Krant van de Aarde November 2016

WOONKRANT Krant van de Aarde | November 2016

warmte in huis met duurzame innovaties

TREND

Tiny Houses

DIY-rubriek

klussen met angela

Wat te doen… bij puistjes, meeëters en rode plekjes:

Dermagiq Tip • • • •

Handige stift met milde vloeistof Op basis van honing en plantenextracten Onzichtbaar op de huid Aanbrengen zo vaak als nodig

Voor informatie kijk op

www.dermagiq.nl - www.emonta.nl

Verzorging met de kracht van de natuur.

www.dermagiq.nl

Redactioneel

3

Thuis Via Facebook kun je je allerlei pagina’s volgen die Aarde of Earth als onderwerp hebben. Opvallend is dat de meesten vooral natuurfoto’s delen. Prachtige plaatjes van witte stranden, blauwe zeeën, wijdse vergezichten vanaf ongenaakbare bergen, uitgestrekte bossen, immense sterrenluchten, de aarde van bovenaf gezien... Het zijn foto’s en soms ook filmpjes die miljoenen likes opleveren. Ook ikzelf betrap me er regelmatig op dat ik al met de hand op de knop klaar zit... om dan toch niet te drukken.

Elke week een tas met biologische groenten en fruit van het seizoen

Ik moet ineens aan The Voice denken, het tv-programma waarin ‘gewone’ mensen de kans krijgen om hun zangtalent te laten horen aan een jury die met de rug gekeerd naar ze toe zit, om ze zo onbevooroordeeld mogelijk te kunnen horen. Pas wanneer ze zwaar onder de indruk zijn, drukken ze op de rode knop en draaien ze met stoel en al om... Dit seizoen lijkt het echter wel alsof er geen gewone mensen meer zijn. Bijna iedere deelnemer heeft al wel eens aan een soortgelijke talentenjacht meegedaan (en die zelfs gewonnen), is kind van een beroemdheid of heeft in het achtergrondkoor van een ster gestaan... Tja, tussen al die bijna perfecte zangers wordt het moeilijk kiezen. Voor wie druk je dan nog als jury? Grappig is dat juist de stemmen met het randje, het rafeltje opvallen. “Je schuurt zo lekker langs de noten heen”, wordt dan gezegd of: “Het kwam zo rauw bij ons naar binnen.” Met andere woorden: er klonk passie en gevoel doorheen, de noodzaak om een verhaal al zingend te brengen, een gevoel te delen in plaats van alleen op het podium te staan om de nootjes zo perfect mogelijk te raken.

Kijk, en dat is nou precies waarom het bij mij zo wringt als ik al die perfecte plaatjes van de Aarde zie. Vaak met een filtertje eroverheen om de zee nog blauwer en de bossen nog groener te laten lijken. Geen golfje is te hoog, geen blaadje verrot. Dat is niet de Aarde zoals ik die dagelijks om me heen zie. De Aarde die mijn thuis is. Waar ook niet overal de verf netjes op de muren zit en nog lang niet alle draden zijn weggewerkt, om over de plinten maar te zwijgen...

Overal waar gewoond wordt, wordt geleefd en dat mag best gezien worden.

Vandaar dat ik zo graag naar foto’s kijk met niet alleen natuur maar ook mensen erop, foto’s die laten zien hoe de mens ondanks al z’n gebreken toch in de natuur, met de natuur probeert te overleven en oplossingen probeert te vinden voor allerlei problemen. Omdat de Aarde nu eenmaal ons thuis is en we niet zonder kunnen.

In deze woonspecial van Krant van de Aarde kijken we naar termieten die met hun gestructureerde bouwwerken architecten tot torenhoge creaties hebben geïnspireerd, we zien hoe je ook met een klein huis tevreden kunt zijn en van alle gemakken voorzien kunt leven en we nemen een kijkje in de toekomst waarin we misschien zelfs wel vissen als buren zullen krijgen... Ik denk dat ik eerst die perentaart van pagina 40 en 41 ga bakken en dan heerlijk met een warme kop thee erbij ga bladeren en lezen. Veel woongenot gewenst!

www.odin.nl

Yvonne Koop, hoofdredacteur

Naturals

Bij Royal Green geloven we dat er één manier is om gezond te genieten van het leven: de natuurlijke manier! We gebruiken alleen ingrediënten van de hoogste kwaliteit. Altijd puur natuur, veilig en indien mogelijk gecertificeerd biologisch.

Biologische ingrediënten zijn een geschenk van de natuur en wij van Royal Green zijn gepassioneerd om deze Wijsheid van de Natuur te leveren. We zorgen goed voor onze schitterende planeet en ondersteunen biologische boerderijen en duurzame landbouw over de hele wereld. Dus geniet van het leven en blijf gezond!

NIEUW!

e Eerste biologinisch de um magnesi wereld

NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

Skal 025099

Vitamine B complex

NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

Skal 025099

Royal Green Magnesium Royal Green Magnesium is het eerste product ter wereld dat magnesium, vitamine D en ashwagandha in gecertificeerd biologische vorm levert. Magnesium en vitamine D dragen bij tot de normale werking van de spieren en het zenuwstelsel. Ashwagandha draagt bij aan de normale weerstand tegen tijdelijke stress.

Levert 250 mg Magnesium, 5 mcg vitamine D2 en 50 mg Ashwagandha per 2 capsules. Ervaar de kracht van moeder natuur nu!

Royal Green levert 100% gecertificeerd biologische B vitaminen samen met een krachtige combinatie van silicium, lavendel, rhodiola, cordyceps, maitake, reishi, geelwortel, gember & zwarte peper. Foliumzuur en rhodiola dragen bij aan de weerstand tegen tijdelijke stress. Vitaminen B2, B5 en foliumzuur dragen bij tot de vermindering van vermoeidheid. Vitamine B6, geelwortel en gember ondersteunen ons immuunsysteem. Vitaminen B1, B3, B6 en foliumzuur ondersteunen het geheugen, concentratievermogen en onze gemoedstoestand.

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

NL-BIO-01 EU/Non-EU Agriculture

Skal 025099

Skal 025099

NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

Skal 025099

NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

Skal 025099

Vitamine C complex

Iron complex

Selenium complex

Maca

Royal Green Vitamine C complex levert 100% gecertificeerd biologische vitamine C samen met een krachtige combinatie van Shiitake, Cordyceps, Maitake & Reishi. Reishi draagt samen met vitamine C bij tot de normale werking van het immuunsysteem.

Royal Green levert 100% gecertificeerd biologische ijzer samen met een krachtige combinatie van amla (vitamine C), grote brandnetel, aloë vera, geelwortel, gember en zwarte peper.

Onze gecertificeerd biologische Vitamine C en superfoods bevorderen de opname van ijzer. Zo kunnen we een optimale werking garanderen.

IJzer draagt bij tot de normale vorming van rode bloedcellen en hemoglobine. IJzer draagt hierdoor o.a. bij tot de vermindering van vermoeidheid.

Royal Green levert gecertificeerd biologische Selenium samen met een krachtige combinatie van Gember, Geelwortel, Rozemarijn & Kaneel. De speciaal toegevoegde kruiden (Geelwortel en Rozemarijn) dragen samen met Selenium bij tot het normaal functioneren van het immuunsysteem en de bescherming van cellen tegen oxidatieve stress.

Royal Green 100% gecertificeerd biologische Maca is afkomstig uit het centraal hooggebergte van de Andes in Peru. Gegarandeerd verbouwd zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen, 100% puur en hooggeconcentreerd (6 : 1). Voor positieve energie. Helpt de vitaliteit te verhogen en biedt een krachtige ondersteuning bij overgangsverschijnselen.

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Verkrijgbaar in: 60 & 120 vegicaps

NL-BIO-01 EU/Non-EU Agriculture

Skal 025099

NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

Skal 025099

NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

Skal 025099

NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

Skal 025099

Saw Palmetto complex

Spirulina

Turmeric complex

Mushroom complex

Royal Green Saw Palmetto complex is een unieke kruidenondersteuning. Uniek, omdat niet alleen onze zaagbladpalm (Saw Palmetto) 100% gecertificeerd biologisch is, maar ook de geelwortel, groene thee, ashwagandha, brandnetelblad, maitake, gember, selenium en zwarte peper. Het resultaat is een zuiver, hoog geconcentreerd en breed-spectrum product met een optimale werking. Ervaar het verschil nu.

Royal Green’s gecertificeerd biologische Spirulina bevat meer dan 60 werkzame stoffen, waaronder vitamine B12, bèta-caroteen en eiwitten. Bètacaroteen is een voorloper van vitamine A dat zoals vitamine B12 bijdraagt tot de normale werking van het immuunsysteem. Daarnaast draagt vitamine A bij tot de instandhouding van een normale huid en vitamine B12 tot de vermindering van vermoeidheid.

Royal Green Turmeric complex bevat een krachtige combinatie van geelwortel, gember en zwarte peper. Onderzoek wijst uit dat zwarte peper de opname van geelwortel vele malen verhoogt. Zo kunnen we een maximale werking garanderen.

Geelwortel ondersteunt de spijsvertering en een normale leverfunctie. Royal Green Turmeric complex is gecertificeerd biologisch, vrij van vulstoffen en uiterst zuiver.

Royal Green Mushroom complex bevat een krachtige combinatie van maar liefst 7 gecertificeerd biologische paddenstoelen. Gegarandeerd gekweekt zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen, 100% puur en gecertificeerd kosher.

De 7 speciaal geselecteerde paddenstoelen werken synergetisch en versterken elkaars werking.

Reishi wordt gebruikt ter ondersteuning van de weerstand.

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Verkrijgbaar in: 60 & 120 tabletten

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

241T_adv_rg_supplementen_krnt_aarde.indd 1

13-09-16 12:58

5

Inhoud

Jaargang 11 WOONSPECIAL COLOFON De Krant van Aarde is een positief redactioneel onafhankelijk medium.

Authenciteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat.

De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven. De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde.

INHOUD

26

© 2016 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104 | Stichting Dag van de Aarde info@krantvandeaarde.nl | M: 06-53332980 Bestuur Albert Poutsma - Voorzitter / Uitgever Frans van der Beek - Secretaris Hoofdredactie: Yvonne Koop Redactie (redactie@krantvandeaarde.nl): Frans van der Beek, Lynsey Dubbeld, Yvonne Koop, Renske de Zwart Eindredactie: Petra van der Veer Social media: Yvonne Koop Advertentieverkoop: albert.poutsma@krantvandeaarde.nl Vormgeving & Opmaak: Celina Koekenbier | info@insight-design.nl Redactionele partners: Stichting Demeter, Vogelbescherming Nederland, Stichting Landschapsbeheer, Natudis Nederland BV, Heerlijkheid Mariënwaerdt.

Distributiepartners: Natudis Nederland BV, Odin Estafette BV, De Zaai Ster VOF, Stichting Wereldwinkels, De Stadsdrogist.

Aan dit nummer werkten mee: Sjors Beukeboom, Annemarie Gelijnse, Gilles Havik, Leonie Kohl, Eric Schoones, Angela van der Veer.

10 12 16 20 22 26

Tiny Houses van alle gemakken voorzien Tonzon tegen de verspilling Slaapkamer oase van rust Dieren: Termiet Wetenschap: Bouwen op zee Verwarmen met een leemkachel

Abonnementen: je kunt de Krant vd Aarde thuis ontvangen door lid te worden. Maak € 20,00 over op IBAN NL21ABNA0617736146 t.a.v.

Stichting Dag van de Aarde onder vermelding ‘abonnement’. Je ontvangt dan ook onze voordeelkaart thuis. Met de voordeelkaart krijg je 25% korting bij meer dan 1000 restaurants en vele andere kortingen zoals duurzame mode en groene stroom. Kijk op www.krantvandeaarde.nl.

42

Distributie: via de Odin groentetas, natuurvoedingswinkels en wereldwinkels. Naar abonnees / leden van de stichting.

Naar (semi) overheden en overige partners. Oplage 50.000.

Zwevend slapen Aktief aanpassend slaapsysteem voor bewust levende, bewegende en voelende mensen.

Voor verkooppunten en dealers kunt u het beste onze website raadplegen. www.flowsleeping.nl info@flowsleeping.nl F LO W S L E E P I N G S L A A P S Y S T E M E N , A N D E R S DA N A N D E R E .

28 29 31 34 36 40 42

Gadgets: Mooi opgeruimd Nieuwe rubriek: Klus me dan!

Groene stad Amsterdam Reizen: IKEA-museum in Zweden Boeken: Uitgelezen Recept Agenda

GEZONDHEID GEZOND is helemaal NIET SAAI oervoeding voor klein en groot gluten-, lactose- en suikervrij www.gezondishelemaalnietsaai.nl

OP DE WEG DIE GEEN WEG IS met boeken en meditaties van Osho. Voor een leven in harmonie met jezelf. www.osho.nl GEZICHTSPUNTEN

Centrum Sociale Gezondheidszorg Brochures over de gezondheid van lichaam, ziel en geest. www.gezichtspunten.nl

STEMEXPRESSIE Bevrijd je stem, bevrijd jezelf.

Ontdekkingsreizen in klank.

Marius Engelbrecht 06-48494358 www.mariusengelbrecht.nl Haracentrum, Den Haag Praktijk Chin Gen, Zwaagdijk-Oost Peter van der Meer, Arts, Leiden HealthCenter Zuid, Rotterdam Praktijk Mozaiek, Rotterdam Zonvitaris, Schuddebeurs (Zeeland) Praktijk Verwest therapie Goes (Zeeland)

NOORD-HOLLAND

www.biovion.nl

Geniet va n je goed voelen GEZONDHEID IN GOEDE HANDEN

www.osteopathieamstelland.nl Tel.: 020-7854142

BRIDGE VAN BINNENUIT

www.allergie-vrij-woerden.nl Petra Schalkwijk kan u blijvend van al uw allergieën af helpen en biedt hulp bij kinderen met gedrags- en/of ontwikkelings problemen. Allergie Vrij Woerden is aangesloten bij het Centrum voor Natuurgeneeskunde Woerden.

Praktijk voor Chinese Geneeswijze, Amersfoort

Dutch Society of Anti Aging Medicine, P. Musarella, Zeist

Gelderland / Overijssel Vonk Natuurlijk, Apeldoorn Natuurgeneeskunde Arnhem-Zuid

NOORD NEDERLAND

I. Tomas, acupunctuur, Nijmegen

Praktijk voor Natuurgeneeskunde Daniël Nelck, Groningen

Etopius, E. Top, Voorthuizen Praktijk voor natuurgeneeskunde Mevr. A. van Eerten, Zutphen Bij Biovion kunt u terecht voor chronische klachten.

Kijk op de website voor onze werkwijze en aanpak.

Centrum Natuurgeneeskunde

Acupunctuur, Enschede Wij & hebben kennis over ondersteunende therapieën naast reguliere behandeling. Voor overgewicht werken Integraal Therapeutisch Centrum, wij met het succesvolle programma Metabolic Balance.

Dit Holten programma is ontwikkeld door artsen en voedingswetenschappers.

Praktijk voor Natuurgeneeskunde M. van der Galiën, Groningen Floris Acupunctuur, Groningen Medica Natura, Drachten

Schreuder Natuurgeneeswijzen,

Centrum de Wetering, Leeuwarden

Brabant / Limburg

Acupunctuur Coevorden Praktijk Poorthuis, Coevorden

Praktijk voor Holistische Massagetherapie, Breda YOGA & OSTEOPATHIE BREDA

Praktijk voor Natuurgeneeskunde en LGT, Haarlem

Schreuder Natuurgeneeskunde, Baarn

Praktijk van As, Hilversum

Fytotherapie & Acupunctuur Selma Bijl, Driebergen

Praktijk Chin Gen, ZwaagdijkOost

Behandelcentrum, Utrecht

Balans Energetische Geneeskunde ‘s Gravenmoer

Zuid-Holland / Zeeland

Medica Plus, Dr. Korbee, Utrecht

Shaitsu praktijk Snijders, Gemert

Orthomoleculaire Geneeskunde, Voedingsarts I. de Vries, Utrecht

Praktijk voor natuurgeneeskunde Dhr. Th.J.P. Janssen, Maastricht

Kobayashi Medisch Centrum, Alphen a/d Rijn

Schreuder natuurgeneeswijze, Weert

www.centrum-voor-natuurgeneeskunde.nl

Zuidwijkstraat 8, 2729 KD Zoetermeer 079-7850385 Zwolle pjj.wever@biovion.nl • www.biovion.nl

UTRECHT

Verbinden en opbloeien van binnenuit Valkenburg (Limburg) www.bridgevanbinnenuit.com

Praktijk voor Holistische Geneeskunde Roeland Suylen, Meppel

Maaike Remmerswaal Fysiotherapeute en Osteopate i.o. www.fysiotherapiemaaike.nl

Eszensa Health Coaching is al meer dan 10 jaar het adres voor een holistische aanpak van gezondheidsklachten.

Steun ons en ontvang: 25% korting bij 1000 restaurants DVD Box BBC EARTH, Korting bij Greenchoice groene stroom Deze krant een jaar lang thuis

Doneer €20,00 op NL21ABNA0617736146 t.a.v. Stichting Dag van de Aarde.

De Roek ligt net buiten Otterlo op 1,5 km van Nationaal Park De Hoge Veluwe met het Kröller-Müller Museum, te midden van prachtige bossen, heide en zandverstuivingen.

Kijk ook op www.krantvandeaarde.nl

abonnementenservice: info@fbw-woerden.nl

Karweg 2 Otterlo

Odin kiest al decennia voor 100% biologisch en liefst biodynamisch.

Het verhaal van Odin begon ooit o.a. met Demeter sinaasappels van Sicilië.

In welk jaar was dat?

Stuur je antwoord voor 31-12-2016 naar consument@odin.nl en maak kans op een tas vol heerlijk vers Demeter-fruit!

Dem

Een ontspannen, duurzame vakantieplek in de bossen met 18 vrij gelegen vakantiebungalows, een bijzondere kinderboerderij, speeltuin en biologische winkel.

www.odin.nl

•

www.deroek.nl

•

0318-591757

8

Nieuws op z’n Frans

Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.

Slim bouwsysteem dankzij all-in pakket

Het enige dat je nodig hebt is een bouwkavel.

Daarop kun je binnen enkele dagen een duurzame, zelfvoorzienende woning laten bouwen vanaf 69.000 euro, zonder aansluiting op gas, water, elektra of riool. Wat een besparing op de maandelijkse vaste kosten. Dit Sustainer Home voldoet aan het bouwbesluit en beschikt over badkamer, keuken, inclusief vaatwasser, wasmachine en installatiesysteem.

Het unieke bouwsysteem bestaat uit in de fabriek geproduceerde modules op basis van houtskeletbouw. Je kunt uit diverse types kiezen. Gecombineerd met zonnepanelen, een waterfiltersysteem en een volledig geautomatiseerde manier van koelen en verwarmen, produceert het huis evenveel water en energie als wordt verbruikt en is daarmee energieneutraal. Ook de productie is duurzaam en de gevels en het glas zijn driedubbel geïsoleerd.

Logisch dat deze ontwerpers in 2015 de ASN Bank Wereldprijs wonnen.

Kijk maar op www.sustainerhomes.nl.

Robot bouwt huis in twee (!) dagen

De robot heet Hadrian X en kan duizend bakstenen per uur metselen. Het is een vinding van het Australische bedrijf Fastbrick Robotics. Sensoren

bepalen de locatie van de bakstenen. Zo voert de robot automatische bewegingen uit om de bakstenen van lijmstof te voorzien en deze op de juiste plaats te leggen. De robot haalt de stenen uit de vrachtwagen en plaatst deze op een lopende band van dertig meter en houdt bij het bouwen rekening met open ruimtes in de constructie en ruimtes voor het plaatsen van bijvoorbeeld kabels. De automatische metselaar ontdekt zelfs de verschillen tussen de bouwtekening en de werkelijke situatie op de bouwplaats. Het bedrijf kreeg er de Australische onderscheiding Innovator of the Year 2016 voor. Zo wordt veiligheid en snelheid bevorderd en bouwafval tot een minimum beperkt.

Nog meer bakstenen nieuws!

Wetenschappers van de Britse University of the West of England ontwikkelden slimme bakstenen die woningen en gebouwen zelfvoorzienend maken in water en elektriciteit. De slimme bakstenen bestaan uit een bioreactor gevuld met biobrandstofcellen en algen. Deze cellen bevatten micro-organismen die water zuiveren, fosfaat terugwinnen, elektriciteit opwekken door afbraak van organische materialen, en tegelijkertijd nieuwe wasmiddelen produceren. Voorts beheren de muren, die van deze slimme bakstenen zijn gemaakt, de binnentemperatuur door rekening te houden met de temperatuur buiten. Een gebouw van bioreactoren is dan een levend organisme dat in alle energie- en milieubehoeften

van de bewoners voorziet. De bioreactor is zo geprogrammeerd dat het verschillende bronnen kan verwerken, zoals grijswater, algen, bacteriën, koolstofdioxide en voedingsstoffen. En levert daarvoor in de plaats zuiver water, kunstmest, fosfaat, zuurstof, bio-afbreekbare wasmiddelen, elektriciteit en herbruikbare biomassa op. Daar had een baksteen nooit van durven dromen.

Duurzame bouwen groeit explosief

De mondiale markt voor duurzaam bouwen is in 2018 verdubbeld, zo blijkt uit onderzoek.

De populariteit van groen bouwen houdt sterk verband met de waarde van duurzaam vastgoed ten opzichte van niet-duurzaam vastgoed.

Gemiddeld is een duurzaam gebouw 7 procent meer waard dan een conventioneel gebouw. Ook de terugverdientijd voor duurzame investeringen wordt steeds aantrekkelijker. Die is nu zes jaar; in 2012 was dat nog zeven jaar. Een gunstige ontwikkeling, maar wel is opmerkelijk dat de drijfveer niet zozeer een schone en frisse leefomgeving is, maar economische besparing.

Godzijdank staat nu al vast dat duurzaam ondernemen meer geld in het laatje brengt dan de ouderwetse methode. Dus eigenlijk niets om je over op de borst te slaan: kijk mij eens duurzaam zijn. Het gaat uiteindelijk toch weer om de winst.

Nieuws op z’n Frans

9

Heb je goed of slecht nieuws?

Mail Frans!

redactie@krantvandeaarde.nl

Bouwen is onvriendelijk

Op de keeper beschouwd is bouwen niet milieuvriendelijk. Duurzaam bouwen is nu een hype, maar de realiteit leert anders. Het bouwen van een duurzame woning is duurder dan een regulier huis, dus alleen de bewust groene huizenzoeker zal dat er voor over hebben, in de wetenschap dat de investering zich op termijn ruimschoots terugbetaalt. Nieuwe woningen worden weliswaar steeds energiezuiniger gebouwd, maar zijn voor de energievoorziening nog afhankelijk van olie, gas of steenkool. Ook bouwmaterialen als beton, staal en kunststoffen zijn niet lief voor de aarde. Bouwers en architecten kijken alleen naar de cijfers en dat is het dan. In deze sector is nog een wereld te winnen als het om duurzaam bouwen gaat. Pas als de consument die eisen stelt, zal er iets veranderen.

Woningtekort loopt op

Ons land komt 133.000 woningen tekort, zo blijkt uit onderzoek. Met het huidige lage bouwtempo loopt het woningtekort op naar 186.000 in 2025. Naast elke 55 bestaande woningen zou eigenlijk nog een woning moeten worden gebouwd. Het tekort aan woningen is het grootst in Amsterdam en Utrecht, maar ook in Arnhem en Nijmegen, Groot-Rijnmond, Zuidoost en Noord-Brabant is er over vier jaar een tekort van meer dan tienduizend huizen.

De groei van het aantal huishoudens is groter dan verwacht. Welke politieke partij lost de woningnood op en dan het liefst met duurzame bouwmaterialen? Wie op de wachtlijst staat

voor een woning kiest de partij die dit probleem voortvarend aanpakt.

We komen nu al aarde tekort

Wij hebben met z’n allen dit jaar al meer natuurlijke hulpbronnen gebruikt dan ecosystemen in een jaar kunnen vernieuwen. Earth Overshoot Day, de dag waarop het gebruik voorbij schiet aan wat de aarde ons kan bieden, viel dit jaar op 8 augustus. Dat betekent dat wij bijna een half jaar van de planeet gaan lenen, zonder terug te betalen.

De bevolkingsgroei en de wereldwijde vraag naar grondstoffen stijgen voortdurend. Groei van de economie leidt nu eenmaal tot grotere consumptie en wij zijn aan groei verslaafd. Het ligt voor de hand dat deze ontwikkeling zo niet kan doorgaan, want er komt een moment waarop de ecosystemen in elkaar storten. De Earth Overshoot Day is weliswaar de afgelopen vijf jaar vertraagd en neemt nu nog maar toe met een dag per jaar, maar we stevenen niettemin af op het punt waarop de aarde zal zijn uitgeput. Verwoestijning, overbevissing, ontbossing en verminderde landbouwopbrengsten zijn de waarschuwingen. Maar we steken liever onze kop in het (woestijn)zand.

Kolen, kolen en nog meer kolen Wij willen ’s winters graag warm wonen en vinden het aangenaam als alle elektrische apparaten gewoon werken. Het totale elektriciteitsverbruik is de laatste jaren ongeveer gelijk gebleven, maar het gebruik van kolen is de laatste vijf jaar verdubbeld. Nu

Urgenda (red: organisatie voor duurzaamheid en innovatie die Nederland, met bedrijven, overheden, maatschappelijke organisaties en particulieren, sneller duurzaam wil maken) het proces tegen de staat heeft gewonnen met als eis de CO2 uitstoot te verminderen, wordt geopperd de pas gebouwde kolencentrales maar weer te sluiten. Kapitaalvernietiging? Niet op de lange termijn, want de verwoesting is dan niet meer in cijfers te vatten. Kolen zijn goedkoop en dus wordt daaraan de voorkeur gegeven. Als consument kun je daar iets aan doen door na te gaan of jouw groene stroomleverancier wel echt groene stroom levert en geen sjoemelstroom.

Leveranciers als Qurrent, Pure Energie en Vandebron doen dat wel. En omdat ze efficiënter werken dan de energiereuzen zijn ze meestal nog goedkoper ook.

Energielabels niet in orde

De Europese Commissie heeft Nederland berispt wegens het onvoldoende doorvoeren van energielabels voor gebouwen. Minister Blok (Wonen en Rijksdienst) deelde dat de Tweede Kamer mee. Het betreft het niet naleven van de bepalingen in de Europese richtlijn. De minister zal de klacht bestuderen en verwacht rond deze tijd meer informatie te kunnen geven over het Nederlandse standpunt. Eerder liet de Algemene Rekenkamer al weten dat de betrouwbaarheid van het energielabel onvoldoende is gewaarborgd en dat de effectiviteit vooralsnog gering is. Ons land heeft internationaal al een bedenkelijk imago als het gaat om het implementeren van duurzame energie. Dan kan dit er nog wel bij.

Het wordt tijd voor het boetekleed en schaamrood op de ministeriële kaken.

10

Reportage

Tiny Houses:

klein, maar van alle gemakken voorzien

De Tiny House is een van de Amerikaanse trends die is overgewaaid naar Nederland. De minuscule, maar van alle gemakken voorziene woningen, duiken steeds vaker in het straatbeeld op. In Nijmegen woont zo’n pionier op het gebied van Tiny Houses. Jeroen Clemens heeft zijn zogeheten ‘Mill Home Single’ aan de oevers van de Nijmeegse Spiegelwaal gepositioneerd en heeft geen moment spijt van deze beslissing. Clemens doet een aanbod dat ik niet kan afslaan: “Kom vooral eens overnachten in mijn Tiny House!”

Tekst Sjors Beukeboom Beeld Jeroen Clemens

Een Tiny House is een buitengewoon klein huis, mét alle voorzieningen. Tiny Houses zijn hier een nieuw begrip, maar in de Verenigde Staten kennen ze dit fenomeen al langer. De meeste Tiny Houses zijn duurzaam gebouwd en zelfvoorzienend in elektriciteit. Daarnaast zijn vrijwel alle varianten verplaatsbaar.

Het leven in een Tiny House kan daarom de ene dag aan de oevers van de Schelde en de andere dag op het platteland in Noord-Groningen zijn. In de praktijk echter staat een Tiny House op één specifieke locatie.

In Nijmegen leeft een Hollandse pionier op het gebied van Tiny Houses, Jeroen Clemens, al enkele maanden in een Tiny House aan de Spiegelwaal, vlak bij Nijmegen-Lent, in een zogeheten ‘single’ woning. Zijn Tiny House heeft een woningoppervlak van slechts vijftien vierkante meter.

Rondleiding Het oogt op het eerste gezicht akelig klein, maar de Tiny House van Mill Home bevat alles wat je in een

woning verwacht. In één oogopslag is alles te zien.

De rondleiding van Clemens kost dan ook weinig tijd. Met slechts zijn wijsvinger en een brede glimlach legt hij de principes van zijn woning, vanaf zijn piepkleine terras, uit.

“We stappen vanaf de ‘voordeur’ gelijk de woonkamer in. Rechts staat mijn bank en links de uitklapbare eettafel. Achter de eettafel is de keuken met het gasfornuis achter het aanrecht, achterin mijn huisje. Tussen de lades van de keuken zijn de oven en magnetron en boven de ramen bevinden zich de vensterbanken.

Achter de keuken is nog een technische ruimte die via de achterzijde van het huis te betreden is.”

Licht in overvloed “Voor de badkamer open je de deur rechts van het gasfornuis. Daar vind je een wc, douche en wastafel.”

Clemens vervolgt: “Voor je zie je een uitklapbare trap om in mijn vide te komen. Boven ligt een anderhalf persoons-bed waar ik in slaap. Ook daar zit een raam.”

Het huisje heeft veel lichtinval maar voor alle zeven ramen passen gordijnen. De ramen moeten wel geregeld open in de zomer. “Deze versie van de Mill Home heeft geen luchtcirculatiesysteem. In de zomer warmt het snel op en is het zeker boven erg warm.

Dat komt ook door de speciale houten sandwichpanelen die gebruikt worden om de Tiny Houses te maken. Die zorgen ervoor dat de woning wind- en waterdicht is. Je gaat het allemaal wel meemaken vanavond. Mocht het nou heel warm zijn, gooi dan de ramen open. Dan koelt het snel af”, aldus Clemens.

De nacht En zo heb ik de eer om als een van de eerste Nederlanders als ‘hotelgast’ te overnachten in een Tiny House.

Rond een uur of zes bereid ik een spaghetti-maaltijd terwijl ik geniet van de rustieke sfeer van de omgeving.

Met uitzicht op de Spiegelwaal peuzel ik op het terrasje van de Mill Home de goed gelukte maaltijd op. Vervolgens pak ik mijn tas uit en merk ik dat er inderdaad

Reportage

weinig ruimte overblijft voor ditjes en datjes die rondzwerven in een doorsnee gezinswoning. Zo weet ik in eerste instantie niet waar ik mijn laptop, koptelefoon en andere accessoires moet laten, maar na enig gepuzzel blijkt de uitgeklapte keukentafel de oplossing te bieden.

Onder diezelfde keukentafel plaats ik mijn reistas. Na het checken van mijn social media, een goede warme douche en een bezoek aan het ietwat krappe toilet, klap ik de trap uit om naar boven te gaan. Terwijl ik de steile trap bestijg vallen mijn ogen op het opvallend brede matras en de zon die langzaam in de Waal zakt.

Ik doe het kunstlicht uit en maak mij op voor de nacht.

Ochtendzon Na een goede nachtrust, ook al werd ik tweemaal gestoord door een zoemende mug, wis ik de sporen van mijn verblijf. Dat gaat heel vlot want zo een klein oppervlak is razendsnel schoongemaakt. Ook de geplette mug is snel van de houten wand verdwenen. Samen met Tiny House-pionier Jeroen Clemens geniet ik in de ochtendzon van het ontbijt.

is wat de mens doet met veel ruimte: het volstouwen met overbodige spullen’.”

Clemens verdeelt zijn bezittingen nu in ‘noodzakelijk’, ‘wenselijk’ en ‘overbodig’. “Nu ik in een Tiny House woon, heb ik alleen nog een combinatie van noodzakelijke en wenselijke spullen over. Van bezittingen die ik niet vaak gebruik ben ik mij snel bewust. ‘Heb ik dit echt nodig?’, is een vraag die ik mij geregeld stel.”

Voordelen Volgens Clemens biedt een Tiny House veel voordelen. “Vooral praktisch biedt het mogelijkheden. Met een paar vegen en poetsbewegingen is het hele huis schoon. Daarnaast leer ik zorgvuldig met mijn spullen om te gaan, simpelweg omdat ik niet meer ruimte heb. Ik leef een stuk gestructureerder en georganiseerder. Ik ben er echt gelukkiger op geworden.”

Nadelen

“Ik ben weer single en zag er huizenhoog tegenop om in een wijk te gaan wonen met een te hoge huur of een torenhoge hypotheek”, zo legt Clemens uit terwijl hij een boterham naar binnen werkt. “Toen zag ik deze vacature voorbijkomen en nu ben ik beheerder van een aantal Tiny Houses op één locatie.

Overigens is de Mill House, waar ik woon, het enige huisje waarover ik volmondig kan zeggen dat het leefbaar is.”

“Natuurlijk zijn er ook nadelen”, aldus Clemens. “Er is nog geen Wi-Fi, maar dat heb ik opgelost met een goed telefoonabonnement. Ook konden in eerste instantie de ramen niet open. De makers veronderstelden dat de luchtafvoercirculatie afdoende was om de temperatuur in het huisje te regelen, maar dat bleek niet zo te zijn. Daarnaast is deze variant van de Mill Home éénpersoons. Zodra ik bezoek heb zitten we best dicht op elkaar. Het wordt al snel erg krap.

Mijn gebruikerservaringen nemen de makers mee in de verdere ontwikkeling van Tiny Houses.”

De overstap van een ‘normale’ woning naar een Tiny House ging Clemens gemakkelijk af. “Ik vertrok uit een beleving van wonen zoals de meeste Nederlanders die kennen. Het is vooraf moeilijk je voor te stellen hoe het is om écht klein te wonen, maar ik kon mij snel aanpassen. Als ik nu in mijn vorige huis kom, dan zie ik weer allerlei spullen liggen en denk ik: ‘Dit

Meer info www.tinyhousenederland.nl

Huizenhoog

11

De Tiny House-beweging is overgewaaid vanuit Amerika. Het is een filosofie om met zo weinig mogelijk ruimte prettig en zelfvoorzienend te leven. Omdat een Tiny House-bewoner zo klein woont, is er simpelweg geen ruimte voor overbodige bezittingen. Daarnaast wordt de bewoner gedwongen meer activiteiten buitenshuis te doen.

Een Tiny House is te vervoeren en daarom op elke plek neer te zetten.

Maar dan moet de regelgeving dat wel toelaten. De wetgeving omtrent de huizenbouw is in Nederland streng. Zo moeten huizen in Holland voldoen aan minimale afmetingen. De gemiddelde Tiny House komt niet aan die minimale afmetingen. Mede daarom, naast het verplaatsgemak, worden Tiny Houses op trailers gebouwd.

En dat brengt ook weer de nodige problemen met zich mee. Een woning op een trailer wordt namelijk gauw gezien als woonwagen. Woonwagens mogen op hun beurt niet overal staan.

Er zijn tientallen pioniers die aan de weg timmeren om Tiny Houses in Nederland gemakkelijker mogelijk te maken. Er zit beweging in, dat is ook te zien aan de regelmatig veranderende wetgeving rondom Tiny Houses, maar van een eenduidig beleid is nog geen sprake. De meeste Tiny House-pioniers proberen aan de hand van gesprekken met de gemeente een woonplek te verschaffen, maar dit is meestal een lang traject.

Alkmaar is de eerste gemeente die serieus werk maakt van het wonen in Tiny Houses, in mei is daar een pilot-project van start gegaan.

12

Interview

Tegen de verspilling Tonzon, isolatie aan de basis

In de beteugeling van de opwarming van de aarde strijden nieuwe energie uit zon en wind opzichtig om de hoofdrol.

Minder zichtbaar maar zeker zo belangrijk is het tegengaan van verspilling – niet voor niets staat het besparen van energie voorop in de ‘trias energetica’. Tonzon warmte-isolatie is daarin even eenvoudig als effectief.

Tekst Eric Schoones Beeld Tonzon

Voor Ton Willemsen, de uitvinder van Tonzon, is out of the box-denken een tweede natuur. Vier jaar oud vroeg hij al aan zijn vader waarom zijn broertje anders dacht dan hij. Geboren in een katholiek nest met acht kinderen, liet hij een kerkelijke roeping aan zich voorbijgaan. Met zijn aangeboren nieuwsgierigheid wilde hij zich op een andere manier dienstbaar maken, maar een studie technische natuurkunde leek toch niet de aangewezen weg. Een kort intermezzo op de kunstacademie volgde, hij hielp vrienden met een natuurwinkel en begon een biologische tuiniersvereniging.

Die groene vingers bleven kriebelen en in de recent aangelegde moestuin achter het bedrijf plukt het personeel tussen de middag een tomaatje voor bij de lunch en kan er ook iets mee naar

huis voor het avondmaal. In zijn eigen tuin thuis speelt Ton Willemsen een beetje voor God: “Die boom mag daar groeien, die andere niet. Dat is mijn ontspanning. Ik voel me betrokken bij het kosmisch gebeuren. Je moet de verwondering vasthouden.”

Pionieren Maar terug naar de jaren zeventig van de vorige eeuw. Het bleef pionieren. En toen hij, inmiddels wiskundeleraar geworden, een niet-geïsoleerd, voormalig woonwinkelhuis uit 1906 betrok, en voortdurend naar buiten moest om hout te halen om de kachel aan de praat te houden, ging hij op zoek naar manieren om de energiehuishouding efficiënter te maken. Ook de ‘moulinex-cultuur’ en kernenergie stonden hem tegen, verbaasd als hij was over het

‘summum van menselijke zotheid’, op ‘zo’n domme manier energie opwekken voor overbodig keukengereedschap’.

De vele uren in de bibliotheek van de Universiteit Twente bezorgden hem, naast een prematuur plan voor een zonnecollector die zowel warmte als elektriciteit kon leveren, ook veel kennis over hoe je warmtestromen kunt manipuleren. Hij ontdekte hoe bepaalde materialen warmte absorberen of juist uitstralen. Hij paste die kennis toe op zijn eigen houten vloer en wat later bij een stel, ontmoet in café. Ze zaten vanwege de koude vloer altijd op de bank met de benen omhoog tv te kijken.

Nadat Ton Willemsen zijn concept daar ook installeerde onder de vloer, zaten ze gewoon op de vloer met de rug tegen de

Interview

13

bank. De buren hoefden niet lang na te denken en zij verbaasden zich erover dat ze de hond niet meer van de bank hoefden te jagen. De isolatiewaarde was nog niet gemeten, maar het positieve effect voor de gebruikers was evident.

Taboe Terwijl in Scandinavië vloeren werden geïsoleerd met als resultaat dat de gemiddelde Zweed of Noor bij een binnentemperatuur van negentien graden comfortabel kon wonen, zat de Nederlander met de thermostaat op drieëntwintig graden nog steeds met koude voeten.

En toch landde het idee van vloerisolatie in Nederland niet. Ton Willemsen: “Hier heerst de gedachte dat warmte opstijgt, als je het boven maar tegenhoudt dan ben je klaar. Waarom zou je de vloer dan nog isoleren?” Ook wetenschappelijk onderzoek dat aantoonde dat in huizen met een vergeten vloerisolatie vochtproblemen ontstaan, kon aan de gangbare opvatting maar weinig veranderen. “Staat je huis in een voormalig weiland, dan komt er niet zelden tien liter vocht per dag vanuit de kruipruimte de woning binnen. Het vocht condenseert op de koude ramen en wordt afgevoerd, maar dit werkt veel minder als je dubbelglas installeert.

Dan schiet de luchtvochtigheid omhoog. De vloerbedekking wordt een vochtig paradijs voor organismen als de huisstofmijt, een bron van allergenen. Direct gevolg is dat mensen die daarvoor gevoelig zijn astma ontwikkelen.

Dat risico kun je met een goede vloerisolatie tegengaan; zelfs ventileren zoals nu uitbundig als remedie wordt gepropageerd, is dan in feite niet nodig. Ondertussen lopen de kosten in de zorg – weet je wat een pufje kost? – dramatisch op, nog

Onder de vloer en nog meer

Tonzon vloerisolatie bestaat uit zogenaamde thermokussens, kussenzakken van hoogwaardig veredelde kunststoffolie, vanuit de kruipruimte naaddicht in banen aangebracht tegen de onderzijde van de houten of betonnen vloer. De kussens vullen zich vanzelf met lucht en daarin ontstaat een thermische gelaagdheid zoals in een boiler, bovenin is het warmer en naar beneden wordt het langzaam kouder. Warmteoverdracht door geleiding wordt voorkomen, de warmte van de vloer straalt niet meer uit naar de koude kruipruimte eronder.

Tonzon bedacht ook een nieuw type radiatorfolie, niet op de muur geplakt maar achter op de radiator. Resultaat: 96 procent minder warmtestraling naar de muur. Ook voor blinde vlekken in de isolatie: de onderkant van het bad of rondom de hr-ketel, zo voorkom je onnodige verwarming.

14

Interview

afgezien van de ongemakken voor mensen die onnodig astmatisch worden.”

Maar vloerisolatie bleef taboe, ook in het energielabel telt vloerisolatie nauwelijks mee. “Dat geeft een vertekend beeld. Zo kan het gebeuren dat je met een goed geïsoleerde vloer ondanks een B-label, minder energie verbruikt dan met een A++-label. Vloerisolatie bespaart bij grote aantallen huurwoningen gemiddeld 11 procent, vier keer zoveel als volgens de berekening van het energielabel. Je huis blijft warmer, de thermostaat kan omlaag, in feite kun je als je alles optelt makkelijk een besparing van 15 tot 20 procent halen. Er is nog zoveel onwetendheid in de bouw.

Men gaat ervan uit dat een niet-geïsoleerde vloer in de winter, in het stookseizoen gemiddeld 18,5 graden is, in werkelijkheid is het vier graden lager.

De koude vloer zuigt warmte uit het huis weg. De vloer is bepalend voor het warmteverlies, mensen op de eerste etage in een flat hebben een veel lager energieverbruik dan hun buren op de begane grond.”

Energieneutraal Ton Willemsen heeft nog steeds de ambitie om voor 2020 nog 6.500.000 woningen onder handen te nemen. “Je kunt een huis uit de jaren dertig zo goed isoleren, dat het met zonnecellen energieleverend kan worden. Met een aantal lagen folie creëer je warme wanden die geen energie meer aan de kamer onttrekken. De wereld bloedt dood aan onnuttig energieverbruik en het is simpel te stoppen. De industrie kan de lead nemen, de technologie is beschikbaar, we kunnen de bestaande woningvoorraad energieneutraal maken. Nederland liep voorop met woningisolatie omdat wij, samen met Israël en de Verenigde Staten werden getroffen door de eerste olieboycot. Maar in die koploperspositie hebben we vanuit de gedachte dat warmte alleen opstijgt bizarre keuzes gemaakt.” Toch kwam er in 2013 eindelijk iets van erkenning

Grondig aangepakt Agnes Haveman maakte haar jarendertighuis energieneutraal. Wanden, vloeren en plafonds werden geïsoleerd met vijf lagen Tonzon-folie. Zonnepanelen en een zonneboiler werden geplaatst en de spouwmuren geïsoleerd. De woning van Agnes Haveman ging van een F-label naar een A-label, de radiatoren en de gasmeter zei ze vaarwel.

Het wooncomfort is sterk verbeterd. Het is niet alleen in de winter lekker warm in huis, maar ook aangenaam koel in de zomer. Agnes Haveman kon zonder veel technische kennis de isolatie aanbrengen. Er komt geen vocht meer het huis in vanuit de kruipruimte, de beslagen ramen zijn verleden tijd. Voor de ventilatie zet ze gewoon een raampje open, een dure en energieverslindende afzuiginstallatie is niet nodig. Agnes Haveman is energieambassadeur geworden. Haar huis steeg 15.000 euro in waarde en haar energierekening staat op nul.

Ron Wiersma, installateur Tonzon

Geen dag spijt

‘Na vijfentwintig jaar werken voor dezelfde baas in een verzinkerij was ik toe aan iets anders. Ik kwam met Tonzon in aanraking en begon voor mezelf. Ik verdiende bij de verzinkerij goed en het was een sprong in het diepe. Het eerste jaar viel niet mee, in de zomer was er geen werk. Ik dacht dat mensen in de zomer niet met isolatie bezig zijn, maar afgelopen zomer was het heel druk en heb ik zelfs drie installateurs opgeleid, zodat we twee huizen per dag kunnen doen. Ik werk nu drie jaar zelfstandig en heb nog geen dag spijt.’

‘Het milieu was in eerste instantie geen drijfveer om dit werk te gaan doen, maar langzaamaan ben ik wel bewuster geworden. Als ik terugdenk aan de verzinkerij, waarin je werkt met zoutzuur en zink van 450 graden, waarbij gassen en dampen vrijkomen, dan is het werken met Tonzon isolatiefolie een verademing. De klanten van Tonzon, in het begin vooral abonnees van milieutijdschriften waarin Tonzon vaak adverteerde, stimuleerden me wel in een duurzame richting. Ze kozen voor Tonzon omdat ze het milieu belangrijk vinden en minder om van hun koude voeten af te komen. Ze zouden nooit hun vloer met purschuim laten isoleren.

Veel mensen kiezen ook voor Tonzon vanwege een gezonder binnenklimaat. Een klant is een invalide mevrouw die zwaar reumatisch is. Ze heeft er veel baat bij en dat maakt mijn werk heel dankbaar.’

‘In de kruipruimte, ook natte, is het voor mij niet slecht toeven, al moet je geen claustrofobie hebben. Het geeft me een goed gevoel, het is mooi, eenvoudig en effectief. Tonzon blijft een ongelooflijk knappe uitvinding.

Mensen zouden het zelf kunnen aanbrengen, er zijn instructiefilmpjes voor, maar ze willen zeker weten dat het goed gedaan wordt, voor het meeste rendement.

Zelf heb ik geen Tonzon, ik woon aan een dijk en heb geen kruipruimte, gewoon een betonvloer met vloerverwarming. Als die vervangen moet worden installeer ik Tonzon want het scheelt veel in het energieverbruik om die hele klomp beton niet meer te hoeven verwarmen.’

Interview

15

voor zijn ondernemerschap en gedrevenheid uit Den Haag met het Nationale Duurzaam Lintje uitgereikt door minister Plasterk.

Besparen door investeren Ton Willemsen is een idealist. Nog dit voorjaar hielp hij met zijn folie Artsen zonder Grenzen in Congo, Tsjaad en Zimbabwe, pro bono. “De gebouwen waar medicijnen liggen opgeslagen zijn ontzettend warm, en met onze folie tegen het plafond kun je de temperatuur terugbrengen van 50 naar 30 graden. Dat is enorme winst.”

Ook de getroffen kinderen na de tsunami op Sri Lanka lieten hem niet onberoerd en met Kids for kids hielp hij ze hun trauma’s te verwerken.

“Ik hoef geen sportwagen, ik doe het niet om geld te verdienen, ik reken liever uit hoeveel energie ik heb bespaard. Milieumaximalisatie in plaats van winstmaximalisatie. Liever decentraliseren, werken met lokale installateurs, dan alles zelf doen en de winst naar me toe trekken.

Het enthousiasme van die installateurs stemt mij ook positief. Ik blijf een optimist, Tonzon is een combinatie van mijn naam en mijn zonnige karakter.”

Energieneutraal bedrijfspand Sinds januari ligt het hele dak van het bedrijf vol met zonnepanelen, 144 stuks. De opbrengst was zo groot dat Tonzon nu bijna helemaal zelfvoorzienend is. Met warmtepompen is het ’s zomers koel en ’s winters lekker warm. Ook de machines in de werkplaats draaien helemaal op eigen stroom. Voor verwarming zijn er ook nog infrarood panelen en tonzonkussens in het systeemplafond dragen bij aan een aangenaam binnenklimaat. Er wordt alleen nog wat gas gebruikt voor het verwarmen van de fabriekshal.

Tijdens de open dagen die Tonzon regelmatig organiseert, binnenkort weer op zaterdag 10 december en zaterdag 14 januari, kan dit allemaal van nabij in ogenschouw worden genomen.

Isoleren is een verstandig besluit? “Ja, we moeten mensen verleiden om geld van de spaarrekening te halen en te investeren in isolatie. Je krijgt meer rente dan op de bank, je woonlasten gaan omlaag, de waarde van een huis met een lage energierekening is hoger, kom daar maar eens om in deze tijd.” Het mes snijdt aan alle kanten. “Ambachtslieden kunnen aan het werk, de motor van de economie gaat draaien en het is goed voor het milieu. Reken eens uit wat de impact zal zijn op de BV Nederland als zes miljoen huishoudens veel meer te besteden krijgen omdat hun energierekening fors omlaag kan?”

Dit interview verscheen eerder in: Eric Schoones, Alle Dagen Duurzaam, op weg naar een circulaire economie.

Uitgeverij Maurits Groen MGMC 2013. Uitverkocht maar nog wel in te zien op: www.ericschoones.nl

16

Gezondheid

Oase van rust

Welke kamer van je huis heb je met de meeste zorg ingericht? Waarschijnlijk niet de kamer waar je je het langst bevindt. Slaapkamers zijn veelal inspiratieloze ruimtes met witte muren, overvolle kledingkasten en een rommelige kledingstapel op een stoel. Rust in je slaapkamer geeft rust aan jezelf.

Tekst Leonie Kohl Beeld Flowsleeping

Hoe je inrichting van invloed kan zijn op je algehele welzijn, is nergens zo duidelijk als op de slaapkamer. Een juiste inrichting van de slaapkamer doet wonderen voor je nachtrust. Bedenk maar eens dat je wakker wordt in een muffe ruimte met oranje muren en overal om je heen eindeloos veel spullen opgestapeld. Ander scenario: wakker worden in een ruim ogende, rustige ruimte met een frisse kamerplant en gebalanceerd kleurgebruik. Je kunt je voorstellen waar je meer uitgerust wakker wordt.

Hier let je op bij het inrichten van een weldadige slaapkamer Denk bij het inrichten van je slaapkamer aan je (prehistorische) voorouders. Die sliepen in een koele, rustige en donkere ruimtes zonder al te veel lawaai. Als je dit aanhoudt voor je inrichting kom je al een heel eind. Wat betreft je bed is er gelukkig wat meer keuze dan je voorouders hadden. De keuze van een matras en bedombouw is ontzettend persoonlijk en hangt af van je lichaamsbouw en je voorkeuren. Belangrijk is wel dat een matras goed ventileert en ondersteunt.

Gezondheid

in je huis Licht en donker Veel mensen kiezen (terecht) voor een lichte inrichting van de slaapkamer. Hierdoor oogt de ruimte ruim en rustig. Probeer wat betreft kleuren te kiezen voor niet te veel variatie. Ga voor een bescheiden kleurenpalet, liefst in pastel of andere rustige kleuren. Felle kleuren, zoals felrood, oranje of geel werken activerend en dit wil je net vermijden op je slaapkamer. Daarnaast is het belangrijk dat het ’s nachts juist weer goed donker is in je slaapkamer. Verduisterende gordijnen helpen om in een diepe slaap te komen.

Frisse lucht Je slaapt het best met een koel gezicht en een warm lichaam. Als het niet te veel geluidsoverlast veroorzaakt, is het fijn om met je ramen open te slapen. Een andere optie is om de ruimte overdag goed te luchten. Extra zuurstof in je slaapkamer bereik je met een grote kamerplant. Er zijn speciale planten die luchtzuiverend werken. Voor een optimaal gebruik van lucht om fijn te kunnen slapen, zijn een ventilerend matras en een goed isolerend dekbed nuttige aandachtspunten.

Wel of geen tv?

Gezellig samen in bed een serie kijken of juist die televisie aan als je niet kunt slapen? Het lijkt handig, maar gezond is anders. Het licht van de tv verstoort je melatoninespiegel, die zorgt voor een normaal slaappatroon en de straling die van elektronische apparatuur afkomt, kan ervoor zorgen dat je niet diep genoeg in slaap komt. Bovendien staat zo’n groot zwart apparaat ook helemaal niet zen op je slaapkamer. Zonder tv blijft er ook meer tijd over voor andere dingen…

Televisie in de slaapkamer?

Het lijkt handig, maar gezond is anders.

17

Natuurlijk slaapsysteem voor de actieve slaper Wist je dat ook jij een actieve slaper bent? Als je niet zou bewegen, zou je ’s ochtends niet eens uit je bed kunnen stappen van de spierpijn. Om optimale ondersteuning te bieden, ontwikkelde Flowsleeping een uniek slaapsysteem dat zich automatisch en geruisloos aanpast aan jouw lichaamsbouw en je telkens veranderende slaaphouding. Bovendien maakt Flowsleeping enkel gebruik van natuurlijke materialen.

Maak kennis met de slaapsystemen van Flowsleeping

Perfecte ondersteuning met Flowform of Interflow

- 100% natuurlijke materialen -D ynamische bedbodems die zich aanpast aan jouw lichaam -V entilerende, antibacteriële en duurzame matrassen

Met de dynamische elementen in de Flowsleeping bedbodems profiteer je van een optimale ondersteuning van je lichaam. Flowsleeping ontwikkelde twee systemen die je lichaam elk op een andere, maar beide gezonde manier ondersteunen. De keuze uit deze twee is puur een kwestie van jouw gevoel van comfort. De Flowform is een bedbodem die gebruikmaakt van negen onafhankelijk beweeglijke elementen. De Interflow bedbodem is opgebouwd uit 46 zwevende, verende latten die sterker met elkaar in verbinding staan dan de Flowform. Zo is er altijd de ondersteuning die jij zoekt.

Beide bedbodems zijn verkrijgbaar in de uitvoering basic, handmatig verstelbaar en elektrisch verstelbaar.

Belangrijk bij een matras is de mate van ondersteuning, maar wat doen conventionele matrassen van PU-schuim of met vering? Die geven je hele lichaam evenveel ondersteuning, terwijl sommige lichaamsdelen zoals je heupen of schouders harder in het matras drukken dan andere.

Omdat iedereen een andere lichaamsbouw heeft, verschilt de behoefte aan druk van persoon tot persoon en van plek tot plek. Voor een gezonde slaaphouding zijn daarom gescheiden instelbare zones van je bedbodem essentieel.

materialen. Zo bestaan onze matrashoezen uit een natuurlijke kunstvezel gemaakt van hout: Tencel®. Het is sterker en zachter dan katoen en bovendien is de vochtopna- me van Tencel® sterker. De binnenkant van de matras is gemaakt van 100% natuurlatex.

De soepelheid van de matras laten onze bedbodems optimaal hun ondersteu- nende werk verrichten. De open celstructuur van natuurla- tex garandeert een goede ventilatie en het is anti-bacteri- eel, duurzaam en milieuvriendelijk geproduceerd.

Samen met de Flowline bedombouw, verkrijgbaar in basic (FSC spaanplaat) en box (bekleding van 100% gerecyclede stof of wol), heb je een compleet, natuurlijk en gezond slaapsysteem om bij weg te dromen!

100% natuurlijk matras

Ontdek de natuurlijke slaapsystemen van Flowsleeping!

Maak voor ook de matras, waar je ongeveer één derde van je leven op doorbrengt, een bewuste keuze.

Flowsleeping maakt alleen gebruik van natuurlijke

Kijk op flowsleeping.nl voor meer informatie en een dealer bij jou in de buurt.

* Heerlijk slapen en heerlijk wakker worden *

flowsleeping_advertentie_wk42_2.indd 1

22-10-2012 21:31:02

20

Dieren

Respect voor de termiet

Architectuur vind je in de natuur

Tekst: Frans van der Beek

De mens acht zich superieur aan het dierenrijk, maar dat is een misverstand. Kijk bijvoorbeeld hoe termieten hun woning voorzien van airconditioning: geniaal. Gelukkig zijn er nu ook architecten die van deze insecten de kunst afkijken.

Termieten beschouwen we als ongedierte. Daar is iets voor te zeggen, want ze voeden zich voornamelijk met hout en kunnen als miljoenenleger grandioze verwoestingen aanrichten. Houten huizen, masten, meubels, maar ook boeken en spoorbielzen ontkomen niet aan hun vraatzucht. In India zijn hele stadswijken door termieten vernietigd en in Amerika zijn spoorbruggen ingestort, maar ze ruimen ook afgestorven planten op. Ze leven in ingenieus opgebouwde termietenheuvels die een hoogte van enkele meters kunnen bereiken. Daar heerst een strenge discipline. Elke termiet heeft een specifieke taak en schikt zich in de rangorde. De koning en de koningin staan aan de top.

Zij zijn de stichters van de kolonie en blijven bij elkaar tot de dood hen scheidt. Na hun eerste date zoeken ze een geschikte plek om hun heuvel te bouwen en te zorgen voor nageslacht. De eerste larven voeden ze zelf, maar als er voldoende jonge termieten uit zijn hebben ze een dagtaak aan het zorgen voor nakomelingen. Het lichaam van de koningin zwelt dan op tot wel driehonderd keer haar gewicht en ze legt per dag tot wel tienduizend eitjes.

Soldaten De meeste larven ontpoppen zich tot ongevleugelde en onvruchtbare werkers. Zij voeren de koningin en de

soldaten en bouwen aan het nest. Als bouwmateriaal gebruiken ze een melange van zandkorrels, uitwerpselen en plantenmateriaal. Het speeksel is een soort cement. Zo’n bouwwerk is alleen met een moker kapot te krijgen.

De soldaten hebben sabelvormige kaken, vaak voorzien van tanden en haken. Zij verdedigen de burcht tegen indringers die met een kleverige vloeistof worden besprenkeld welke voor kleine dieren vaak dodelijk is.

Termieten zijn verzot op hout, maar sommige soorten verbouwen ook hun eigen voedsel door het kweken van schimmels in hun eigen nest. Ze eten plantaardig materiaal en zetten dat om in voedsel met behulp van bacteriÍn in het darmkanaal die de cellulose verteert. Ze deponeren dit weer in sponsachtige structuren waarop de schimmels groeien. Deze schimmels leven voornamelijk in de tropische en subtropische gebieden, omdat ze het best gedijen in warme en vochtige gebieden, bij een constante temperatuur van 30 graden. Maar in de Afrikaanse savannes is het overdag 40 graden en ’s nacht daalt de temperatuur tot 1 graad. In de termietenburcht moet dus gezorgd worden

Dieren

21

foto: www.archifever.com

voor gelijkmatige warmte. Dat doen de termieten door om de broedkamer talrijke gangenstelsels te bouwen die naar een verder gelegen woongedeelte voeren waar alle vertrekken met elkaar verbonden zijn. Het deel dat boven de grond uitsteekt is de luchtschacht die als een thermostaat werkt. Het nest genereert zelf ook warmte. Daarom moet de uitstoot van vocht, zuurstof en CO2 worden geregeld. Zo beheersen ze de gasconcentraties en houden ze de binnentemperatuur op 30 graden. De dikke aarden muren absorberen de zonnewarmte en geven die ook weer af. De dunne muren zorgen voor de uitwisseling van gassen. Een slim ondergronds tunnelsysteem laat koele verse lucht naar binnen die na verbruik en opwarming het nest via de schachten bovenin verlaat.

Biomimicry

Daar komt geen tekentafel aan te pas, maar de natuur heeft wel 3,8 miljard jaar de tijd gehad om tot de best mogelijke ontwerpen te komen. Daar kan de mensheid veel van leren. Dat vakgebied noemen we biomimicry: het bestuderen van oplossingen in de natuur en die toepassen om problemen in de mensenwereld op te lossen. Biomimicry kan in de architectuur leiden tot een andere manier van ontwerpen of het gebruik van andere bouwmaterialen. Zo leren termieten ons hoe we een gebouw van een ingenieus klimaatbeheersingsysteem kunnen voorzien, met een belangrijke rol voor passieve ventilatie. Dat bespaart aanzienlijk op de energiekosten, zoals blijkt uit het Eastgate Centre in Harare (Zimbabwe), waarbij de ontwerpers goed naar de techniek van de termieten hebben gekeken. Dit kantorencomplex

annex winkelcentrum heeft geen glasgevel, maar dikke muren die de hitte van zon, mensen en apparatuur deels opvangen.

Dit soort gebouwen in warme landen slurpt meestal enorm veel energie voor de koeling. Het Eastgate Centre gebruikt slechts 10 procent van de energie dat een ‘gewoon’ gebouw van deze omvang zou gebruiken.

Termieten zijn sociale insecten die zich handhaven in een zeer geavanceerde maatschappijvorm. Hun heuvels torenen in relatief opzicht ver uit boven wat wij aan wolkenkrabbers bouwen. Petje af dus. Respect! Ongedierte? Het maar hoe je het bekijkt.

22

Wetenschap

Wat de ontwikkelingen van vandaag...

De bouw verduurzaamt op volle toeren. Woningen en bedrijfsgebouwen worden steeds energiezuiniger.

Bovendien bouwt men tegenwoordig meer en meer gebouwen van hergebruikt materiaal. Men bouwt op het water. Maar hoe ziet de bouw er over een paar decennia uit? Staat de meter dan op nul, en zijn alle materialen ecologisch? Ik sprak met Chris Collaris, zelfstandig ontwerper van vooruitstrevende architectuur. Hij werkt op het snijvlak van ultraduurzaam ontwerp en de particuliere markt. Ik vroeg hem om vanuit zijn eigen werk wild na te denken over de toekomst van de architectuur.

Tekst Gilles Havik

“Ontwikkeling gaat soms heel langzaam, soms heel snel, en je hebt het pas in de gaten als het al heeft plaatsgevonden.” zegt Chris. “Maar je kunt het al een klein beetje aanvoelen. Ik zie wel een aantal ontwikkelingen in mijn vak ontstaan die gaan doorzetten. Ik denk dat deze onze toekomst gaan bepalen, maar dat zal wel heel lang gaan duren.”

Kun je daar een voorbeeld van noemen?

“Ik denk dat software gaat zorgen voor veel vernieuwing. Domotica bijvoorbeeld. Je kunt nu al allerlei apparaten besturen via een app of een systeem aan de muur. Grootschalige partijen bemoeien zich daar steeds meer mee. Ze zetten integrale duurzame ontwerpprocessen in gang. Dan heb ik het over installaties die op een hele zuinige en uitgekiende manier op elkaar worden afgestemd. Je kunt bijvoorbeeld vandaag al meten of er te veel CO2 in je huis aanwezig is, en hoe het zit met de luchtvochtigheid. Met die informatie kunnen geautomatiseerde systemen ramen openen en sluiten.

Dan wordt er dus natuurlijk geventileerd, alleen wanneer het echt nodig is.

Gebouwen worden op die manier steeds slimmer. Daarin zie ik de grootste loop in het gebruikscomfort in de komende decennia. En dit kan zich verder ontwikkelen tot echt autarktisch wonen.”

Wat betekent dat?

“Wat je ziet gebeuren is dat steeds meer huishoudens streven naar onafhankelijkheid van de energieleverancier. Die verzorgen dus met eigen middelen energie. En dat gaat niet door alleen met zonnepanelen, een warmtepomp of een ander systeem aan de gang te gaan, maar juist ook door verschillende systemen goed op elkaar af te stemmen. Zo zorg je ervoor dat er steeds minder energieverlies in de gebouwschil plaatsvind. Ik heb

Wetenschap

...ons leren over de bouw van morgen

23

Plekken met voldoende stroming zijn geschikt voor een warmtewisselaar. Dat is een belangrijk speerpunt in het masterplan van het project Schoonschip van Space & Matter. Samen met i29 Interior architects ontwierpen wij daar twee drijvende woningen. Alle energie wordt lokaal opgewekt. Er is niet eens een gasaansluiting. De waterafvalstromen worden zo nauwkeurig mogelijk gescheiden. Het regenwater wordt opgevangen en ingezet in de woning en het zwarte water van de toilleten wordt via een vacuum leidingstelsel afgevoerd en gezuiverd. Het regenwater dat niet wordt ingezet in de woning gaat terug naar de cyclus. Een plek die jarenlang door industrie werd omgeven verandert langzaamaan in een fantastische plek om te wonen.

Niet aan het water, maar op het water.”

Komen er meer mooiere gebouwen? bijvoorbeeld samen met Paul de Ruiter een woonhuis gemaakt in Kralingen, Rotterdam. Daarin zaten zes afzonderlijke energiebronnen en een heel bijzonder meet- en regulatiesysteem. Dat houdt precies in de gaten hoe de warmte en kou afgesteld moeten worden om het huis een minimale hoeveelheid energie te laten verbruiken. Het meet constant wat er wordt verbruikt en van welke bronnen de energie komt. Het leert, en kan daardoor steeds efficiënter functioneren. Dit soort systemen zullen op den duur steeds gemakkelijker verkrijgbaar worden, waardoor we als maatschappij energiegebruik veel meer op de behoefte afstemmen.”

de vraag of de voetafdruk van deze materialen op het moment dat ze grootschalig worden niet toeneemt. Bepaalde grondstoffen zullen schaarser worden, en dan zullen we harder moeten werken om ze te winnen. Of er moeten alternatieven komen. Dat kunnen we niet eindeloos oprekken.

Het staat nu in de kinderschoenen. We gaan nog veel ontwikkeling doormaken op het gebied van gezondere en duurzame materialen, maar ik verwacht in de komende 20, 30 jaar wel een rem.

Misschien komt er dan wel een voortzettende ontwikkeling in de combinatie van ecologische en niet-ecologische materialen.”

Je zei dat er meerdere ontwikkelingen gestart zijn.

Heb je nog een voorbeeld?

Is dat niet opnieuw vragen om problemen?

“Een ander voorbeeld zijn de duurzaamheidinstrumenten. Daarmee wordt op allerlei gebieden van bijvoorbeeld ecologie en materiaalgebruik gekeken met welke processen rekening moet worden gehouden. Er zijn daarvoor tegenwoordig veel duurzaamheidslabels zoals BREAAM, GreenCalc+ en LEED. Deze labels werken met puntenreeksen, die laten zien hoe goed jij als bouwer of eigenaar bezig bent. Je moet bijvoorbeeld gezonde bouwmaterialen gebruiken.

Ecologisch verantwoorde, non-toxische bouwstenen voor de architectuur. Sommige punten binnen deze puntenreeksen vind ik wel een beetje naïef, want soms maak je met boerenverstand een duurzamer gebouw.”

Hoe ver denk je dat het gebruik van ecologische materialen zal gaan?

“Ecologische materialen zijn in zwang. Het is alleen

“Niet per se, want er is nog een interessante ontwikkeling: de tendens van fabrikanten om steeds meer verantwoordelijkheid te nemen over de materialen die ze produceren en afleveren. Wat als een fabrikant nou een niet-ecologische plaat verkoopt waarvan hij belooft dat hij deze over 50 jaar weer terugneemt en tot grondstof maakt voor een nieuwe plaat? Dat soort eisen worden nu al gesteld door grote opdrachtgevers. Vaak wordt leveranciers bovendien verzocht om producten in de tussentijd te onderhouden. Dit dwingt ze om materialen te ontwikkelen die later op een nieuwe manier te gebruiken zijn. Dat is dus een hele andere manier van denken, waar nieuwe resultaten uit gaan komen.”

Hoe zit het eigenlijk met bouwen op het water?

“Steden als Amsterdam zijn dichtbebouwd, maar op het water is nog veel ruimte voor ontwikkeling.

Je kunt er extra alternatieve energie opwekken.

“Esthetica is een duurzaamheidswaarde die we al heel lang omarmen. Neem de grachtenpanden in Amsterdam. Dat zijn allemaal oude huizen, moeilijk te verwarmen en met enkel glas, maar die gaat niemand afbreken: het wordt allemaal gerenoveerd.

Dat is erfgoed geworden. Dat hadden ze nog niet echt in de gaten in de tijd dat ze de grachtengordel bouwden. Toen konden ze nog niet bedenken hoe uniek het zou ontwikkelen.”

Maken wij nu nog zulke projecten?

“Nalatenschap is wel een uitdaging. Ik verwacht in de komende decennia meer iconische projecten die recycling naar een heel ander niveau brengen en op die manier mensen inspireren. Een voorbeeld is ons nieuwe project The Black Gold. Het idee is ontstaan vanuit de stortvloed aan prestigieuze ontwerpplannen in de oliestaten aan de Perzische Golf die we dagelijks op architectuurblogs voorbij zien komen. Het ene ‘iconische’ gebouw na het andere rijst daar op. Wij zijn op zoek gegaan naar gebouwstructuren die betekenisvol zijn voor die regio. Wat heeft de rijke golfstaten groot gemaakt?

De olietanker. We hebben een afgedankt exemplaar voorgesteld van een type dat meestal onveilig wordt afgebroken in India. Daarvoor hebben we een ontwerp gemaakt. Om hem terug naar de kust te halen. We hebben hem getransformeerd tot een leefbare gebouwstructuur. Zo ontstaat er een werkelijk duurzaam emblematisch gebouw. In de gebouwstructuur passen onder andere een museum over de historie van de plek, een sterrenhotel en een winkelcentrum. Eigenlijk een soort van culturele ministad. Het zou best eens gerealiseerd kunnen gaan worden. Dat soort projecten wordt over de hele wereld gevolgd. Wie weet wat daar weer voor verandering uit voortkomt.”

Forbo Adv marmoleum_209x290.indd 1

17-10-16 12:16

Planet friendly wonen We willen allemaal een huis waar we elke dag vrolijk van worden. Een plek die helemaal eigen is en die je een goed gevoel geeft omdat het planet friendly is. Een huis waar de liefde voor het leven in alle opzichten vanaf spat.

We zijn er bij Forbo van overtuigd dat Marmoleum naadloos past bij de huizen en levens van nu.

MarmoleumÂŽ op de vloer geeft de meest zorgeloze basis om het leven te vieren. Voluit, want deze aantrekkelijke vloer kan tegen een feestje. Op Marmoleum kun je helemaal je gang gaan en je impulsieve zelf zijn. Dus nodig vrienden uit voor een instant (dans)feestje. Geef toe aan de opwelling om (alweer) je hele interieur om te gooien. Schuif de meubels opzij en klap de pingpongtafel uit voor een spontaan huiskamertoernooitje.

Haal de kinderen en buurkinderen binnen als het regent en laat ze met LEGO en autootjes losgaan op de vloer. Kom binnenrollen op je longboard en parkeer je druipende SUPgear in de gang. Nodig vriendinnen uit voor een yoga-avond in de woonkamer ... Marmoleum geeft je de totale vrijheid om te doen en laten wat je wilt. Dat alles in de wetenschap dat het een vloer is die nauwelijks een ecolo-

gische footprint achterlaat, iets waar we tegenwoordig met z’n allen terecht steeds meer waarde aan hechten. Daarnaast is Marmoleum een oer-Hollands product, dat al meer dan honderd jaar in Nederland wordt ontworpen en geproduceerd. Maar deze vloer paste nog nooit zo goed bij de tijdgeest als nu!

Marmoleum is prachtig, praktisch en planet friendly, want het is gemaakt van natuurlijke materialen.

Dat zie je en voel je. Het leeft! De kleuren hebben een ongekende diepte, het is sterk, strak en nog comfortabel ook. En er is zoveel mogelijk, jouw vloer zit er altijd bij.

Kijk op www.lovelife-forbo.nl en ontdek hoe Marmoleum ook jouw leven mooier kan maken.

HET INSPIREERT OM MET EEN OPEN GEEST NAAR DE WERELD TE KIJKEN, OP EEN SPEELSE, NIEUWSGIERIGE EN CREATIEVE MANIER.

ADAM SAVAGE (PRESENTATOR MYTHBUSTERS)

26

Innovatie

Nieuwe ontdekking

De duurzame warmte van een leemkachel

De dagen worden korter, de avonden langer en de behoefte aan warmte groter. Het is de tijd om de verwarming een graadje hoger te draaien. Waar we lelijke radiatoren wegwerken of verwarmingsbuizen verstoppen onder de vloer, kan de verwarming ook het sfeervolle middelpunt van je huis zijn. Dat effect bereik je met een echte houtkachel, maar dan wel graag een duurzame. Maak kennis met de leemkachel.

Tekst Leonie Kohl Beeld Vuur & Leem

Ondanks de robuuste look en het gebruik van enkel natuurlijke materialen is het geen eeuwenoude uitvinding, de leemkachel. De leemkachel is eigenlijk een vernuftig staaltje techniek dat jouw huis op een verrassend duurzame manier verwarmt. Sjang van Daal, oprichter van Vuur en Leem, draagt leemkachels niet alleen een warm hart toe, hij ontwikkelde een techniek die het rendement van leemkachels verhoogt tot wel 94%. Hierdoor wordt de leemkachel tegelijk een van de meest duurzame en sfeervolle manieren om je huis te verwarmen tijdens de donkere wintermaanden.

“Vuur stoken heeft altijd een enorme aantrekking op mij gehad”, aldus Van Daal. “Met een leemkachel kan dat binnenshuis en ook nog op een ontzettend

duurzame manier. Onze leemkachels zijn in samenwerking met de Universiteit van Twente doorontwikkeld, zodat de temperatuur wel 1150 graden Celsius kan bereiken. Hierdoor ontstaat een vrijwel volledige verbranding, waardoor je echt alles uit je hout haalt. Na een korte opstarttijd zijn onze leemkachels zelfs rook- en reukloos, hetgeen ook fijn is voor de buren.”

Leemkachels geven niet alleen een gelijkmatige warmte af aan de ruimte, de leemkachel zelf is een unieke toevoeging aan je interieur. Creatievelingen kunnen zelf hun eigen leemkachel ontwerpen en bouwen, bijvoorbeeld met verwarmde zitjes eraan toegevoegd en geverfd in de gewenste kleur. Je kunt het natuurlijk ook aan de kachelexpert overlaten. Op

deze manier wordt de leemkachel een geïntegreerd onderdeel van je huis: een intiem decor voor het gezinsleven waar verhalen vertellen, spelletjes spelen en genieten centraal staan. Laat de kou maar komen!

Innovatie

“Vuur stoken heeft altijd een enorme aantrekking op mij gehad�

27

28

Gadgets

Mooi opgeruimd

1

Gadget Top 5 In stijl

Elke huisman of -vrouw heeft wel iets van Brabantia in huis. En ook voor onze (groot)vaders en -moeders gold dat al. Verfrissend te bemerken dat ook zo’n gouwe ouwe met de tijd meegaat en zich steeds meer gaat richten op de voor duurzaamheid kiezende consument. Zo viel ik voor de lijn Sort & Go van modieus gekleurde afvalemmers waarmee ik eindelijk in stijl mijn afval kan recyclen. Past wel zo mooi bij de gereorganiseerde, meer op afvalscheiding ingerichte, keuken.

Onze nummer 1 omdat: de afvalbakken handig in een keukenkastje bevestigd kunnen worden en omdat de duurzaamheid ook op andere fronten terugkeert. Wist je dat Brabantia bijvoorbeeld bij aankoop van een wasrek een boom laat planten?

3

Prijs: vanaf € 19,95 via www.brabantia.com

2

Kleurrijk

Ben je meer van het jaren 50 design, dan zit je altijd goed bij Wesco. Ook dit merk heeft inmiddels ontdekt dat er behoefte is aan handige hulpmiddelen bij het thuis scheiden van afval. Wel lastig kiezen: wordt het de Dubbel Bin in robijnrood, citroengeel of toch amandelcrème? En kies ik voor 2 x 15 liter, 1 x 20 liter of 2 x 10 liter? Daar moet ik nog een nachtje over slapen...

Prijs: vanaf € 39,50 via www.wesco-shop.nl

4

Big Bang

Ja, ik las het eerst ook verkeerd, want bedoeld wordt eigenlijk de BinBang: een beweging van afvalscheiders die niet alleen te herkennen is aan de hippe afvalbak (gemaakt van gerecycled plastic), maar ook aan het enthousiasme waarmee ze iedereen bestoken met tips om nog afvalarmer door het leven te gaan. Wacht maar af, nog even en die zak voor restafval is niet meer nodig!

Touch of green

Laat het maar aan IKEA over om met verrassende interieurontwerpen te komen, ook als het om afvalbakken gaat.

Want een afvalba(n)k om op te zitten, dat zag ik nog nergens anders. En handig: je kunt het interieur van de ba(n)k naar eigen keuze samenstellen, door de los erbij te kopen (plastic!) afvalbakken. Een minpuntje: er mag alleen droog afval in.

Prijs: vanaf € 67,50 via www.binbang.nl

Prijs: € 99,95 via www.ikea.nl

5

Shop&Drop

Een mooie oplossing voor buitenshuis: deze vrolijke tassen die je kunt vullen met afval, waarna je ze direct mee kunt nemen naar de winkel om te legen en te gebruiken voor je boodschappen.

Deze tassen zijn geschikt voor het scheiden van drie afvalstromen. Zit de zak vol, dan neem je de tas eenvoudig mee als je gaat winkelen, om deze onderweg leeg te maken om weer als boodschappentas te kunnen gebruiken.

Prijs: € 16,50 via www.thuisrecycling.nl

DIY Rubriek

29

KLUS ME DAN!

Tekst en beeld Angela van der Veer

Vier jaar geleden kocht ik een huis uit 1934. Aan dat huis deugde weinig, behalve de CV-installatie. Enkel glas, loden waterleidingen, stoffen bedrading in de elektra. Om over andere isolatie maar niet te spreken. Er moest dus grondig verbouwd worden. De aannemer die mij hielp, dacht vast vaak: “Dat mens is hartstikke gek.” Ik wilde namelijk veel hergebruiken en bij alles wat hij wilde weggooien, zei ik “Wacht even, misschien kunnen we er nog wat mee?” Uiteindelijk kreeg ook hij er lol in en bedacht hij met mij oplossingen om pareltjes uit 1934 te hergebruiken. Van de twee schuifdeuren uit de serre bijvoorbeeld doet er nu één dienst als deur voor mijn slaapkamer en één als badkamerdeur. Het glas in lood is verwerkt boven de nieuwe openslaande tuindeuren.

De CV-installatie, het enige goede en moderne in het huis mocht blijven, zij het met de nodige aanpassingen zoals het ‘wegwerken’ van de buizen en leidingen. Op zolder heb ik die ‘ingepakt’ met boekenkaften, waardoor het lijkt alsof er een rij boeken ligt en in de kamer van één van mijn dochters hangen de gordijnen aan de buizen.

Eigenlijk doe ik het al mijn hele leven: ik probeer te hergebruiken en zie andere functies in bepaalde items. Zo maakte ik vroeger van oude (felgroene gebloemde) gordijnen een jasje en een oude wollen deken werd omgetoverd tot mini-rok. Het zit in mijn genen. Mijn Amerikaanse opa en oma waren al milieubewust ver voordat het in de mode kwam. Ze hadden een grote tuin voor eigen groente en bloemen en bijen en een grote composthoop waarmee wij hem hielpen om die regelmatig te keren. Mijn opa had een regenwatersysteem ontworpen en laten installeren waarmee in huis werd gedoucht, doorgetrokken en afgewassen. Zo min mogelijk restafval en zoveel mogelijk restjes naar de kippen!

Van oude spijkerbroeken heb ik kleden gemaakt…In repen scheuren, vlechten en aan elkaar naaien. Hell of a job, dat wel. Het kostte me anderhalf jaar, maar het idee van hergebruiken vind ik kicken dus het was een kwestie van stug doorzetten. En ook hier weer een knipoog naar mijn Amerikaanse roots: vroeger maakten ze in Amerika ‘ braided rugs’ van oude repen wol. Patchwork en quilten is daar ook een voorbeeld van. Mijn moeder patchworket en quilt intensief, al gebeurt dat nu veelal met nieuwe stof. Voor mij heeft ze ook een quilt gemaakt. De charme ervan zit hem er voor dan in dat het gaat zoals vroeger, met restjes stof, of gedragen kleren. “Kijk, dit jurkje droeg je toen je vier was.” Dan heeft zoiets geschiedenis.

Ik blijf er van genieten om van dingen waar ik tegenaan loop of die ik vind, iets te maken. Ik doe het dan niet zozeer om te knutselen, maar omdat ik dan iets nodig heb. En eigenlijk wil ik er ook gewoon weinig of niets aan uitgeven. Zo bewaarde ik bijvoorbeeld turquoise wijnflessen omdat ik ze te mooi vond om weg te gooien. Toen mijn interieur aan de beurt was, bedacht ik dat ik er een lamp van wilde maken voor in de nok van mijn zolderkamer. Een fietswiel dat ik op straat vond, leek me een logisch vehikel om ze aan te bevestigen. Ik heb er dan plezier in om uit te vogelen hoe ik de constructie kan maken.

En nu maakt mijn vriend grapjes over de handschoenen die ik onlangs op straat vond en waar ik “ooit nog wat van wil maken...”

Nu het goede seizoen er daarvoor weer aankomt wordt de berg vanzelf weer groter en groter tot ik weet wat het gaat worden!

In de komende kranten zal ik jullie vertellen over mijn projecten en bezigheden die vooral gaan over ‘wat ik erin zie’. Vandaar de titel: Klus me dan!

Naturals

De

biologische

kokos(olie) specialist

Al vanaf 2008 gebruiken we bij Royal Green alleen de allerbeste kokos(olie) beschikbaar op aarde. Met liefde en zorg gemaakt en altijd 100% gecertificeerd biologisch! Onze producten ondergaan altijd een intensieve kwaliteitscontrole voordat we het gebruiken. Alleen zo kan de zuiverste kwaliteit gegarandeerd worden. We zijn bij Royal Green dan ook enorm trots op ons kokos assortiment dat inmiddels in meer dan 30 landen geliefd is. Royal Green gebruikt absoluut geen chemicaliën, conserveringsmiddelen, synthetische zoet- of smaakstoffen en is 100% vegetarisch.

Van nature glutenvrij. Ervaar het verschil nu.

BE-BIO-0 1 Non-EU Agric

ulture

Extra virgin

100% koudgeperste (raw) en gecertificeerd biologische kokosolie. Na oogst direct geperst en altijd gecontroleerd op onzuiverheden. Ideaal als kookolie, verzorging van een (droge) huid, oil-pooling, als voedende haarmasker of als deodorant. Een veelzijdige olie dus.

Verkrijgbaar in: 1400 & 325 ml

Ontgeurde kokosolie

100% gecertificeerd biologische & geurloze kokosolie. Bevat alle werkzame stoffen, waaronder laurinezuur & caprylzuur en altijd gecontroleerd op onzuiverheden. Onze kokosolie is een zeer gezonde olie die al haar goede eigenschappen behoudt bij verhitting.

Ideaal ter vervanging van olijfolie. Bakken, braden, wokken & frituren is nog nooit zo gezond geweest.

Verkrijgbaar in: 2500, 500 & 250 ml

Kokosolie smaken

Skal 0250

99

De Royal Green Coconut Cooking Cream Herbes de Provence, Spices en Garlic zijn gebaseerd op onze 100% biologische geurloze kokosolie, verrijkt met heerlijke smaken waarmee je aan elk gerecht een nieuwe dimensie kunt geven. Ideaal als kookolie of als marinade.

Verkrijgbaar in: 250 ml

Kokosbloesem suiker

100% pure kokosbloesem suiker. Onze gecertificeerd biologische kokossuiker wordt geproduceerd uit het zoete sap van de tropische kokosnootbloesem.

Traditionele suikerboeren klimmen hoog in de kruin van de kokosboom en oogsten het zoete nectar uit de bloesem. De ideale vervanger van geraffineerde suiker of elke andere siroop.

Verkrijgbaar in: 900 & 200 gram

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

240T_adv_rg_kokos_krant_vd_aarde.indd 1

13-09-16 14:08

Groene stad

Amsterdam De meeste groene adressen van Nederland Een opsomming van duurzame adressen kan nooit volledig zijn, zoveel telt Amsterdam er. Toch zijn er altijd weer nieuwe te ontdekken. De Krant van de Aarde maakte een eigen selectie van de in onze ogen groenste en duurzaamste adresjes in de hoofdstad. En passant vonden we ook wat aantrekkelijke vacatures voor nieuwe groene beroepen: dakboswachter en onkruidenier bijvoorbeeld. Als je nog niet in Amsterdam woont, zou je er bijna voor gaan verhuizen...

Tekst Yvonne Koop Beeld Amsterdam Marketing

31

32

Groene stad

Allerlekkerste lunchrooms Sugarless

gerecycled materiaal te gebruiken en alles te schilderen met ecologische krijtverf. www.koffieendekoeck.nl

Sugarless biedt als eerste lunchroom in Amsterdam haar eigen specialisatie in luxe, dagverse biologische lunches en sappen, vrij van geraffineerde suikers en ongezonde zoet-, kleur-, geur- en smaakstoffen. Sugarless maakt uitsluitend gebruik van pure en biologische producten, denk daarbij aan honing, rijst-, dadel- en ahornstroop of diksappen: natuurlijke en gezonde suikers met mineralen en vitaminen. Gezond, verantwoord en niet te vergeten: erg lekker! www.sugarless.nl

Bloem Op een van de mooiste plekjes in de Plantagebuurt in Amsterdam, tussen de monumentale pakhuizen op het Entrepotdok, ligt restaurant Bloem eten en drinken.

Bloem is het eerste restaurant van Amsterdam met het EKO-keurmerk. Dit betekent dat bij Bloem alles honderd procent biologisch is. Niet alleen de ingrediënten van alle gerechten dragen het EKO-keurmerk, maar ook alle wijnen, biertjes, frisdranken en sapjes. www.bloem36.nl

Allerrelaxte restaurants Ceuvel

De Hoftuin Deze biologische lunchroom ligt verborgen in een prachtige stadstuin, direct naast de Hermitage, tussen monumentale gebouwen. Hier krijgen kwetsbare mensen een kans op de arbeidsmarkt en wordt zo duurzaam mogelijk gewerkt. Veel van de producten zijn biologisch, fairtrade of lokaal. Groente en fruit komen uit de eigen moestuin en er wordt gekookt met de seizoenen. Het verschil proef je! www.hoftuin.com

Dit eetcafé wil graag een verschil maken in de wereld, en begint daarmee op je bord. Zo maken ze bij Ceuvel hun eigen frisdrank met biologische siropen van Leslie Dronkers, verbouwen ze zelf groenten bij Mijn Stadstuin in Amsterdam-West en worden bitterballen gemaakt van paddenstoelen die zijn geteeld op koffieresten. Boeiend: onder het motto ‘Sluit de kringloop’ wordt gebouwd aan ‘s werelds eerste Biogasboot, waarop groenafval kan vergisten tot methaan, een brandstof waarop de chefs dan weer kunnen koken! www.deceuvel.nl

De Zwijger Eigenlijk een vreemde naam voor een gebouw waarin zo vaak boeiende lezingen worden gegeven en interessante discussies worden gevoerd! Ook tijdens die activiteiten kan er in het eetcafé een hapje en drankje worden genuttigd. Voor de lunch kan gekozen worden uit een rijk aanbod van vers belegde baguettes, sandwiches en diverse soepen. De avondkaart bestaat uit verschillende gerechten, zoals een biologische hamburger, curry, stoofpotje of pizza. www.dezwijger.nl/eetcafe

Allerhipste woonwinkels

Pllek

Gartine Een mooie plek in hartje centrum, verstopt in een smal steegje tussen de Kalverstraat en het Rokin. Hier kun je tussen het winkelen door in alle rust kunt genieten van een kopje koffie, lunch of high tea. Alles zoveel mogelijk bereid met biologische ingrediënten, het liefst uit de eigen moestuin. Niet alleen het eten, maar ook het brocante interieur is om van te smullen, met een groot barok schilderij en enorme takken met roze bloemen aan de muur. www.gartine.nl

Koffie ende koeck Een knusse huiskamer met in het midden de keuken, waar eigenaar Maartje de scepter zwaait. Sinds haar twaalfde experimenteert ze volop met al het plantaardig heerlijks dat de natuur te bieden heeft, en zo heeft ze zich in de loop der jaren ontwikkeld tot vegan chef, met als specialiteit patisserie. Niet alleen het menu, maar ook het interieur is zo duurzaam mogelijk gemaakt door

Neem het gratis pontje achter het CS en vaar over het IJ naar de NDSM-werf, waar in een oude zeecontainer niet alleen een heerlijke maaltijd, maar ook een beleving op je wacht. Chef Dimitry Mulder kookt met seizoensgroenten en streekproducten, dus biologisch en verantwoord. Maar Pllek is meer dan alleen horeca. Er is veel aandacht voor een bewuste manier van leven, met bijvoorbeeld yogalessen in het weekend. Daarnaast zijn er geregeld specials met massage, detox cocktails, raw pies, conscious movies en meer. www.pllek.nl

Sukha Een fijn, modern warenhuis met unieke kleding, meubelen, sieraden en zelfs workshops en reizen. Sukha betekent levensvreugde en dat is wat de eigenares je probeert te geven met haar mooie producten van eerlijke materialen. Met liefde en aandacht gemaakt, ingekocht en gepresenteerd in een mooi, ruim pand. Sukha heeft een eigen label met pure producten uit India, Nepal, Peru en Indonesië. Daarnaast vind je hier de mooie merken Humanoid, Camilla Norrback, Dagmar, Studio Jux, Studio Ruig, Antik Batik (mode), Zilalila, Ali Lamu, Infinit en Heins Home (wonen). www.sukha-amsterdam.nl

Hempstory De naam zegt het al, hier draait alles om hennep, een duurzaam product met heel veel mogelijkheden. Van hennep worden beddengoed, verzorgingsproducten, botanische prints en posters gemaakt, die allemaal in deze creatieve nieuwe winkel aan de Amsterdamse Wallen worden verkocht. Naast een goed gevulde win-

Groene stad kelvloer heeft Hempstory ook heerlijke koffie en thee, die gedronken kan worden aan een ruime tafel achterin de zaak. www.hempstory.nl

Geitenwollenshirts Een winkel die vindt dat het geitenwollensokken imago wel een opfrisser kan gebruiken, maar de boodschap erachter zeker niet! Waarom zou het milieu moeten lijden voor onze shirts? En waarom zouden er werknemers in andere landen lage lonen moeten krijgen? Mooi niet dus! Geitenwollenshirts verkoopt alleen ecovriendelijke kleren, die gemaakt zijn op een manier die eerlijk is voor mens en milieu. Niets meer en niets minder. www.geitenwollenshirts.nl

33

genbuien. Door op deze locatie een park aan te leggen, wordt gewerkt aan een rainproof Amsterdam. www.degezondestad.org

Wildernis Een ‘Stadstuinwinkel nieuwe stijl’ vol met kamerplanten, thee, koffie en taart, cursussen/workshops, toffe bakken, plantenhangers, botanische prints, kleine en grote (groen)cadeaus, tuinierspullen, potgrond, zaden, (tuin) boeken, eindelijk echt mooie plantenpotten en nog veel meer. Alles groen, groen, groen… www.wildernisamsterdam.nl

Duurzaam hotel

Toms

Zenza Bijna alles in deze fraaie winkel is handgemaakt van natuurlijke materialen. De lampen worden geproduceerd in de eigen fabriek in Egypte. De meubels en kussens komen uit kleine familiebedrijven in India, waar wordt gelet op het betalen van een eerlijk loon en geen kinderarbeid wordt toegestaan. De productie is energiezuinig.

Het afval van de koperen lampen wordt gesmolten en hergebruikt. De kleden zijn gemaakt van leerafval en vormen zo een mooi voorbeeld van up-cycling. www.zenza.nl

Deze winkel verkoopt schoenen en zonnebrillen volgens het One for One principe. Voor ieder paar schoenen dat verkocht wordt geeft TOMS een paar aan kinderen in nood. Bovendien zijn de schoenen ook onder goede omstandigheden gemaakt. In 2011 zijn de zonnebrillen erbij gekomen; voor iedere zonnebril wordt iemand met oogproblemen geholpen. Je kunt er ook terecht voor een kopje koffie, waarbij via One for One iemand anders toegang tot drinkwater krijgt. www.shoptoms.nl

Aan de rand van het Vondelpark is het Conscious Hotel te vinden, een milieuvriendelijk hotel dat stijlvolle, duurzame kamers biedt. De kamers zijn voorzien van energiezuinige led-lampen, een 26-inch led-tv en een bureau dat is gemaakt van gerecyclede yoghurtbekers.

De kamers beschikken over een badkamer met handdoeken van milieuvriendelijk katoen en een waterbesparende douchekop. Het ontbijtbuffet is honderd procent biologisch en bij de souvenirwinkel zijn de nieuwste ecologische gadgets te vinden. www.conscioushotels.com

Hortus Botanicus Deze tuin in de Plantage is slechts 1,2 ha groot, maar zijn plantenrijkdom is enorm. Er groeien ongeveer 6000 planten van ruim 4000 soorten. De tuin bestaat uit een buitentuin en een aantal kassen. In de buitentuin slingeren de paden langs ruim veertig plantenvakken. De kasgebouwen liggen verspreid over de tuin en bieden onderdak aan planten uit woestijngebieden, de subtropen en de tropen. De monumentale Palmenkas biedt ’s winters onderdak aan kuipplanten en in de Drieklimatenkas kun je dwalen over donkere junglepaden of langs hoge boomkronen. www.dehortus.nl

Lena Naast een kledingwinkel ook dé kledingbibliotheek van Amsterdam, waar je voor een vast bedrag per maand toegang hebt tot de mooiste vintage kleding, opkomende designers en duurzame fashion, en oneindig kunt wisselen. Wanneer en zo vaak je maar wilt. Dat betekent altijd iets nieuws in je kast én bijdragen aan een betere wereld. www.lena-library.com

Allerfijnste modewinkels Charlie + Mary Een inspirerende conceptstore midden in De Pijp in Amsterdam. Je vindt hier True Fashion labels voor dames en heren, accessoires, cosmetica en bijzondere cadeaus.

‘True’ omdat alles wat je hier vindt is gemaakt met heel veel liefde en zowel eerlijk als duurzaam is geproduceerd. Bij Charlie + Mary vind je labels als Studio JUX, L’Herbe Rouge, People Tree, Wunderwerk, Dr. Bronner, Hoodlamb, TOMS, Veja en Knowledge Cotton Apparel. www.charliemary.com

Allergroenste plekjes Park om de Hoek De versteende plek op de hoek van de Ruyschstraat en Wibautstraat, naast de Reclassering, wordt omgetoverd tot eerste Park om de Hoek. De buurtbewoners gaan in de lege ruimte een biodiversiteitstuin voor vogels en vlinders aanleggen, heesters planten die CO2 en fijnstof van de autostroom afvangen en een groene wand plaatsen voor geluidsdemping. Het park bevindt zich op een van de knelgebieden qua regenbestendigheid bij heftige re-

Meer informatie: www.duurzamehotspots.nl www.eerlijkwinkelen.nl

34

Reizen

IKEA-museum

in eerste winkel in Zweden Tekst en beeld Yvonne Koop

Ieder huishouden heeft wel iets van IKEA in huis, of het nu een appelboor is (SPRITTA), een BILLY boekenkast of een afgeprijsd artikel uit de PLUNDRA (opruimhoek). En de op gerecycled papier gedrukte IKEA-catalogus natuurlijk, die eind augustus weer in een oplage van ruim 200 miljoen exemplaren over de hele wereld is verspreid. Het zien van alle ooit verschenen catalogi roept pure nostalgie op, zo blijkt bij een bezoek aan het nieuwe IKEA-museum in het Zweedse Älmhult.

Ik herken meteen de voorkant van de allereerste catalogus die ik ooit heb stuk gebladerd. Zie je wel: 1995.

Toen hadden we als pasgetrouwd stel net ons eerste huis gekocht. Wat we toen kochten, weet ik nog precies: een geweven ‘vodden’ vloerkleed. Toppunt van recycling, want hiervoor werden oude lakens en kledingstukken aan repen gescheurd en verwerkt in een kleurrijk tapijt. Dat voor het spotprijsje van 10 gulden nog heel lang onze woonkamer heeft opgefleurd.

Evenals de grand foulard voor over de tweedehands bank, de leuke lampen, de stoelen bij de eettafel (een afdankertje uit het ouderlijke huis), het tv-kastje,

het schoenenrek... Enfin: bijna ons gehele interieur dus. En ook voor de baby-, kinder- en tienerkamers maakten we dankbaar gebruik van het grote aanbod van dit Zweedse woonwarenhuis.

na zo’n 50 jaar bijna uit zijn voegen barstte en er uiteindelijk een nieuwe grote vestiging kwam net buiten de stad.

Grappig om veel van die items weer terug te zien in het IKEA-museum in Älmhult, een plaats die door zijn centrale ligging in Zuid-Zweden makkelijk te bereiken is vanuit Malmo, Helsingborg of Kalmar. Het is gevestigd in het pand van de allereerste IKEA-winkel die in 1958 werd geopend. Midden in het centrum, met weinig ruimte voor uitbreiding, zodat de winkel

In een paar maanden tijd hebben al meer dan 100.000 bezoekers de weg gevonden naar het opvallende, voornamelijk witte gebouw. Door de nieuw aangebouwde glazen entree heeft het pand het karakter gekregen van een design-museum. Waar de stenen Klippan banken buiten net zo hartveroverend en verrassend comfortabel zijn als de vele kleurrijke

Huisvlijt en spaarzaamheid

Reizen

versies binnen. En de plantjes in papieren zakken van het IKEA museum opvallend staan te pronken in van oude pallets gemaakte wegwijzers.

Binnen wacht ons drie verdiepingen IKEA-geschiedenis. Die niet alleen verbonden is met mijn eigen historie, maar ook en vooral met die van Zweden. Een land waarin huisvlijt en spaarzaamheid nog steeds heel gewoon is, mede daardoor nog veel wordt gewerkt met ambachtelijke technieken, heel veel inspiratie wordt gehaald uit de natuur en tegelijkertijd ook veel aandacht is voor design. Allemaal zaken waar IKEA zijn voordeel mee kon doen en nog steeds doet. Niet voor niets zijn de kleuren geel en blauw van de Zweedse vlag ook dominant in de gehele IKEA-huisstijl.

Blik op de toekomst Voordat we het museum uitgebreid gaan bekijken is er eerst een lunch in het museum-restaurant. Het blijkt die dag, 23 augustus, zowaar nationale gehaktballendag te zijn in Zweden. De beroemde köttbullar worden opgediend op grote schalen in een vijftal variaties die er allemaal even overheerlijk uitzien en net zo blijken te smaken. Hoezo woensdag gehaktdag? Hier word je alle dagen blij van. Overigens is er ook een vegetarische variant. En er blijkt zelfs gewerkt te worden aan alternatieven voor vlees, gehaktballen gemaakt van insecten bijvoorbeeld of van kunstmatig gekweekt vlees in laboratoria, eigenlijk nog diervriendelijker. Wie weet zien we die over een jaar of tien op het menu staan.

Dan mogen we eindelijk onze sentimental journey vervolgen langs een twintigtal stijlkamers die de woonstijl van IKEA van de jaren 50 tot nu laten zien. De jaren 50 bijvoorbeeld met veelal donkere eikenhouten meubels, de jaren 70 waarin de lichte vurenhouten stellingkasten en de knalkleuren in de woonkamer hun intrede deden en de jaren 90 waarin de eerste design-collectie (Stockholm) werd gepresenteerd. Ook een blik op de toekomst wordt geboden: kleiner wonen zal door overbevolking steeds normaler worden maar met de slimme woonoplossingen van IKEA hoeft dat geen probleem te zijn. Reclame maken in je eigen museum mag vanzelfsprekend. :-) Het kostte een flinke speurtocht van ruim 2,5 jaar om alle ‘oude meuk’ te vinden die IKEA ooit heeft ge-

maakt. “Je moet goed bedenken, we zijn een winkel, dus we hadden eigenlijk bijna niets zelf bewaard”, vertelt de museummedewerkster die ons rondleidt.

“Alles moest bij de mensen zelf vandaan komen. Heel veel hebben we online opgezocht en aangekocht, maar we zijn ook naar rommelmarkten en kringloopwinkels geweest om te kijken wat we daar bij elkaar konden scharrelen.”

Paradepaardjes Duurzaamheid staat hoog in het vaandel, zo blijkt op de bovenste verdieping uit een rondgang langs de vele, creatieve materialen die IKEA (her)gebruikt.

Oprichter Ingvar Kamprad loopt zelf naar verluid altijd in tweedehands kleding en van zijn medewerkers verwacht hij onder meer dat ze hun uiterste best doen om van ieder snippertje afval iets moois te maken. Vandaar dat bijvoorbeeld de parketvloer in het naastgelegen, eveneens net geopende IKEA-hotel is gemaakt van het eigen afvalhout. En ook bij het ontwerpen van nieuwe producten (jaarlijks worden er van de 10.000 artikelen in de winkel 2000 tot 2500 vervangen door nieuwe) staat duurzaamheid voorop.

Gemiddeld kost het twee jaar om een nieuw product van de tekentafel naar de winkel te krijgen.

35

Product designer Sarah Fager is net klaar met de ‘knitted armchair’ die ze heeft ontworpen voor de PS-collectie van 2017. Deze bevat veel gerecyclede materialen, zoals plastic, glas en hout. Fagel is niet alleen enthousiast over het idee hierachter (van niets iets maken), maar heeft ook goed nagedacht over de verpakkings- en vervoersmogelijkheden. “We hebben nu uitgevonden hoe we in plaats van vier stoelen het dubbele aantal op een pallet kunnen krijgen, dat drukt de prijs gigantisch. En dat betekent dat wellicht meer mensen het product gaan kopen. Zodat we vervolgens kunnen investeren in speciale machines hiervoor en de stoelen nog goedkoper kunnen produceren.”

Maar verder ‘no pressure’ hoor: “We krijgen met deze design-collectie juist de mogelijkheid om dingen uit te proberen, zonder de druk dat er gelijk geld aan verdiend moet worden. Het zijn de paradepaardjes van IKEA, waarvan we dingen kunnen leren en waarmee we vervolgens kunnen showen.”

Het werkt inspirerend. Thuis op zolder staat van mijn jongste zoon nog een blauw kinderstoeltje uit de MAMMUT-serie. Die kan ik roze schilderen en aan mijn kleine nichtje cadeau doen. Zodra zij er net als mijn eigen kinderen te groot voor is geworden, gaat het naar het IKEA-museum. Ze zullen er vast blij mee zijn.

Meer info over Zweden: www.visitsweden.com

36

Boeken

Uitgelezen...

Verliefd op Bergplaas Midden in Zuid-Afrika ligt de halfwoestijn de Karoo. Ruim 15 jaar geleden kocht Irene van LippeBiesterfeld hier een gebied van ruim 5000 hectare.

Ze zette zich in voor herstel van de oorspronkelijke natuur, en ontwikkelde ook initiatieven waarmee ze mensen hun relatie met de natuur wil laten ontdekken.

‘Bergplaas’ is haar persoonlijke verhaal over deze bijzondere plekplaats. Met inspirerende teksten, afgewisseld met schitterende landschapsfotografie, authentieke dagboekfragmenten en eigen tekeningen, beschrijft ze de totstandkoming van Bergplaas, de pijnlijke confrontaties en de gevolgen van natuurgeweld, maar vooral de schoonheid en puurheid van het harde Zuid-Afrikaanse landschap.

Prinses Irene laat de lezer nadenken over hoe wij omgaan met de Aarde, wat duurzaamheid betekent, en verwoordt haar visie op de relatie tussen de mens en zijn omgeving. In haar persoonlijke levensfilosofie staat het onderwerp ‘verbinding’ centraal. Een inspirerend boek voor iedereen met interesse in natuur, filosofie, spiritualiteit en persoonlijke groei.

“... een kans om mensen de eigen plaats te laten ervaren in de grote symfonie van het leven.”

“Verdeeldheid ís er al; die hoef ik niet te versterken. Ik zoek naar iets wat we samen hebben, wat we samen kunnen. En ik zoek mensen die me daarbij inspireren. Mensen die de moed hebben om anders te zijn. Om te veranderen. Mensen die denken ‘dit moet anders kunnen’ en het dan ook doen...”

- uit het voorwoord van Claudia de Breij

- Prinses Irene

Over de auteur Irene van Lippe-Biesterfeld is een voorvechtster van het herstel van de relatie tussen mens en natuur. Ze startte o.a. het NatuurCollege en Stichting NatuurWijs en geeft trainingen in Nederland en Zuid-Afrika. Eerder schreef ze onder meer ‘Dialoog met de natuur’, ‘Leven in verbinding - Prinses Irene in gesprek met prof. dr. Matthijs Schouten over mens-zijn’ en ‘Aarde, ik hou van jou’.

“Verliefd worden op ‘een plek op Aarde’. Overleven als pionier in alle heftigheid van een veranderend klimaat. Met wilde dieren, diverse mensen en culturen. Van daaruit een omgeving opbouwen voor wie zichzelf in relatie tot de natuur wil helen. Een bijzonder levenswerk.”

- Sylvia Borren, directeur Greenpeace NL

Boeken

Een selectie van de leukste boeken op het gebied van duurzame voeding, kleding, reizen, sport, lifestyle en wat dies meer zij. Met dit keer extra aandacht voor boeken op het gebied van Duurzaam Wonen. Wil je kans maken om een van de aanbevolen boeken te winnen? Doe dan mee aan de winactie op pagina 38 van deze krant!

Tekst: Yvonne Koop

Kleinschalig wonen, werken, eten en samenleven in de natuur “Vrij leven” is een verrassend actueel boek over hoe je kunt overleven in de vrije natuur. De auteurs, Louis de Koning en Bert Zeijlstra, twee ecologen van het eerste uur, leiden je rond in dit ware openluchtmuseum in boekvorm. Ze laten je kennismaken met het zelfverzorgende schermdorp, met vuur en vuren maken, ecologische energievoorzieningen en -technieken, wilde vruchten en eetbare planten in de natuur, verantwoordelijke jacht- en vismethodes, ecologische land- en tuinbouw, oude en nieuwe ambachten, bijenteelt en verantwoorde gezondheidszorg. “Vrij leven” is een kleurrijk geïllustreerd naslagwerk met heldere instructieve teksten en verklarende tekeningen. Kortom, een boek dat iedereen die wil meewerken aan een nieuwe, meer verantwoorde en evenwichtige maatschappij in huis moet hebben.

Over de auteurs Louis de Koning was leraar aan de kunstacademie en emigreerde in de jaren ’80 naar Zuid-Frankrijk, waar hij vijf jaar aan het Canal du Midi leefde in een ‘cabanon’ (kleine schuur) van zestien vierkante meter, zonder leidingwater, elektriciteit en zonder enig modern gerief. Later was hij in Frankrijk producent en schrijver van boeken over de natuur en ecologische onderwerpen.

Bert Zeijlstra was eveneens leraar aan de kunstacademie. Bert is zelfstandig werkzaam als uitgever, producent, illustrator en ontwerper van boeken waar de natuur en dieren een belangrijke rol in spelen. Samen met Louis produceerde hij een serie boeken over wilde planten.

Hij woont in Oosterbeek en is actief op het gebied van ecologische projecten en technieken.

37

38

Boeken

Winactie Bergplaas

Indoor tuinieren

Het persoonlijke verhaal van prinses Irene over deze bijzondere plek. Met inspirerende teksten, afgewisseld met schitterende landschapsfotografie, authentieke dagboekfragmenten en eigen tekeningen, beschrijft ze de totstandkoming van Bergplaas, de pijnlijke confrontaties en de gevolgen van natuurgeweld maar vooral de schoonheid en puurheid van het harde ZuidAfrikaanse landschap.

Eindelijk is er een DIYboek voor stads- en flatbewoners zonder tuin die het leuk vinden om zelf groente, kruiden, paprika’s, pepertjes, paddenstoelen en ander vers groen te kweken.

Het boek staat vol creatieve ideeën waarmee je je huis kunt omtoveren tot een groene oase. Het boek wordt afgesloten met een paar heerlijke recepten om je oogst in te verwerken.

Vrij leven Een boek over hoe je kunt overleven in de vrije natuur. Maak kennis met het zelfverzorgende schermdorp, met vuur en vuren maken, ecologische energievoorzieningen en -technieken, wilde vruchten en eetbare planten in de natuur, verantwoordelijke jacht- en vismethodes, ecologische land- en tuinbouw, oude en nieuwe ambachten, bijenteelt en verantwoorde gezondheidszorg.

Pallet design outdoor Nog een klusboek, nu gevuld met duidelijke instructies en stap-voor-stap beschrijvingen om met pallets en kisten aan de slag te gaan en hiervan fraai meubilair te maken voor in de tuin of op het balkon.

Bijvoorbeeld een heerlijke lounge-set, handige rekken en opklaptafels voor op het balkon, een vrolijk speelhuis voor de kinderen of zelfs een complete buitenkeuken.

Brouw het zelf De ‘two thirsty gardeners’ Richard Hood en Nick Moyle laten in dit mooie boek zien dat je verrassend snel, gemakkelijk en goedkoop zelf bier, wijn, cider en andere heerlijke drankjes kunt maken. Het boek bevat maar liefst 70 recepten om je als thuisbrouwer verder te ontwikkelen, van Peren-gembercider en Vikingbier tot frambozen-tijmwhisky en Limoncello.

Fermenteren Meubels maken van gerecycled hout Twintig mooie en originele projecten om je eigen meubels op maat en in eigen stijl te maken. Met hergebruikt hout en wat basisgereedschappen is dat eenvoudig in een weekend te doen. Bij ieder project wordt aangegeven hoe je hergebruikt hout kunt verkrijgen en vervolgens moet bewerken. Zo kun je elk project aanpassen aan het materiaal dat je er zelf voor wilt gebruiken.

Stap voor stap instructies met foto’s voor meer dan 80 recepten waarmee je je eigen yoghurt, azijn, chutney, zuurdesembrood en ingelegde groente en fruit kunt maken. Inclusief een handig overzicht van alle benodigdheden en hoe je kunt checken of het fermentatieproces goed verloopt of misschien wel tot bederving heeft geleid. Voor iedereen die kennis wil maken met fermenteren of zijn kennis wil vergroten.

Barefoot Bio-mechanicus Katy Bowman legt uit welke blessures en afwijkingen er in onze lichaam kunnen ontstaan door het dragen van conventionele schoenen en het lopen in onnatuurlijke omgevingen.

Beter is het (vaker) blootsvoets te lopen, maar hoe? Met meer dan twintig oefeningen een perfect boek voor eenieder die hoopt zijn lichaam weer in een goede conditie en gezondheid te brengen.

Vogels breien Alles behalve een vogelhuisje, dat vind je in het grappige breiboek Vogels breien van de bekende Noorse breiers Arne & Carlos die de inspiratie dit keer kregen door de vogels in hun eigen tuin. De breipatronen zijn duidelijk en overzichtelijk beschreven met geïllustreerde breischema’s, zodat de breiprojecten voor elk niveau geschikt zijn. Bovendien bevat dit boek veel mooie sfeerfoto’s vol ideeën om de vogels een leuke plek te geven in huis.

Wil je een van deze boeken winnen? Beantwoord dan de volgende vraag: Waar woont schrijver Bert Zeijlstra?

Mail het antwoord voor 1 januari naar redactie@krantvandeaarde.nl en zet erbij welk boek je graag zou willen winnen!

Column

39

Paradijs op Aarde Wonen op een landgoed, hoe is dat nu?

Het lijkt prachtig, een statig huis, veel kamers, een grote keuken en het mooiste uitzicht van de wereld. Vriendjes en vriendinnetjes van onze kinderen zijn altijd diep onder de indruk van ons grote huis. Maar wonen op een landgoed betekent ook leven met erfgoed, zowel binnen als buiten. Een huis vol met spullen van vroeger.

Sinds 1995 woon ik samen met mijn man Frans en onze drie kinderen op het landgoed. Ik kwam uit de stad en verhuisde naar het paradijs op Aarde. Want wie woont er nu zo mooi, met zulk uitzicht en zo’n prachtig natuurschoon om zich heen? Ik prijs mezelf echt elke dag gelukkig dat ik op deze plek mag wonen.

Wat is dan de keerzijde? Allereerst stonden en staan er nog steeds veel spullen van de voorouders van Frans in ons huis.

Enerzijds charmant, maar anderzijds betekent het ook een grote verantwoordelijkheid. Bovendien moet de rest van je interieur passen bij de sfeer en stijl van wat er al stond. Strak en modern past daar zeker niet bij. Gelukkig is dat ook niet onze smaak, maar je bent minder vrij in je keuzes. Het huis heb ik niet geheel naar mijn hand kunnen zetten, zoals een ander dat kan in een koophuis; verbouwen, voorzien van een nieuwe keuken, badkamer en moderne apparatuur.

In de winter is het koud in huis, zoals in veel oude huizen die slecht geĂŻsoleerd zijn. Gelukkig hebben we een houtkachel die de kamers extra kan verwarmen als het nodig is.

Natuurlijk is alles betrekkelijk. Die ongemakken neem ik op de koop toe, want ik zou nergens anders willen wonen. Het is een heerlijke plek en een gezellig huis met een ziel. Maar stiekem verlang ik weleens naar een klein, knus, warm huisje, waar alles het goed doet.

Nathalie van Verschuer - des Tombes, Marienwaerdt

40

Recept

Taart met een dakje Kun je van een recept uit je dak gaan? Dat het zo lekker is dat je huis te klein is? Dit is tenslotte een woonspecial dus we gingen op zoek naar een dergelijk recept. Appeltaart misschien? Daarmee verkoop je immers huizen: als er een geurende appeltaart in de oven staat schijnen mensen zich direct thuis te voelen en de barsten in de muur niet meer te zien. Jammer is alleen dat deze truc werkt zolang huizenjagers het niet weten, en die tijd is voorbij. Als je nu appeltaart ruikt op huizenjacht ga je vermoeden dat de geurende oven een lekkende riolering moet verhullen, en ben je juist extra op je hoede. Tijd voor een nieuwe manier om vertrouwen en warmte te scheppen in huis, ook als je dat huis níet wilt verkopen. We bakken een taart met peren, en kaneel voor die extra geursensatie, met een dakje van deeg. Met deze taart in de oven wil je de deur niet meer uit, laat staan je huis verkopen! tekst Renske de Zwart

Recept voor een Tarte Tatin met peren en kaneel Dit is het recept voor een klassieke tarte tatin; een (appel)taart die omgekeerd wordt gebakken. Het deeg ligt als een dakje over de vulling en de taart wordt na het bakken pas omgedraaid.

Maak eerst het deeg:

• 250 gram bloem • 130 gram koude roomboter, in stukjes gesneden • 40 gram basterdsuiker • mespunt zout • 2 eidooiers • ½ dl. water

Zeef de bloem in een ruime kom en voeg de suiker toe. Maak een kuiltje in het midden en doe daarin de boter, zout en eidooiers. Giet drie eetlepels water over het geheel en kneed alles zo snel mogelijk met de vingertoppen door elkaar om te voorkomen dat de boter warm wordt en het deeg plakkerig maakt. Voeg de rest van het water toe als het deeg te droog is.

Als het een mooie bal is, kneed je het deeg kort door met de muis van de hand en druk je het uit tot een lap van 1 centimeter dikte. Vorm hiervan weer een bal en pak hem in folie en laat twee uur in de koelkast rusten.

Recept

Voor de vulling: • 2x 60 gram bruine basterdsuiker • 80 gram boter in kleine stukjes • ruim boter om de bakvorm in te vetten • een eetlepel kaneel, of meer naar smaak • 4 stevige, sappige handperen Verwarm de oven voor op 220 graden, of 200 graden bij een heteluchtoven. Beboter een ronde platte bakvorm (neem geen springvorm want die lekt!) met ruim boter. Het moet een dikke laag zijn. Strooi hierover de eerste lading van 60 gram suiker. Deze laag zal gaan karamelliseren in de oven tijdens het bakken. Schil de peren, snijd kleine peren over de lengte door de helft, en grote peren in kwarten. Verwijder het klokhuis, en leg de stukjes met de bolle kant naar onderen in de schaal.

Maak er een mooi patroon van, dat de hele bodem bedekt.

Strooi hier de tweede lading van 60 gram suiker overheen en de eetlepel(s) kaneel, en tot slot de 80 gram botervlokken.

Haal het deeg uit de koelkast en rol dat uit tot een ronde lap van ongeveer een halve centimeter dik. Hij moet de hele bakvorm kunnen bedekken. Leg het deeg losjes over de peren en duw de randen goed aan. Snijdt eventueel overtollig deeg weg. Door een paar gaatjes in het deeg te prikken kan het vocht van de peren ontsnappen en krijg je een krokantere korst. Bak de taart in het midden van de oven ongeveer in 25 minuten gaar. Kijk of de bodem gaar is en de peren lekker hebben geprutteld in de suiker en boter. Als de taart halflauw is kun je hem omdraaien op een schotel. Dit doe je door de schotel op de bakvorm te leggen en het geheel dan in een snelle beweging om te draaien.

Een lik crème fraîche er bij, of geklopte slagroom en genieten maar!

41

Met deze taart in de oven wil je de deur niet meer uit, laat staan je huis verkopen!

42

Agenda

Agenda (H)eerlijk breiklimaat Op maandag 10 oktober was het voor de achtste keer de jaarlijkse Dag van de Duurzaamheid. Door heel Nederland vonden duizenden duurzame activiteiten plaats. Tevens werd met het publiceren van een speciaal hiervoor ontworpen breipatroon het startsein gegeven voor de Warme-Truiendag op 6 februari. Op die dag wordt iedereen opgeroepen een warme trui te dragen om daarmee de verwarming één of twee graden lager te kunnen zetten. Per graad lager bespaar je maar liefst 6 procent energie: een simpele manier om iets te doen voor het klimaat.

Wonen & Design De aftrap voor het nieuwe woonseizoen wordt traditioneel altijd gegeven op de VT Wonen & Design Beurs in Amsterdam. Hier waren eind september al de nodige duurzame trends te spotten. Bijvoorbeeld als lampen vermomde boomstammetjes voor in de tuin, meubels en kunst van bomen door Edward Otten (hout blijft booming) en, meest verrassend: meubels op maat van Jacco Bakker met daarin Hollands gras verwerkt.

Zo’n trui brei je natuurlijk van duurzame garens, die tegenwoordig steeds beter verkrijgbaar zijn. Bijvoorbeeld op een van de vele handwerkbeurzen die door het hele land worden georganiseerd. Noteer alvast in de nieuwe agenda: 9 t/m 12 februari in Zwolle (Handwerkbeurs), 17 t/m 19 maart in Tilburg (Knit & Knot), 19 en 20 mei in Rijswijk (Nederlandse Breidagen), 6 en 7 oktober in Rijswijk (Handwerkdagen) en 1 t/m 5 november in Utrecht (Kreadoe).

Op de Dutch Design Week, van 22 tot 30 oktober in Eindhoven, was nog veel meer (duurzaam) moois te ontdekken. Negen dagen lang werden hier op honderd locaties processen, experimenten en ideeën, antwoorden en oplossingen van 2500 designers gepresenteerd. Wat ik in eruit vond springen: Fruitleather Rotterdam (van afgedankt fruit wordt leer gemaakt voor onder meer tassen), SEA ME (een expositie naar de mogelijkheden om van zeewier meubels te maken), Brightloops (een kledingcollectie gemaakt van kledingafval), de Bieterbal (gevuld met bieten in plaats van vleesafval) en Hulki (eco-vriendelijke speelhuizen van Piet Hein Eek voor de kleintjes).

Uitwaaien Bij de herfstperiode horen lange boswandelingen, stoofpotjes met vers geplukte paddenstoelen erin verwerkt en heerlijk baksels van net geoogste appels en peren. Wie hier nog inspiratie voor nodig heeft na alle zomerse vega-festivals en nazomerse oogstfeesten kan eens een bezoekje gaan brengen aan de streekmarkt Verhildersum in Leens (Groningen). Deze markt voor fijnproevers wordt ook in de wintermaanden op iedere derde zaterdag van de maand gehouden bij de museumboerderij van Borg Verhildersum. Aan de vele kraampjes zijn dan van 10 tot 16 uur verse, regionale en seizoensgebonden producten te koop als vlees, vis, kaas, groente en fruit, maar ook (h) eerlijke extra’s als cider, taartjes, honing en vruchtensappen.

Agenda

43

In het donker Als je toch in de provincie Groningen bent, breng dan ook een bezoek aan het Nationaal Park Lauwersmeer. Dit park is onlangs door de International Dark Sky Association (IDA) officieel uitgeroepen tot Dark Sky Park: een gebied waar het donker is, waar de duisternis behouden blijft en waar bezoekers ‘s nachts welkom zijn om die duisternis te beleven en de sterrenhemel te zien. De benoeming voor het Lauwersmeer is bijzonder, omdat Nederland een van de landen is met de meeste lichtvervuiling ter wereld.

Om mensen bewust te maken van dit probleem wordt jaarlijks een Nacht van de Nacht gehouden, dit jaar was dat op zaterdag 29 oktober. Voor één nacht wordt dan aan gemeenten en bedrijven gevraagd alle aanlichting te doven van gebouwen, monumenten, kerken of bruggen. Ook worden er verspreid over het land honderden evenementen in het duister georganiseerd. Vanzelfsprekend ook in Lauwersmeer. De eerstvolgende activiteit daar in het donker is op 13 december, een nacht waarin er meer ‘vallende sterren’ te zien zullen zijn dan normaal. De boswachter vertelt er alles over en als het onbewolkt is kun je ze liggend op een veldbed bekijken.

Lekker naar de film Wie van natuurfilms houdt, kan zijn of haar hart ophalen op een toenemend aantal festivals als het Wildlife Film Festival in Rotterdam of Nature Talks in Ede. Iets verder weg, maar ook zeer de moeite waard, is een bezoek aan een van de vele filmfestivals die Podium Vlieland organiseert.

Met de mooiste films met ruiters en paarden (25 november), de witste films voor de donkere dagen (16 t/m 18 december) en Scandinavische thrillers bijvoorbeeld (vrijdag 6 en 20 januari). Afgewisseld met een winterse wandeling op dit fraaie eiland kan je weekendje weg niet meer stuk. Niet voor niets werden de Waddeneilanden onlangs massaal uitgeroepen tot mooiste natuurgebied van Nederland.

Rot op met je milieu Op de televisie is er dit najaar ook genoeg groens te zien. Bijvoorbeeld iedere maandagavond vanaf 19.20 uur op NPO1 Groen Licht, een journalistiek reportageprogramma over groene feiten en fabels. Toegankelijk en praktisch voor iedereen die geïnteresseerd is in een groener leven, voor zichzelf en een betere wereld.

Nieuw vanaf dinsdag 11 tot vrijdag 14 oktober was de serie Rot op met je milieu (terug te zien via Uitzending gemist). Zes mensen met een uitgesproken mening over het milieu woonden twee weken lang in één huis, dat langzaam volliep met afval; een boeiende confrontatie met de hoeveelheid rotzooi die ze dagelijks produceerden. Ook op andere manieren werden ze elke dag geconfronteerd met de verschillende vormen van vervuiling die onze levensstijl veroorzaakt. Zo liet presentator Dennis van der Geest ze werken als vuilnisman, meehelpen bij een varkenshouder, vuilnis uit de zee sorteren en meelopen met een ‘dumpster diver’ (iemand die rondsnuffelt tussen vuilnis op zoek naar bruikbare spullen).

TONZON: “klimaateffectief” TONZON Vloerisolatie®

de meest klimaateffectieve vloerisolatie ter wereld TONZON Vloerisolatie met Thermoskussens heeft in de praktijk een hoger effect op de vloer temperatuur dan ander materiaal. De hogere vloer temperatuur biedt meer wooncomfort en een veel grotere energie­ besparing die bij vloer verwarming kan oplopen tot wel 40%. De energie die nodig is voor grondstof, fabricage, verpakking, transport en aanbrengen is al binnen enkele winterweken terugverdiend.

De Thermoskussens worden gecombineerd met een stevig zeil (Bodemfolie) op de bodem van de

kruipruimte tegen vocht en radongas: de oplossing voor veel vochtproblemen. Omdat het opvouwbare materiaal handig te verwerken is in vaak krappe kruip­ ruimtes, valt de investering reuze mee.

De all­in richtprijs voor het aanbrengen bedraagt bij 30 m2 € 1.325,­ en bij 50 m2 € 1.850,­. (inclusief materiaal, montage en btw en exclusief eventueel te verkrijgen subsidie) T: 0900 ­ 28 66 966

(€ 0,10 p/min)

tonzon.nl

TONZON Vloerisolatie • sinds 1980 de oplossing

E: info@tonzon.nl