Afhalen om 11 uur. Of de bakker die meldt op dinsdagmorgen 10 uur met een bestelbus overgebleven brood en taart weg te geven voor het Berlijnse station: ‘graag zelf zakjes meenemen.’

10

Natuur

De kleine wildernis: een In Zaandam plantten basisschoolleerlingen eind vorig jaar stekjes voor het eerste kleine woud van Europa. Een dichtbegroeid stukje bos met een diversiteit aan inheemse boomsoorten. Het is een experiment en als het goed gaat verspreiden de kleine woudjes zich binnenkort misschien als een lopend vuurtje. “Dat heeft dan positieve gevolgen voor onderwijs, biodiversiteit en klimaat.”

Tekst: Gilles Havik | IVN/fotografie Jessica de Lepper

Wie aan het Nederlandse platteland denkt, ziet al snel een vlak, open en uitgestrekt landschap voor zich, met grazende koeien en hier en daar een boerderij met een boom. Veel betrokkenen in planning houden dit beeld graag in stand. Zo niet Daan Bleichrodt, initiatiefnemer van het project de Kleine Wildernis van het Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid (IVN). Hij ziet liever meerdere kleine wouden in Nederland, zowel in de stad als op het platteland. Zulke woudjes (in het Engels ‘tiny forests’) zijn zo dichtbegroeid dat er geen mens of koe naar binnen kan.

Een groen experiment

De stekjes van het eerste kleine woud in Europa gingen eind vorig jaar de grond in in het Darwinpark in Zaandam. Daar plantten leerlingen van twee nabije basisscholen in totaal 36 inheemse boomsoorten op een gebied van 9 bij 23 meter. “Veel te veel”, zeggen sommige bosbouwers. “Die groeien elkaar kapot.”

Maar volgens aanwezige Shubhendhu Sharma, die met zijn organisatie Afforestt over de hele wereld woudjes aanlegt, is dat veelgehoorde kritiek en wordt het tegendeel keer op keer bewezen.

‘De woudjes zijn zo dichtbegroeid dat er geen mens of koe naar binnen kan.’

De aanleg van de Kleine Wildernis is geïnspireerd op de Miyawaki methode. Deze methode is vernoemd naar de Sharma’s leermeester Aikira Miyawaki, die haar al vanaf de jaren ’70 ontwikkelt. Zijn idee was simpel: traditionele bosbouw wereldwijd houdt te weinig rekening met hoe de natuur écht werkt.

Mensen zien de natuur te vaak zoals ze haar willen zien. In aangelegde bossen zoals in Nederland, staan bomen veel verder uit elkaar dan in oorspronkelijke, natuurlijke bossen, zoals in de Amazone of in

delen van de Ardennen. Daar is het veel moeilijker om door de beplanting heen te komen. Kijk in de lente maar eens onder een volwassen boom. Daar groeien allemaal kleine steeltjes, soms heel dicht bij elkaar. Dat zijn allemaal jonge boompjes die eigenlijk omhoog gaan groeien. Degene die daarvan overblijven worden tijdens uitdunningen verwijderd.

De dichte beplanting is niet het enige dat De Kleine Wildernis onderscheidt van een traditionele manier van bossen planten. Ook de bewerking van de grond speelt een belangrijke rol. Elementen waar goed

op wordt gelet zijn de poreusheid van de grond, de aanwezige voedingstoffen en de beschikbaarheid van water. De grond in de omgeving van dit project is vooral dichte veengrond. Om het losser te maken is die tot een meter diep afgegraven, en vermengd met 3000 kilo stro. Als voedingsstof werd 1200 kilo geitenmest toegevoegd. Ook werd er gekeken naar de beschikbaarheid van water, zodat eventueel watervasthoudend materiaal aan de bodem kon worden toegevoegd. Dat was in het polderlandschap van Zaandam geen zorg. Na het planten werd over

Natuur

11

experimenteel woudje dichtbegroeid woud van onder tot boven begroeid met takken en bladeren. En hoewel concurrentie om licht de bomen de hoogte in drijft, is het idee dat dit effect verminderd wordt door de diversiteit. Elke boom groeit namelijk op zijn eigen manier, zowel in takken als in wortels, en samen passen ze als een grote driedimensionale puzzel in elkaar. Door de selectie van boomsoorten ontstaan zo vier lagen met begroeiing op verschillende hoogtes, die elkaar genoeg ruimte geven om te overleven.

Om de sceptici te overtuigen dat dit experiment goed resultaat gaat opleveren, is naast de Kleine Wildernis een door de Zaanse groenbeheerders ontworpen vogelbosje aangelegd. De vraag is nu welk deel de meeste vogels en biodiversiteit gaat trekken. De betrokken organisaties zullen de ontwikkeling van beide bosjes nauwgezet volgen. De heer Bleichrodt gelooft trouwens dat de twee bosjes elkaar ook kunnen versterken. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat de vogels gaan eten in het vogelbosje, waar veel bessen hangen, maar gaan wonen in de Kleine Wildernis, waar ze beter beschut zullen zijn tegen roofvogels. Maar zo ver is het nog niet. Pas in mei kun je zien of de jonge bomen zijn aangeslagen, en pas aan het einde van het eerste jaar is er zicht op de vraag of deze methode ook in Nederland gaat lukken.

Kleine woudjes als leerschool

Omdat het IVN zich normaalgesproken voornamelijk bezig houdt met het verbinden van mensen met de natuur, is er door de Kleine Wildernis een pad aangelegd. Dat heeft als voordeel dat je het gebied in kunt wandelen en zo echt het gevoel hebt dat je in een woud staat. Zo ontstaan eindeloze mogelijkheden voor scholen uit de buurt, stelt Bleichrodt. Wat gebeurt er allemaal in een bos?

Bomen maken zuurstof, vangen CO2 op, er zijn bodemprocessen aan de gang, de aanwezigheid van flora en fauna etc.. Het kan gaan over eenvoudige onderwerpen voor de jonge kinderen en meer ingewikkelde voor de ouderen.

de hele bodem een laag strooisel verspreid, een truc uit de biologische landbouw om te voorkomen dat onkruid de kop op steekt, het krijgt zo geen licht krijgt.

Concurreren en complementeren

Omdat de bomen zo dicht op elkaar staan, strijden ze van jongs af aan om licht. Daardoor zullen ze allemaal snel omhoog groeien, en al binnen twee jaar langer zijn dan een mens. Het is de bedoeling dat ze samen snel uitgroeien tot een klein maar hoog,

Als de Kleine Wildernis slaagt, lijkt het Bleichrodt een goed idee om meer van dit soort woudjes aan te leggen. Naast potentie voor educatie voor jong en oud, zijn er andere voordelen aan deze woudjes verbonden. Er kunnen bijvoorbeeld stadsproblemen mee worden aangepakt. Kleine wouden zuiveren de lucht, houden water vast en slaan relatief veel CO2 op, wat helpt tegen klimaatverandering. Door tamme kastanje of hazelnoot toe te voegen, kunnen ze ook gaan leven als plukbos. En hoewel ze duur zijn in de aanleg, zijn kleine wouden op lange termijn onderhoudsarm. Een groeiend aantal gemeentes in Nederland is om die redenen nu al geïnteresseerd in de aanleg van een klein woud. Bleichrodt is hier verheugd over, want door er meer aan te planten

kun je testen of de aanpak ook onder andere omstandigheden werkt. Hij is dan ook van plan om na verloop van tijd, geholpen door de kennis van Miyawaki en Sharma, een handboek te maken over hoe je dit het beste aanpakt.

Vele kleintjes, één grote?

Het zou dus zomaar kunnen gebeuren dat deze efficiënte bosbouwmethode ook buiten de stad bredere weerklank vindt. Bos rond een akker kan er namelijk voor zorgen dat voedingsstoffen en water beter worden vastgehouden, en dat er minder pesticiden nodig zijn. Dicht bos vermindert namelijk de wind rondom het land, waardoor er minder pesticiden wegwaaien.

‘Kleine wouden rond een akker zorgen ervoor dat voedingsstoffen en water beter worden vastgehouden en dat er minder pesticiden nodig zijn.’

In de polders zouden kleine woudjes verzakking van de grond kunnen tegengaan. Om dat te bereiken zal het gevestigde beeld van het Nederlandse polderlandschap wel een beetje moeten worden bijgesteld. Maar, vindt Bleichrodt, en met hem ook Sharma en Miyawaki, door menselijk ingrijpen zijn veel gebieden saai geworden. We zijn het eigenlijk aan de natuur verplicht om de door de mens veroorzaakte schade te herstellen. Liefst zo snel mogelijk.

12

Mode

Innovaties in Van robots tot 3D-printers, duurzame mode en innovatie gaan goed samen. De Krant van de Aarde zet de laatste snufjes op een rij. Inclusief shoptips.

Tekst: Lynsey Dubbeld | Beeld: Adidas, Freitag (foto’s door Oliver Nanzig), MudJeans

Is er wel een toekomst voor mode? In de zomer van 2015 voorspelde trendforecaster Li Edelkoort de dood van het huidige modesysteem. Want de steeds sneller wisselende modecollecties leiden tot uitgeputte ontwerpers en uitgebuite producenten.

Bovendien zouden consumenten geen behoefte meer hebben aan overvolle kledingkasten. Inmiddels is haar toekomstbeeld iets minder zwaar. Edelkoort voorziet een groeiende belangstelling voor eenvoud, die zich op modevlak vertaalt in aandacht voor items van hoge kwaliteit, duurzame makelij en simpele silhouetten. Kortom, minimalisme is de nieuwe luxe. Denk aan de capsule wardrobe met een beperkt aantal basisstukken in neutrale kleuren. En aan kleding die we met zorg uitkiezen en op maat (laten) maken.

Op dit moment draait duurzaamheid in de modewereld niet (alleen) om het soort ambachtelijkheid en slow fashion waarvoor Edelkoort een zonnige toekomst ziet. Er worden ook innovaties en nieuwe technologieën ontwikkeld en toegepast. Denk aan het Solar Shirt, een t-shirt met zonnecellen die je mobieltje opladen. Of aan de SpongeSuit, een bikini die schadelijke stoffen uit de zee absorbeert. Klinkt dat wel erg fantastisch? De volgende drie trends spelen al in de nabije toekomst.

Mode met een tweede leven

Sokken van oude visnetten die uit de oceanen zijn opgevist (Healthy Seas). Vilten boodschappentassen van afgedankt textiel (i-did). Luxe handtassen van oude werkkleding (KLM). Er zijn steeds meer nieuwe must-haves van oude materialen. Het Franse label Veja presenteerde recentelijk B-mesh, een textiel dat volledig gemaakt is van afgedankte plastic flessen.

Voor elk paar schoenen zijn drie flessen hergebruikt.

Het Zweedse Nudie Jeans maakt wereldwijd goede sier met een recyclingprogramma, waarbij klanten hun spijkerbroeken gratis in de winkel kunnen laten repareren. Onherstelbaar beschadigde jeans worden gebruikt voor het maken van nieuwe collecties en interieurartikelen zoals meubels en tapijten.

Ook van afval, maar niet voor de kledingkast is het Muslin Compost System van het Fashion Institute of Technology in New York. Studenten zorgen ervoor dat het snijafval uit hun klaslokalen tot compost

‘De collectie van F-ABRIC stoffen is speciaal ontwikkeld om na gebruik in compost te veranderen.’ wordt verwerkt en vervolgens gebruikt wordt als voedingsbron voor de lokale daktuin.

Wie zelf met oude kleding in de tuin aan de slag wil,

kan bij het Zwitserse label Freitag broeken en shirts kopen die volledig biologisch afbreekbaar zijn. De collectie van F-ABRIC stoffen is speciaal ontwikkeld om na gebruik in compost te veranderen.

3D-printing

3D-geprinte sieraden liggen tegenwoordig gewoon in de (digitale) winkelschappen van de Hema. En de 3D-geprinte monturen van het Duitse brillenmerk Mylon zijn al bij vierhonderd verkooppunten te vinden. Een schoen komt nog iets minder makkelijk uit de 3D-printer gerold. Bij innovatie- en opleidingsinstituut SLEM in Waalwijk wordt druk geëxperimenteerd met schoenen van Filaflex (een flexibel, soepel en sterk kunststof materiaal) die met

Mode

13

duurzame mode

Geen plastic boodschappentasjes meer Sinds januari 2016 mogen winkeliers in Europa hun klanten geen gratis plastic tasje meer meegeven. Volgens projectbureau Verdraaid Goed is de tijd dan ook rijp om de markt van duurzame boodschappentassen een positieve impuls te geven.

Onder de noemer Beat the bag worden spandoeken, vlaggen en ander gebruikt textiel omgetoverd tot stevige tassen die een praktisch alternatief bieden voor plastic. In december 2015 zijn de eerste tassen in de verkoop gegaan en de bedoeling is dat er in 2016 nog zeker 100.000 volgen.

de digitale printer worden gemaakt. Deze methode maakt het mogelijk om maatwerkproducten te maken zonder dat daarbij afval ontstaat. En omdat er on demand kan worden geproduceerd, blijven winkels niet zitten met onverkochte artikelen – die nu vaak ook weer op de afvalberg terechtkomen.

Klinkt 3D-printing niet modieus? De Nederlandse ontwerpster Iris van Herpen presenteert haar haute couture collecties, waarvoor ze veelvuldig gebruik maakt van 3D-geprinte materialen, al jarenlang op catwalks in Parijs. En ze won talloze prijzen, waaronder de Marie Claire Prix de la mode 2015.

De toekomst van de mode industrie. Alleen jammer dat tot nu toe geen natuurlijke vezels gebruikt kunnen worden.

Hightech met een groen tintje

Waar 3D-printing een bijdrage levert aan het verminderen van afval in de (mode-)industrie, richten andere initiatieven zich op schonere productiemethoden.

Zo zijn dankzij de zogenoemde Kitotex-procedure, die het Italiaanse bedrijf Italdenim ontwikkelde op basis van schaaldierenafval, voor jeansproductie minder giftige stoffen nodig. En dat is geen overbodige luxe, want vanwege het intensieve verbruik van water en verfstoffen in de productiefase staat denim bekend als een van de meest milieuvervuilende materialen in de modewereld.

Niet alleen gespecialiseerde textielbedrijven en vooruitstrevende ontwerpers zijn bezig met duurzaamheid. Ook bij internationale ketens en designer brands staat het thema op de agenda.

Zo lanceerde Adidas recent de Speedfactory, een faciliteit om de toekomst van sportkleding te verkennen. Het is onder andere de bedoeling dat intelligente robottechnologie de productie gaat versnellen én verduurzamen, bijvoorbeeld door de

distributielogistiek te vereenvoudigen en daarmee CO2-uitstoot te verminderen. De Speedfactory belooft razendsnel maatwerk te leveren, zodat consumenten via lokale winkels customized shoes kunnen uitproberen en bestellen.

Adidas onderneemt trouwens al jarenlang actie richting vergroening, bijvoorbeeld via de productie van sneakers van plastic oceaanafval. Samen met Parley for the Oceans wist de sportgigant een hardloopschoen te ontwikkelen met een zool van 3D-geprint plastic afval. Dit prototype is nog niet te koop, maar de Speedfactory belooft de eerste collectie van 500 sneakers in 2016 te lanceren.

Innovatief kopen

Innovatieve artikelen zijn nog niet op grote schaal op de markt. Toch is de mode van de toekomst al een beetje te koop.

Iedereen een 3D-printer Op elke straathoek – of zelfs in elke huiskamer – een 3D-printer? Zo ver is het nog niet. Tot die tijd kan je wel de 3D-printers van vooruitstrevende modemerken voor je aan het werk zetten. Zo kan je 3D-geprinte hoge hakken kopen bij United Nude (in onder andere Amsterdam). En bestel je via de webwinkel van Fresh Fibers 3D-geprinte tassen, sieraden, telefoonhoesjes en andere accessoires – ook voor heren. Creatievelingen kunnen zich uitleven met de Electroloom Developer Kit, een op 3D-printmethodes geïnspireerd systeem waarmee je thuis kleding kunt ontwerpen en maken – zonder dat er een naald en draad voor nodig zijn.

Delen is het nieuwe bezitten AirBnB, Über en Peerby bewijzen het: bezit is zó 2015. Vergeet de overvolle kledingkast en de onvervalste koopverslaving – lease een spijkerbroek, huur een maatkostuum en word lid van de kledingbibliotheek. Met initiatieven zoals MudJeans, Dutch Spirit, Student Suits en Lena The Fashion Library kan dat ook nog eens via oer-Hollandse bedrijven.

ADVERTORIAL

Flowsleeping voor een goede nachtrust

Bewust leven is Gemiddeld slapen we zo’n acht uur per etmaal en in onze slaap bewegen we voortdurend. Je slaapt pas echt lekker als je lichaam de hele nacht, ook tijdens en na het bewegen, op natuurlijke wijze wordt ondersteund. Flowsleeping bedsystemen bewegen met elke houding mee waardoor je heerlijk uitgerust wakker wordt.

Flowsleeping bedsystemen worden al ruim 20 jaar in het Brabantse Bladel geproduceerd. Eigenaar Bas Kuijken: “Mijn schoonvader heeft dit instelbare bedsysteem uitgevonden en doorontwikkeld. Hij was importeur van de flexibele Stokke stoelen en altijd bezig met ergonomie en de beste houding voor de mens. Hij werkte veel samen met fysiotherapeuten, onder andere met de fysiotherapeut van de zwemploeg van PSV en later van de Olympische zwemploeg. Zij hebben brede schouders terwijl de rest van het lichaam slank is en veel zwemmers sliepen hierdoor niet prettig. Ze hadden moeite om in bed een goede houding te vinden. Mijn schoonvader heeft toen dit instelbare bedsysteem ontworpen”, vertelt Kuijken die Flow Sleeping vijf jaar geleden heeft overgenomen.

Slapen als een pop?

Veel slaapsystemen zijn volgens Kuijken ontwikkeld vanuit de visie dat een mens een onbeweeglijke pop is. “Met zones in matrassen, lat-instellingen in lattenbodems en visco-elastisch schuim worden we het liefst ook onbeweeglijk gehouden. Flowsleeping verdeelt de druk van het lichaam over de hele bodem en deze druk verandert mee als je beweegt. Aanvankelijk waren we alleenverkoper in Nederland, maar inmiddels is Flowsleeping leverancier van dealers in België, Duitsland, Zwitserland en Denemarken. Onze bedsystemen zijn te vinden bij de betere woonwinkels die zich richten op natuurlijk materiaal en een betere houding.” ’s Nachts herstellen Kuijken merkt dat steeds meer mensen aandacht hebben voor een goede nachtrust. “Je ziet in het nieuws dat een groot deel van de Nederlanders last heeft van een slechte nachtrust. Als je nog jong bent, veel sport en een actief leven leidt, dan komt de slaap ’s nachts vanzelf wel. Maar eenmaal boven de 35, met een

zittend beroep, wordt een goede nachtrust en houding tijdens het slapen erg belangrijk. Anders herstel je gedurende de nacht niet voldoende en word je geradbraakt wakker. Steeds meer mensen zijn zich daarvan bewust en dat verhoogt de interesse voor een kwaliteitsbed.”

Onbelemmerd bewegen De bedsystemen van Flowsleeping hebben een instelbare lattenbodem die wordt ingesteld op je lichaamsvorm, niet op je gewicht. “Met een elektrisch testbed in de winkel wordt de bodem zo ingesteld dat de ruggengraat altijd recht ligt en goed wordt ondersteund. De ondersteuning van een Flowsleeping slaapsysteem past zich aan als je van houding verandert en is daarom nooit belemmerend voor je beweeglijkheid. Flowsleeping slaapsystemen hebben altijd gescheiden instelbare zones voor schouders, heupen en benen. Ben je wat zwaarder op buik en heupen, dan zak je daar bij de meeste systemen wat verder weg.

Dat is funest voor de zijhouding. Fabrikanten van matrassen en lattenbodems vangen dat op door op die plaats het ligsysteem stugger te maken. Maar dat geeft meer druk op huid, spieren en botten en dat voel je als je wakker wordt. Met ons Flowsleeping-systeem kunnen de zwaardere delen van het lichaam de lichtere niet beïnvloeden, omdat de verticale druk horizontaal wordt gespreid. Flowsystemen bestaan uit een raamwerk waarin aan de binnenzijde van de lange kanten banden zijn gemonteerd die over steunpunten rollen. Als je van houding verandert, wordt de druk weggenomen en stelt het systeem zich geruisloos en automatisch opnieuw in.”

Natuurlijke materialen Door het gebruik van natuurlatex in het matras en natuurlijke stoffen in de matrashoes zorgt Flowsleeping voor optimaal comfort en een goede ventilatie. “Onze matrashoezen zijn gemaakt van Tencel. Dat wordt gemaakt uit hout en houtafval. Tencel is sterker en zachter dan katoen en kan meer vocht opnemen. We gebruiken ook een zwaarder doek. Dat is ook van Tencel, maar dan gevuld met een combinatie van katoen en wolgaren voor een betere isolatie. De hoezen zijn gebreid waardoor ze de rekbaarheid krijgen die past bij het karakter van de natuurlatex matras-

bewust slapen sen. De soepelheid en de puntelasticiteit van natuurlatex zorgt ervoor dat het gemakkelijk de uitstekende delen van het lichaam opvangt. Bovendien kan dit materiaal zich prima aanpassen aan de beweging van onze bodems. We werken bijna uitsluitend met natuurlatex vanwege de open celstructuur met het grote aantal ventilatiekanaaltjes en de antibacteriĂŤle werking van het materiaal. Maar ook de duurzaamheid en de milieuvriendelijke winning

en verwerking van natuurlatex en Tencel zijn voor Flowsleeping van groot belang.

Wilt u ook proberen hoe het voelt om zwevend te slapen?

Kijk voor meer informatie en een verkoopadres bij u in de buurt op www.flowsleeping.nl

16

Interview

Duitse bestsellerauteur en psychiater Manfred Lütz:

‘Gelukkig zijn hangt niet af van succes’

In zijn nieuwste boek ‘Unvermeidlich Glücklich’ rekent de populaire Duitse psychiater en theoloog Manfred Lütz af met de westerse geluksindustrie. Wat hem betreft kunnen alle boeken en cursussen over wegen naar het geluk net zo goed het raam uit. “Geluk is iets persoonlijks. Van boeken die je de weg naar het geluk zeggen te wijzen, wordt alleen de schrijver gelukkig.”

Tekst: Arnoud Cornelissen

Er klinkt een aanstekelijke lach. “Die vraag hoor ik nu steeds. Ik weet het eigenlijk niet. Ik denk er op dit moment niet veel over na. Ik ben gelukkig, omdat het nu gelukt is elkaar te spreken.” Geluk is volgens

‘Ik denk dat ook elk mens in staat is om gelukkig te worden.’

Lütz moeilijk meetbaar, omdat het voor iedereen iets anders inhoudt. “Ik geloof dat elk mens op zoek is naar geluk. Ik denk dat ook elk mens in staat is om gelukkig te worden. Het probleem is alleen, dat je zoiets niet uit een boek of een cursus kunt halen.

Volgens mij word je van al die geluksadviseurs alleen maar ongelukkig. In zulke boeken beschrijft de auteur hoe hij zelf gelukkig werd. De lezer blijft echter ongelukkig achter, omdat hij nu eenmaal niet de auteur is. Geluk is iets heel individueels, iets heel persoonlijks.’’

Manfred Lütz De Duitse psychiater en theoloog Manfred Lütz schreef diverse satirische en humoristische boeken over geestelijke en lichamelijke gezondheid.

Bestsellers in Duitsland waren onder andere het boek ‘Tegen de dieet-sadisten’ , ‘De gezondheidswaan en de fitness-cult’.Hij is chef-arts van het Alexianer-ziekenhuis voor psychische aandoeningen in Keulen.

De uitgever van ‘Unvermeidlich Glücklich’ wil het boek in 2016 internationaal op de markt brengen. Op dit moment is er nog geen Nederlandstalige editie beschikbaar.

Volgens Manfred Lütz jagen veel mensen het verkeerde doel na. Gelukkig zijn, is naar zijn idee een bepaalde fase, achteraf realiseer je je vaak pas dat je gelukkig was.

“Als je meent dat je je geluksgevoel moet maximaliseren -zoals heel veel van die geluksadviseurs doen- dan kun je het beste gewoon heroïne gaan gebruiken,’’ spot Lütz. “Daarmee kun je optimale geluksgevoelens opwekken. Het heeft alleen zeer onaangename bijwerkingen. Of je laat een elektrode in je hersenen inplanteren in je gelukscentrum. En dan ben je met een druk op de knop gelukkig.’’

Geluk is niet alleen maar het hebben van gevoelens van geluk. Het ligt veel dieper. Manfred Lütz stelt dat zingeving aan je leven daaraan ten grondslag. Als je naar eigen idee een zinnig leven leidt, is dat de weg tot jouw persoonlijke geluk. Als je je leven zinvol indeelt, komt dus dat geluk vanzelf, zo redeneert Lütz in zijn boek. Groot probleem is dat er geen eenduidige definitie van geluk bestaat.

“Als we het woord ‘geluk’ gebruiken, dan doen we alsof we allemaal precies weten wat we daarmee bedoelen. Dat klopt niet. Geluk is iets heel persoonlijks en individueels. Ga er maar van uit dat

Interview

17

Ik zei: ‘ik wens je veel geluk in het leven. Maar geen succes. Succes heb je niet nodig in het leven. Je hebt ook geen goede schoolopleiding nodig. Je moet alleen de talenten die je hebt, vlijtig gebruiken. Of je daar vervolgens dan ook succes mee hebt, dat is van zoveel toevalsfactoren afhankelijk, dat het niet echt belangrijk is.’ Vincent van Gogh was in zijn tijd de minst geslaagde schilder aller tijden. Zijn werk was onverkoopbaar. Maar we kunnen toch concluderen dat hij een geslaagd kunstenaarsleven heeft gevoerd.‘’ Uit internationale onderzoeken komt geregeld naar voren dat mensen in landen als Nederland en Duitsland tot de gelukkigste mensen op de aarde behoren. Toch zijn juist in de westerse wereld mensen haast wanhopig op zoek naar geluk. Manfred Lütz lacht. “Dit soort onderzoeken zijn natuurlijk gemanipuleerd. Deze geluksonderzoekers houden vooral zichzelf leuk bezig. Churchill heeft ooit gezegd, dat hij alleen die statistieken gelooft, die hij zelf heeft vervalst. ‘’

‘De weg naar succes is naar mijn idee een dwaalspoor’ Het is maar net wat je vraagt en hoe je het vraagt. Als je het geluk definieert als een mooie auto, lekker uit eten gaan, niet te veel moeten werken en zo, dan zijn wij in Midden-Europa natuurlijk gelukkig. Dertig jaar geleden is al eens onderzocht waar op aarde de gelukkigste mensen woonden. Daaruit kwam naar voren dat de gelukkigste mensen in Bangladesh leefden; een van de armste landen ter wereld.’’

“Wij associëren ‘geluk’ met ‘bezit’. In Bangladesh was dat evenwel het gevoel in een vanzelfsprekend zinvolle wereld te leven met een gezin, een thuis en te midden van een geloofsgemeenschap. Ik geloof dat geluk veel meer te doen heeft met het gevoel, met iets zinvols bezig te zijn.’’

je aan niemand precies kunt uitleggen wat je bedoelt met: ‘ik ben gelukkig’. Je duidt namelijk met dat woord ‘geluk’ bepaalde mensen, geluiden, melodieën, geuren, smaken, landschappen enzovoorts aan, die niemand zo heeft beleefd heeft als jij.”

Door het puur persoonlijke ervaren van geluk, is het daarom volgens de Duitse wetenschapper ook volkomen onzinnig om je mate van geluk –zakelijk, privé of in je huwelijk- aan anderen af te meten. “Als je jezelf voortdurend met andere mensen vergelijkt,

dan leidt dat ook tot ongelukkig zijn. Je bent namelijk die ander niet. Je bent anders. Als je voortdurend anderen als voorbeeld neemt en die probeert te overtreffen, of precies zo goed probeert te zijn als die anderen, dan wordt je ongelukkig. Want je hebt niet de talenten van die ander en je kunt die ook niet kunstmatig bij jezelf produceren.

Zo verwarren mensen geluk ook met succes hebben in het leven. Ik heb ter gelegenheid van een verjaardag van mijn dochter waarop ze het einde van haar puberteit vierde, een toespraak gehouden.

Als er echt een methode zou bestaan om mensen gelukkig te maken, dan was die allang ergens opgeschreven, vindt Manfred Lütz. En daarmee zou het dan wat geluksboeken betreft zijn afgelopen.

Want dan was iedereen gelukkig. “Maar het is net als met bijvoorbeeld de auto-industrie. In elke auto is een maximale levensduur ingebouwd, zodat we op den duur wel weer een nieuwe auto gaan kopen. Dat is ook bij de ‘geluksindustrie’. Er worden voortdurend verwachtingen gewekt, die nooit uitkomen. En daarom kun je steeds weer nieuwe geluksboeken verkopen.’’ Het is, aldus Lütz, typisch voor de westerse wereld; dat vele gepraat over geluk. “Dat komt alleen maar omdat in wezen de mensen ongelukkig zijn.

Als je gezond bent, praat je daar doorgaans niet over.

Dat is met geluk net zo. Als je gelukkig bent, is geluk op zich voor jou geen onderwerp.’’

18

Innovatie

Wat kan Nederland van het buitenland leren?

Rwanda bouwt aan groene toekomst In Nederland groeit het milieubewustzijn. Dat is ook zo in Rwanda. Het relatief kleine land heeft vooruitstrevende ambities op het groene vlak.

Tekst: Frans van der Beek

Rwanda heeft de afgelopen jaren maatregelen genomen om het milieu te beschermen en te conserveren, zoals het verbod op plastic zakjes.

Plastic zakjes verstoppen riolen, verstoren de doorlaatbaarheid van de bodem (slecht voor de landbouw), en bij de verbranding komen giftige stoffen vrij. Anno 2016 hebben we in Nederland eindelijk een verbod hierop, maar Rwanda probeert al sinds 2004 de bevolking voor deze problematiek te interesseren. In 2008 werd een wet van kracht die de verkoop, productie en verdeling van plastic zakjes illegaal maakt, met celstraffen van zes tot twaalf maanden en een forse geldboete voor wie deze overtreedt. De strategie werkt: zowel in de steden als op het platteland is er veel minder plastic, al betekent dit eerlijkheidshalve niet dat het afvalprobleem daarmee is overwonnen.

Zaterdag schoonmaakdag

Ook Umuganda is een opsteker voor het milieu. Het is een nationale schoonmaakcampagne op elke laatste zaterdag van de maand. Iedereen is verplicht hieraan deel te nemen, op straffe van arrestatie. Winkels zijn een hele dag gesloten. Iedereen helpt met opruimen en schoonmaken.

Tenslotte lanceert men ook initiatieven die het behoud van diersoorten nastreven, bijvoorbeeld een project voor chimpansees.

Ontbossingsproblematiek

Tegenover de inspanningen voor een groen beleid staat de ontbossingsproblematiek, de grootste ecologische bedreiging voor het land. Hout is nog altijd de belangrijkste energiebron dus de vraag is

enorm. De commerciĂŤle productie van houtskool en houten palen heeft gezorgd voor een toename van de ontbossing en ook vluchtelingen van de genocide in 1994 hebben bij hun terugkeer massaal bomen

Innovatie

19

Milieuactivisten eisen de aanplanting van nieuwe bomen om het verloren bos te herstellen. Vooral de bossen van Gishwati in het noorden en Akagera in het oosten zijn erg getroffen. In 2006 was van de 28.000 hectare bos in de Gishwati regio nog maar 4.500 over. Wel worden inspanningen geleverd om de effecten van de ontbossing ongedaan te maken.

Een programma voor de herbebossing van negen districten in het noorden en in het oosten wordt ondersteund door de Nederlandse ambassade in Rwanda.

Belangrijke bossen

“Rwanda heeft niet alleen van zijn bossen een nationale prioriteit gemaakt, maar ze ook als platform gebruikt voor vrouwenrechten en een gezond milieu”, verklaarde Wangari Maathai, Nobelprijswinnaar en stichter van de Green Belt Movement vlak voor haar dood.

gekapt, in hun zoektocht naar landbouwgrond en onderdak. Het ontbossingsprobleem kan op zijn beurt leiden tot bodemerosie en een verlies aan biodiversiteit.

“Als land is Rwanda erg verdeeld sinds de genocide van 1994, maar dit beleid brengt de vrede dichterbij”, zei Alexandra Wandel, directeur van de World Future Council.

De grootste bedreigingen voor bossen zijn palmolie, vee en landbouw zoals de sojateelt. “In veel landen is het bosbeleid aan verandering toe want meestal ligt de focus nog op houtproductie of bosbehoud, maar wordt het woud niet gezien als een essentieel onderdeel van het ecologische, sociale en economische landschap”, verklaart ze.

Ondanks de enorme druk van een groeiende bevolking wist het land 37 procent meer bosoppervlak aan te leggen in vergelijking met 1990.

Het Rwandese bosbeleid zorgde ook voor een betere watervoorziening, minder erosie, hogere inkomens en algemeen een betere levenskwaliteit. De Rwandese doelstelling is 30 procent van het land te bebossen tegen 2020. “Het Rwandese succes straalt hoop uit voor andere landen”, aldus Wandel.

Nog een lange weg Rwanda is een relatief klein dichtbevolkt land in het hart van Afrika. Van de meer dan 12 miljoen inwoners leeft ongeveer 87 procent van de landbouw. De sterke demografische druk vertaalt zich in een zeer versnipperde landeigendom, wat vooral op het platteland, waar 72 procent van de bevolking woont, tot grote armoede leidt.

Ondanks alle inspanningen die sinds 1994 geleverd zijn om de sociaaleconomische ontwikkeling te bevorderen, blijft Rwanda arm. Het percentage van de bevolking dat in armoede leeft, is weliswaar gedaald van 56 procent in 2006 naar 45 procent in 2011, toch is er nog een lange weg te gaan om de armoede uit te roeien.

‘Vision 2020’ is het ambitieuze plan van de regering om van Rwanda tegen 2020 een land met een middeninkomen en kenniseconomie te maken. Vitale factor voor economische groei zijn energie en elektriciteit. Momenteel zijn slechts 17 procent van de Rwandese huisgezinnen aangesloten op het elektriciteitsnet.

20

Dieren

De vos

soepel sluipt hij door de struiken de vos grijpt een gans, een kip of kuiken (die zijn dan de klos) zacht verkennen ze de bossen de vossen onhoorbaar, ongezien; ze struinen door de weiden, en zelfs duinen levensdoel is steeds maar roven op de hei, langs korenschoven overal, tot in de stad vindt de vos prooi op z’n pad sluw en slim is hij, Reynaert met zijn fraaie vossenstaart maar de mens krijgt hem te pakken weet ook hem een poets te bakken dan wordt vosje zelf een prooi en de staart? die staat heel mooi in een modieuze kraag. einde van de vossenplaag!

Dieren

21

De vos is een schavuit

Een van de meest tot de verbeelding sprekende dieren is de vos. Het is een charmant roofdier met een bedenkelijke reputatie: sluw en bedrieglijk, maar door zijn fraaie uiterlijk ook intrigerend. De vos is mysterieus. De fascinatie voor de vos is wereldwijd en van alle tijden.

Tekst: Frans van der Beek

Veel dichters hebben iets over dit dier geschreven.

“Een vos is boeiend vanwege de tegenstrijdigheden”, schrijft Emma Crebolder, auteur van het boek Dansen met de vos. “Hij is inventief maar ook beschadigend. Hij is moedig én overvoorzichtig. Hij is voorspelbaar in zijn onvoorspelbaarheid. Hij heeft iets wat we bewonderen en iets wat we afkeuren. Het is een soort Robin Hood met zijn schelmenstreken, maar de mensen hebben de vos gedemoniseerd. Hij speelt voor veel mensen het zwarte schaap. Vossen worden gezien als killers. Geen dier doodt echter om te doden. Ik ben eens een nacht opgebleven bij volle maan. Ik zag een vos de noten die van mijn notenboom waren gevallen doormidden breken. Hij houdt van noten en bessen. Boeren zeggen dat vossen hun dieren opeten. Dat is nooit wetenschappelijk aangetoond. Niemand ziet het. De vos is een nachtdier dat zich niet laat zien. Hij loopt hard weg als hij je opmerkt. Hij woont altijd alleen, op een of twee keer per jaar na als hij vrijt. Hij sluipt aan je voorbij.”

En wat te denken van het spreekwoord: “Als de vos de passie preekt, boer pas op je kippen”?

Dat betekent: behoed je voor huichelaars. Geen aangenaam imago voor het dier. Die reputatie dankt de vos voornamelijk aan het middeleeuwse heldendicht Van den vos Reynaerde, waarin de listen van het dier om Koning Nobel een hak te zetten breed worden uitgemeten. Het is nog altijd voor leerlingen een interessant onderwerp op de boekenlijst omdat er tal van satirische verwijzingen naar de ‘mensenmaatschappij’ in staan; de adel en de geestelijkheid moeten het flink ontgelden.

Bijvoorbeeld priesters die zich niet aan hun celibaat hielden en de luie en incompetente adel.

Elegante verschijning

De vacht van de vos is roodbruin met een weelderige, dikke en ruige staart. Een geschoten vos wordt ook soms als opgezet dier in het interieur geplaatst wegens de elegante verschijning met de slanke snuit en puntige rechtopstaande oren. Hij weegt zes tot tien, en soms wel vijftien, kilo. Hij kan hard rennen wel zestig kilometer per uur maar zes tot dertien km/ uur is normaal.

Op het menu staan meestal kleine en middelgrote prooidieren, zoals grote kevers, muizen en andere knaagdieren, konijnen, hazen, vogels en eieren, regenwormen en egels. Ook vruchten en bessen (vooral bramen), evenals aas en afval. In de Nederlandse Oostvaardersplassen leeft hij bijvoorbeeld in het voorjaar vooral van ganzenkuikens. Kikkers, padden, mollen en spitsmuizen vindt hij niet erg smakelijk. De vos heeft dagelijks ongeveer een halve kilo aan voedsel nodig.

In kippenhokken en kolonies van broedende vogels kan hij een bloedbad aanrichten, hoezeer schrijfster Emma (zie boven) haar lieveling ook in bescherming neemt.

Communiceren

Een mannetjesvos wordt rekel genoemd (alweer een verwijzing in de taal naar brutaal gedrag) en de schattige pasgeboren vosjes heten welpen. Ze wegen een ons en zijn aanvankelijk doof en blind, dus volkomen afhankelijk van de moeder, de moervos.

Positieve is dat vossen monogaam zijn. Geen

geflikflooi met andere vrouwelijke vossen. Ze wonen in een hol en kraken vaak dat van een konijn of een das. Een groot hol met meerdere ingangen wordt burcht genoemd.

De vos kan ongeveer 28 verschillende geluiden voortbrengen en kent ook diverse lichaamshoudingen om te communiceren.

Onderdanige vossen houden bijvoorbeeld de oren naar achteren, de bek een beetje open met opgetrokken lippen en kwispelen met hun staart.

Agressieve vossen plaatsen de oren naast hun kop en houden de mond wijd open. Ze worden in het wild zo’n tien jaar oud, maar de meeste vossen halen die leeftijd niet. Jagers en het drukke verkeer, maar ook ziektes als schurft en hondsdolheid beperken de levensduur tot een jaar of drie.

De vos mag bogen op het meest uitgebreide leefgebied van alle roofdieren en komt vrijwel overal op het westelijk halfrond voor, omdat hij zich heel gemakkelijk aanpast aan de omgeving.

Seks!

En dan nog het lekkerste voor het laatst. De vos wordt niet alleen sympathiek bevonden door zijn slimheid en vrolijke en zorgeloze gedrag. Het uiterlijk werkt ook erotiserend. In het Engels heeft het woord foxy ook een betekenis als sexy. In Nederland is er een dating website met die naam en het is de titel van een magazine met blote vrouwen.

De vos als sekssymbool? Het monogame dier zou zich schamen als hij het zou horen. Maar wie durft het hem te vertellen als hij de kans krijgt?

22

Dieren

Schrijfcampagne

Wij bestaan 10 jaar!

Op 22 april 2016 is het Dag van de Aarde. De Krant van de Aarde bestaat dan precies tien jaar! Dat willen we vieren met een bijzonder schrijfproject: brieven aan Moeder Aarde. Schrijft u mee?

Iedereen die dieper doordenkt over de relatie tussen mens en Moeder Aarde krijgt originele inzichten. Dat kan emotioneel, filosofisch, spiritueel, beschouwend of intiem zijn. Brieven aan ouders hebben altijd een bijzondere lading. Ook als het een brief is aan Moeder Aarde. Het vereist kunst en vaardigheid om die band te verbreden naar die met die van Moeder Aarde, onze planeet, die leven geeft en waaruit wij voortkomen en weer naar terugkeren.

Nederlandse auteurs, prominenten Ên lezers van de Krant van de Aarde, worden uitgenodigd zo’n brief te schrijven. Moeder Aarde schrijft niet terug, maar haar erkentelijkheid zal afstralen op de briefschrijvers die de moeite hebben genomen haar te eren met een persoonlijke en literaire ontboezeming.

Wilt u meedoen met deze schrijfcampagne?

Mail de brief van maximaal 300 woorden naar redactie@ krantvandeaarde.nl of stuur hem per post naar Zeezigt 26, 1111 TL Diemen.

De mooiste brieven krijgen een plekje in deze krant. Bij voldoende inzendingen volgt er een prachtige uitgave in de vorm van een boek. Inspiratie nodig? Lees dan eerst eens de brief die lezers van deze krant Lex en Janny speciaal voor dit project aan Moeder Aarde schreef.

Lieve Mama Aarde,

al te veel CO2. Op . Op schone lucht, zondertekens die wij in den tij ere bet op p hoo Er is weer hoop Mam, je rivieren, meren, zeeen en oceanen. De lit w nimmer aflatende helder schoon water inaangebracht, de meesten zullen weer helen. Jou dat zal jouw lakte leven, te voeden, erv opp jouw landschap hebben w jou er ond en n. die op bereidheid, om de wezens den duur de eeuwenoude balans weer herstelle op zal t Da n. zij g reddin t met schone energie, me toekomst. Een toekomst met jou meereist door oie mo een op p hoo e, e levende have die Ja er is hoop Moedertj schoon drinken voor all voldoende gezond eten en het heelal. t niet kan. Dat er an op de oude voet, ech rleven zelfs. Nieuwe rga doo dat ef Bes ef. bes ove Er is hoop, want er is zijn om jou te helpen gezond te blijven, te van jouw rijkdommen nieuwe leefwijzen nodigan vanuit het besef dat wij jou niet oneindig inzichten zullen ontsta kunnen blijven bestelen. aanvankelijk er. De techniek die jou Om jou te is die , oop afl de goe stellen. , op een Realistische hoop Mamazal ook worden gebruikt om jou te helpen her n ste woe ver te e igd dre dat wij hebben gemaakt. ontdoen van alle afval ze zijn er met nog niet op. De mensen, loert. ed mo de ft lie jeb als f n dus gee horizo Het is nog niet te laat, emaal doordrongen van het gevaar dat aan dede noodzaak tot zuiver all van t ef nie bes nog n het zij eit en, gro vel hoe we, samen met gang gezet. Iedere dag Maar de beweging is inen schone energie. Dagelijks leert de mensheid lig kunnen stellen. vei l antwoorde manier water, eerlijk voedse jke toekomst op een verr en daar aangericht hebben. Ook daarvan hie jou, onze gemeenschappeli we telbare schade die Excuses voor de onhers d. eer hebben we gel Het komt goed Moeder.

Zeker weten! thoorn) Liefs, Lex en Janny (Ui

23

24

Fotowedstrijd

Samen voor ons Landschap

LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het behoud en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreĂŤren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.

Natuur

25

FOTOWEDSTRIJD LandschappenNL

Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending en enkele eervolle vermeldingen.

Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres.

De winnaar wordt ook beloond door onze partner met het boek ‘Leestekens van het landschap’.

Kasteel Erenstein in de Anstelvallei in Limburg. Maker: L. Stulin

Winnaar De Anstelvallei is een vallei in de gemeente Kerkrade. Door de vallei stroomt de Anstelerbeek en aan de oostzijde van de vallei ligt het Hambos. Het is een prachtig natuurgebied met een grote verscheidenheid aan vogelsoorten (o.a. reigers, aalscholvers, ijsvogels, ganzen, eenden en zwanen).

In de vallei ligt kasteel Erenstein, dit mooie kasteel is gebouwd in de eerste helft van de 14de eeuw (1340). In 1708 brandde een gedeelte van de stallen en de graanschuur af. Het huidige gebouw met kapel en hoektorens dateert van 1722.

L. Stulin

TONZON neemt eigen zonnecentrale in gebruik milieuvriendelijk isolatiemateriaal nu ook 100% duurzaam geproduceerd TONZON BV in Enschede heeft een eigen zonnecentrale in gebruik genomen waardoor het bedrijf volledig in zijn eigen elektriciteitsbehoefte gaat voorzien. Wethouder Eelco Eerenberg van Enschede, die onder meer duurzaamheid in zijn portefeuille heeft, stelde de installatie op woensdag 13 januari officieel in werking.

In de geest van de trias energetica heeft TONZON eerst uiteenlopende maatregelen genomen om de eigen behoefte aan stroom terug te brengen. Ook trof het bedrijf diverse innovatieve voorzieningen aan zijn pand om de vraag naar warmte en koeling te beperken. “Maar we konden en wilden nog een forse stap verder gaan”, zegt oprichter en directeur Ton Willemsen van TONZON. “Vandaar dat we op ons dak 140 panelen hebben laten plaatsen. De panelen liggen niet op het zuiden gericht, zoals meestal het geval is, maar in oost-westelijke richting om een zo groot mogelijke spreiding over de dag te krijgen. Deze ligging en de specifieke hellingshoek in aanmerking genomen, levert de installatie een verwachte opbrengst op van circa 21.420 kWh per jaar. Dat is wel iets minder bij plaatsing op het zuiden maar voldoende om in onze volledige elektriciteitsbehoefte te voorzien voor onder meer de productie, verlichting en koeling.”

Omdat er landelijk nog maar weinig productiebedrijven zijn met 100% eigen duurzame stroom is het idee geboren om meer ruchtbaarheid aan de ingebruikname te geven, te meer omdat door de bijzondere opstelling de panelen vanaf de straat niet te zien zijn. TONZON is blij dat Wethouder Eelco Eerenberg bereid was hieraan een officieel tintje te geven. Vertegenwoordigers van de pers zijn uitgenodigd hierbij aanwezig te zijn en kennis te nemen van de maatregelen die TONZON heeft getroffen om het energieverbruik te beperken.

Sommige daarvan kunnen als uniek en opmerkelijk worden gekwalificeerd omdat het uitvindingen van TONZON zelf zijn. Daarnaast zal Ton Willemsen van de gelegenheid gebruikmaken om de resultaten van een

onafhankelijk praktijkonderzoek naar de levensduur van de Thermoskussens te presenteren.

‘Flexibele thermosfles’

Willemsen richtte TONZON in 1980 op, nadat hij een revolutionaire isolatiemethode had ontwikkeld te vergelijken met een flexibele thermosfles. Daarmee kan met minder ruimteverlies een beter isolerend effect worden bereikt. Opmerkelijke bijkomstigheid is dat het systeem volledig opvouwbaar is zodat ook de transportkosten –en daarmee de belasting van het milieu- veel lager zijn. De gratis aanwezige lucht wordt ter plekke in folie ingepakt in plaats van dat dat in de fabriek gebeurt”, voegt Willemsen daar aan toe.

Meest klimaateffectief

De Thermoskussens van TONZON behoren, aldus Willemsen, tot de meest klimaateffectieve producten ter wereld. “De energie die nodig is voor de grondstoffen en het verkrijgen van de grondstoffen, de productie, het verpakken, het transport en het aanbrengen is in zeer korte tijd terugverdiend. Je praat echt over een paar stookdagen tot –weken.

Door de betere isolatie zijn de stookkosten lager en wordt het stookseizoen korter.” Gemiddeld daalt het energieverbruik met 15 tot 20 procent en in combinatie met vloerverwarming kan dat oplopen tot zelfs 40 procent.

Agenda COLOFON

De Krant van de Aarde is een kritisch en redactioneel onafhankelijk medium. Authenticiteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat. De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven. De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde.

OP DE AGENDA Februari

© 2016 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104 Stichting Dag van de Aarde Gerestein 1, 4158 GB DEIL info@krantvandeaarde.nl M: 06-53332980

24 Op zoek naar De Grote Vijf, Utrecht

Op pad met een boswachter van Staatsbosbeheer. Aanmelden op www.staatsbosbeheer.nl

Bestuur Albert Poutsma - Voorzitter / Uitgever Jos Huijser - Penningmeester Frans van der Beek - Secretaris

Maart

Hoofdredactie: Moniek Verstegen

5

Museumnacht010, Rotterdam

Redactie (redactie@krantvandeaarde.nl) Frans van der Beek, Lynsey Dubbeld, Diewke de Haen, Renske de Zwart, Jolien Scholte, Yvonne Koop.

5

VeggieWorld, Jaarbeurs Utrecht

Eindredactie: Alice Schots Social media: Yvonne Koop

Meer informatie op museumnacht010.nl

De eerste editie van de beurs voor een veganistische levensstijl www.veggieworld.de/nl/

11 NLdoet, landelijk

Advertentieverkoop: albert.poutsma@krantvandeaarde.nl

Steek de handen uit de mouwen en doe mee met de grootste vrijwilligersactie van Nederland. www.nldoet.nl

Vormgeving & Opmaak : Tim Louisse | Louissons.com Redactionele partners: Stichting Demeter, Vogelbescherming Nederland, Stichting Landschapsbeheer, Natudis Nederland BV, Heerlijkheid Mariënwaerdt.

Distributiepartners: Natudis Nederland BV, Odin Estafette BV, De Zaai Ster VOF, Stichting Wereldwinkels, De Stadsdrogist.

Aan dit nummer werkten mee: Lisette Kreischer, Arnoud Cornelissen, Gilles Havik, Ivonne de Thouars, De Laatste Paling Abonnementen: je kunt de Krant vd Aarde thuis ontvangen door lid te worden. Maak € 10,00 over op IBAN NL21ABNA0617736146 t.a.v.

Stichting Dag van de Aarde onder vermelding ‘abonnement’. Je ontvangt dan ook onze voordeelkaart thuis. Met de voordeelkaart krijg je 25% korting bij meer dan 1000 restaurants en vele andere kortingen zoals duurzame mode en groene stroom.

Losse nummers: je kunt de stichting steunen door € 1,35 over te maken op IBAN NL21ABNA0617736146 t.a.v. Stichting Dag van de Aarde per los nummer uit de winkel.

Distributie: via de Odin groentetas, natuurvoedingswinkels en wereldwinkels.

Naar abonnees / leden van de stichting. Naar (semi) overheden en overige partners.

Oplage 50.000.

ADVERTENTIE

27

16 Landelijke Boomfeestdag

Sinds 1957 een jaarlijks terugkerend evenement. www.boomfeestdag.nl

19 Workshop Vitale Voeding

Workshop van Brenda Bas Moestuin van Jagtlust, ‘s-Graveland De woekshop wordt ook op 9 april gegeven. www.phitality.nl.

April 9

H’eerlijk Groen, Boskoop

Tuin- en lifestylebeurs met als thema buiten beleven, wandelen, varen, leren, proeven en doen. www.heerlijk-groen.nl

22 Dag van de Aarde / Earth Day

In Arnhem en overige locaties in Nederland en de rest van de wereld. Partij van de Dieren, Milieudefensie, Greenpeace en vele andere organisaties doen mee. www.dagvandeaarde.nl

ADVERTENTIE

ve en n geergeteiet te n n in dzwartBRAD e pa vet EN n.

Royal Green Odourless en Extra Virgin Coconut Cooking Cream

s u lt

aa t !

We zijn bij Royal Green trots op onze premium Extra Virgin 100% koudgeperste en gecertificeerd biologische kokosolie.

Proef de smaak van heerlijke kokos! Of kies voor de Royal

Een g ouden re

ook te gebruiken ter vervanging van boter

Green 100% geurloze kokosolie van gecertificeerd biologische teelt.

Bakken, braden, wokken en frituren is nog nooit zo gezond geweest. Ook te gebruiken ter vervanging van boter. De gecertificeerd biologische kokosolie van Royal Green is een zeer gezonde olie die al haar goede eigenschappen behoudt bij verhitting.

Ideaal ter vervanging van onder andere olijfolie. Tijdens het braden, wokken, bakken of frituren is er geen vorming van schadelijke stoffen of vrije radicalen. Rijk aan laurinezuur, licht verteerbaar en zonder transvetzuren.

Royal Green gebruikt absoluut geen chemicaliën, conserveringsmiddelen, synthetische zoet- of smaakstoffen en is 100% vegetarisch. Ervaar het verschil nu.

Rijk

aa n

zonlidcht vertlaeuerribnaeazrueunr, er tra nsvetzuren.

Naturals NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

Skal 025099

2500ml

500ml

250ml

1400ml

325ml

Enjoy life, stay healthy!

in de es heerlijk vooforsmoothi e i f f o k th e e, Royal Green Kokosbloesem suiker De Royal Green Kokossuiker wordt geproduceerd uit het zoete sap van de tropische kokosnootbloesem. Traditionele suikerboeren klimmen hoog in de kruin van de kokosboom en oogsten het zoete nectar uit de bloesem. Eenmaal verzameld, verandert de nectar door verwarming langzaam in een heerlijke rijke suiker. Royal Green kokosbloesem suiker is 100% gecertificeerd biologisch, onbewerkt en de ideale vervanger voor geraffineerde witte suiker, riet- of bietsuiker, agave, ahorn of elke andere siroop.

Gebruik Royal Green Kokosbloesem suiker voor in de thee, koffie, smoothies, yoghurt, tussendoortjes, dranken, ijs en andere (na)gerechten.

% 1 00

Skal 025099 NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

gec e biolortificeerd gisch

900 gram

200 gram

Royal Green gebruikt absoluut geen chemicaliën, conserveringsmiddelen, synthetische zoet- of smaakstoffen.

Van nature glutenvrij. Ervaar het verschil nu!

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

Bl

ossoM sugaR

Enjoy life, stay healthy!

321S_adv_rg_kokos_suiker_krant_vd_aarde.indd 1

12-11-15 12:44