Bijlage Leef! KvdA 4-2022

LEEF!

De tuin van Marc Mulders

Nieuwe musea

onder de loep

Fay Claassen

Groen rondje

Leeuwarden

North Sea Round Town

4 | Marc Mulders

Knielen in het paradijs

10 | Florence en de Etrusken

11 | Claudy Jongstra

Guernica de la Ecologia

13 | Concertgebouw

Muziekrijk

14 | Nieuwe Musea

Van Artis tot Zoöperatie

18 | Papier Biënnale 22

Museum Rijswijk

20 | Fay Claassen

De natuur is helend

22 | North Sea Round Town

25 | Johannes Steendam

Olievelden

26 | Leeuwarden

Groen rondje

Op bezoek bij Marc Mulders

Knielen in het paradijs

Hij is een van de toonaangevende kunstenaars in Nederland en hij gaat al ruim veertig jaar zijn eigen weg, met de natuur, zijn tuin en vooral bloemen als verstilde verbeelding van het onzegbare. Kersgallery in Amsterdam toont binnenkort ook meer geëngageerd werk.

We zijn op Landgoed Baest - in Oirschot, tussen Tilburg en Eindhoven - 500 hectare bos, weiden en waterpartijen, rondom het monumentale Huis te Baest, een van oorsprong Middeleeuwse nederzetting. Op een paar minuten lopen woont Marc Mulders samen met zijn muze Trudy Sas in een grote boerderij, en nog voor-

Tekst: Eric Schoones |

Beeld: Marc Mulders

Marc Mulders (Tilburg, 1958) is schilder, aquarellist, fotograaf en glazenier. Hij studeerde aan de Academie voor Beeldende Kunsten Sint-Joost in Breda.

De basisprijs schilderen bij de Prix de Rome in 1985 markeerde het begin van zijn carrière. Hij won later nog verschillende prijzen, o.a. in 2006 Het mooiste Nederlands kunstwerk van de afgelopen vijftig jaar voor zijn glas-inloodraam in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.

Ruim twintig musea verzamelen zijn werk, waaronder het Van Abbemuseum in Eindhoven, De Pont in Tilburg, Booijmans Van Beuningen in Rotterdam, Museum Voorlinden in Wassenaar en het Stedelijk Museum in Amsterdam. Zijn werk was te zien bij vele tientallen exposities in binnen- en buitenland, o.a. ook in Madrid, Miami, Basel en Parijs.

dat we kunnen aanbellen komt hij al naar buiten. Zijn achtertuin reikt tot aan de horizon, het paradijs op aarde zo lijkt het, zijn eigen Giverny, maar Marc Mulders deelt meteen maar zijn zorgen over de bedreigingen, zo werden er twee jaar geleden 15 vrachtwagens vol vervuilde grond gestort op de bospaden. Het liet hem niet onberoerd, want hij is al jaren in de weer met fiets en aanhanger om zwerfvuil op te ruimen, een morele plicht. We gaan verder de tuin in, tussen de planten waarvan de namen hem niet zo interesseren, plukt hij de oprukkende exoten weg, ook hier is er stikstof en ondertussen trekken vliegtuigen witte strepen in de lucht boven het stiltegebied en daar in de verte, in de bossen achter de velden ook boven Natuurbegraafplaats Bos van de Heilige Geest. Die naam is goed gekozen, en tijdens rondleidingen die hij geeft over het landgoed, geniet hij van de spirituele band die hier vanzelf ontstaat.

Oase

Marc Mulders’ tuin is, naar het voorbeeld van de zeer bewonderde Perzische miniaturen, als een oase veroverd op de woestijn. “De tuin is meer dan de grond en wat er groeit en bloeit. Het is tegelijk toevluchtsoord, een paradijstuin, een metafoor voor alles wat heel is, voor harmonie en vrede, voor optimisme, verlangen en hoop.”

En alles weerspiegelt in zijn werk, want de tuin is net zo goed een metafoor voor mens- en kunstenaar zijn, voor de creatie van het mysterie: “Iets wat je niet kunt bevatten. Je ziet het groeien maar je kunt er alleen maar stil van worden. Het mooie aan tuinie-

ren is op je knieën gaan, net als in de kerk of in de moskee. Knielen is een mooie attitude.”

Levenskracht

Daarmee is bescheidenheid een goede eigenschap volgens Mulders, die bij testament liet vastleggen dat er van zijn werk nooit een oeuvrecatalogus mag worden gemaakt, en een Marc Mulders Museum wil hij ook niet. Ook al is er in de galeries constant veel vraag naar zijn werk, de prijzen gaan niet omhoog. Ooit verliet hij een het feest ter ere van zijn solo-expositie bij Galerie Daniel Templon in Parijs omdat hij de jetsetsfeer niet kon verdragen. Liever schenkt hij een schilderij aan een kindertherapeut in het ziekenhuis, daar kan het goed werk doen. Na de tuin toont hij ons zijn atelier in de grote schuur. De wijd opengeslagen deuren lijken de tuin te omhelzen en de bloemenpracht naar binnen te zuigen, naar de doeken op zijn met verf besmeurde ezels. Hier schildert Mulders, praktisch in de deuropening, bijna als een kluizenaar, één met de natuur, tot het donker wordt, zomer en winter. Hij werkt als een havenarbeider hele dagen in de tuin, schoffelen, fotograferen en de volgende dag brengt hij die impressies in een obsessieve dans met verf over op het doek, bijna als een bezwering van de levenskracht. Die zintuiglijke ervaring met de natuur en het overstijgen van de materie geeft aan zijn kunstenaarschap een staat van zijn. Een mystiek traject om het onzegbare, de fragiliteit van het leven te verbeelden, zonder begin, einde of opbrengst. Het is een attitude en een oefening, wars van symboliek en zwaarwichtige interpretaties. >>

Dermagiq

Skin, Hand en Body Wash

Alle producten van Dermagiq zijn op basis honing. Ontwikkeld op de Universiteit van Wageningen en onderzocht in verschillende dermatologie centra die gespecialiseerd zijn in behandeling van huidaandoeningen.

Dermagiq Skin is speciaal geschikt voor volwassenen en kinderen, vanaf babylee ijd, met eczeem en wondjes o.a. door krabben bij eczeem.

Samen met Dermagiq Hand en Dermagiq Body Wash, ook op basis van honing, hee u een complete en natuurlijke verzorging voor uw gevoelige huid.

Onze Dermagiq producten zijn nu ook verkrijgbaar bij Etos.

Voor informatie, ook over andere producten in de Dermagiq lijn, kijk op:

www.dermagiq.nl

www.emonta.nl/dermagiq

Voor de natuurlijke verzorging van uw kwetsbare huid

Rebel

De schilder is niet meer dan een klein radertje in deze microkosmos en voordat hij verhuisde naar Baest liet hij emmers vol bloemen komen uit Aalsmeer, geobsedeerd door het geheim van het bloemhart, een reminiscentie aan de wonden van Christus. Als beginnend kunstenaar uit het katholieke Tilburg, als rebel op de academie en als angry

young man werd hij aanvankelijk niet begrepen en niet geaccepteerd in de postmoderne kunstwereld. Later maakte hij zich los van de in zijn ogen tot een sekte verworden katholieke kerk.

“Katholicisme is in essentie een spel maar de kerk zal zichzelf zeker opnieuw uitvinden en de spiritualiteit zal weer terugkomen, daarvan ben ik overtuigd.”

Zoals zijn grote voorbeeld Vincent van Gogh zei: ‘Als je dieper wil doordringen in de geheimen van leven en dood is het beter om engelen of Bijbelse personages helemaal te vermijden, en naar de natuur te kijken.’

Wel mooi dat Christus in psalmen en geschriften van kerkvaders een tuinman wordt genoemd.

Duiveltje

Zijn schilderijen maakt hij in afzondering, maar in het glasatelier werkt hij

samen met vooral jonge mensen aan vaak monumentale glas-in-loodramen en gebruikt hij verschillende technieken, zoals zeefdrukken, ook van foto’s, op glas. “Je schildert op glas op een lichtbak. Het is alsof je tegen de zon inkijkt en dat neem ik mee in het schilderen op het witte linnen in mijn atelier. Dan wil ik een etherisch oppervlak zien, geen materie.” Zijn werk is door de jaren heen steeds lichter geworden en geëvolueerd van concreet naar een meer abstracte bloemigheid.

Op dat tweede spoor in het glasatelier, wilde hij ‘net zoals Marlène Dumas’, wel iets kwijt over de actualiteit. Dat zit heel diep in hem. Nog op de lagere school sloeg hij een kind, dat Manke Wimpie, een gehandicapt klasgenootje pestte, al het ziekenhuis in. In zijn collages en glas-in-loodramen toont hij dat engagement met de wereld. Toen hij aan Een tuin van glas, het raam in de Nieuwe Kerk in Amsterdam werkte - het nationale geschenk ter gelegenheid van het 25-jarig regeringsjubileum van Koningin Beatrix - werd Theo van Gogh vermoord. Er verscheen een duiveltje in het raam. Wat later bij Het Laatste Oordeel, het raam in de Sint-Janskathedraal in Den Bosch, schilderde hij een vliegtuigje als verwijzing naar de Twin Towers. En

waar hij vroeger met CNN op de achtergrond werkte in zijn atelier - gegrepen door het geweld van bendes in Los Angeles, Ceaușescu, Irak, de Golfoorlog - hoeft de kunst voor hem nu niet meer te getuigen van al het verschrikkelijks in de wereld. “Dat zie je een minuut later toch wel op je telefoon. Laat ik daar het unieke van kunst tegenover stellen, een genereuze, helende kracht.”

Van 3 september tot 10 oktober in Kersgallery Amsterdam: Hunt for Paradise 2020-2022, met o.a. ‘activistisch werk’ n.a.v. verstoringen op Landgoed Baest. www.marcmulders.com

Marc Mulders in het glasatelier.

Start jouw dag met een glas Amanprana appelazijn of wijnazijn

Drink in de ochtend 1/5 azijn en 4/5 water (250 ml) en je dag kan niet meer stuk. Uiteraard zijn appelazijn en wijnazijn ook heerlijk op salades en als dressing zoals vinaigrettes.

Amanprana Premium Appelazijn

✔ Italiaans familierecept sinds 1962 ✔ Bevat de moeder van de azijn ✔ Niet gepasteuriseerd

✔ Rauw ✔ 5% zuurtegraad ✔ Niet gefilterd, dus van nature troebel ✔ “clean label” (slechts 1 ingrediënt, nl. gefermenteerde appelen)

Amanprana DeLuxe Rode Wijnazijn

✔ Van biodynamische landbouw, waar mens en natuur samenleven in symbiose, rekening houdend met het ritme van de natuur (Demeter gecertificeerd) ✔ Nooit verhit boven 45°C, rauw ✔ 6,5% zuurtegraad ✔ In eiken vaten gerijpt ✔ “Clean label” (slechts 1 ingrediënt, nl. gefermenteerde rode druiven)

AMAN PRANA

seReNe leVeNskRAcht vegan

Meer info: www.amanprana.eu

Verkrijgbaar in je natuurwinkel of thuisgeleverd via www.amanvida.eu

BROODJE BIOVECCI

GROENTEWORST (VEGA) MET COLESLAW, AUGURK EN MOSTERD

INGREDIËNTEN voor 4 personen:

• 4 pistolets

1 doosje Biovecci worst (vega)*

• 200 gram rode kool

• 1 rode ui

• 4 el vegan mayonaise

• sap van 1/2 citroen

4 grote augurken

BEREIDING:

• 3 el fijngesneden platte peterselie

• 2 el Franse mosterd

• scheutje zonnebloemolie

• versgemalen peper

• zout

• Haal de buitenste bladeren van de rode kool en schaaf de rest van de rode kool in dunne reepjes.

• Maak de rode ui schoon en snijd in dunne, halve ringen.

• Meng de rode kool en de ui in een kom met de vegan mayonaise, het citroensap en de peterselie en kruid rijkelijk met versgemalen peper en zout. Laat de salade minimaal 1 uur marineren in de koelkast.

• Bak de pistolets in een voorverwarmde oven af volgens de instructies op de verpakking.

• Verwarm een scheutje olie in een antiaanbakpan en bak de groenteworsten rondom mooi bruin.

• Snijd de pistolets en smeer aan de binnenkant in met de mosterd.

• Snijd lange, dunne plakken van de augurken en verdeel over de pistolets.

• Laat de coleslaw uitlekken en schep op de broodjes. Leg er de braadworsten op en verdeel er nog een beetje coleslaw over.

*Deze worstjes zijn te vinden in de vriezer van de bio speciaalzaak, naast de rest van de vegetarische en vegan vleesvervangers en snacks van Biovecci.

www.biovecci.nl

Renáta’s Choice Zomerse favorieten

Energie-chef de Cuisine

Wie maakt het? Duurzaamheidskoppel Caro en Iris hebben een oud kookprincipe laten herleven en hebben, geïnspireerd op de hooikist, de EcoStoof® op de wereld gezet. Een droomteam: Caro is architect met aandacht voor energiezuinig bouwen en een fascinatie voor isolatiematerialen en Iris heeft een ingenieursachtergrond in ecodesign en veel ervaring in de biologische sector.

Waarom zo bijzonder? Een warm nestje voor jouw pan, gemaakt van duurzame materialen, waaronder linnen uit Europa, gerecyclede textielvezels en kurk. Er is weinig gas nodig bij het koken, alleen bij het verhitten van je pan. Zo bespaar je ca. 30% energie en hiermee heb je de aanschaf van de EcoStoof® van € 99,- in een jaar terug. Je spaart de natuur én je portemonnee. Voedingsstoffen en smaken blijven behouden, het is compact en goed mee te nemen op de fiets, boot of naar jouw picknick. Pasta Puttanesca, lamsstoof, Libanese Tabouleh of yoghurt: je kan het zo gek niet bedenken, hij maakt het!

ACTIE: exclusief voor onze lezers € 10 korting op een EcoStoof®, met code AARDE. Ga naar www.ecostoof.nl en kies je kleur (geldig t/m 31 december 2022, niet in combinatie met andere acties).

www.ecostoof.com

Fiordi...waaat??? Frutta!

Wie maakt het?

Daar zou ik een keer heen willen gaan, naar het familiebedrijf van Rigoni di Asiago. In het hart van de natuur op de hoogvlakte van Asiago maken zij sinds 1923 bijzondere lekkernijen. Van oma Elisa - begonnen met rauwe honing - tot het huidige ‘stamhoofd’ Andrea, die met zijn gepassioneerde team inmiddels vele gezinnen in Italië en wereldwijd van honing, fruitbeleg en choco-hazelnootpasta voorziet. Innovatie en traditie gaan hand in hand: het gebruik van duurzame energiebronnen als windenergie, zonnepanelen en een warmtekrachtinstallatie zijn net zo belangrijk als oude samenwerkingsverbanden en het belang van de gemeenschap.

Waarom zo bijzonder?

Fiordifrutta betekent ‘ bloem van fruit’. Dit rozenbottel-fruitbeleg is net als alle andere 22 verkrijgbare smaken gezoet met biologisch appelsap. Natuurlijke suikers dus, naast 100% puur fruit! Het fruit in Fiordifrutta wordt niet verwarmd waardoor de smaak en de eigenschappen van de vruchten van deze bijzondere struik behouden blijven. Heerlijk op een stukje gatenkaas, nét naast de gaatjes gedruppeld of een plakje oude schapenkaas. In een smoothie, koekjes, of in een soepje om de oogst te vieren, allemaal lekker! Kijk voor meer info en recepten op www.rigonidiasiago.nl

Bijen BonBon

Wie maakt het?

Honing is het zuiverste natuurproduct, leerde ik ooit van Wouter Vuijk. Hij is 17 jaar oud als hij zijn eerste bijenvolk heeft en start in 1977 imkerij de Traay Van een bijenkorf is deze onderneming door de jaren heen uitgegroeid tot een van de meest bijzondere Nederlandse producenten van honing en cosmetica met hoofdingrediënt honing. Ondernemen doen ze in eerlijke samenwerking met imkers van Nederlandse en wereldbodem. Imkers die rekening houden met het leefmilieu van de bijen, van de mens en van de natuur.

Waarom zo bijzonder?

Deze crème-raathoning is een ware toevoeging aan mijn culinair voorraadkastje. Mijn grote dank aan de bijen die rond hebben gevlogen op de biologische zonnebloemvelden in Bulgarije. Deze raathoning bevat van nature meer glucose dan fructose en heeft een crèmestructuur. Het is snijdbaar en heeft een luchtige textuur en een zomerse zachte smaak. Heerlijk bij een kaasplankje, als versiering op een taart of plakjes gerold in gesmolten pure chocolade. Bestrooi met sinaasappelrasp. Laat dit hard worden in de koelkast tot bonbonnetjes. Hmmm. Kijk voor lekkere recepten op www.detraay.com

Skin Matter

Wie maakt het?

Je kent ze vast van Earth Line? De pioniers van Original Cosmetics van Nederlands bodem maken al meer dan 30 jaar huidverzorgingsproducten, op ambachtelijke wijze. Hun doel is om zuivere producten te maken voor je huid, vrij van poespas zoals paraffine, microplastics en andere schadelijke stoffen. Ze zijn er van overtuigd dat onze huid het niet nodig heeft, en de aarde al helemaal niet. Deze onderneming ondersteunt biologische boeren en duurzame landbouw, om op die manier wat terug te doen voor de aarde. Fair deal toch?

Waarom zo bijzonder?

Deze Sea Line Mineral Day & Night Cream is speciaal voor de zeer gevoelige en droge huid en daarom ook perfect voor mij. Het bestaat uit kruidenextracten, vitaminen, biologische oliën en Dode Zee-mineralen. Wat doet het niet?

Het maakt jouw huid niet afhankelijk van toegevoegde onnatuurlijke stoffen. Wat dan wel? Het brengt vitaliteit en veerkracht en versterkt het zelfherstellend vermogen van je huid. Het is zelfs goed tegen huidveroudering, eureka! Perfect ook om op te smeren voor een fietstocht op een zwoele avond.

www.originalcosmetics.nl

Tekst: Renáta Horenová Portret: Alex Schröder.

Ontdek de geheimen van de Etrusken in Florence

Florence of Firenze, ligt in het hart van Italië en is de hoofdstad van de regio Toscane. Het gebied wordt begrensd door de Apennijnen in het noorden en oosten, de Apuaanse Alpen in het noordwesten en door de Tyrreense Zee in het westen. De regio beslaat een oppervlakte van zo’n 23.300 vierkante kilometer. Naast Florence zijn Pisa, Siena en Arezzo de bekendste steden.

Geboorteplaats van de Renaissance

In de Middeleeuwen was Florence het centrum van de Europese handel en hierdoor ook een van de meest welvarende steden in die periode. De stad werd belangrijk op financieel, economisch, commercieel, politiek, cultureel en artistiek gebied, met een grote invloed tot ver buiten Italië. Florence wordt dan ook wel gezien als de geboorteplaats van de Renaissance en het Florentijnse dialect vormde de basis voor de Italiaanse taal door de meesterwerken van onder andere Niccolò Machiavelli en Dante Alighieri.

Het historische centrum van Florence is sinds 1982 opgenomen op de werelderfgoedlijst van de UNESCO. Loop door de straten van Florence en je valt van de ene verbazing in de

andere. Je wordt omringd door kerken, paleizen en musea. Er is zoveel te zien; de Duomo, het Uffizi museum, Palazzo Pitti, Palazzo Vecchio, Ponte Vecchio, Piazza della Signoria en Santa Maria Novella. Daarom is het goed om jezelf af te vragen wat je echt graag wilt zien, want voor sommige bezienswaardigheden sta je uren in de rij. Er komen jaarlijks miljoenen toeristen naar de stad en als je de toeristenstroom even wilt ontwijken, ga dan de stad uit en ontdek de dorpjes in de omgeving. Een lokale bus brengt je naar het prachtige Toscaanse landschap met glooiende heuvels, wijngaarden en cipressen. Als je in de stad blijft, zoek dan de kleinere straatjes op en bezoek bijvoorbeeld een minder bekend museum.

Palazzo della Crocetta

Het Museo Archeologico Nazionale di Firenze is er daar een van. Het is gevestigd in het Palazzo della Crocetta, een paleis dat in 1620 is gebouwd door Giulio Parigi voor prinses Maria Maddalena De’ Medici. Het museum is een van de oudste van Italië, het werd aanvankelijk geopend in 1870 in het Cenacolo di Fuligno en later verplaatst naar het huidige gebouw. Er is een rijke verzameling aan Etruskische, Griekse, Romeinse en Egyptische kunstschatten te zien, bij elkaar gebracht door o.a. De’ Medici, de Lotharingers en Pierre Léopold de Groothertog van Toscane.

Etruskische cultuur

Ik bezoek het museum om de drukte en de hitte te ontvluchten, maar ook vanwege mijn interesse in archeologie en mijn nieuwsgierigheid naar de Etrusken. Bij mijn bezoekjes aan het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden maakte ik al kennis met die cultuur, maar nu ik in Toscane ben, komt de geschiedenis pas echt tot leven.

Je komt hier ook te weten waar bepaalde voorwerpen zijn gevonden in Toscane, want hier beleefde de Etruskische cultuur, als eerste grote beschaving op het Italiaans schiereiland, een grote bloei in de zevende en zesde eeuw voor Christus.

Neem de trap naar de eerste verdieping. Vanaf de galerij heb je een mooi uitzicht op de Necropolistuin. Hier is een van de beroemdste stukken uit het oude Etrurië te zien: de Chi-

Tekst en beeld: Jane Sauer

Chimaera van Arezzo

maera van Arezzo, een vondst uit 1533. Het is een bronzen vuurspuwend vrouwelijk monster met de kop van een leeuw, een lichaam van een geit en een slangenstaart. Ook zeer de moeite waard is L’Arringatore, een bronzen Etruskisch beeld uit de eerste eeuw voor Christus dat Aulus Metellus, een Etruskische senator voorstelt. Naast de prachtige kunstvoorwerpen uit de Romeinse tijd is in de zalen met de Griekse kunst vooral het grote Hellenistische paardenhoofd fascinerend. In de Egyptische afdeling zie je beschilderde bas-reliëf fragmenten uit graftombes, canopische potten, sarcofagen, mummies en stenen beelden. In een stad die bekend staat om kunst uit de Renaissance en architectuur uit de Middeleeuwen, wordt de oorspronkelijke geschiedenis uit de oudheid snel vergeten. Daarom is het de moeite waard om dit museum te bezoeken, Arrivederci!

Meer informatie over het archeologisch museum: museoarcheologiconazionaledifirenze.wordpress.com

Mijn tips:

Traditioneel Italiaans, vegetarische gerechten en veganistisch street food. Voor een gezond ontbijt met lokale verse ingrediënten of een organische lunch bezoek je Rosalía Salad Gourmet. rosaliasalad.it/en

Volgens de verhalen heeft Bernardo Buontalenti, een inwoner van Florence, in de 16e eeuw ‘gelato’ uitgevonden. Ga naar Gelateria Santa Trinita voor de lekkerste (vegan) gelato. gelateriasantatrinita.it/en/index.php

• Bezoek New Bridge Sprizza voor vegetarische, glutenvrije, lactosevrije en veganistische pizza’s. newbridgesprizza.com

• Voor een mooi uitzicht over Florence ga je naar Piazzale Michelangelo.

• Voor een verblijf bij een warme Italiaanse familie kun je terecht bij B&B Casale Dei Cento Acri. casaledeicentoacri.it/index.php/en

• Sinds mei kun je met de nachttrein naar Florence. greencitytrip.nl/ nl

Claudy Jongstra’s Guernica de la Ecologia

Claudy Jongstra’s nomadische kunstwerk Guernica de la Ecologia, heeft een nieuwe bestemming bereikt in zijn wereldtournee en is geland op het waddeneiland Vlieland. Het kunstwerk is gebaseerd op Picasso’s Guernica en is een pleidooi voor meer biodiversiteit, voor duurzame kunst en waardig vakmanschap en herstel van gezonde landbouw in een inclusieve werkomgeving. Guernica de la Ecologia wordt van 4 juli t/m 4 september 2022 tentoongesteld in de Nicolaaskerk (Kerkplein 7) in Oost-Vlieland en rijdt deze zomer door Nederland in een Arriva-bus op gehydrogeneerde plantaardige oliën. De volgende bestemming van Guernica de la Ecologica is de Dorpskerk (Aldedyk 2) van Baaium in Friesland van 9 september - 23 oktober2022.

www.claudyjongstra.com

Het wandkleed Guernica de la Ecologica meet, zoals het werk van Picasso, 3,49 bij 7,77 meter. | Foto: Natascha Libbert

Nieuwe kijk op KUNST

Kunst heb ik altijd iets heel fascinerends gevonden. Iemand maakt een kunstwerk vanuit zijn creatieve brein en vaak is het iets wat eruit moet. Een emotie, een gevoel, iets wat de kunstenaar niet op een andere manier kan uiten.

Je kunt het mooi vinden of oerlelijk, want kunst is en blijft altijd subjectief. Soms kijk ik naar een schilderij en denk en voel op zo’n moment dan echt: ik snap het niet, ik voel het niet, wat is hier zo speciaal aan. Terwijl op datzelfde ogenblik iemand naast mij kan staan die het prachtig vindt, en er van alles in ziet en bij voelt. Wat een bijzonder instrument is ons brein en gevoelscentrum toch.

Een paar jaar geleden werd mijn studio ‘Yogadreams’ gevraagd of we een samenwerking konden doen met een expositie op de Hembrug in Zaandam. Er zou yoga of meditatie tussen de kunstwerken plaatsvinden. Een yogales ertussen is mooi om te doen, je wordt dan geïnspireerd door de kunstwerken en het gebouw op zich maar het doet verder niets met de kunst zelf. Ik koos uiteindelijk voor een meditatie.

Wist je dat je heel anders gaat kijken naar een schilderij of kunstwerk als je

eerst gemediteerd hebt?

Als je ‘koud’ naar het kunstwerk kijkt zie je lijnen en details vooral vanuit het hoofd. Dus je brein neemt waar en jij vindt daar iets van. Je kunt er snel naar kijken of echt ervoor gaan zitten en per detail het schilderij observeren. Het brein maakt daarmee de connectie met je gevoel en daardoor heb je een goed of geen goed gevoel bij een schilderij. Je vindt het mooi of niet mooi.

We deden een experiment door de bezoekers eerst gewoon naar een schilderij te laten kijken en te vragen wat ze ervan vonden.

Daarna namen we ze mee in een meditatie en nadat we ongeveer 10 minuten naar binnen waren gekeerd openden de mensen hun ogen en keken opnieuw naar hetzelfde schilderij. Bijzonder om hun ervaring te morgen horen… Niet alleen zagen ze nieuwe details, maar ook werden de kleuren helderder en was het gevoel bij het schilderij intenser en vaak vonden ze het ook mooier.

Dit komt doordat niet alleen het brein meedoet maar vooral hun hart. Ze bekijken het niet alleen met hun zintuigen maar voelen het schilderij echt vanuit de bron. Hoe bijzonder is dat!

Wil jij dit experiment ook wel eens proberen? Ga dan zo te werk:

• ga rustig zitten op een stoel met beide voeten goed geaard op de grond

• wees je bewust van je fysieke lichaam en ontspan je schouders

• adem diep in door de neus en uit door mond. Herhaal dit vijf keer

• sluit dan je ogen

• volg je ademhaling via de neus in en uit en adem steeds langzamer

• ga via je neus richting je hart en blijf daar 10 rustige ademhalingen (minimaal 4 sec in en uit)

• zink dan richting je buik, ontspan je buik volledig en ook hier blijf je 10 langzame ademhalingen

• je kunt 5 tot 10 minuten hier blijven en elke keer als je wordt afgeleid door je gedachtes keer je bewust terug naar het volgen van je ademhaling

• open dan je ogen en kijk met een frisse blik en vanuit je intuïtie naar hetzelfde kunstwerk of schilderij

Geniet van deze oefening, maar vooral van je nieuwe kijk op kunst. We zouden het leuk vinden als je jouw ervaring met ons deelt op Facebook of LinkedIn.

Tekst en beeld: Myrna van Kemenade

Concert gebouw Amsterdam Muziek rijk

Het Concertgebouw in Amsterdam is een van de mooiste zalen ter wereld en met zo’n 900 activiteiten trekt het gebouw ruim 740.000 bezoekers per jaar, soms zijn er wel drie concerten op één dag. Ondertussen bereikt het gebouw 40.000 kinderen per jaar met educatieve projecten en wordt er veel werk gemaakt van duurzaamheid. We gingen op bezoek bij programmeur Anita Crowe.

Als tiener in Londen ging ze naar alle opera’s. “Ik hoorde daar alle sterren, Joan Sutherland en Domingo en ik begeleidde op de piano onze buren die zongen in het koor van het Royal Opera House. Toen ik een baan zocht kon ik beginnen als bibliothecaris bij de English National Opera. Ik voelde me helemaal op mijn plek, je bent fysiek bezig met de muziek, met de partituren en het was een superfijn begin van mijn carrière.” Ze werkte bij het Aldeburgh Festival en met het Gabrieli Consort van Paul McCreesh reisde ze als general manager de wereld rond. Later kwam ze door het werk van haar man zo’n 12 jaar geleden in Nederland terecht. “Ik sprak geen woord Nederlands en kende hier alleen de concertzalen, de hotels en Schiphol. Het was een grote verrassing toen de toenmalige artistiek leider mij een baan aanbood bij het Concertgebouw.”

Experimenten

ze is verantwoordelijk voor zo’n honderddertig concerten, vooral de VriendenLoterij Zomerconcerten, Het Zondagochtend Concert en de serie Grote Pianisten. “Met ons team werken we meestal 18 maanden tot twee jaar vooruit. Het gaat voor de internationale artiesten meestal via managers en agenten, maar met de Nederlandse musici en de orkesten hebben we wel direct contact. Sommige musici benader ik persoonlijk. Thomas Beijer is een mooi voorbeeld, ook van hoe je iets kunt opbouwen met een artiest. Hij kwam hier voor het eerst om Laetitia Gerards te begeleiden, en dan zie je wat een enorm talent hij is. Hij doet ook zoveel,

hij schrijft, componeert en tekent, en nu staat hij als onze Spotlight Artiest 2022-23 en speelt in de serie Grote Pianisten in de Grote Zaal. Zo kan het dus gaan.”

Er is veel aandacht voor jong talent. “Ja, we hebben zelfs een assistent die zich daar speciaal mee bezig houdt en ook bij de lunchconcerten presenteren we veel jong talent uit Nederland. We houden de concoursen bij en ik ben altijd op zoek naar rijzende sterren in de wereld.”

Vooruitzichten

Waar kijkt ze naar uit? “Het concert met de nieuwe chef-dirigent van het Concertgebouworkest, Klaus Mäkelä, in de serie zomerconcerten, is inmiddels uitverkocht. De kaartjes vlogen weg, iedereen wil daarbij zijn. Ik kijk ook uit naar Beatrice Rana, de pianiste met een bijzonder toucher, en naar Jean-Yves Thibaudet, die alle Preludes van Debussy komt spelen. Enkele speelde ik zelf als tiener, dat belooft een magische avond te worden. We richten ons op de smaak van een breed publiek dat we de rijkdom van de klassieke muziek willen laten ervaren. Ook met bijzondere activiteiten, zoals een Meet & Greet na het concert. Mensen waarderen het directe contact met de musici.” Het werk valt haar niet zwaar. “Nee we hebben de luxe dat iedereen hier heel graag wil spelen, je hoeft niet eindeloos te bellen en we hebben een rijke keus. Het Concertgebouw blijft toch een magische plek. Er is hier zoveel historie, zoveel legendarische musici hebben hier gespeeld. Dat voel je als je rondloopt. Dan denk ik, wow. Hier ben ik! Dat gaat nooit weg.”

www.concertgebouw.nl

Tekst: Eric Schoones, Beeld: Helga Wildeman

Nieuwe musea onder de loep Van Artis tot Zoöperatie

Voor de grote levensvragen – waarom zijn wij op Aarde, hebben planten ook een ziel, kunnen dieren praten? - ga je meestal niet naar een museum. Maar wellicht komt daar verandering in. Het afgelopen jaar zijn er kort achter elkaar drie meer (natuur-)filosofische instituten geopend. Hierin staat niet langer alleen de mens of de natuur centraal maar juist de relatie hiertussen. Met als belangrijkste vraag of en hoe we samen nog een toekomst kunnen hebben op deze Aarde.

Amsterdam – Artis Groote Museum

Wie naar een museum gaat, verwacht schilderijen, beelden of installaties te zien. Vooral voor de kinderen natuurlijk veel interactieve elementen, en een headset waarop het liefst een bekende stem uitvoerig toelichting geeft op het gebodene. Daarmee worden echter nog maar twee van de vijf zintuigen geprikkeld. En dat is te weinig, vonden ze in Amsterdam.

Hier werd op 12 mei het Artis Groote Museum geopend. In het voormalige Hoofdgebouw, een van de rijksmonumenten van Artis, maak je een persoonlijke en emotionele ontdekkingstocht met als vertrekpunt het eigen lichaam.

Het museum toont op een ongebruikelijke manier een combinatie van kunst én wetenschap, waardoor de bezoeker associaties en dwarsverbanden gaat maken en zien. Door gebruik van installaties, kunst, animaties, films, foto’s, geluid, collectiestukken en verhalen vormt de bezoeker een ‘nieuwe’ blik. Hierbij worden alle zintuigen aangesproken. De bezoeker gaat bewegen, observeren, ruiken, luisteren, voelen, proeven en

stilstaan en zal soms even in verwarring zijn. Overeenkomsten met dieren, maar ook – meer ongebruikelijk - met planten worden ervaren. In de Oostzaal kunnen bezoekers samen met medewerkers ‘grote vragen’ gaan onderzoeken. Dat is op verschillende manieren mogelijk, van een lezing tot een spel of experiment.

Verrassend ontregeld

Naast een klein team van makers speelden ook kunstenaars, wetenschappers en experts een belangrijke rol in de opzet van het museum. Zo maakte klimaatkunstenaar Thijs Biersteker een grote installatie die direct verbonden is met een plataan op het Artisplein. De kunstinstallatie toont de sapstromen in de tweehonderd jaar oude plataan en vergelijkt deze met de bloedsomloop van de bezoeker. Filmmaker en sounddesigner Pablo Lamar uit Paraguay creëerde een soundscape die de bezoekers op ongeplande momenten verrassend ontregelt. Door de museumzalen klinkt zo nu en dan opeens een hamerende specht, het afbreken van een gletsjer, een denderende trein of een lachende vrouw. In de ‘geurtunnel’, bedacht

door geurexpert Ton van Harreveld, komt de bezoeker via vele geuren in contact met zijn lange termijn-geurgeheugen.

Het Groote Museum sluit naadloos aan bij de toekomstvisie van ARTIS waarvan de basis een allesomvattende kijk op natuur is. Haig Balian, artistiek leider van het Groote Museum: “Het besef dat deze snel veranderende tijden vragen om nieuwe inzichten, is het motief om dit vernieuwende museum te maken. We moeten ons eerst realiseren wat en wie we zijn om ons eigen leven en de relatie met het andere leven op Aarde opnieuw vorm te kunnen geven. Dit museum gaat over jou. Niet als mens die boven alles staat, maar als onderdeel van de natuur.” | www.grootemuseum.nl

Den Haag – One Planet

In Den Haag gaan ze nog een stapje verder. Net voor de Dag van de Aarde, op 21 april, werd hier One Planet geopend, het kenniscentrum voor duurzaamheid van het Museon-Omniversum. Met interactieve tentoonstellingen geeft het nieuwe landelijk impactcenter praktische oplossingen voor wereldproblemen, met als uit-

Tekst : Yvonne Koop | Maarten van der Wal (Artis Groote Museum) en Mirka Laura Severa (Het Nieuwe Instituut)

gangspunt de zeventien Sustainable Development Goals (SDG) van de Verenigde Naties. Hieronder bijvoorbeeld ‘geen honger’, ‘geen armoede’ en ‘klimaatactie’.

Peter de Haan, algemeen directeur van Museon-Omniversum, legt uit: “We willen onze bezoeker meenemen in de uitdagingen waar de wereld

voor staat. Niet alleen om te laten zien welke bedreigingen er zijn, maar juist om concrete oplossingen en alternatieven te bieden. Die formule is bijzonder voor een museum, met One Planet kiezen we echt positie en zijn we niet langer alleen informatief en neutraal. Ik ben ervan overtuigd dat we een serieus onderwerp als duurzame ontwikkeling kunnen combineren met een leuk dagje uit en het daarmee voor een breed publiek laagdrempelig maken.”

Praktische oplossingen

Op 1 januari zijn het populair wetenschappelijk museum Museon en filmtheater Omniversum officieel gefuseerd. Sindsdien ligt de focus op de nieuwe propositie waarin het museum haar bezoekers zowel informeert over duurzaamheid als aanspoort tot actie. Met de One Planet Dome, One Planet Expo en One Planet NOW! richt het museum zich op de Aarde, mens en duurzame wereld. Peter de Haan: “Op onze verschillende afdelingen laten we zien dat ook kleine initiatieven de wereld beter maken.

One Planet Dome laat op een groot koepelscherm films over de schoonheid van de natuur en de planeet zien. One Planet Expo is een interactieve tentoonstelling waarin we de zeventien SDG’s in kaart brengen en bij One Planet NOW! krijgen onze bezoekers praktische oplossingen waar ze zelf mee aan de slag kunnen. De nieuwe ambitie is inspireren, leren, en ook zelf laten ondernemen.” | www.oneplanet.nl

Rotterdam – Het Nieuwe Instituut

Ook Rotterdam heeft grootse plannen als het gaat om het samen- en overbrengen van kennis, ervaringen en contacten om de wereld te verbeteren. Vanaf vrijdag 22 april, op wereldwijde Earth Day, werd Het Nieuwe Instituut de eerste Zoöperatie ter wereld: een unieke organisatievorm die de stemmen en belangen van niet-menselijk leven meeneemt in haar organisatorische beslissingen. Het Nieuwe Instituut stelt al sinds haar oprichting kritische vragen over de impact van de menselijke cultuur op ons kwetsbare ecosysteem. Een

alternatief voor het huidige industriele ontwerpmodel is misschien wel noodzakelijker dan ooit. Onder de noemer More Than Human gaat het Nieuwe Instituut met uiteenlopende projecten op zoek naar uitingsvormen van een meerstemmig wereldbeeld waarin mens, dier en natuur in harmonie met elkaar samenleven. Nu én in de toekomst.

Groeien en bloeien

Tegelijkertijd met de lancering van de Zoöp wordt ook De Nieuwe Tuin na ingrijpende winterwerkzaamheden heropend. Met deze frisse start staat de biodiverse buitenruimte rondom het instituut aan het begin van een nieuwe periode om volop te groeien en te bloeien. Het moet straks fungeren als een ecologische stadstuin waar het publiek zelf op ontdekkingstocht kan gaan, maar ook ontspannen kan picknicken of in het gras kan genieten van het take-out menu van Het Nieuwe Café.

Vanaf 3 september is er een nieuwe tentoonstelling in Het Nieuwe Instituut te zien: The Energy Show; Zon, zonne-energie en menskracht. Centraal hierin staat de vraag: hoeveel energie heb jij vandaag en hoeveel heb je nodig? De expositie draait volledig om de zon en de mogelijkheden om ermee te ontwerpen. Zij staat stil bij het persoonlijke energieniveau van de bezoeker, toont tientallen innovatieve voorbeelden van zonne-technologie en leidt uiteindelijk naar één overkoepelende kwestie: hoe zou de wereld eruitzien als hij zou draaien op zonne-energie? | www.hetnieuwe instituut.nl

Wellness

Tekst: Henriëtte Bokslag

Beeld: Wellness-LifestyleMagazine

In juli bereikte ons land tropische temperaturen. Augustus is net aangebroken en wie weet staan ons nog een paar zwoele zomerse dagen voor de deur. Goed insmeren is belangrijk en niet alleen tijdens warme dagen. Het gaat erom dat je je huid goed beschermt tegen UV straling. Onlangs waren wij op het strand van Kijkduin en daar staat een zonnebrand tap op het strand met SPF50 waar je gratis de nieuwe Naïf Sun Lotion kan gebruiken en testen. Met Naïf Care kan je 100% vegan en oceaanvriendelijk je huid beschermen tegen de zon. Wat ons betreft een goed initiatief om gratis zonnebrand aan strandgasten aan te bieden.

Wij hebben de afgelopen maanden niet stil gezeten want er was zoveel wellnessnieuws. In onze vorige column schreven wij al over vinotherapie en het wijnbaden in Limburg. Als tip voor andere wellness baden hadden wij het over de bierspa en dat de dichtstbijzijnde in Brussel is. Goed nieuws! Sinds 1 juli kan je ook in Nederland in een bierbad stappen. Reis naar het mooie dorpje Ootmarsum in Twente voor de Othmar Bierspa-ervaring. In september gaan wij zelf deze Bier & Wellness belevenis ervaren waar je in de volgende editie alles over kan lezen.

Ook zijn er onlangs weer twee nieuwe wellnessresorts in Nederland geopend. Thermen Barendrecht is compleet gerenoveerd en door het resort zelf bestempeld als ‘A Bewellness Exclusive Resort’ een waar luxeparadijs voor een ultieme wellnesservaring op sterrenniveau. Bij Dormio Resort in Maastricht kon je al verblijven in complete wellness-vakantiehuizen met alles erop en eraan, zoals een sauna buiten en een bubbelbad. Nu heeft op het resort ook Wellnessresort Maastricht haar deuren geopend. Een plek waar luxe en natuur samenko-

men. Wij hebben deze locaties nog niet bezocht maar het klinkt veelbelovend. Ga er even voor zitten en ontdek al onze wellnesstips. Trek erop uit in de natuur, laat je inspireren met een fijn boek, ontdek nieuwe Wellness Spots en zorg dat je ook thuis fijn kan ontspannen. Geniet van de zomer en doe vooral waar jij je goed bij voelt.

Kroatië

Wij zijn net terug van een reis naar Kroatië waar wij gingen eilandhoppen van Split naar Dubrovnik via Hvar, Korčula en Mljet. Alle tips voor ontspannen eilandhoppen zijn nu uitgewerkt tot een mooie route met tips voor fijne wellnesshotels en relaxte activiteiten. In Split is het Cornaro Hotel een aanrader want daar staan 2 jacuzzi’s op het dak en het rooftopzwembad is net geopend. Een sauna, bubbelmoment of massage met uitzicht beleef je op het zonnigste eiland van Kroatië bij het Adriana Hvar Spa Hotel aan de promenade in de oude stad van Hvar. Nog een parel, op 20 minuten rijden vind je in de baai van Stari Grad op Hvar Island het verscholen luxe Maslina Resort. Dit Mindful Luxury Resort zal je compleet verrassen! De architectuur en de complete inrichting geven je al een zengevoel bij aankomst. In de spa kan je jezelf helemaal vertroetelen of meedoen aan een van de wellness-sessies. In de avonduren kan je eindeloos dineren op het terras aan het zwembad met uitzicht op zee en je gang voor gang culinair laten verwennen. Ga je graag geheel verzorgd op vakantie? TUI.nl en VakantieDiscounter bieden ook vakanties naar Hvar aan met verblijf in een wellnesshotel zoals het Amfora Hvar Grand Beach Resort. Op Hvar vind je ook veel lavendelvelden, neem dus zeker wat lavendel-wellnessproducten mee naar huis. Vergeet je waterschoenen niet als je naar Kroatië reist, de meeste stranden bestaan uit kiezels en rotsen. Het water in de Adriatische Zee is een stuk zouter dan de Noordzee, ideaal om te floaten en ontspannen in het water te drijven.

Boeken, duinen en Drenthe

Wij hebben weer een paar boeken verslonden ter inspiratie tijdens de zomerse dagen in eigen land. Het boek ‘Goed Eten, Lekker Slapen’ is, zoals de titel van het boek al verklapt, een inspiratieboek voor levensgenieters. Ontdek de fijnste hotels met goede restaurants in Nederland, er zitten een paar parels tussen die ook wellnessfaciliteiten aanbieden. ‘GoGoodly’ van Uitgeverij Mo’media is een inspiratieboek voor duurzame doeners. Voor een andere kijk op de wereld kan je naar het Hemels Gewelf in Kijkduin. Uit ervaring raden wij je aan om zo vroeg mogelijk te komen anders is het veel te druk om ontspannen op de bank te liggen in de grote groene krater. De tip voor badderen in het bos kan je letterlijk en figuurlijk opvatten. Geniet van een mindfulwandeling in het bos, het bosbaden dat in Japan bekend staat als Shinrin Yoku. Of geniet tijdens een weekend met mooi weer in Drenthe in het tropische gekleurde water en op het witte zandstrand van ’t Nije Hemelriek. Vroe-

ger kwam ik hier heel vaak want ik woonde daar vlakbij. Een heerlijke rustgevende plek, zeker doordeweeks buiten het hoogseizoen. In de categorie ‘hebben’ springt het merk Food For Skin eruit. Niet voor niets hebben de zussen al twee keer een Dutch Beauty Award gewonnen waarvan één voor Groen Merk.

Natuurhuisje

Breng een paar dagen of langer in de natuur door en laad jezelf op in een van de fijne natuurhuisjes die je in Europa kan vinden. Op de website van Natuurhuisje.nl staan meer dan 20.000 natuurhuisjes waarvan een flink aantal ook wellnessfaciliteiten hebben zoals een hottub, bubbelbad, sauna en/ of zwembad. Wij doken onlangs de natuur in bij een natuurhuisje in Rhenen voor een paar dagen ontspanning in eigen land. Bij Natuurhuisje.nl zijn ‘blaadjes’ het aantal sterren waarbij gasten zowel het natuurhuisje zelf, als de omgeving van het natuurhuisje kunnen waarderen. Op onze website kan je alles lezen over onze Natuurhuisje-ervaringen en waar je op moet letten als je een natuurhuisje met wellness wilt reserveren. In het eerder genoemde boek ‘GoGoodly’ zijn ze ook enthousiast over Natuurhuisje.nl en over SlowCabins, voor wie de stilte wil ervaren in de natuur.

Portugal

Rustig leven, gastronomisch genieten, heerlijke wijnen, bijzondere activiteiten en voldoende ontspanning, dat beleef je in de Portugese regio Alentejo. Een heerlijke plek om te overnachten is het luxe L’AND Vineyards in Montemor-o-Novo. Een ideaal startpunt na aankomst op de luchthaven van Lissabon, je rijdt er in 1 uur naartoe met een huurauto. UNESCO-dorp Evora mag je niet overslaan en leuk om te weten is dat je zonder vaarbewijs een woonboot kan huren in de haven van Amieira Marina om het Alquevameer te ontdekken. Het is uitgeroepen tot ‘Starlight Destination’ en mag de naam ‘Alqueva Dark Sky Reserve’ dragen. Ga je liever naar een sterrenobservatorium om onder leiding van een gids door een telescoop naar de sterren te kijken waar je bij helder weer zelfs de ring om de planeet Saturnus zou kunnen zien? Vraag naar de mogelijkheden voor een Stargazing Session via booking.darksky@gmail.com. Reis door naar het prachtig gelegen Malhadinha Nova Resort, dit is echt een wellness-bucketlistlocatie voor levensgenieters. Bijzonder overnachten kan ook in een Dome met bad op de veranda bij Reserva Alecrim Eco Suites & Glamping, vernoemd naar de vele rozemarijn die hier groeit, Alecrim. Je zit niet ver van de mooiste stranden langs de Alentejokust. Sluit je reis af tussen de rijstvelden nabij de parelwitte stranden van Comporta, bij Quinta da Comporta! Eventueel kan je je reis combineren met een stedentrip Lissabon.

Uitgebreide informatie over al deze wellnesstips vind je in ons digitale Wellness Lifestyle Magazine. Droom weg en laat je nóg meer inspireren op WellnessSpots.nl

Zo op papier lijkt er misschien niet veel te veranderen in onze wereld. Wie een en ander van dichtbij bestudeert, ziet de verschillen met bijvoorbeeld een jaar of vijf, tien geleden. “Mensen houden niet van verandering,” stelt Di ana Wind, curator van Museum Rijswijk. “Daar worden we wiebelig en onzeker van. Het liefste willen we alles bij het oude en vertrouwde houden. Er is echter één constante factor in ons bestaan – de wereld is aan verandering on derhevig.”

Papier Biënnale 2022 Museum Rijswijk

Welkom in een veranderende

wereld

Na de Textiel Biënnale van 2021, is het dit jaar weer de beurt aan de Papier Biënnale in Museum Rijswijk. De tweejaarlijkse exposities trekken doorgaans vele liefhebbers uit het land en ver daarbuiten. Want de beste papier- en textielkunstenaars tonen om en om hun bespiegelingen c.q. kunstwerken op een gekozen thema. Na een Open Call kon het museum rekenen op meer dan 400 aanmeldingen. Slechts 20 papierkunstenaars zijn uitverkoren om van 25 juni t/m 13 november 2022 hun werk te tonen. Soms zelfs kunstwerken die ze ter plekke nog verder vormgeven of in elkaar moeten zetten.

Het thema van de Papier Biënnale 2022 luidt Transition ofwel verandering. We leven dan ook in een veranderende wereld, meent Diana Wind.

“Op heel veel vlakken zie je dat er van alles verschuift. Denk aan de klimaatverandering en onze zoektocht naar alternatieve energie. Ook op wereldniveau vinden allerlei machtsverschuivingen plaats. Niet langer zijn Europa en Amerika het centrum van

de wereld. Zowel China als Rusland drukken steeds luider hun stempel. Met de recente oorlog tussen Rusland en de Oekraïne als grootste voorbeeld.” Daarnaast ziet Diana Wind dat er ook op het gebied van voedsel geleidelijk veranderingen plaatsvinden. Zeker als je kijkt naar de toename van de hoeveelheid vleesvervangers in de supermarkt, of mensen die ervoor kiezen om bewuster (biologisch) te eten.

Wakker

Bewustwording vindt Diana Wind eveneens een actueel thema in een wereld in transitie. Mede door internet en social media, kunnen we sneller dan ooit informatie checken of opzoeken. Geen vraag blijft onbeantwoord. Wat vandaag actueel is, blijkt morgen verleden tijd. “Zo maakte de kunstenaar Erik van Maarschalkerwaard een abri van strippenkaarten, een

Tekst: Geraldina Metselaar | Beeld: Museum Rijswijk

brandweerkazerne van luciferdoosjes en een postkantoor van enveloppen. Allemaal dingen die nagenoeg alweer zijn verdwenen. In dat opzicht is het bewonderenswaardig hoe snel we ons kunnen aanpassen aan veranderingen. Laten we eerlijk zijn: de wereld is gewoon aan verandering onderhevig.”

Je bewust worden van alles wat er in de wereld gebeurt, mede door de snelheid waarmee nieuws wordt verspreid, heeft ons ook wakker geschud. Zeker als we inzoomen op bijvoorbeeld ons koloniale verleden, uitbuiting en discriminatie. Daarnaast is er een voelbare verandering als het gaat om acceptatie. Wij mensen mogen zijn wie we zijn, zonder restricties of voorwaarden. Genderneutraliteit is de norm. Bedrijven, organisaties, overheden en musea, streven naar inclusiviteit. Iedereen telt mee. Het buitensluiten van bevolkingsgroepen of leden van de lgbtq+ community is uit den boze. Het is iets waar iedereen zich keer op keer terdege bewust van zal moeten zijn. Ook op dat vlak vinden ingrijpende transities plaats. Te meer omdat er steeds meer mogelijkheden zijn, dat je als mens ook daadwerkelijk kunt worden wie je bent.

Sprookjeswereld

Tegenover die wakkere wereld, groeit onderhuids de drang om de werkelijkheid te ontvluchten. “Sinds corona hebben we bijvoorbeeld het cocoonen weer ontdekt,” constateert Diana Wind. “Mensen vinden hun heil in 24/7 betaalde televisiekanalen als Netflix of social media. Gelukkig zijn er ook velen die de natuur (her)ontdekten. Massaal gingen we aan de wandel. Helaas niet zonder sporen achter te laten.” De kunstenares Tracy Bush gaf daar een twist aan door bloemen te maken van de vele papieren verpakkingen die ze in de natuur tegenkwam. Haar lopende project Nine Wild Plants werd geïnspireerd door het feit dat de gemiddelde westerse volwassene meer dan 1.000 merken herkent, maar minder dan 10 wilde planten. De verfijnde tekeningen met collages van met de hand gesneden papieren verpakkingen en papiersculpturen die hieruit voortkomen, verwijzen ook naar de traditie van plantendeterminatie. Deze verwijzing wordt versterkt door de manier waarop de kunstenares haar sculpturen presenteert: in glazen stolpen. Diana

Wind moet heimelijk lachen. “Je zou de planten van Tracy Bush kunnen interpreteren als de metamorfose van verpakkingen tot nieuw gecreeerde planten. Alsof de natuur zegt: “Als je niet kunt stoppen met rommel maken, laten we ons dan aanpassen en het transformeren tot natuur.” Dit is wishful thinking wellicht, maar dat kan geen kwaad toch?’

De jonge kunstenares Layla May Arthur van het Engelse eiland Jersey studeerde onlangs af aan de Groningse kunstacademie Minerva. Met haar wonderlijke papieren kunstwerken troont ze ons mee naar een sprookjeswereld, aan de hand van herinneringen aan sprookjes. Ze werden in haar jeugd aan haar verteld. Diana Wind: “Layla May Arthur maakt installaties van minutieus met de hand uitgesneden papier. Ze snijdt gedetailleerde patronen in het papier, modelleert het en brengt het aan in lagen. Zo creëert zij complexe werelden die het papier transformeren tot een medium voor verhalen. Als kijker voelt het alsof de verhalen rondom je tot leven komen. De installatie The Storyteller, the Listener and our Story (2021) stimuleert ons om eigen associaties los te laten op de verhalen. Het is aan ons om te ontdekken waar

zij vandaan zijn gekomen en waar ze naartoe gaan.”

Vertrouwen

Bezoekers kunnen tijdens de Papier

Biënnale 2022 traditiegetrouw stemmen op hun favoriete kunstwerk. De winnende kunstenaar krijgt vervolgens na de Textiel Biënnale 2023 een solo-expositie. Ook heeft de museumshop bijzonder papier te koop, alsook papieren gebruiksvoorwerpen. Zoals fraai vormgegeven papieren tassen. “Voor nu,” besluit Diana Wind, “kunnen wij als museum alleen maar hopen dat mensen ons weer massaal komen bezoeken. Na de vierde lockdown leek het er even op, dat ze de weg naar het museum kwijt waren.” En dat terwijl kunstenaars ons telkens verrassen met hun kijk op het bestaan. Kunstenaars zorgen ervoor dat misschien onze blik verandert, of laten ons kennismaken met een nieuwe, verrassende (droom)wereld. Kunst kan ons nog weleens helpen om aankomende veranderingen vol vertrouwen te omarmen. In plaats van dat we vasthouden aan een strippenkaart of envelop en wiebelig worden.

museumrijswijk.nl

Zangeres Fay Claassen heeft al veel meters gemaakt in haar leven. Letterlijk, want met de auto doorkruist ze Nederland en Duitsland regelmatig voor concerten. En wandelend zoekt ze dagelijks de natuur op om haar hoofd leeg te maken. “Bewust leven is een zoektocht.”

Fay Claassen: ‘De natuur is helend’

Na een rondje struinen aan de rand van Palermo is Fay Claassen weer even opgeladen van een lange reis. Ze is op het Italiaanse Sicilië voor een eenmalig concert op een groot jazzfestival met het Orchestra Jazz Siciliano waar ze voor ruim duizend man publiek staat. “Ik verheug me enorm op het langverwachte concert, hoewel ik me ervan bewust ben dat het reizen eigenlijk niet kan voor één optreden en ik me daar wel schuldig over voel,” zegt ze in haar hotelkamer tijdens een onlinegesprek. Het vele reizen is een veelvoorkomend obstakel onder musici die veel touren. Ze zouden vaak langer op één plek willen verblijven, maar dat is vanwege hoge kosten en tijdsgebrek vaak onmogelijk.

De Nederlandse powervrouw van jazz and beyond, is één van de bekendste en meest veelzijdige zangeressen van ons land en behoort tot de Europese top. Ze staat bekend om haar elegantie en fijnzinnigheid; a sophisticated lady die geen genres schuwt. Dit jaar viert Claassen haar 25-jarig jubileum met een grootse uitgave: Fay Live, een initiatief van Jazzimpuls bestaande uit acht cd’s en twee elpees met niet eerder uitgebrachte liveregistraties.

Reduceren

Fay Claassen woont in Keulen met haar gezin. Haar man, saxofonist, componist en arrangeur Paul Heller, heeft een vaste aanstelling bij de befaamde WDR Big Band. Claassen pendelt hoofdzakelijk met de auto tussen haar woonplaats en Nederland. Het lastige is dat haar carrière zich vooral toespitst op Nederland en daarbuiten, maar in mindere mate in Duitsland. Het reizen met de trein is vanwege lange afstanden, te veel bagage en late reistijden helaas vaak geen optie. Om toch haar voetafdruk wat te verlagen logeert ze regelmatig bij een goede vriend in Nederland en heeft ze een tiny house bij een geitenboerderij in de Achterhoek. “Onze wood lodge is onze kleine retraite. Er is geen tv en nauwelijks wifi. We genieten er van de stilte,” zegt Claassen glimlachend. “Ik probeer zoveel mogelijk afspraken te combineren. Dat is een open deur, maar voorheen stapte ik veel sneller in de auto. Sinds een aantal jaren vraag ik me eerst af of het wel nodig is of dat het ook online kan. Hopelijk kan ik in de toekomst een groenere auto kopen, hoewel je zoveel tegenstrijdige berichten hoort over de productie van elektrische auto’s en dat het met lange afstanden -zoals in mijn geval- niet effectief rijden is.”

Kleine dingen

De zangeres ambieert een groene levensstijl. Haar boodschappen doet ze veelal bij de natuurwinkel of bij Tante Olga, een verpakkingsloze winkel. Daarnaast eet ze maximaal twee keer per week vlees of vis en heeft ze meerdere gerecyclede en bio-katoen outfits in haar kledingkast hangen. Op haar huurhuis zou ze graag zonnepanelen zien liggen, maar die

komen er helaas nog niet. Claassen: “Het zijn kleine dingen, maar ik vind het belangrijk om goede en verantwoorde producten te consumeren. Ik koop en geniet bewust, hoewel bewust leven soms best een zoektocht is. En consumeren doe ik met mate, want ik kan net zoveel genieten van een lekker drankje thuis, als wanneer ik mezelf trakteer op wat lekkers bij mijn vaste koffieadresje met mijn re-cup.”

Vaste prik

De wandelcultuur is sterk verankerd in de Duitse cultuur, dus ook Fay Claassen trekt veelvuldig haar bergschoenen aan. Een (stevige) wandeling met haar gezin is vaste prik op zondag wanneer de vocaliste niet op pad is voor haar werk. En dagelijks maakt ze ‘haar loopjes’ door parken en groenvoorzieningen. “Het wandelen is heel belangrijk voor mij. Ook om mijn oren – die altijd gefocust zijn- tot rust te brengen. Al die stadsgeluiden en afleiding vind ik soms erg belastend.”

Claassen vertelt enthousiast over de prachtige (oer)bossen niet ver buiten Keulen, waar ze zich superrelaxed voelt. “Als ik in de natuur ben, krijg ik ruimte in mijn hoofd en het is een moment om nieuwe ideeën te bespreken met mijn man. De natuur is helend voor mij. Ik vind het ook belangrijk dat mijn 11-jarige dochter daarmee opgroeit. Ze vindt het misschien niet altijd even leuk om mee te gaan, maar als we eenmaal onderweg zijn kan ze het wandelen altijd wel waarderen.”

Volgend

Fay Claassen maakt ook ‘struin-wandelingen’ met haar vader, die sinds 2019 in een tehuis zit voor mensen met dementie. hij heeft al tien jaar de ziekte van Alzheimer. Het is haar missie om de mens achter de ziekte te blijven zien en hem te volgen in wie hij is geworden. Om contact te blijven maken, ook al is dat soms moeilijk. Daar gaat haar zelfgeschreven lied, Schilderij van de Liefde deels over, dat ze opnam met het Residentie Orkest. Half september verschijnt de single, die gekoppeld is aan Wereld Alzheimer Dag. De opbrengst hiervan gaat naar onderzoek voor Stichting Alzheimer, waarmee ze samenwerkt en er volgt een speciaal mini-concert op 25 september in samenwerking met het Residentie Orkest in het Amare Theater in Den Haag.

“Ik vind dit een hele belangrijke samenwerking en ben blij dat ik iets kan bijdragen aan de strijd tegen deze slopende aandoening die zoveel mensen en hun omgeving treft. Toch blijf ik positief. Ik heb de ziekte en de verandering van mijn vader aanvaard, maar ik kijk niet door de bril van Alzheimer. Ik probeer bij mijn vader altijd de referentie met het verleden los te laten en in het hier en nu te genieten van wat wél kan. Ik ben volgend. Mijn vader was schilder, en ook al kan hij dat niet meer, zijn kunst herkent hij meteen. Samen genieten we van die kleine momenten, want een mens omarmen voor wie hij is brengt nieuwe levenslust en voldoening.”

Tekst: Angelique van Os | Beeld: Stef Nagel

Fay Claassen kort

1969: geboren in Nijmegen. 1990-1996: opleiding jazz-zang aan het Koninklijk Conservatorium Den Haag. 2000: debuutalbum With a Song in my Heart. 2001-2007: hoofddocent jazz-zang aan het conservatorium van Porto, Portugal. 2006: winnaar Chet Baker Award voor album Two Portraits of Chet Baker; hiervoor ontvangt ze ook een Gouden Plaat. 2009: Edison voor The Shakespeare Album met trombonist Ilja Reijngoud. 2018: twee Edisons voor album Luck Child. 2022: Claassen zit 25 jaar in het vak en viert dit groots met het speciale collectorsitem Fay Live waarop ze te horen is met vele grote bezettingen zoals het Metropole Orkest, de WDR Big Band en het Millennium Jazz Orchestra. Ook is ze te horen in kleine formaties, zoals met haar eigen Fay Claassen Band en pianist Cor Bakker.

De lijst van gerenommeerde festivals, podia en jazzlegendes en andere muzikale grootheden waarmee Fay Claassen heeft samengewerkt is lang: van Toots Thielemans, Mike Stern, Bob Brookmeyer, Vince Mendoza, Paquito D’Rivera, Tom Harrell, James Carter tot David Linx, Eric Vloeimans en Benjamin Herman. Ze stond dit jaar voor de negende keer geprogrammeerd op het North Sea Jazz Festival en in de herfst start ze een theatertour.

Meer info: fayclaassen.com

ROTTERDAM door muzikale ogen van NORTH SEA ROUND TOWN

Havenstad Rotterdam bruist jaarlijks eind juni tweeënhalve week lang met jazz en aanverwante stijlen. Fringe festival North Sea Round Town (NSRT) vierde haar zeventiende editie met 375 concerten op 125 locaties dwars door de stad: van Het Jazzschip, zwembaden, kerken, tot fietsen langs scheepswerven. We trokken er een weekend op uit om het ‘andere’ Rotterdam te (her)ontdekken.

Beeld:

Rotterdam is een stad met vele gezichten. Ik laat me graag verrassen dit weekend, want North Sea Round Town toont de stad als uitdagend decor waar rising stars en hedendaagse acts op lokaal en (inter)nationaal niveau de verbindende factor vormen. Het is de missie van NSRT, waarbij alles draait om collectief makerschap in samenwerking met de lokale gemeenschap en gepresenteerd via een duurzame, terugkerende programmering. Dat belooft wat.

met muziek en eten waarbij veel mensen in kleurrijke klederdracht samenkomen. In de binnenstad haakt NSRT hierop in met kleinschalige straatperformances. Het is een goed voorbeeld hoe het festival zich laat inspireren door de sociale en artistieke diversiteit en de culturele versmelting in Rotterdam met 174 nationaliteiten. Ik pak de metro naar Blaak en stap uit voor de imposante overdekte Markthal, bekend vanwege diens futuristische architectuur en het grote plafondkunstwerk.

Buiten bij het grasveld leeft danser/ choreograaf Remses Rafaela zich uit op Afro-Caribische grooves gespeeld door drie percussionisten. Een stukje verder, bij het Binnenwegplein, klinken zwoele klanken van singer-songwriter Tamara Nivillac en haar kwartet. Voorbijwandelend publiek strijkt neer op bankjes, gezinnen blijven nieuwsgierig luisteren, terwijl anderen stug voorbijlopen. Op het Schouwburgplein is helaas nauwelijks aandacht voor de onversterkte Kay Slice en zijn band.

ROTTE

Mijn trip start op 1 juli, de Dag der Vrijheden, waarop de Surinaamse en Antilliaanse gemeenschap Keti Koti viert

Tekst:Angelique van Os |

Eric van Nieuwland

Teis Semey (midden) en zijn Midnight Mess

Tamara Nivilac en Remses Rafaela (r) leven zich uit tijdens Keti Koti.

Gelukkig krijgt de Rotterdamse zanger wel die aandacht tijdens het slotconcert op familiefeest Keti Koti.

Midnight Mess

De volgende stop is bij de immense (Sint) Laurenskerk (1449-1525), een terugkerende festivallocatie. Dit is het enige resterende laatgotische gebouw uit middeleeuws Rotterdam, hoewel de kerk zwaar beschadigd is tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het indrukwekkende orgel heeft een bijna hypnotiserend effect; je blijft ernaar kijken. Een perfecte setting voor Midnight Mess, het ‘droomconcert’ van gitarist en Artist in Focus Teis Semey. De roulerende Artist in Focus krijgt van NSRT de mogelijkheid om zelf concerten vorm te geven en uit te werken. Hierbij ondersteunt het festival onder andere in de uitvoering. Midnight Mess is een mix van Semey’s Deense wortels, waar improvisatie, traditionele folklore, klassieke muziek en minimalisme à la componist Arvo Pärt en Lutherse kerktradities samensmelten. Het concept zit goed in elkaar; startend met een interactieve proloog in duo-setting met zangeres Damaris. De serene stilte vormt een belangrijk onderdeel van deze muzikale trip, die na een intermezzo van wijn en brood vervolgt met Semey, een vierkoppig koor en organist Kit Downes. Verstilling, meerstemmige melodieën en een vleugje vrije improvisatie wisselen elkaar af. Op theatrale wijze verplaatst de groep zich naar de voorkant, waar een ‘Laatste Avondmaal’-setting is gecreëerd en Downes achter het immense orgel is gekropen. De innemende muziek maakt optimaal gebruik van de ruimte.

Het Park

Op zaterdag bezoek ik Het Park, aan de rand van de Nieuwe Maas, vlakbij de Euromast. Hier zijn diverse eetgelegenheden, zoals Dudok. Het statige rijksmonument heeft uitzicht op een romantische Engelse tuin en een fraaie vijverpartij; een idyllisch plaatje. De tweede samenwerking met Dudok Rotterdam is ook nu een succesformule: genieten van een zwoele mix livemuziek met lunch-, borrel- en/of dinerarrangementen op diverse locaties. Hier is het smullen van een lunch onder de brandende zon, luisterend naar Trio Tango Extremo. Het drietal brengt crossovers van Europese en Zuid-Amerikaanse folklore, klassieke invloeden, jazz en ‘tango nuevo’. Violiste Tanya

Schaap introduceert met de nodige humor bewerkte stukken van Piaf en Brel tot een prachtige compositie van Schaap’s moeder. Pianist Carlos Matos en bassist Marijn van de Ven improviseren tussendoor, terwijl de violiste gepassioneerde melodieën speelt. Een heerlijke (familie)middag onder de rook van het centrum.

Muziekfotografie

Vervolgens pak ik tramlijn 8 naar het Centraal Station, huur een OV-fiets en vertrek naar Schiedam. Daar zit de nieuwe expositieruimte van Tone & Image Gallery, het eerste instituut dat volledig gewijd is aan jazzmuziekfotografie. Curators Wim van Zon en Peter de Raaf beschikken over een enorme collectie muziekfotografie en tonen die in roulerende tentoonstellingen. Nu staan prachtige foto`s van de onlangs overleden Duitse Susanna Schapowalow centraal die met beeld uit de jaren ‘50 en ’60 een intiem tijdsbeeld presenteert van musici, het publiek en de fotografe zelf. Later deze zomer volgen de exposities Rock & Jazz Summer en Jazz Divas, Pop Ladies & Rock Bitches.

Reguliere podia

De avond ademt weer een andere sfeer met het concert van de Italiaanse Marta Arpini in de Doelen. Ook reguliere Rotterdamse podia werken mee aan NSRT. Vorige week genoot ik hier al van het concert van Margriet Sjoerdsma en haar Odeleon Orchestra, die met haar fijngevoelige songs en lichte zelfspot het publiek imponeerde. Ook Arpini speelt met een 10-koppig `Pocket Orchestra` en brengt uitgesponnen popliedjes met een vleugje jazz en folk. De zangeres is een van de gezichten die in diverse bezettingen veelvuldig terugkomt op NSRT, wat ook geldt voor vocalisten Fuensanta Mendez, Liva Dumpe en Sanem Kalfa.

Jazzfietsen

Op zondag ga ik mee Jazzfietsen. Het is een geliefd jaarlijks terugkerend festivalonderdeel waar vier concerten elkaar afwisselen op bijzondere locaties. Met zo’n 150 man stappen we eind van de ochtend op de fiets bij vertrekpunt LantarenVenster. We doorkruisen het gezellige Katendrecht en komen door de minder bekende Afrikaanse buurt. De eerste stop is bij de Kocatepe Moskee; het is tenslotte zondag. Het publiek nestelt zich in een

vierkante hal en rond de trappengang, neerkijkend op het duo Nawras Altaky en Sjahin During. De warme zang van Altaky galmt als een emotioneel gebed door de ruimte, ondersteund door de Oosterse klanken van zijn ud en de framedrum en aludutrom van During. Zelfs een viertal duiven komt luisteren. Na het serene concert volgt een heerlijk uitgebreid lunchbuffet, klaargemaakt door de Turkse gemeenschap. Iedereen zit gezellig aan lange tafels, napratend over het optreden.

Raw Fish

Helemaal zen stap ik weer op de fiets. Van zuid fietsen we over de Willemsbrug langs de prachtige skyline van Rotterdam. Opeens valt de grote groep uiteen, maar al snel lig ik met een klein clubje weer op koers en arriveren we bij het Oostelijk zwembad. Als er iets past in een zwembad dan is het wel Raw Fish, het duo van -wederom- Teis Semey en drummer Giovanni Lacovella. Het avontuurlijke duo is opgesteld bij de duikplank, terwijl het publiek aan de zij- en overkant van het bad zit. Het tweetal, uitgedost in exotische outfits inclusief duikbrillen, brengt eigen werk met een rauw jazzpunkrandje. Semey ondersteunt zichzelf met laagjes van een loopstation, elektronische soundscapes en uitbundige effecten, een eigenzinnig duo in een bijzondere setting.

Gebroeders Bottasso

We verlaten Kralingen en bereiken na een kwartiertje fietsen Delfshaven. Dit is ook weer zo’n opkomend gebied vol bedrijvigheid en nieuwbouw. Het podium bevindt zich nu in Oase, een oude scheepswerf die de sfeer ademt van een grote huiskamer. Hier brengen de Italiaanse gebroeders Bottasso -Simone op trekaccordeon en Nicole op viool/trompet- een virtuoze mix van traditionele balfolk, authentieke dansstukken afgewisseld door meeslepende wiegenliedjes omlijst door improvisaties. De broers voelen elkaar perfect aan en krijgen dan ook een warm onthaal van het publiek.

Powervrouwen

Mijn jazzweekend sluit ik af bij de Fruitvis, een voormalige opslagloods die is omgetoverd tot restaurant met podium, gelegen aan de havenkade in Rotterdam-West. Hier volgt de finale van een afwisselend weekend met vier eigenzinnige opkomende musici: Sanem Kalfa (zang/cello), Marta Warelis (piano), Fuensanta Mendez (zang/contrabas) en Sun-Mi Hong (drums). Alleen al met hun witte outfits stelen ze de show, waarbij ze letterlijk omarmd worden door realistische kunsthanden op hun lichamen. De muziek is theatraal en vol overgave. Kalfa imponeert met haar enorme bereik en loepzuivere noten. De dames experimenteren, flirten met avant-garde en blijven tegelijkertijd toegankelijk. Vier powervrouwen die we nog veel gaan tegenkomen. Mogelijk volgend jaar weer op North Sea Round Town in het ‘andere’ Rotterdam.

RAW Fish is de perfecte act voor een zwembadconcert

Een kunstwerk kan voor de ontvanger als therapie voelen. Wist je dat dat voor de maker net zo kan zijn? Je motivatie kan zijn dat je iets moois wilt creëren, dat je inspiratie hebt, maar ook dat je ergens mee zit. Soms spelen er dingen in je leven die je moet verwerken, doorvoelen, een plek geven. Erover praten helpt om een beeld te krijgen, maar echt verwerken doe je door de emoties door je heen te laten stromen. Je kunt creativiteit als uitlaatklep of ‘toegangsdeur’ gebruiken om te verbinden met je emoties. Zo ontstaan de meest authentieke kunstwerken waarbij zowel de maker als de ontvanger de emoties voelen.

KUNST als therapie

Zo lukt het me soms om die voor mij lastige connectie te maken. Ik ‘doodle’ wat met pen, potlood, verf of wat ik op dat moment bij de hand heb. Ik probeer te voelen wat er speelt, welke emoties ‘gehoord’ willen worden. Ik mix verschillende kleuren en patronen en schrijf dan met een fijne pen de woorden en zinnen die in me opkomen op de juiste plek. Ik ben bovenal een schrijver, dus kunst zonder woorden voelt voor mij niet compleet. Op deze manier heb ik een aantal zeer persoonlijke kunstwerkjes gemaakt, die voor mij therapeutisch werkten. Toen ik in Zuid-Afrika enorme kiespijn kreeg, besloot ik te onderzoeken wat ik moest ‘kiezen’ om mijn tand niet te verliezen. Een andere keer probeerde ik uiting te geven aan verveling of zelfs boosheid die ik voelde en zette die ‘fire and fury’ op papier. De Argentijnse aquarel-artiest Vladimir Marcos Merchensky Arias inspireerde me. In zijn basisprincipes zag ik de parallel met het leven.

Streef niet naar perfectie

Als je wacht op het perfecte idee,

begin je nooit. Begin gewoon, sta open en kijk waar het papier, de verf, het water en/of je onderwerp je brengen. Wees nieuwsgierig, laat je verrassen. Vind je het niets? Dan kun je altijd opnieuw beginnen.

Laat het water het werk doen

Wanneer je eerst water op het papier aanbrengt, zullen de verfkleuren prachtig vervagen. Water helpt het pigment te transporteren, verschillende kleuren te mengen en natuurlijke overgangen te maken. Vaak proberen we water onze wil op te leggen: als je thee wil maken bijvoorbeeld en wil dat het water snel kookt. Of als het regent en je wil dat het stopt. Probeer het water niet te veranderen of ertegen te vechten. Gebruik het juist waar het goed in is.

Werk in verschillende lagen

Begin met de basis, niet met de kers op de taart. Maak eerst de achtergrond, gebruik lichtere kleuren en transparanten, laat open plekken waar je straks wit wil. Daarna breng je eventueel een volgende laag aan. Pas op

het einde breng je de accenten aan. Elk project in het leven heeft zorgvuldige opbouw en structurering nodig. Als je de basis niet goed hebt, maar meteen voor de ‘kers’ gaat, mis je een goede fundering.

Gebruik wat je hebt

Je hebt niet de beste verf, papier en potloden nodig, of alle kleuren van de regenboog. Je hoeft je palet niet na elke streek schoon te maken. Werk met wat je hebt en maak er het beste van. Concentreer je op wat je WEL kunt doen, in plaats van wat je niet kunt of hebt.

Wees in het moment en geniet van het proces

Geniet van het creatieproces, de openheid die daarbij hoort. We zijn allemaal zo gewend om met de rationele kant van ons brein te werken dat het als een bevrijding voelt om wat ruimte te geven aan de ‘andere kant’. Geen controle maar overgave, geen structuur maar ruimte. Het gaat niet om de bestemming, het gaat om de reis.

www.estherjacobs.info

Tekst en illustraties: Esther Jacobs

Johannes Steendam begon in 2012 te experimenteren met aardolie. De werken die hij maakt met gebruikte motorolie noemt hij olievelden en daarmee legt hij een verbinding tussen de colorfield paintings, die hun oorsprong vinden binnen het abstract expressionisme, de industrie en het landschap.

Jaren geleden had hij een gesprek met Wim T. Schippers dat hem altijd is bijgebleven. Johannes Steendam: “Schippers reageerde op het statement dat de mens onnatuurlijk gedrag vertoont en claimde ‘alles is natuur’. Oftewel: er bestaat geen ’onnatuurlijk’. Wanneer de mens natuur is, dan per definitie zijn gedrag dat ook. Dan is een straaljager ook natuur, was zijn conclusie. En in een zekere zin is daar geen speld tussen te krijgen.”

Kleurenpallet

De gebruikte motorolie waarmee Johannes Steendam schildert, heeft veel betekenissen en de link met de Aarde is evident, het zit al in de naam aardolie. “Ja, het is een medium dat zijn reis door de tijd op deze planeet heeft gemaakt. De ruwe vorm van dit medium is in miljoenen jaren gevormd, totdat wij mensen het uit de grond haalden en het raffineerden en distilleerden. Ik gebruik motorolie van verschillende auto’s en motoren die ik op dik papier zet. Elke keer als ik een blikje olie krijg, wordt het kleurenpalet uitgebreid. Elke olie heeft z’n eigen specifieke toon en kenmerken, gedefinieerd door de motor, het gebruik en de verzorging van de auto door de eigenaar.”

Ongebruikelijk medium

Zijn werk verhoudt zich ook tegen het abstracte aan tot het landschap. “Zowel letterlijk als figuurlijk. De fossiele brandstoffen hebben veel landschappen op vele manieren veranderd.”

Naast het landschap hebben thema’s als proces, tijd, tijdelijkheid, de reis en de ervaring ook betrekking op Olievelden. Komen, zijn, gaan en verdwijnen. Los daarvan gaat het uiteindelijk over schilderen en de juiste verhoudingen. “Het zijn composities van kleuren en lijnen, vlakken, tonen en vervloeiing. Het ongebruikelijke medium met zijn eigen specifieke kenmerken creëert unieke beelden die het verhaal vertalen en vertellen.”

Het eindresultaat resoneert ook met geduld, een plek waar de tijd verdwijnt, verdwaalt in het atmosferische perspectief.

Overlaten aan het toeval

“Tijd en ruimte ontmoeten elkaar ook in de liefde voor het experiment, in het ontdekken van hoe met de olie een gelaagd kunstwerk gemaakt kan worden.” Ook in de confrontatie met de voorgangers in de kunst. “Er ligt een hele wereld verborgen onder het oppervlak. Ik heb echter het gevoel dat de kenmerken van het medium en de beelden die ik kan creëren bij mij passen als kunstenaar en persoon. De limiet van controle, de zachtheid en ruwheid die uit de vloeibaarheid komt, passen daarbij. Er wordt iets aan het toeval overgelaten en dat moet ook zijn in het leven en de verkenning. Ik heb wel een zekere mate van controle maar er is een grens aan die controle. Er is altijd een deel waar het medium het alleen doet. Je zou kunnen zeggen dat het medium het werk afmaakt. Dat is heel erg interessant, het geeft een gevoel van vrijheid en van ontdekking.”

Groot Rotterdams Atelierweekend

24/25 september 11:00-17:00.

Heer Bokelweg 157, Rotterdam. johansteendam@gmail.com

Johannes Steendam OL IE VELDEN

Olie, Aarde en Natuur

Tekst: Eric Schoones | Beeld: Johannes Steendam

Groen rondje Leeuwarden De bomen achterna…

Wie Leeuwarden zegt, zegt Friesland, water en cultuur. Sinds de Friese hoofdstad in 2018 Culturele hoofdstad van Europa is geweest, lijkt er nu een ‘nieuw normaal’ gevonden met het ene na het andere spectaculaire culturele evenement. Ook deze zomer weer. Reden voor Krant van de Aarde om voor een groen weekendje af te reizen naar ‘Ljouwert’.

Voor Welcome to the Village zijn we net te laat. Dit popfestival half juli werd voorafgegaan door het zevendaagse project Het Dorp. In deze mini-samenleving werden een week lang duurzame projecten bedacht en ontwikkeld die ook meteen in de praktijk

getest konden worden. Innovatie op locatie dus. Verder streefde de festivalorganisatie ernaar om volledig circulair te zijn. Het festival draaide op duurzame stroom van een GreenBattery, een mobiel energieopslagsysteem voor grote hoeveelheden elektriciteit uit wind en zon waarbij geen CO2, stikstof of fijnstof vrijkomt. Daar kunnen veel vervuilende bedrijven nog iets van leren.

Ook van de culturele productie ‘Als bomen kunnen wandelen’ trouwens. Meer dan duizend zes tot zeven me-

Tekst: Yvonne Koop | Beeld boven: Floris Leeuwenberg & Richard Winkelmeijer

Jouw Dagelijkse Kost Over en Weer Ogenblik

ter hoge bomen wandelen tot en met 14 augustus door de binnenstad van Leeuwarden om na 3,5 kilometer en via elf locaties uiteindelijk op het Oldehoofsterkerkhof te eindigen. Met dit wandelende bos wordt opgeroepen het verhaal van de Aarde te herschrijven. Niet alleen de natuur heeft daar baat bij, ook de mens. We hebben nieuwe verhalen nodig waarin we kunnen geloven, want het verhaal van nu is te belastend voor de Aarde.

Verpakkingsarm

In het kielzog van de bomen dwalen we al gauw verrast door de mooie oude stad – de geschiedenis gaat terug tot in de Romeinse tijd – die met zijn grachten en bruggetjes wel wat weg heeft van Amsterdam. Het water is echter ongetwijfeld schoner. Met het project De Blauwe Diamant is de afgelopen jaren hard gewerkt aan het verbeteren van de waterkwaliteit in de stad. In 2005 werd in het kader hiervan het kunstwerk ‘Meetbaar water’ van Jan Ros in de stadsgracht van de Groentemarkt geplaatst; een bad dat de helderheid en de temperatuur van het water aangeeft. Ook werd de binnenstad autoluw gemaakt, met veel ruimte voor fietsers en voetgangers.

We besluiten een mooie wandeling te gaan maken langs groene adresjes in het centrum van Leeuwarden. Startpunt is de coöperatieve winkel Jouw Dagelijkse Kost in de Nieuwe Oosterstraat, de oudste winkelstraat van de stad met prachtige monumentale panden en klassieke gevels. Hier zijn veel kleinere speciaalzaken en verswinkels gevestigd en daar past deze verpakkingsarme winkel heel goed bij. Een groot deel van het assortiment komt uit de regio. | www.jouwdagelijksekost.nl

Slappe Douwe

Iets verderop in de straat, op nummer 26, zit Over en Weer. Hier kun je met iedere portemonnee prima slagen voor tweedehands merkkleding van trendy tot classy merken uit het midden- en hoge segment. De steeds wisselende collectie maakt dat het leuk is om regelmatig even binnen te lopen. Wordt een artikel niet verkocht dan gaat het naar de volgende stap in de recycling. | www.overenweer.eu

We lopen door naar de Oude Oosterstraat. Net op de kruising met de Tweebaksmarkt is Kunstwinkel Ogenblik gevestigd, van waaruit zeven kunstenaars en vormgevers de stad Leeuwarden willen verrijken met hun kunst. Er worden wisselende exposities gehouden, vaak met een gezamenlijk thema. Het getoonde werk is zeer gevarieerd in beeld en techniek. Zo kun je er keramiek, schilderijen, foto’s, sieraden, tassen, lichtobjecten, collages, handgeschept papier, grafiek, glas, lampen en kunstzinnige kleding vinden. | www. ogenblik-leeuwarden.nl

Voor een lekkere lunch strijken we neer op de Schepperij, aan de Oude Oosterstraat 14. Twee bedrijven van broer en zus onder éen dak: atelier Monique Dijksman en Smakelijk-kookservice van broer Marcel. We gaan voor de lekkere ovenverse broodjes met luxe beleg. Voor thuis nemen we een paar van de huisgemaakte worsten mee. Waaronder Slappe Douwe, een droge worst met echte Leeuwarder Beerenburger. | www.deschepperij.nl

Groene hebbewinkel

Rechtsaf langs het water belanden we bij Regverdig (Over de Kelders 4). Regverdig is Afrikaans voor ‘rechtvaardig’. Het doel van deze bijzondere winkel is dan ook om de wereld een stukje beter te maken, beginnend bij je kledingkast. Naast tweedehands en vintage kleding verkoopt Regverdig tevens nieuwe duurzame producten zoals plasticvrije shampoo, tasjes van bio-katoen en superfijne sokken, gemaakt van gerecyclede visnetten. | www.regverdig.nl Nog zo’n leuke groene hebbewinkel (niet alles kopen, denk om de planeet!) zit aan de andere kant van het centrum, in de Vijzelstraat. Om hier te komen lopen we een toeristische route dwars door de binnenstad. We gaan via de Kleine Kerkstraat – ook een leuke winkelstraat - richting de Oldenhove: de beroemde scheve kerktoren van Leeuwarden. Hier vlakbij scoren we een heerlijk ijsje bij Puur, vers bereid van pure ingrediënten waaraan zo min mogelijk kleur- en smaakstoffen zijn toegevoegd. En dat proef je! | www.proefpuur.nl

Vegan burger

Via de Grote Kerkstraat lopen we verder door de mooiste delen en straatjes van Leeuwarden waar onder meer de bezienswaardige kerken de Waalse Kerk en de Grote of Jacobijnerkerk zijn te vinden.

Eindelijk aangekomen aan de noordkant van het centrum bij Green & Co, Vijzelstraat 4, is het relaxed uitpuffen met een kopje kruidenthee om daarna het assortiment eens uitgebreid te bekijken. In deze groene winkel van Sinkel vind je namelijk naast dagelijkse duurzame gebruiksgoederen ook ecologisch verantwoorde cadeautjes, groene zelfzorgartikelen en informatieve boeken over een alternatieve manier van leven. | www.greeneco.frl Zo langzamerhand wordt het gezien onze rammelende magen tijd om ons overnachtingsadres op te zoeken: De Blokhuispoort, ofwel de voormalige gevangenis. Hierin zitten naast een hostel ook tal van leuke creatieve bedrijfjes en tenminste twee gezellige restaurants. Gaan we vanavond voor de veganburger van Dr. Plant of de pure gerechten van Drink & Eetlokaal Proefverlof? | www.alibihostel.nl. | www.dr-plant.nl | www.proefverlof.frl

Prinsentuinconcerten

Ook de volgende dag moeten we kiezen: zowel het Fries Museum (www. friesmuseum.nl) als het Natuur Museum Fryslân (www.natuurmuseumfryslan.nl) zijn een bezoek meer dan waard. Maar omdat het zonnig warm is, besluiten we het monumentale stadspark De Prinsentuin op te zoeken. Het stadspark werd in 1648 aangelegd in opdracht van prins Willem Frederik van Nassau. Een eerbetoon aan het eind van de 80-jarige oorlog en de vrede van Münster. Pas in 1795 werd het vrij toegankelijk. In de zomermaanden kun je er op zondagmiddag genieten van de Prinsentuinconcerten. De Prinsentuin en omgeving is een geliefde passantenhaven voor watersporters. Een idee voor de volgende keer!

Regverdig

Proefverlof

Green & Co