waar speel jij in zierikzee?
Gerdien Janse Yebo-Yoga Erik van uffelen zumm ontwerpbureau
2
VOORWOORD "Waar speel jij in Zierikzee?” Met die vraag hielden Gerdien Janse van Yebo-Yoga en Erik van Uffelen van Zumm Ontwerpbureau zich een week lang bezig in de projectruimte aan de Mol 9 te Zierikzee. Beiden zijn ouders van jonge kinderen en liefhebbers van de historische binnenstad. Gerdien Janse is lachcoach en geeft bewegingsonderwijs voor kinderen, Erik van Uffelen is ruimtelijk ontwerper en bouwkundig adviseur. Twee totaal verschillende disciplines hebben elkaar opgezocht om de leefbaarheid van de binnenstad voor kinderen te onderzoeken in het kader van het project “Van Knoop naar Knop” van het CbK. Voor het onderzoek is de projectruimte een week lang ingericht als pop-up binnenspeeltuin. We hebben met ruim 150 mensen van gedachten gewisseld over de leefbaarheid van de binnenstad voor kinderen. Ouders kwamen praten terwijl de kinderen konden spelen. Het enthousiasme van de kinderen en de enorme betrokkenheid van de inwoners, de bedrijven en de gemeente was hartverwarmend. Het was een intensieve week waarin we veel te weten zijn gekomen maar ook persoonlijk hebben geleerd. Kinderen hebben onze ogen geopend door zelfs speeltoestellen voor volwassenen te ontwerpen en ook hebben we geleerd dat je problemen niet altijd hoeft te verkleinen om ze op te lossen maar dat je ze soms beter groter kan maken, veel groter! Door het project “Van Knoop naar Knop” is een bijzondere en inspirerende samenwerking ontstaan, we bedanken het CbK voor de uitnodiging en de uitdaging!
Gerdien Janse, Erik van Uffelen Zierikzee, juni 2015
3
4
SAMENVATTING Een week lang stond de projectruimte aan de Mol 9 in het teken van het kind. Het onderzoek naar de leefbaarheid van de binnenstad van Zierikzee voor kinderen heeft veel reacties van gebruikers losgemaakt. Bijna alle maatschappelijke partijen in Zierikzee zijn bij het onderzoek betrokken. In gesprek met de onderzoekers en elkaar zijn belangrijke thema’s verkend en besproken. De binnenstad van Zierikzee telt 434 kinderen (tot 14 jaar). Hoeveel kinderen de stad bezoeken is niet bekend. De binnenstad ziet er prachtig uit en er zijn heel wat leuke natuurlijke voorzieningen maar het ontbreekt in de binnenstad aan aantrekkelijke speelplaatsen. Speelplaatsen zijn weggestopt en slecht zichtbaar. Er wordt veel thuis en bij vriendjes gespeeld maar niet op straat. Het vriendennetwerk van jonge kinderen verbindt zich op school of op de sportvelden. Minder in de straat en in de buurt. Op verschillende plekken wordt overlast ervaren van vaak wat oudere kinderen (14 tot 20 jaar), de zogenaamde hangjongeren. Door bij het ontwerp en de materiaalkeuze rekening te houden met alle gebruikers en door deze samen met de omwonenden in het proces te betrekken wordt het draagvlak vergroot en kan overlast worden beperkt. Buiten spelen is belangrijk voor kinderen en hun ouders, het heeft een positief effect op de gezondheid en de ontwikkeling van sociale vaardigheden. Maar het is ook van belang voor de economie. Ook voor toeristen, waarvan een aanzienlijk deel uit kinderen bestaat, is het van meerwaarde als de stad aantrekkelijk is voor kinderen. Toeristen vermaken zich beter, blijven langer en komen vaker terug. Dit werd door zowel de bezoekers als de ondernemers bevestigd. Er is niet veel vrije ruimte in de binnenstad maar wel genoeg om een goed aanbod aan voorzieningen te creÍren. Het is belangrijk dat er zorgvuldig wordt nagedacht bij de inrichting van de ruimte, dat dit kwalitatief is afgestemd op de omgeving en dat gebruikers en bewoners bij de inrichting betrokken worden.
5
6
INLEIDING Kinderen kunnen overal wel spelen, op social media wordt de binnenstad van Zierikzee ook wel als één grote speelplaats omschreven. Natuurlijk is een stoepje, een trappetje of ander straatmeubilair een vanzelfsprekend beweegmoment voor jonge kinderen. Maar kunnen kinderen zich ook écht heerlijk uitleven? Nu is de vraag "Waar speel jij in Zierikzee?" de belangrijkste vraag geweest in ons onderzoek naar de leefbaarheid van de binnenstad voor kinderen. Maar hoe belangrijk is buitenspelen en wat vinden bewoners, de gemeente en ondernemers daarvan? Waar liggen er kansen en mogelijkheden? Dit hebben we onderzocht. Er worden een aantal concrete voorstellen gedaan die rijp zijn om verder uitgewerkt te worden. Leuk, kwalitatief en kunstzinnig. Speelplekken waar een glimlach van oor tot oor van jong tot oud de boventoon voert door toevoeging van de lol-factor. Wie pakt dit op? U? Wij? De gemeente? De ondernemers? Laten we het samen doen. Wij willen SPELEN! Like “Spelen in Zierikzee” op Facebook, doe mee en volg de ontwikkelingen.
7
8
NUT, NOODZAAK EN POTENTIE Buiten spelen is leuk, gezond, leerzaam en goed voor de sociale ontwikkeling van kinderen én hun ouders. Het zorgt voor levendigheid op straat, kinderen en ouders ontmoeten elkaar. Zichtbaar buitenspelen heeft ook een uitstralend effect op anderen, zien spelen doet spelen. Er zijn twee typen spelende kinderen: de avontuurlijke speler en de actieve speler. De avontuurlijke speler is een kind met vaak originele spelopvattingen die een plekje nodig heeft, klimt in bomen en bouwt een hut tussen de bosjes. De actieve speler verbetert zijn conditie op het voetbalveld of gaat al steppend door de straat. Veilige straten en pleinen zonder doorgaand verkeer zijn ideaal om te skaten, steppen, fietsen of voetballen. Er wonen 434 kinderen (tot 14 jaar) in de binnenstad. Het is waardevol voor een stad als er veel gezinnen met kinderen wonen. Een wijk met goede speelvoorzieningen is aantrekkelijker om te wonen. Andersom weerhoudt het ontbreken van speelvoorzieningen gezinnen ervan om zich er te vestigen. Investeren in speelvoorzieningen is een investering in de toekomst van de stad en kan eraan bijdragen om de “krimp” tegen te gaan. De binnenstad kent een andere speelcultuur dan de woonwijken rondom de stad. Er wordt veel thuis en bij vriendjes gespeeld maar niet op straat. Het vriendennetwerk van jonge kinderen verbindt zich op school of op het sportveld. Niet in de straat en de buurt. Bewoners kennen de kinderen uit de straat niet en ouders geven aan dat ze vaak kinderen naar vriendjes moeten brengen en halen. Even om de hoek kijken of je vriendjes ook buiten zijn gebeurt haast niet. Vooral voor kinderen in de leeftijdscategorie tot 6 jaar is er behoefte aan meerdere kleine speelvoorzieningen dicht bij huis. Kinderen en ouders ontmoeten elkaar wat het buurtgevoel versterkt.
Leeftijd 0-4
147
5-9
121
10-14
166
Totaal
434
Ook voor de toerist, waarvan een aanzienlijk deel uit kinderen bestaat, is het aantrekkelijk als er speelvoorzieningen zijn. Als kinderen zich amuseren zullen zij het leuker vinden om Zierikzee te bezoeken en zal een bezoek aan Zierikzee langer duren. Toeristen strijken neer op een terras terwijl de kinderen spelen, ze komen graag nog een keer om de rest te bekijken. Bewoners geven aan dat ze hiervoor zelf vaak uitwijken naar de vakantieparken op het eiland. 9
arGumentenkaart wat zijn de arGumenten voor een kindvriendelijke oPenbare ruimte?
Gezondheidsvoordelen en -kansen
Gezondheid
t t t t t
beweging (norm gezond bewegen) preventie chronische aandoeningen minder overgewicht betere ogen welzijn
Leren zowel over/voor jezelf als anderen
PersoonlijkheidsvorminG
kind
t t t t t
burgerschapsvorming en identiteitsvorming samenleven; sociale vaardigheden; integratie cognitieve vaardigheden; creativiteit en intelligentie zelfstandige mobiliteit grenzen verleggen; risico’s nemen en beheersen
Het recht op spelen, recreatie (art 31) en participatie (art 12)
kinderrecht
t t t t t
recht op vrije tijd recht op participatie plezier ‘wat vond jezelf leuk toen je kind was’ recht op natuur
Diverse voordelen bij natuurcontact
natuurcontact
t t t t t
creatiever spel verbondenheid met de aarde minder ziek door vies worden rust, concentratie (minder adhd); leerprestaties nature deficit disorder 10
wat zijn de arGumenten voor een kindvriendelijke oPenbare ruimte?
verblijfs- en ontmoetkwaliteit
‘Als het goed is voor kinderen, is het goed voor de maatschappij’
t t t t t t t t
ruimte voor ontspanning en inspanning voldoende groen; huizenprijzen en zorg- ziektekosten ruimte voor ontmoeting voldoende veilig, maar ook avontuurlijk een veilige ruimte in sociale zin, met plek voor spontane ontmoeting modal split (meer fiets/voetgangers en ov-gebruik) meer mensen bij elkaar in steden is minder fossiele brandstoffen groen/blauwe ruimte goed voor water- en temperatuurproblemen stadse omgeving t imago buurt t bestrijden criminaliteit/vandalisme Goed voor kinderen - goed voor voetgangers en fietsers = goed voor maatschappij
verPlaatskwaliteit
maatschaPPij
t veilige routes en veilig verkeer t leuke routes? Kwaliteit - denken vanuit de wens van de gebruikers
wens Gebruikers/ kinderen
t t t t
input bewoners en kinderen bij ontwerp input bewoners en kinderen bij beheer mentaal eigenaarschap gebouwde/geleefde/gedeelde ruimte
Gezinnen behouden voor de stad is belangrijk Gezinnen behouden voor stad
t in economische zin: grotere huizen; meer woz, actief gebruik (bepaalde) voorzieningen; minder reistijd naar werk; productiviteit t voor de kenniseconomie (kenniswerkers meest productief in jaren waarin kinderen klein zijn en kenniseconomie heeft ontmoetingen nodig) t vanuit sociale cohesie (gezinnen hebben meer contacten) 11
12
WAT IS ER? WAT VINDEN WE ERVAN? “Zierikzee is één grote speeltuin”, “Er is helemaal niks”, “Waar zijn de kinderen?” Uiteenlopende geluiden en beoordelingen. Wandelend door Zierikzee klimmen de kinderen over stoepjes en hekjes, glijden ze van de trappen van de Nieuwe Kerk, klimmen op de kunstwerken of spelen in de fonteinen. Zierikzee is rijk aan objecten waarmee gespeeld kan worden. Ook zijn er regelmatig activiteiten, zeker nu het Havenplein autovrij is. Het valt op dat het plein steeds vaker gebruikt wordt, met optredens, sport, spel, springkussens en natuurlijk de ijsbaan. Jammer dat dit steeds maar even is. Voor de actieve speler heeft Zierikzee vooral rondom de Nieuwe Kerk en het Havenplein voldoende plek. Helaas zijn de gebruiksregels niet altijd duidelijk voor kinderen. Mogen de kinderen voetballen en steppen op het Havenplein of worden ze weggestuurd? En waar kunnen ze dan naartoe? Veel plekken zijn onveilig door het verkeer of er is overlast voor omwonenden of het winkelend publiek. Échte speeltuinen zijn er nauwelijks, ze zitten vaak verstopt en zijn verouderd. Als naar de speelnorm gekeken wordt (een speelplaats binnen 100 meter voor 0 - 6 jarigen en binnen 300-500 meter voor 6 - 12 jarigen) dan is te zien dat de binnenstad er karig van af komt. Bovendien zijn veel van de speeltuinen niet aantrekkelijk om in te spelen, het aanbod aan speeltoestellen is te klein en het onderhoud is achterstallig. Zierikzee heeft geen voorzieningen voor binnenspelen. Toeristen geven aan dat zij de speeltuinen niet kunnen vinden en dat zij het fijn zouden vinden als er voorzieningen voor kinderen zouden zijn; lekker op het terras zitten als de kinderen spelen. Vader met de kinderen naar de speeltuin terwijl moeder gaat winkelen (of andersom). Ook worden speelhoekjes in restaurants gemist. Voor 6 - 12 jarigen is het aanbod erg laag. Voor deze doelgroep is eigenlijk alleen de voetbalkooi op de Mosselboomgaard interessant. Verder is er, behalve schommelen en koppeltjeduikelen niet veel te doen voor deze groep. Zij moeten terecht buiten de binnenstad. 13
4 Slingerbos (2) 8 H.J. Doelemanplein
drukke wegen en
water vormen barriĂŤres
2 J.L. De Jongeschool 3 Slingerbos (1)
6 Mosselboomgaard 1 Pieterseliestraat 5 Lange 7 Nw. Bogerdstraat speelaanbod met actieradius voor 0-6 jarigen (100m)
14
Groendal
In de binnenstad zijn de volgende speelplaatsen: 1 2 3 4 5 6 7 8
Pieterseliestraat Schoolplein J.L. de Jongeschool Slingerbos (1) Slingerbos (2) Lange Groendal Mosselboomgaard Nieuwe Bogerdstraat (vervallen) H.J. Doelemanplein (vervallen)
De Breedveldspeeltuin in de wijk Malta en de speeltuin van de kinderboerderij liggen nabij de binnenstad. Deze speeltuinen zijn leuk maar niet altijd open en te ver weg om geheel te voorzien in de behoefte. Het skatepark buiten de stad is bedoeld voor de oudere kinderen uit heel Zierikzee en ligt hiervoor op een prima plaats. Voor natuurlijk spelen is in de binnenstad weinig plaats, het Slingerbos wordt hier wel een beetje voor gebruikt maar wordt niet echt goed benut. Mede door de staat waarin de speeltuinen zich verkeren en de afgelegen locaties van veel speeltuinen worden een aantal hiervan gebruikt door hangjongeren. Om overlast te beperken is de speelplaats bij de Nieuwe Bogerdstraat ontmanteld en zijn bij veel andere speeltuinen de bankjes verwijderd. Hangjongeren worden verdreven maar vinden elders een nieuwe plek. Hoe minder plekken er zijn voor hangjongeren (ook het afsluiten van schoolpleinen draagt hieraan bij) hoe groter de overlast op de resterende plaatsen is. De overlast concentreert zich op dit moment op de speelplaats aan de Mosselboomgaard. Voor de jonge kinderen is de speeltuin aan de Pieterseliestraat het meest aantrekkelijk; klimmen, glijden en een huisje. De speeltuin bij de J.L. de Jongeschool is netjes en ziet er leuk uit, fijn dat dit schoolplein niet helemaal afgesloten is. De overige speeltuinen voldoen niet aan de verwachting.
15
1 PIETERSELIESTRAAT + Speelhuisje Basket Leuk Niet goed vindbaar Niet in het zicht van woningen
 
2 SCHOOLPLEIN J.L. DE JONGESCHOOL + Schoolplein altijd open Avontuurlijk Natuurlijk Overzichtelijk Weinig speelelementen
16
3 SLINGERBOS (1)  
+ Geen Speeltoestellen oud en kapot Geen bankjes Niet centraal gelegen
4 SLINGERBOS (2) + Beter iets dan niets Veel hondenpoep Wordt op dit moment weinig gebruikt
17
5 LANGE GROENDAL + Netjes Achteraf Niet geschikt voor jonge kinderen Geen bankjes
 
6 MOSSELBOOMGAARD + Kleurrijk Kunstgras Voetbalkooi wordt veel gebruikt Overlast van hangjongeren Veel zwerfafval Speeltoestellen niet uitdagend voor jonge kinderen
18
7 NIEUWE BOGERDSTRAAT Deze speeltuin is in verband met overlast ontmanteld, er is nog niets voor in de plaats gekomen.
8 H.J. Doelemanplein In verband met de herontwikkeling van deze wijk is de speeltuin ontmanteld, hier zal een nieuwe speeltuin voor terug komen.
19
BuzĂŠe
Slingerbos
Kerkplein Havenpark
Nw Bogerdstraat
20
KANSEN De binnenstad lijkt nog voldoende kansen te bieden om meer ruimte voor spelen te creĂŤren. Omdat het om een monumentale binnenstad met beperkte ruimte gaat is het extra belangrijk dat de inrichting kwalitatief aansluit bij de omgeving. Er zijn veel impulsen van ondernemers en de gemeente. Denk aan de Meelstraat promenade, de nieuwe bewegwijzering en de herinrichting van het Havenpark. Om een acceptabele dekking te krijgen zouden er een aantal locaties aan de huidige voorzieningen kunnen worden toegevoegd. Er zijn mogelijkheden op onder andere het Havenpark, het Kerkplein, de Nieuwe Bogerdstraat en het Slingerbos. In de binnenstad zijn twee kikkerfonteinen. Fonteinen zijn magneten voor jonge kinderen. Het versterken van dit thema biedt kansen voor herkenbare looproutes voor kinderen naast de bestaande looproutes voor de toerist. Het Kerkplein is voor iedereen aantrekkelijk. Het heeft voldoende ruimte voor de actieve speler en er is voldoende ruimte om elementen toe te voegen voor de avontuurlijke speler. Maak de verbinding naar het Stadhuismuseum en je hebt een totaalconcept! Het Slingerbos wordt gebruikt door bewoners en de direct aanwonenden. Er is een actieve buurtvereniging en plan BuzĂŠe ontwikkelt zich aan de rand. Daarnaast is het een groene verbinding tussen parkeerterrein St. Hilaire en de stadspoorten. Stadspoorten die dit jaar worden opengesteld voor publiek. De gemeente is een nieuw speelbeleid aan het ontwikkelen, wij vinden het belangrijk dat de binnenstad van Zierikzee hierin voldoende aandacht krijgt. Bewoners kunnen zelf ook een ontwikkeling op gang brengen zoals in de wijk Noorderpolder is gebeurd. Er zijn subsidiemogelijkheden voor natuurlijk spelen, crowdfunding is een mogelijkheid en er zijn veel stichtingen actief die fondsen werven voor goede doelen. Nieuwe ontwikkelingen kosten geld, dit mag echter geen reden zijn om te stoppen met nieuwe initiatieven. Waar mogelijk kunnen we proberen om samen met gebruikers meer aandacht te vragen.
21
AVONTURENPAD Avonturenpad met verstopte spelprikkels in de bosjes aan weerszijden van het wandelpad. Natuurlijk spelen en ontdekken!
Doelgroep 2-8 jaar (actief, avontuur) Investering c.a. â‚Ź 30.000,-
22
D SLINGERBOS
23
SPELEN MET KUNST Kunstzinnige speelobjecten hebben aantrekkingskracht op kinderen en volwassenen. Een goede voorziening op deze locatie draagt bij aan het verlevendigen van het plein. Een aanvullende spelprikkel op de hoek bij de Meelstraat kan de bezoekers van de stad verleiden om de Meelstraat in te gaan. Doelgroep 2 - 12 jaar (avontuur) Investering c.a.â‚Ź 50.000,-
24
BIJ DE DIKKE TOREN
25
  Het oude speelterrein lag achteraf en uit het zicht, er is veel overlast geweest door hangjongeren. Een nieuwe speelplaats zou daarom in het zicht en de loop kunnen worden aangelegd. Het oude parkeerterrein kan worden ingericht als hondenuitlaatplaats of parkeerterrein. Doelgroep 0 - 6 jaar (avontuur) Investering c.a. ₏ 15.000,-
SPEELPLAATS 26
NIEUWE BOGERDSTRAAT 27
 
SPELEN IN HET speeltuin
markeren oversteek
28
bankjes bij fontein
NIEUWE HAVENPARK Centraal gelegen in de stad, goed zicht. De ideale plek voor een speeltuin voor alle leeftijden. Passende hoogwaardige speelelementen op deze locatie houden ook de toeristen vast op de terrassen doordat de kinderen zich zullen vermaken. En als de kinderen het naar hun zin hebben‌ Binnen het huidige ontwerp kan een speeltuin eenvoudig worden ingepast (en ook het vervallen van de boei als klauterobject worden gecompenseerd). Aandachtspunten - bankjes bij de fontein - oversteekplaatsen markeren Doelgroep 0 - 14 jaar (actief/avontuur) Investering c.a.₏ 90.000,-
29
stadhuismuseum
EEN DERDE KIKKERFONTEIN… Twee kikkerfonteinen is eigenlijk een beetje vreemd, hoe los je dit op; maak er nog een kikkerfontein bij! Bijvoorbeeld een losse kikker die af en toe een straaltje water spuit. De kikkers werken als een magneet op kinderen, bezoekers komen weer in de Meelstraat! Aangevuld met vaste of losse inrichtingselementen wordt het écht gezellig! Ook de waterpomp zou weer werkend kunnen worden gemaakt. Doelgroep: alle leeftijden (avontuur) Investering c.a.€ 20.000,-
30
JAN RAP EN ZIJN MAAT Wie kent Jan Rap en zij maat niet, onderga het verhaal in het Gravensteen! Geen museum maar een belevenis, een extra reden om Zierikzee te bezoeken! Doelgroep: 4 - 14 jaar (avontuur) Investering n.t.b.
31
IEDEREEN VOELT ZICH THUIS OP DE MOSSELBOOMGAARD Jongeren hebben een plek nodig om te hangen en hiervoor zijn voorzieningen nodig. Voor de intensief gebruikte voetbalkooi zijn in de binnenstad geen alternatieve locaties beschikbaar maar met een paar eenvoudige aanpassingen kan de overlast wel worden teruggedrongen:
• Verplaatsen van de zithoek van de bebouwing af. • Prullenbakken, zonder klep, náást de bankjes. • Een groenbuffer tussen de woning aan de noordzijde en de speelplaats.
• Het verplaatsen van de schommels. • Het toevoegen van enkele uitdagende speelelementen.
• Aanpassen/verplaatsen entree voetbalkooi. • Kunstgras in plaats van tegels. Draagvlak van bewoners en gebruikers is essentieel. Investering € 5.000,- tot € 40.000,-
32
BINNENSPEELTUIN Een speelvoorziening voor slecht weer is er niet in Zierikzee. Er zijn vast mogelijkheden in bestaande gebouwen, in het Sportblok, voormalig dansschool Kramer of bij de herontwikkeling van het SAS. Ook zijn er mogelijkheden als tijdelijke voorziening in leegstaande winkelpanden. Bijvoorbeeld een crèche voor kinderen als de ouders willen winkelen!
33
 
In plan Buzee is een speeltuin gepland. Wat een kans om de binnenstad te verrijken. Een goed ingerichte speeltuin draagt bij aan sociale cohesie in de wijk. Bij de inrichting rekening houden met de gebruikers; van peuters en kleuters tot hangjongeren. De speeltuin kan aansluiten op de speelervaringen van een avonturenpad in het Slingerbos en de toon zetten voor andere speeltuinen in de binnenstad. Uitdaging en afwisseling!
SPEELTUIN BUZEE ZET 34
T DE TOON ! 35
  stadhuismuseum
36
CONCLUSIE Kunnen we na een intensieve week antwoorden geven op onze vragen? • • • •
Waar speel jij in Zierikzee? Hoe belangrijk is buiten spelen? Wat vinden bewoners, de gemeente en ondernemers? Waar liggen er kansen en mogelijkheden?
De vraag “Waar speel jij in Zierikzee” werd helaas door veel kinderen beantwoord met “thuis”. Dit wordt niet door iedereen als bezwaarlijk ervaren maar tegelijkertijd wordt, met name door jonge kinderen, aangegeven dat ze het liefst BUITEN spelen. Spelen is belangrijk en waardevol voor de stad Zierikzee. Hoe belangrijk blijkt ook uit de grote aantallen mensen die hun mening of expertise inbrachten. Het onderwerp leeft, meer nog dan we hadden gedacht. Samen met kinderen, professionals en bewoners zijn veel ideeën besproken. Buiten spelen is belangrijk voor de sociale ontwikkeling en de gezondheid. Hiernaast is het, versterkt door het toerisme, ook economisch van belang. Er zijn kansen genoeg om van Zierikzee écht een leuke stad voor kinderen te maken. De ideeën die in dit onderzoek zijn uitgewerkt zijn slechts een greep uit de mogelijkheden. Ze zijn gekozen vanwege de huidige ontwikkelingen in de stad en de haalbaarheid. Met z’n allen de schouders eronder zetten is de enige manier om veranderingen tot stand te brengen. De gemeente is de belangrijkste speler in de ontwikkelingen maar zij kan het vast niet alleen!
37
38
COLOFON Zierikzee, juni 2015 Yebo-Yoga Watergang 33 4303 BA Zierikzee T. 06-15345473 E. gerdien@yebo-yoga.nl www.yebo-yoga.nl Gerdien Janse
Zumm Ontwerpbureau Nieuwe Bogerdstraat 25 4301 CV Zierikzee T. 0111-451300 E. erik@zumm.nl www.zumm.nl Erik van Uffelen
Tekst en illustraties: Yebo-Yoga en Zumm Ontwerpbureau Illustratie pagina 8: Aad Goudappel Argumentatiekaart: Jantje Beton
39
VAN KNOOP NAAR KNOP
KROTofKANS-reeks nummer 36 ©2015
ISBN:
978-90-6354-191-0 Vormgeving
Zumm ontwerpbureau www.krotofkans.nl