Krimp, nou en.
Kaspar Zinsmeister
Krimp; nou en. #1
blog 1 - zondag 29 september
Vanaf morgen zal ik het huis aan de I.M. van der Bijlstraat 6 in Zonnemaire bewonen. Voordat ik mijn plannen voor de komende week schets wil ik mezelf kort introduceren. Mijn naam is Kaspar Zinsmeister. Ik ben architect en stedebouwkundige. Bijna 30 jaar geleden ben ik met twee studievrienden in Delft een architectenbureau begonnen: HDZ architekten. Via hdz-architekten.nl is daarover het nodige te vinden. Vanzelfsprekend hebben de veranderingen die zich voltrekken in stad en landschap mijn (professionele) interesse. Thema Mijn thema voor mijn weekje Schouwen Duiveland is KRIMP, NOU EN. Is krimp erg? Is het niet gewoon de stroom van deze tijd. En als je met de stroom meebeweegt wat zou je kunnen (bij)sturen om kansen in de Krimp te ontdekken. Met deze focus wil ik om me heen kijken in mijn weekje Zonnemaire. Het persbericht dat op de site staat spreekt van Schouwen-Duiveland als ‘anticipeerregio’. Een soort pre-krimp gebied dus. Spreekt hieruit krimp-angst? Ik ben benieuwd hoe ik dat zal ervaren. In ons dichtbevolkte land gaat het naar mijn idee vooral om leefbaarheid. Leegte en landschap zijn voor de leefbaarheid andere Krimp; nou en. #3
condities dan een volle stad. Ik ben benieuwd naar de motieven waarom mensen Zonnemaire of Schouwen Duiveland willen verlaten. Maar ook naar de kwaliteiten waarom mensen willen blijven. En misschien zit daar de kans. Limburg en Drente sturen allerlei PR campagnes de ether in om rust en ruimte en de gemoedelijkheid van de provincie als ‘product’ te verkopen. Is dat de goede weg? Krimp is niet erg denk ik. Over de leefbaarheid van Schouwen Duiveland hoop ik meer te weten te komen. Aanpak Morgengochtend 30 september stap ik in Delft op de fiets als was het een gewone werkdag. Via een nog nader te bepalen route fiets ik naar Zonnemaire. Vanuit het huis aan de I.M. van der Bijlstraat zal ik iedere dag naar een ander deel van Schouwen Duiveland fietsen. Met een camera zal ik vastleggen wat ik tegenkom. En waar mijn blik aan blijft haken. Het kan zijn dat er ideeën opborrelen. Die schets ik dan in een aantekeningenboekje. En natuurlijk hoop ik veel spraakzame Zeeuwen te ontmoeten die mij vertellen waarom ze wegwillen of waarom ze juist willen blijven. Of over wat ze missen in hun leefomgeving. Wat de output zal zijn? Daarover heb ik nog geen idee. We zullen zien.
#4
Uit dit grappige kaartje van Nederland blijkt dat in 1973 de bevolkingsdichtheid op bijna dezelfde manier over ons land verdeeld was als vandaag.
blog 2 - maandag 30 september
10.00u. Alles wat ik nodig denk te hebben is in tassen gepakt en aan de fiets gehangen. Het is prachtig weer. Rustig peddelend verlaat ik de zuidelijke Randstad, het dichtstbevolkte deel van ons land. Langs Den Hoorn en Schipluiden fiets ik door Midden Delfland, een groene ‘snipper’ tussen Delft, Rotterdam, De Nieuwe Waterweg en het Westlandse kassengebied. Het veer MaassluisRozenburg gunt me nog een blik op het intensieve ruimtegebruik van de Rijnmond.
Europaweg en 7e Petroleumhaven Krimp; nou en. #5
Door Vierpolders en Nieuwenhoorn en scherend langs de buitenrand van Hellevoetsluis bereik ik de eerste dam: De Haringvlietsluizen. Aan de overkant voorbij Havenhoofd wordt de ruimte voelbaar.
#6
De Brielsebrug met zicht op de 7e Petroleumhaven.
Nabij Havenhoofd.
Via Havenhoofd, Goedereede, Ouddorp en stukje Noordzeestrandweg (LF1) bereik ik de Brouwersdam. Wat is aangelegd als bescherming tegen de zee is een ideale hotspot voor waterrecreatie. Aan de Grevelingenzijde windsurfers aan de Noordzeezijde kitesurfers en een eindeloze rij campers.
Krimp; nou en. #7
Voorbij Port ZĂŠlande krijg ik zicht op het eiland waar ik de komende dagen mag vertoeven. Aan het eind van de dam ga ik met enkele omleidingen die het gevolg zijn van een afgesloten fietstunnel onder de Dammenweg richting Scharendijke. Na Scharendijke fiets ik achter en over de dijk naar Den Osse en Brouwershaven.
#8
Verder door de polder Kijkuit en de dijk van de polder Nieuw Bommenede. Als ik Zonnemaire al zie liggen, althans de kerktoren is zichtbaar, rijd ik het dorp voorbij over de Dreischorse dijk om via de Oostweg Zonnemaire binnen te fietsen. Daar wacht in de Oude Smisse een welverdiende cappuccino met appelgebak.
Krimp; nou en. #9
Recht tegenover me de villa Dorpszicht, een monument uit 1870.
Omdat ik even moet wachten voordat ik de sleutel kan ophalen kan ik de historie van de plek goed in me opnemen. En die is niet gering. Zonnemaire wordt al in de 10e eeuw vermeld als onderdeel van de eigendommen van de graaf van Holland. Vanaf het moment dat de Zonnemairepolder bedijkt werd (1401) is het dorp ontstaan. De dijken rond de Zonnemairepolder hebben het dorp in februari 1953 beschermd tegen de stormvloed.
#10
Uit circa 1870 dateren twee gepleisterde, éénlaagse villa’s met eclectische details, te weten Oostweg 4, met kroonlijst en rijk gesneden consoles, en Dorpszicht (Zuidweg 1), met hoog opgaande brede dakerker en getoogde vensters met wenkbrauwen. De bebouwing bestaat grotendeels uit dwarse eenlaagspanden, soms met meerdere woningen onder één dak en vaak gepleisterd met schijnvoegen.
Zittend in de zon in het plantsoentje voor ‘mijn deur’ heb ik zicht op het geboortehuis van Pieter Zeeman (natuurkundige 1865 – 1943). Ontdekker van het elektron en daarvoor gelauwerd met de Nobelprijs voor natuurkunde in 1902. Hij is waarschijnlijk de beroemdste in Zonnemaire geboren persoon. Een kleine buste door de universiteit van Amsterdam aan Zonnemaire geschonken staat in het plantsoen. Als ik aankom staat er een prachtig span godinnen (Citroën DS) op de oprit van Pieter Zeeman’s geboortehuis.
Prof. Zeemanstraat 15 heeft een kelder en opkamer. De fraaie, in gele baksteen opgetrokken, trapgevel is voorzien van ontlastingsbogen in rode baksteen, sierankers en een wapensteen. Het huis werd rond 1640 gebouwd, vermoedelijk door Pieter Eeuwigrijck, secretaris van Zonnemaire. Vanaf 1738 waren er predikanten woonachtig en van 1778 tot 1882 was het officieel de pastorie van de Hervormde kerk. Het is het geboortehuis van de Nobelprijswinnaar in de fysica Pieter Zeeman († 1943). Van 1943 tot 1961 heeft het als raadhuis gediend. Krimp; nou en. #11
Daarachter de van veraf herkenbare kerk van Zonnemaire
De Hervormde kerk (Prof. Zeemanstraat 2) is een recht gesloten zaalkerk voorzien van een halfingebouwde toren van twee geledingen met frontalen en een achtzijdige spits. Deze neoclassicistische kerk kwam in 1867 tot stand in opdracht van Jacob Moolenburgh, ambachtsheer van Zonnemaire, ter plaatse van een 15de-eeuwse voorganger. In de toren hangt een klok uit 1525. De kerk bevat een preekstoel uit circa 1780.
En dan als laatste de naamgever van de straat: I.M. van der Bijl. Na deze historische overpeinzing maak ik kennis met Rosalinde van Ingen Schenau sleutelbewaarder en local coach van het project Krot Of Kans. De fiets gaat in de schuur en gewapend met het schone beddengoed ga ik me lekker installeren, koken, eten en een plan voor morgen maken #12
Iman Marinus van der Bijl (Zonnemaire, 14 mei 1914 – Renesse, 10 december 1944) was landbouwer te Zonnemaire en actief in het verzet. Hij nam deel aan het verzet vanuit zijn gereformeerde geloofsovertuiging. In de nacht van 6 december 1944 werd hij gearresteerd door de Duitsers bij een poging met 16 anderen vanuit het bezette Schouwen-Duiveland met een mosselkotter met Engelse commando’s over te steken naar het bevrijde Noord-Beveland. Op 10 december 1944 werd Iman Marinus van der Bijl met negen andere verzetsstrijders opgehangen te Renesse. Ze worden de Tien van Renesse genoemd.
blog 3 - dinsdag 1 oktober
10.00u. Prachtig zonnig weer, camera in mijn zak, kaart voorop het stuur, klaar om op de fiets te stappen. Gisterenavond heb ik een rondje oostwaarts uitgezocht. Eerst dwarrel ik nog een rondje door Zonnemaire op zoek naar een praatje. Ik tref niemand op straat. Iedereen is aan het werk of naar school denk ik.
Krimp; nou en. #13
Aan het werk. #14
Ruimte, rust en agrarische dynamiek.
Dan op weg oostwaarts, door akkerbouwgebied over de dijk richting Bru(inisse). Wat een ruimte, wat een rust maar vooral wat een authentiek landschap. Polderdijken met bomen, boerderijen met windsingels, een enkel landarbeidershuisje en uitgestrekt akkerbouwland. Alle land wordt netjes en niet overintensief gebruikt. Geen rijen varkensstallen of enorme kassenvelden zelfs geen hoge silo’s. Rustig maar dynamisch landbouwgebied. Alles maakt een verzorgde indruk. Ik zie uien, aardappelen en suikerbieten. En vlak voor Bruinisse nog een fruitkweker. In het Zeeuwse goud groeit alles.
Het Zeeuwse goud (binnen de dijken).
He Dijkwater - is hier akkerland omgezet naar ‘natuur’? of is dit een oude boezem? Krimp; nou en. #15
Kerktoren van Sirjansland – met een (vissers)scheepje op de klokkentoren.
#16
Dit noemden mijn kinderen een ‘sokkenpaard’ – ik vond er maar één.
Vlak voor Bruinisse ontmoet ik een andere (sterke)kant van Zeeland. De toeristenindustrie. Een grote jachthaven met alle voorzieningen en aan de binnenzijde van de dijk moderne huisjesparken. Eén daarvan, aquadelta fiets ik over. Dicht verkaveld en streng geregisseerd. De architectuurstijl is geënt op die van Levittown, de eerste massageproduceerde suburbane woonwijk op Long Island NY. Gebouwd tussen 1947 en 1951 en bedoeld om de grote stroom immigranten na de oorlog op te kunnen vangen.
Levittown 1947 – 1951
aquadelta
Krimp; nou en. #17
Met plezier constateer ik dat Bruinisse nog een stoere vissersplaats is.
#18
Mijn route gaat verder langs de dijk langs Mastgat en Zijpe.
Krimp; nou en. #19
Uiteindelijk komt de prachtige Zeelandbrug in zicht. Wat een magnifiek ontwerp.
#20
In Zierikzee zitten de terrassen vol en doe ik mijn boodschappen.
Met een goedgevulde fietstas rij ik door Schuddebeurs en langs Noordgouwe terug naar huis.
Onderlangs de Blooise Dijk. Krimp; nou en. #21
Thuis gekomen ga ik alle indrukken eens goed op een rij zetten. Ik heb naar mijn mening te weinig mensen gesproken om een idee te krijgen waarom mensen in Zonnemaire of op het eiland in zijn algemeen willen wonen en welke de motieven er zijn om van het eiland weg te willen. Na het eten ga ik Rosalinde, het sleutelcontact van het CBK Zeeland maar eens vragen hoe het haar als import Zeeuw in Zonnemaire bevalt.
Thuis!
blog 4 - woensdag 2 oktober
Gisterenavond na het eten heb ik een bezoek gebracht aan Rosalinde. Eigenlijk Zonnemaire’s ‘moeder’ van het Krot of Kans project. We drinken een glas en wisselen ervaringen uit. Bovendien maken we twee afspraken. 1. Donderdagavond nodigt Rosalinde mij (en Brechje mijn vrouw die donderdag na haar werkdag in Rotterdam naar Zonnemaire rijdt) uit om te komen eten. Dit heeft ze eerdere bewoners ook aangeboden. Daarnaast mag ik nog twee gasten aan tafel vragen. Wat een gastvrijheid. En ik krijg inspraak in de maaltijd (mijn algemene voorkeuren: groente, vega, fruit en chocola). #22
2. Tijdens ons gesprek blijkt dat mijn fascinatie voor ruimtelijke ordening en het (Zeeuwse) landschap een goede input kan krijgen door Rosalinde te vergezellen naar een bijeenkomst van Zeeland 2040 woensdag aan het eind van de middag. De woensdag is helemaal vol gepland. ‘s Ochtends komen André en Karthrin van het CBK met een cameravrouw om mij te interviewen. ‘s Middags gaan Rosalinde en ik naar het provinciehuis in Middelburg voor Zeeland 2040. Dat wordt geen fietsdag! Donderdag weer een rondje. Rond een uur of 11 druppelen mijn CBK gasten binnen. Eerst André dan Kathrin en Mary die het interview zal vastleggen en monteren. Ontspannen worden alle voorbereidingen getroffen, waarbij het een hele kunst is om met vier personen en de grote cameradolly van Mary een goede opstelling tussen het ‘massief eiken zitameublement’ te organiseren. Als alles staat mag ik in de ‘lederen’ fauteuil gaan zitten en kan het interview van start. Wat er allemaal gezegd is? Bekijk het resultaat. Om 16.00 vertrekken Rosalinde en ik naar Middelburg voor Zeeland 2040. Uitermate geboeid luister ik naar de inleidingen waarna de aanwezigen zich over de vier scenario’s verdelen om in aparte ruimtes te discussiëren, Het scenario ondernemend Zeeland spreekt mij het meest aan en lijkt Krimp; nou en. #23
bovendien het meest realistisch. Er wordt gesproken over de vergrijzing, het weglekken van jongeren en van de beroepsbevolking maar ook over de onbekende kracht van internationaal opererende Zeeuwse bedrijven. Vaak in heel innovatieve sectoren. Zeeland wordt door haar bewoners hoog gewaardeerd. Bovendien zijn Zeeuwen honkvast. Wanneer Onderwijs, Ondernemers en Overheid de handen krachtig ineenslaan dan ziet de toekomst er zeker rooskleurig uit. Da algemene stemming is uiterst positief. Krimp wordt wel genoemd maar bijna niemand benoemd het als probleem. Helemaal mee eens. Zeeland is een oase van Rust en Ruimte met een fantastische kuststrook in de nabijheid van hoogstedelijke metropolen als Rotterdam en Antwerpen. Voedselzekerheid wordt steeds belangrijker met de groeiende wereldbevolking. En daar liggen (nog steeds) enorme kansen voor Zeeland waarbij landschap en de oase van R&R authentiek kunnen blijven. Zet hem op! Rosalinde en ik hebben genoeg om over na te praten op de terugweg naar Zonnemaire. Morgen weer een fietsrondje.
#24
blog 5 - donderdag 3 oktober
Vandaag wordt weer een fietsdag. Dinsdag ging het rondje om de oost. Vandaag wordt het een rondje om de west. Inclusief de toeristische kuststrook met Haamstede en Renesse. De directe omgeving van Zonnemaire is ondertussen vertrouwd. Onderlangs de Blooisedijk afslaan bij de Boogaardweg richting het lieve dorpje Kerkwerve.
Kenmerkend akkerland onderweg naar Kerkwerve. Krimp; nou en. #25
Een rondje om de kerk en dan via de Verseputseweg naar de Oosterschelde. Even de Provinciale weg over en het is weer super fietsgebied. Op de Oosterscheldedijk heb ik prachtig zicht op Zierikzee en de Zeelandbrug. Naar het westen kijk ik over de Roggenplaat. Net als het akkerland van Schouwen een gebied voor voedselproductie. Mosselen in dit geval. Overal waar je kijkt zie je vruchtbaar gebied. De weg gaat verder over de Oosterscheldedijk naar de Schelphoek. Een bij de watersnood verdronken buurtschap ontstaan door de grootste dijkbreuk van 1953. Direct na 1953 is aan de resten van oude zeedijk een ringdijk gebouwd. Hiermee ontstond een baai die later dienstdeed als werkhaven bij de bouw van de Oosterscheldekering. Halverwege de ringdijk licht Serooskerke, waar ik natuurlijk een rondje om de kerk fiets.
Oosterscheldedijk en in de verte de Prommelsluis en Zierikzee. #26
Kerktoren van Kerkwerve.
Oosterscheldedijk en in de verte de Prommelsluis en Zierikzee.
Schelphoek en caissons De Schelphoek is ontstaan tijdens de watersnoodramp in 1953. Het gat in de dijk op deze plaats leek in eerste instantie nog mee te vallen maar in de maanden na de ramp werd het alleen maar groter. Dit resulteerde in augustus, een half jaar na de ramp, in een oppervlakte van 520 meter breed en 38 meter diep. Om het gebied werd toen een ruim vier kilometer lange ringdijk aangebracht die werd gesloten met caissons. Het diepste gat werd gedicht met een Phoenix-caisson. Phoenix caissons waren na de watersnoodramp uit Portland (GB) overgevaren waar ze als golfbrekers dienst hadden gedaan. De binnen de ringdijk ontstane baai, waarin de verdronken buurtschap Schelphoek ligt, heeft dienst gedaan als werkhaven bij de bouw van de Oosterscheldekering. De 3 caissons in de baai liggen hier als een monumentale herinnering aan de Deltawerken. Oosterschelde richting Noord-Beveland. Krimp; nou en. #27
Sportduikers bij de Schelphoek.
Serooskerke - monument ter herinnering aan de Stormvloedramp van 1 februari 1953.
Mosselvissers in de buurt van Plompetoren. #28
Pijlerdam (Oosterscheldekering).
Verder gaat het langs de Oosterscheldedijk en de mosselbanken tot ik afzwaai naar Haamstede. Hierna begint het toeristische Schouwen Duiveland met duinen, strand en huisjesparken. Kronkelend op de heerlijke fietspaden tussen Haamstede, strand en Renesse geniet ik van alles waar alle toeristen van genieten. Zon, wind, natuur het licht. Schouwen begin oktober ik kan het iedereen aanraden.
Toeristische kuststrook – pensionado geniet van de oktoberzon
Na Renesse wordt het weer polder. Rust, ruimte (leegte) en veel klei.
Kuststrook nabij Renesse – strandovergang. Krimp; nou en. #29
Door Ellemeet, langs Elkerzee en Looperscapelle, door Brijdorpe en nog even rondje om de haven van Brouw. Om het contrast tussen ‘klei’ en stad te voelen. Morgen is alweer mijn vertrekdag. De dagen zijn omgevlogen. Ik had me voorgenomen om onbevangen een week waar te nemen, indrukken op me te laten inwerken. Dit in tegenstelling tot de gangbare werkwijze in mijn vak. Als stedenbouwkundige of architect bestudeer je eerst de geschiedenis van het landschap, alle bestaande plannen en toekomstvisies, de politieke en bestuurlijke ambities met betrekking tot het gebied en dergelijke. Daarbinnen ga je je visie formuleren. Natuurlijk spelen je eigen waarnemingen en opvattingen daarbij een grote rol. Maar zonder voorstudie start je nooit.
Zeeuws goud?
Haven van Brouwershaven. #30
De afgelopen vier dagen hebben mij een beeld gegeven van een gebied waar landbouw, wonen en recreatie in een prettig evenwicht met elkaar zijn. Alle grond en water wordt evenwichtig gebruikt. Nergens excessen in de zin van te. Te grote huisjesparken, te veel varkensstallen, te veel hoogbouw, et cetera. Waar ik mensen heb gesproken woont iedereen met plezier op Schouwen-Duiveland. Forenzen naar Rotterdam of West Brabant is geen probleem. Rust en ruimte worden zeer gewaardeerd. Natuurlijk bekruipt mij het idee dat dit ideale beeld van de laatste dagen misschien barsten gaat vertonen als ik verder en dieper zou studeren. Maar de bijeenkomst Zeeland 2040 waar ik deelgenoot van mocht zijn heeft niet de indruk gewekt dat vergrijzing en krimp Zeeland existentieel zullen bedreigen. Als ik mezelf als de maat der dingen neem dan moet ik constateren dat ik als Randstedeling heel blij ben dat er stad ĂŠn (platte)land bestaan. Dat er een keus is waar je woont. Krimp maakt het verschil tussen beide duidelijker. En naar mijn idee is dat prima. Kom maar op met die krimp.
Polder Oud Bommenede – bijna thuis. Krimp; nou en. #31
Blog 6 - vrijdag 4 oktober
Vrijdag vertrekdag. De (werk)week is voorbij. Vandaag zal ik op weg gaan naar de overvolle Randstad. Gelukkig krijg ik de kans om met mijn fietstempo de overgang goed te ervaren. Ik weet nu al dat ik Schouwen en Zonnemaire zal missen. De rust, de ruimte, de (bewegings)vrijheid, het landschap, de fietsmogelijkheden. Noem maar op.
Maar eerst opruimen en poetsen. Om iets tastbaars van mijn week in het huis achter te laten ga ik een groot aantal foto’s uitprinten en aan de muren hangen. Dit kost uiteindelijk veel meer tijd dan ik dacht, zodat ik later dan gepland op mijn fiets stap. Niet erg.
#32
Dag Kwakel. Dag Zonnemaire.
Krimp; nou en. #33
Nog even een rondje om de kerk van Brouw. En dan de dam op terug naar de drukte.
In gedachte verzonken bereik ik Rozenburg waar de pont op me wacht. Kaspar Zinsmeister HDZ architekten www.hdz-architekten.nl
#34
Krimp; nou en. #35
KROTofKANS-reeks nummer 33 Š2014
ISBN:
978-90-6354-187-3 Vormgeving
martien luteijn www.krotofkans.nl