ETHICAL THOUGHT OF NICOLAS BERDYAEV

The article analyses the relationship of Berdyaev toward Kant’s ethics. This relationship begins with the acceptance of Kant’s ethics, and ends with its refutation, because Kant’s ethics does not acknowledge the human personality with its specic destiny and specic individual problems. Kant, as a philosopher of ethics is not interested in a specic human person, but only in a generally valid moral law and rational human nature which is the same in all men. For this reason, Berdyaev concludes that Kant’s ethics is the highest form of philosophical ethics of the law, which subdues the individual to the society and accepted social norms, without recognizing the human personality with its specic fate and individual problems. However, we are puzzled with Berdyaev’s identication of universal moral law with daily life and its behavioural norms. Namely, this law, which is immanent to human nature and which is, in spite of all other differences, common to all men, cannot be identied with norms of public opinion and small-town customs, even if this law, as Berdyaev thinks, is the consequence of the sinful fall of man.

The article also presents the ethical teaching of Berdyaev himself, which is focused on three stages of ethical consciousness: the ethics of law, ethics of redemption and ethics of creativity. He does not conceive these stages or forms of ethical consciousness in a chronological sense, whereby one would follow, contradict or replace one another. Just the contrary, all three stages are present simultaneously, the only difference being that one is more pronounced than others at a given time. In Berdyaev, the ethics of redemption is placed between the ethics of law and ethics of creativity. The ethics of law is an ethics without mercy, and is therefore godless. In it, the society, not the person, is the subject of moral valuation, because the society places moral prohibitions, taboos, laws and norms to which a person must succumb, or otherwise risk moral curse and punishment. The ethics of redemption proceed from Kant’s mercy. Mercy is the power according to which "the Christian morale is not slavish or plebeian, but rather, aristocratic and noble, i.e., the moral of the sons of God". Redemption leads from the law to creativity, i.e. it enables the ethics of creativity which Berdyaev also calls the ethics of energy. By contrast to ethics of law, this ethics is characterized by a "spiritual source of all moral acts"

O Autoru

Nadbiskup mons. dr. sc. Ivan Devčić rođen je 1. siječnja 1948. u Krasnu (Ličko-senjska županija), gdje je 1963. godine završio osnovnu školu. Srednjoškolsko obrazovanje stekao je u Rijeci i Pazinu te 1967. godine položio ispit zrelosti. Od 1967. do 1970. godine studirao je teologiju i lozoju na Visokoj bogoslovnoj školi u Rijeci (današnji

KBF Sveučilišta u Zagrebu – Teologija u Rijeci), a od 1970. do 1980. godine na Papinskom sveučilištu

Gregoriana u Rimu kao pitomac

Papinskoga zavoda Germanicum et Hungaricum. Tu je 1974. diplomirao teologiju (gradus bakalaureata), a 1976. godine postigao akademski stupanj licencijata (magistra) lozoje, nakon čega je upisao dvogodišnji ciklus za doktorat iz istoga područja. U međuvremenu je, 1975. godine, zaređen za svećenika Riječko-senjske nadbiskupije, a 29. studenoga 1980. obranio je doktorsku tezu Der Personalismus bei Nikolaj A. Berdjajew. Versuch einer Philosophie des Konkreten i stekao akademski gradus doktora lozoje. Poslije povratka iz Rima, 1980. godine počeo se intenzivno baviti znanstvenim i nastavničkim radom te predavati lozoju na Visokoj bogoslovnoj školi u Rijeci. Od 1980. do 1985. godine obnašao je službu vicerektora Bogoslovnog sjemeništa u Rijeci (danas Bogoslovno sjemenište "Ivan Pavao II."), a od 1985. do srpnja 2000. godine službu rektora i ekonoma Sjemeništa. Predstojnikom KBF-a Teologije u Rijeci potvrđen je 17. srpnja 2000. i tu je dužnost počeo obavljati početkom 2000-te akademske godine. Od 1995. je kao naslovni, a od 1997. kao sveučilišni docent na katedri za lozoju predavao gotovo sve lozofske predmete. U srpnju 2000. promoviran je u zvanje izvanrednog profesora lozoje na KBF-u Sveučilišta u Zagrebu – Teologije u Rijeci. Vodio je više seminara s temom: O biću i suštini prema sv. Tomi Akvinskom, Društvena misao Nikolaja A. Berdjajeva, Problem Boga u antičkoj i srednjovjekovnoj lozoji, Problem Boga u novovjekovnoj lozoji, Bog u lozoji racionalizma, Suvremeni etički problemi.

U znanstvenom radu bavio se ponajviše istraživanjem i produbljivanjem Berdjajevljeve lozoje te je na hrvatskome jeziku objavio sljedeće znanstvene radove:

Personalizam Nikolaja A. Berdjajeva, Subjektivizam i individualizam Nikolaja A. Berdjajeva, Etička misao Nikolaja A. Berdjajeva i Društvena misao Nikolaja A. Berdjajeva. Uz to, bavio se istraživanjem ruske lozofske i religiozne misli općenito. Plod toga je znanstveni rad Personalizam na ruski način. Shvaćanje osobe u ruskoj lozoji.

Proučavao je također fundamentalna pitanja etike i pitanja društvene etike objavivši znanstvene i stručne radove: Konstituiranje i osnivanje moralnih sudova. Uz problem odnosa između ontološkog i deontološkog reda, Društvena pravda, solidarnost i ljubav od enciklike 'Rerum novarum' do 'Centesimus annus', Društveno djelovanje Crkve i država, Etika društvenih medija. Svojim je stručnim prilogom s područja etike sudjelovao i u izradi višenamjenskog priručnika Etika – priručnik jedne discipline, koji je objavila Školska knjiga, Zagreb 1996. godine.

Proučavao je također povijest senjskoga i riječkoga bogoslovnog sjemeništa i objavio članke: Senjsko bogoslovsko učilište, Povijest sjemeništa u Rijeci i Bogoslovsko sjemenište u Rijeci s Visokom bogoslovskom školom u periodu komunizma 1947. – 1990.

Na području lozoje, uz rečeno, bavio se proučavanjem pitanja o biti religije, spoznatljivosti Božje egzistencije, mogućnostima našega govora o Bogu, ateizmu, teodicejskome problemu, novoj religioznosti, odnosima među religijama i o međusobnom odnosu religije i lozofske antropologije. Rezultate tih znanstvenih proučavanja objavio je u člancima, raspravama u brojnim časopisima, zbornicima (Bogoslovska smotra, Crkva u svijetu, Riječki teološki časopis, Obnovljeni život, Vrhbosnensia, Svesci – Communio,... )

Uz znanstveni i nastavnički rad, bavio se i novinarsko-uređivačkim radom. Od 1980. do 1996. godine bio je pomoćni, a od 1996. do 1999. glavni urednik Zvona – mjesečnika za kršćansku kulturu. Od 1999. do 2000. godine obnašao je službu glavnog urednika Riječkoga teološkog časopisa i od početka njegova izlaženja bio je i stalnim članom uredničkog vijeća. Bio je i član uredničkog vijeća Senjskog zbornika, suradnik Općega religijskog leksikona Leksikografskoga zavoda Miroslav Krleža te autor oko 50 pojmova s područja lozoje.

Objavio je knjige: Obzori nade. Tragom kršćanskog humanizma, Rijeka 1995., Pred Bogom blizim i dalekim. Filozoja u religiji, Zagreb 1998., Osmi dan stvaranja – Filozoja stvaralaštva Nikola A. Berdjajeva, Zagreb 1999., Bog i lozoja, Zagreb 2003., Širenje obzora nade, Rijeka 2005., Raspiruj milosni dar Božji, Rijeka 2010. i Grad u naručju svetoga Vida. Nadbiskupove poruke i propovijedi 2001. – 2015., Rijeka 2015. godine.

Papa Ivan Pavao II. imenovao ga je 17. studenoga 2000. riječkim nadbiskupom metropolitom. Za biskupa je posvećen 16. prosinca 2000. u katedrali sv. Vida u Rijeci. Za svoje biskupsko geslo uzeo je riječi "Krist – naša nada".

Papa Franjo je 11. listopada 2022. prihvatio odreknuće mons. Devčića od službe riječkog nadbiskupa metropolita zbog navršetka kanonske dobi za odlazak u mirovinu, te je od 11. listopada 2022. mons. Ivan Devčić riječki nadbiskup u miru.

Tijekom svoje biskupske službe nadbiskup Ivan Devčić je više godina bio član Stalnog vijeća HBK, te predsjednik više odbora i vijeća, kao što su: Odbor HBK za sredstva društvene komunikacije, Odbor HBK za katoličke škole i visoka crkvena učilišta, Vijeće za laike HBK. Bio je i član Komisije HBK za odnose s Europskom unijom, predsjednik Upravnog vijeća Hrvatskog katoličkog radija i

Informativne katoličke agencije, te član Biskupske komisije HBK za odnose s državom i član Biskupske komisije za Papinski hrvatski zavod sv. Jeronima u Rimu.

PODRIJETLO I ZNAČENJE POJMA "DUH" U EUROPSKOJ

2. Biblijsko-kršćanski pojam duha ..........................................................................................59

2.1. Postupno otkriće duha u biblijskoj objavi .................................................................59

2.2. Personalno shvaćanje duha..........................................................................................60

2.3. Biblijsko-kršćansko shvaćanje duha cjelovitije je od grčkoga ................................60

3. Duh u novijoj europskoj misli ............................................................................................61

3.1. Povratak antičkom poimanju duha ............................................................................61

3.2. Svođenje duha na materiju ..........................................................................................61

4. Duh u modusu odsutnosti ..................................................................................................62

4.1. Jedno od mogućih značenja suvremene "krize duha" .............................................62

4.2. Kriza spoznaje kao modus prisutnosti duha ............................................................62

4.2.1. Sumnja u mogućnost spoznaje kao nečujni vapaj za duhom ......................62

4.2.2. Prisutnost duha u izostanku smisla ..................................................................63

4.2.3. Duh u "eksploziji mudrosti" i "pomračenju uma".........................................63

4.3. Duh u krizi komunikacije

4.3.1. Tri Gorgijina pitanja ..........................................................................................64

4.3.2. Koje je od tri pitanja najvažnije?

4.3.3. Zašto se danas treće pitanje smatra najvažnijim?..........................................64

5. Ponovo učiti otkrivanje duha .............................................................................................65

5.1. Sokratova metoda

5.2. Platonova "druga plovidba"

5.3. Augustinov put nutarnjosti

5.4. Gdje nam danas duh najviše nedostaje?

Zaključak ....................................................................................................................................68 Sažetak

I. Božje djelovanje u svijetu u nauku Tome Akvinskoga ..................................................109

II. Teologija pred izazovom teorije o evoluciji ...................................................................110

1. Odbacivanje teorije o evoluciji na temelju doslovnog tumačenja Svetoga Pisma ....110

2. Odbacivanje evolucije zbog prihvaćanja nepromjenjivih "biti" ..................................111

3. Uvjetno prihvaćanje evolucionističke slike svijeta ........................................................111

4. Evolucija i nastanak ljudske duše .....................................................................................111

5. Nastanak duha kao poseban slučaj samonadilaženja ....................................................112

III. Može li prirodna znanost objasniti evoluciju? .............................................................113

1. Posebnost prirodoznanstvene spoznaje .........................................................................113

2. Prirodoznanstveno shvaćanje uzročnosti ......................................................................114

3. Problem nužnosti i ne/određenosti u prirodnoj znanosti ...........................................115

4. Prirodna znanost i problem evolucije..............................................................................116

IV. Metazičko objašnjenje evolucije i Božjega djelovanja u svijetu...............................117

1. Unutarsvjetska urzuočnost koja je nedostupna prirodnoznanstvenoj spoznaji ........117

2. Izravni i neizravni dokaz za nastajanje ............................................................................118

3. Teško shvatljiva činjenica nastajanja ................................................................................119

4. Samonadilaženje i evolucija ..............................................................................................120

5. U čemu je zadnje utemeljenje djelatnosti i samonadilaženja konačnog bića? ..........123

6. Pokušaji čisto imanentnog obrazloženja samonadilaženja konačnih bića .................123

V. Bog kao zadnji uzrok postojanja, djelovanja i samonadilaženja bića .........................124

1. Temeljne pretpostavke za Božje djelovanje u svijetu ....................................................125

2. Kako Bog djeluje u svijetu? ...............................................................................................127

3. Osnovne linije u Weissmahrovu promišljanju evolucije ..............................................130

4. Osnovna karakteristika Weissmahrove lozoje i neke kritičke primjedbe ..............131 Sažetak ......................................................................................................................................133

1. Zašto je potrebno dokazati da Bog u svijetu djeluje posredstvom sekundarnih uzroka? ..........................................................................................................137

2. Uzroci pogrešnih shvaćanja i prividnih objašnjenja Božjeg djelovanja u svijetu ......139

2.1. Pogrešne

2.2. Neki prividni odgovori na "kako" Božjeg djelovanja u svijetu ............................140

3. Čudo kao događaj u svijetu kojemu su uzrok Bog i stvorenje ....................................141

3.1. Denicija čuda .............................................................................................................141

3.2. Kakva spoznaja čuda? ................................................................................................142

3.3. Spoznaja čuda kao spoznaja transcendentalnog dijaloškog značenja nekog događaja.145

4. Recepcija Weissmahrova lozofsko-teološkog objašnjenja čuda ...............................146

4.1.

4.2.

4.3.

Moralno dobro kao dobro u sebi

1.9. Bezuvjetnost moralne obveze ...................................................................................161

2. Naše najviše dobro .........................................................................................................

2.1. Moralna vrijednost kao određenje moralnog dobra

2.2. Subjektivna i objektivna strana moralne vrijednosti ..............................................162

2.3. Važnost

2.6.2.

7.5

7.6.

EPISTEMOLOŠKE I METODOLOŠKE DILEME

U SUVREMENOJ FILOZOFIJI RELIGIJE ...................................................................187

1. Što je, a što nije lozoja religije? ....................................................................................187

1.1. Filozoja religije kao "religiozna lozoja" ............................................................187

1.2. Filozoja religije kao "lozofska religija"................................................................188

1.3. Odbacivanje lozoje religije ....................................................................................188

1.4. Filozoja religije kao "racionalno lozofsko istraživanjereligioznog fenomena" ..........189

2. Kakva epistemologija lozoje religije? ..........................................................................190

2.1. Nedostatnosti deduktivne i induktivne metode .....................................................190

2.2. U potrazi za odgovarajućom metodom...................................................................190

2.2.1. Kombinacija fenomenološke, lingvističke i transcendentalne metode ....190

2.2.2. Pokušaj kombinacije fenomenološke, induktivne i deduktivne metode .192

3. Problem zvan "epokhé".....................................................................................................193

3.1. Nužnost metodološke "zagrade"..............................................................................193

3.2. Religiozno /ne/uvjerenje: prednost ili zapreka za objektivnu spoznaju religije? ......193

Zaključak ..................................................................................................................................194

DAS EPISTEMOLOGISCHE UND METHODISCHE DILEMMA

IN DER ZEITGENÖSSISCHEN RELIGIONSPHILOSOPHIE........................................................195

EPISTEMOLOGICAL AND METHODOLOGICAL DILEMMAS IN CONTEMPORARY PHILOSOPHYOF RELIGION ...................................................................195

FILOZOFSKE RASPRAVE O MORALNIM SUDOVIMA

Analitičko-pozitivistički, deontološki i ontološki pristupi ..............................................197

1. Analitičko-pozitivističko nijekanje moralnih sudova ...................................................198

1.1. Naturalizam .................................................................................................................198

1.2. Intuitivizam .................................................................................................................199