Master Kunsteducatie 2013
Inhoudsopgave 3
Maria Wüst Woord vooraf bij Lichting 2013 De studenten stellen zich voor
8
Gieneke Spoelstra Identiteitsvorming en engagement
12
Jasper van Pelt De ontwikkeling centraal
16
Jeanine Amber Visser Reflectie op CKV
20
Laura Kool DansTwist op de Pabo
24
Marijke Smedema Coöperatief leren in het muziekonderwijs
28
Nathalie Roos Project Blacklight
32
Paula Wessels Circus en beeldende kunst
36
Peter van den Heuvel Nieuwe inspiratie voor het geven van kunstlessen
40
Sanne Wichman Samenwerking tussen professionals en amateurs
44
Tilly Nijhof Kunsteducatief project ‘What to Choose’
48
Colofon
Master2013_binnenwerk_v3.indd 1
19-06-13 10:24
Master2013_binnenwerk_v3.indd 2
19-06-13 10:24
3
Woord vooraf bij Lichting 2013 Met trots presenteren wij de nieuwe lichting van de masteropleiding Kunsteducatie van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten (AHK). Aan tien studenten reiken we aan het einde van dit studiejaar het masterdiploma uit: Peter van den Heuvel, Laura Kool, Tilly Nijhof, Jasper van Pelt, Nathalie Roos, Marijke Smedema, Gieneke Spoelstra, Jeanine Visser, Paula Wessels en Sanne Wichman! Met dit diploma op zak gaan zij verder met hun werk in het voortgezet en speciaal onderwijs, in vmbo en mbo, in dans- en theaterscholen, en circuskunstprojecten. Maar ook in buurtprojecten of in centra voor dak- en thuislozen. Hun werk zal niet meer hetzelfde zijn. Onze studenten nemen hun nieuw verworven bagage uit de studie en een interdisciplinair expertisenetwerk met zich mee.
Master2013_binnenwerk_v3.indd 3
19-06-13 10:24
De studenten hebben tijdens de studie zeer diverse projecten en lessenseries ontwikkeld en uitgevoerd. Deze weerspiegelen de breedte en de actualiteit van het studieprogramma van de master Kunsteducatie. Een willekeurige greep uit de resultaten: What to Choose daagt scholieren uit om na te denken over hun toekomstperspectief en geeft een aanzet tot het verminderen van schooluitval. De jongeren leren onder leiding van kunstenaars uit verschillende disciplines hoe je kunst kunt beleven, hoe je je in kunst kunt uiten en hoe kunst je op een andere manier naar jezelf en de wereld laat kijken.
4
Voor het Holland Festival is het educatieve project Blacklight ontwikkeld met leerlingen van een jeugdtheaterschool en dak- en thuislozen. Het is ge誰nspireerd op het werk Exhibit B, een installatie over racisme en immigratie van Brett Bailey, door de deelnemers zelf vertaald naar de eigen, Amsterdamse context. De verhalen van de dak- en thuislozen vormden de inspiratiebron voor de performances. Er is een lessenserie ontwikkeld voor circusbegeleiders en artiesten van Circus Elleboog, die circuskunst en beeldende kunst op elkaar betrekt. In Bonhoeffers buitenatelier is het fenomeen Artist in Residence ge誰ntroduceerd ter bezieling van het kunstonderwijs aan het Bonhoeffer College. Dit zijn enkele voorbeelden van projecten die binnen de masteropleiding zijn ontwikkeld en uitgevoerd waarbij verbindingen worden gemaakt tussen disciplines, maar ook tussen verschillende partijen. De studenten hebben moeten aantonen dat er werkelijk vraag was naar deze projecten. En de opzet diende zo te zijn dat de projecten herhaalbaar zijn of voortgezet kunnen worden.
Master2013_binnenwerk_v3.indd 4
19-06-13 10:24
Voor het eerst is er voor het praktijkonderzoek van de studenten een gezamenlijk thema gekozen: beoordeling in de kunsteducatie. Een veel bediscussieerd onderwerp, omdat je in de kunstvakken zelden streeft naar uniforme en voorspelbare uitkomsten. De beoordelingsproblematiek past ook in het huidige overheidsbeleid, namelijk minder nadruk op de voorwaarden en meer op de inhoudelijke kwaliteit en de leerresultaten van de kunsteducatie. Beoordeling is dus een actueel probleem dat veel onderzoeksvragen oproept naar gelang de functie van beoordeling (selectie of feedback/diagnose), het niveau (docent/leerling of landelijke examens) en of het over kunstzinnige activiteiten van leerlingen zelf gaat of over kijken en luisteren naar kunst. Masterstudenten hebben door interviews, observaties en documentanalyse acht zeer uiteenlopende beoordelingspraktijken in kaart gebracht. Voorbeelden zijn beoordeling van muziek in het speciaal basisonderwijs, beoordeling van beeldende processen in het voortgezet onderwijs en beoordeling op artistieke en sociale criteria in het jeugdcircus. Vaak hebben tweetallen studenten aan een onderzoek gewerkt, zodat men elkaar kon inspireren, ondersteunen en aanvullen.
5
Onderzoek: beoordelen in de kunsteducatie
Maar de master laat ruimte voor uitzonderingen: er zijn altijd individualisten die toch een ander thema willen onderzoeken. Zo hebben twee studenten meegewerkt aan het onderzoek van AHK-promovenda Carolien Hermans over het kinesthetisch invoelen bij kinderen met autisme en het effect van danstraining daarop, na deze leerzame ervaring deden ze ieder een onderzoek naar de betekenis van kinesthetische empathie binnen respectievelijk dansen bewegingslessen. De studenten hebben de smaak van onderzoek te pakken gekregen. Ze vinden onderzoeksvaardigheid van groot nut voor de verdere ontwikkeling van hun praktijk en het vak.
Master2013_binnenwerk_v3.indd 5
19-06-13 10:24
Altijd in ontwikkeling
6
Met dit boekje stellen wij onze zesde lichting afgestudeerden voor. Sinds lichting ĂŠĂŠn is de master continu in ontwikkeling. Er valt altijd iets bij te schaven, al kijken we, samen met onze alumni, ook met tevredenheid terug op de resultaten van onze studenten tijdens de studie en daarna. Komend jaar echter gaan we het curriculum vernieuwen om het onderwijs nog beter te laten aansluiten bij de eisen van het veranderde werkveld. Het belang van innovatieve skills, van kunnen samenwerken, op creatieve wijze verbindingen kunnen leggen met uiteenlopende partijen binnen en buiten het kunstenveld is toegenomen. En uit gesprekken met ons werkveld blijkt dat een gezonde portie cultureel ondernemerschap binnen de kunsteducatie onmisbaar is geworden: Onderzoek, interdisciplinariteit en artistiek samenwerken zijn en blijven de pijlers van de master Kunsteducatie aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten.
Maria WĂźst studieleider master Kunsteducatie
Master2013_binnenwerk_v3.indd 6
19-06-13 10:24
7 Master2013_binnenwerk_v3.indd 7
19-06-13 10:24
Gieneke Spoelstra
8 Master2013_binnenwerk_v3.indd 8
19-06-13 10:24
Identiteitsvorming en engagement
In mijn kunsteducatieve project Bonhoeffers buitenatelier stond de aansluiting met de hedendaagse artistieke kunstpraktijk centraal. Ik heb geprobeerd de wereld van de creatieve professional te koppelen aan de dagelijkse praktijk in het voortgezet onderwijs. Het ideaal van een ‘Artist in Residence’ in het voortgezet onderwijs - om zo bezieling van het kunstonderwijs teweeg te brengen - is vertaald naar een samenwerking tussen twee ‘social designers’ en kunstdocenten met havo-leerlingen.
9
De master Kunsteducatie heeft mij belangrijke inzichten opgeleverd en instrumenten aangereikt om mijn kunsteducatieve praktijk op een betekenisvollere manier vorm te geven. Zo heb ik me in mijn literatuuronderzoek gebogen over sociologische, psychologische en onderwijskundige bronnen om beter te begrijpen op welke wijze de identiteit van een individu wordt gevormd. Daarnaast heb ik mij verdiept in identiteitsvormende boodschappen uit onze neoliberale meritocratische samenleving. Ik heb onderzocht hoe de kunsteducatie een betekenisvolle rol kan spelen in de reflectie van de leerling op zichzelf en zijn omgeving.
Ze werkten samen aan ontwerpvoorstellen en maquettes voor een multifunctioneel en permanent buitenatelier. De vormgevers en docenten moedigden de leerlingen aan om verantwoordelijkheid te nemen voor uiteenlopende aspecten in het project, gerelateerd aan interesses en studie- en werkambities. Ook werd de leeromgeving van de leerling kritisch onder de loep genomen en is er in kaart gebracht wat de behoeftes van leerlingen en docenten zijn om beter te functioneren. Vervolgens hebben leerlingen deze behoeftes in ontwerpvoorstellen voor Bonhoeffers buitenatelier vormgegeven. Een van de ontwerpen zal, wanneer dat financieel mogelijk kan worden gemaakt, in het volgende schooljaar met dezelfde vormgevers en leerlingen gerealiseerd worden.
Master2013_binnenwerk_v3.indd 9
19-06-13 10:24
Tijdens het tweede studiejaar nam ik deel aan het onderzoekscongres Former West in Berlijn. Daar reflecteerden kunstenaars, critici, theoretici en educatoren op veranderingen in de voorheen westers georiĂŤnteerde wereld door de politieke, culturele en artistieke gebeurtenissen na 1989. Dit deed me nog meer beseffen dat kunst, maatschappij en educatie niet meer los van elkaar kunnen worden gezien. In de toekomst wil ik blijven zoeken naar mogelijkheden om in mijn docentschap te reflecteren op de samenleving via hedendaagse kunst en educatie. De master Kunsteducatie beschouw ik daarom zeker niet als eindpunt, maar juist als startpunt voor verdere verdieping.
10
Gieneke Spoelstra Docent kunstvakken gieneke.spoelstra@hotmail.com www.bonhoeffersbuitenatelier.wordpress.com
Master2013_binnenwerk_v3.indd 10
19-06-13 10:24
11 Master2013_binnenwerk_v3.indd 11
19-06-13 10:24
Jasper van Pelt
12 Master2013_binnenwerk_v3.indd 12
19-06-13 10:24
De ontwikkeling centraal
Verder ben ik ge誰nteresseerd geraakt in de muzikale ontwikkeling in relatie tot de feedback van de muzikale coach. Feedback is een vorm van formatieve beoordeling. Dat idee vormt de kern van het praktijkonderzoek dat ik uitvoer met mijn studiegenoot Ellen Alvares. Feedback speelt een cruciale rol als katalysator in het educatieproces. We onderzoeken op microniveau welke soorten feedback worden gegeven en brengen de inhoud van de feedback in kaart. We leggen vervolgens een relatie tussen feedback en muzikale ontwikkeling. We interviewen experts en maken video-opnames van het geven van feedback op muzikale prestaties.
13
Tijdens de master Kunsteducatie deed ik een literatuuronderzoek naar muzikaal voorstellingsvermogen. Ik raakte gefascineerd door een gastcollege van onderzoeker Carolien Hermans. De centrale vraag van het onderzoek was welke relatie er bestaat tussen muzikaal voorstellingsvermogen, mimesis en motoriek. Uit het onderzoek bleek dat het lichaam als bewegings-, gevoels- en belevingsinstrument de verbindende factor is. Dit gegeven gebruik ik nu zelf in mijn muzieklessen bij het ontwikkelen van het voorstellingsvermogen van mijn deelnemers.
Met mijn studiegenoot Tilly Nijhof organiseerde ik het artistieke project What to Choose. Deelnemers van vmbo-school Echnaton en het MBO College Almere werkten in peer-groups onder leiding van een kunstenaar tijdens een workshop op een kunstzinnige locatie. What to Choose daagde ze uit om na te denken over zichzelf en over de keuzes die het maken van een kunstwerk of performance met zich meebrengt. Het project was een groot succes en het wordt volgend jaar opnieuw uitgevoerd, grootser van opzet.
Master2013_binnenwerk_v3.indd 13
19-06-13 10:24
In de toekomst zou ik graag betrokken willen blijven bij de master, om onderzoek te doen naar muzikale thema’s die een bijdrage kunnen leveren aan de kunsteducatie in Nederland.
14
Jasper van Pelt Docent muziek aan MBO College Almere jaspervanpelt@gmail.com
Master2013_binnenwerk_v3.indd 14
19-06-13 10:24
15 Master2013_binnenwerk_v3.indd 15
19-06-13 10:24
Jeanine Amber Visser
16 Master2013_binnenwerk_v3.indd 16
19-06-13 10:24
Reflectie op CKV De belangrijkste reden om deze opleiding te volgen, was voor mij het opdoen van interdisciplinaire kennis en vaardigheden om meer te kunnen betekenen voor de kunsteducatie. Ik heb de afgelopen twee jaar gezien, geleerd en ervaren wat kunsteducatie kan inhouden. Ik heb mezelf in deze opleiding ontwikkeld, ik ben gegroeid in mijn werk, heb een eigen visie ontwikkeld en ben in staat een waardevolle bijdrage te leveren aan onderzoek in en de ontwikkeling van kunsteducatie. Mijn ambitie reikt dan ook verder dan mijn huidige baan in het onderwijs. Ik zou me graag ontwikkelen in het onderzoeken, bedenken en maken van kunsteducatieve projecten, methodes en leerlijnen.
17
De journalistieke foto als documentatiemiddel speelt een niet te onderschatten rol in de manier waarop wij naar de wereld kijken, er over nadenken en van betekenis voorzien. Dit gegeven was het uitgangspunt voor mijn literatuuronderzoek. Hoe is de beschouwer van een nieuwsfoto in staat om fotografische afbeeldingen van nieuwsgebeurtenissen op ge誰nformeerde wijze te interpreteren? En hoe kan hij op basis van deze interpretatie betekenis geven aan de hem omringende werkelijkheid? Het praktijkonderzoek heb ik samen met Tilly Nijhof gedaan. De aanleiding was onze gedeelde interesse in de beoordelingen bij het vak CKV. Bij het beoordelen van CKV-voorstellingen en -opdrachten bevindt je je als docent op een lastig terrein. Wat beoordeel je precies? Zijn dat de ervaringen van de leerlingen, hun reflecties op hun ervaringen of juist de verslaglegging van de ervaring en/of reflectie? En hoe gaat dat in zijn werk? Met een steekproef onder zes CKV-docenten proberen we erachter te komen wat vakdocenten geschikte verwerkingsvormen voor CKV-ervaringen vinden, hoe ze deze beoordelen en welke ze het meest betrouwbaar te beoordelen achten. Binnen de school waar ik werk staat kunst ver van de leerlingen af. Mijn project Van binnen naar buiten daagt leerlingen
Master2013_binnenwerk_v3.indd 17
19-06-13 10:24
uit om na te denken over hun leefomgeving en actief bij te dragen aan de verandering daarvan door middel van kunst. Door geluiden uit de omgeving om te vormen tot soundscapes met de mobiele telefoon, of door in de buitenlucht beeldende kunstwerken te maken van materialen uit de natuur. De professionele begeleiding door kunstenaars en het betrekken van de wereld van het kind bij de praktische opdracht maken dat het begrip ‘kunst’ ook buiten de school gaat leven. Deze ervaring draagt bij aan een kunstzinnige, sociale en omgevingsgerichte vorming.
18
Jeanine Amber Visser Docent beeldende vormgeving en CKV jeaninevisser@planet.nl
Master2013_binnenwerk_v3.indd 18
19-06-13 10:24
19 Master2013_binnenwerk_v3.indd 19
19-06-13 10:24
Laura Kool
20 Master2013_binnenwerk_v3.indd 20
19-06-13 10:24
DansTwist op de Pabo
Tijdens het project DansTwist op de Pabo stapten Pabostudenten in de rol van choreograaf. Samen met een professionele choreografe leerden zij de basisprincipes van dans als kunstvorm, het maken van een choreografie en de dansdidactiek. Vervolgens gingen ze zelf aan de slag met kinderen van de buitenschoolse opvang. Door het werken met de choreograaf ontdekten de studenten dat dans om meer draait dan alleen beweging. Door de nadruk te leggen op een artistiek thema werd de focus gelegd op de ontwikkeling van, variatie op en samenhang tussen bewegingen. Via improvisatieopdrachten werkten de studenten samen met de kinderen aan de choreografieĂŤn. Hierdoor werden ze uitgedaagd in hun creativiteit en dit zorgde voor verbreding van hun docentschap.
21
Zoveel mogelijk kinderen en jongeren kennis laten maken met dans als kunstvorm, dat is altijd mijn doel geweest. Idealiter maakt dans deel uit van het lesprogramma van het primair, voortgezet en speciaal onderwijs, en wordt het gezien als volwaardig kunstvak. Tijdens een van de colleges werd ons verteld dat wij zowel de taal spreken van de managers als van de kunstenaars en dat wij degenen zijn die echt wat kunnen betekenen in de kunsteducatie. Dat is precies wat ik hier wilde leren. Centrale vragen zijn voor mij: hoe maak ik mensen duidelijk wat het belang is van dans? Hoe leg ik uit waarom dans een kunstvorm is? Als danser kun je dat voelen, als kunsteducator kun je het uitleggen.
In het kader van het promotieonderzoek van Carolien Hermans over het kinesthetisch invoelen bij kinderen met autisme en het effect van danstraining daarop, heb ik samen met Sanne Wichman deze kinderen dansles gegeven en geobserveerd. Dat was een heel leerzame ervaring. Daarna heb ik mijn eigen onderzoek opgezet naar de beleving van kinderen in dans en sport. In een dansles werk je met beweging die je van buitenaf kunt waarnemen en beleving die je van binnen voelt. Is dit ook het geval in
Master2013_binnenwerk_v3.indd 21
19-06-13 10:24
een sportles? Daaraan koppel ik het thema ‘kinesthetisch invoelen’, waar het gaat om het bewustzijn van de plaats van de beweging. Voordat ik begon aan de master was ik docent dans in het onderwijs. Nu ben ik daarnaast artistiek manager van een dansinstelling, organiseer ik multi- en interdisciplinaire projecten en begeleid ik dansacademiestudenten in het ontwikkelen van hun docentschap. Ik schrijf handleidingen voor leerkrachten over het geven van dans als kunstvorm en ontwikkel in samenwerking met een pedagoge de dansmethode DansTwist voor medewerkers in de kinderopvang en leerkrachten in het primair onderwijs. Deze studie heeft mij de nodige kennis gegeven om mijn vak in een breder perspectief te zien. Ook heeft het mij het zelfvertrouwen gegeven om uitdagingen te zoeken in het werkveld en daarmee mijn passie voor dans op verschillende manieren over te brengen. 22
Laura Kool Freelance docent dans / docentenbegeleider / ontwikkelaar danseducatieprojecten www.koolart.nl
Master2013_binnenwerk_v3.indd 22
19-06-13 10:24
23 Master2013_binnenwerk_v3.indd 23
19-06-13 10:25
Marijke Smedema
24 Master2013_binnenwerk_v3.indd 24
19-06-13 10:25
Coöperatief leren in het muziekonderwijs
Het meest inspirerende tijdens de opleiding vond ik het doen van onderzoek. Vanuit mijn lespraktijk was ik geïnteresseerd in coöperatief leren. Dit resulteerde in een literatuuronderzoek naar de mogelijkheden en beperkingen van coöperatief leren binnen muziekonderwijs bij (zeer) moeilijk lerende leerlingen. Ik heb eerst onderzoek gedaan naar de ontwikkelingen van coöperatief leren in het muziekonderwijs en vervolgens naar coöperatief leren bij (zeer) moeilijk lerende leerlingen. Als muziekdocenten hun traditionele rol als dirigent durven los te laten en meer een observerende en coachende rol aannemen, kan coöperatief leren bij (zeer) moeilijk lerende leerlingen een bijdrage leveren aan het vergroten van zelfvertrouwen, het verhogen van de motivatie en het ontwikkelen van sociale vaardigheden.
25
Na een aantal jaren een dynamische baan gehad te hebben in het buitenland, begon ik in 2007 als vakleerkracht in het speciaal onderwijs. Ik verwachtte dat het onderwijs mij snel zou vervelen. Niets bleek minder waar. Bijna zeven jaar later werk ik nog steeds met veel plezier in het speciaal onderwijs met leerlingen met een lichamelijke en/of verstandelijke beperking, leerlingen met een meervoudige beperking en leerlingen die langdurig ziek zijn. De verdieping en verbreding die de master Kunsteducatie mij bracht, heeft mij kritisch naar mijn beroepspraktijk laten kijken en nieuwe perspectieven gegeven voor de toekomst.
De eindtermen en leerlijnen voor leerlingen in het speciaal (basis)onderwijs richten zich op muzikale vaardigheden zoals zingen en luisteren naar muziek. Het ontwikkelen van sociale vaardigheden, zoals ‘beurten geven en nemen’, ‘luisteren naar elkaar’ en ‘jezelf presenteren’ komen niet aan bod, terwijl ik dit als belangrijke vaardigheden zie bij muzikaal samenspel. In mijn praktijkonderzoek ging ik op zoek naar de wijze van beoordeling van leerlingen in het speciaal
Master2013_binnenwerk_v3.indd 25
19-06-13 10:25
onderwijs. Welke aspecten nemen leerkrachten muziek mee in het onderwijsverslag, individueel handelingsplan of ontwikkelingsperspectief? Het onderwerp blijkt te leven bij vakleerkrachten. De rapportage van mijn praktijkonderzoek zie ik niet als een eindpunt, maar als basis voor een vervolgproces. Graag zet ik me verder in voor het ontwikkelen van een beoordelingssysteem waarbij naast muzikale vaardigheden ruimte is voor het beoordelen van aspecten van de sociaal-emotionele ontwikkeling, zoals sociale vaardigheden en het durven presenteren. Voorlopig ben ik nog lang niet klaar met leren, onderzoeken, uitwerken, uitvoeren en evalueren. Ik ga voor een ‘leven lang leren’!
26
Marijke Smedema Vakleerkracht muziek / orthopedagogisch muziekbeoefenaar / vakspecialist drama / intern cultuurcoördinator msmedema@hotmail.com
Master2013_binnenwerk_v3.indd 26
19-06-13 10:25
27 Master2013_binnenwerk_v3.indd 27
19-06-13 10:25
Nathalie Roos
28 Master2013_binnenwerk_v3.indd 28
19-06-13 10:25
Onderzoek Ik heb gekozen voor de master kunsteducatie om mijn interesse in kunst, antropologie en educatie met elkaar te combineren. Vandaar de keuze voor mijn onderzoek. In dit onderzoek stel ik mijzelf de vraag wat de toegevoegde waarde is van de antropologie aan de hedendaagse kunsteducatie, waarin hedendaagse kunst en maatschappelijke ontwikkelingen centraal staan en uitgegaan wordt van de leefwereld van de leerling. Hedendaagse kunst vertelt ons over cultuur, identiteit en actuele maatschappelijke ontwikkelingen. Zij toont ons een venster op de wereld, waarin wij ons eigen beeld van de wereld kunnen bevragen. Zodoende is hedendaagse kunst een bron van (antropologische) informatie. Kennis van de antropologie is mijns inziens dan ook noodzakelijk voor het duiden van actuele kunst. Hedendaagse kunst kan niet enkel beschouwd worden aan de hand van vorm- en stijlkenmerken. Of op basis van geschiedkundige vergelijkingen. Hedendaagse kunst vertelt ons over de wereld waarin wij nu, op dit moment, leven en laat ruimte voor eigen interpretatie. Deze ruimte geeft docenten en leerlingen de kans te reflecteren op hoe zij de wereld ervaren.
29
Project Blacklight
Project Blacklight Naar aanleiding van de vraag vanuit het Holland Festival om een educatief project op te zetten bij een van hun voorstellingen heb ik samen met studente Sanne Wichman project Blacklight opgezet. In dit project werken leerlingen van de Jeugdtheaterschool Zuidoost en dak-en thuisloze bezoekers van Inloophuis Makom samen aan het maken van een serie korte performances over dakloosheid, migratie en racisme. Het project is geïnspireerd op het werk van de Zuid-Afrikaanse kunstenaar Brett Bailey, die dit jaar in het Holland Festival staat met Exhibit B, een installatie over de geschiedenis van het Europese racisme, de exploitatie van Afrika en de huidige problematiek van immigratie en uitzetting. Deze thema’s worden in de voorstellingen vertaald naar de Amsterdamse context. De verhalen van de dak- en thuis-
Master2013_binnenwerk_v3.indd 29
19-06-13 10:25
loze migranten van Makom dienen als inspiratiebron voor de performances, die actuele, vaak onderbelichte kwesties aan de kaak stellen. Ik kijk terug op twee intensieve jaren, waarin ik ontzettend veel geleerd heb over hedendaagse kunst, educatie en projectleiderschap en waarin ik mijn interesses op het gebied van kunst, antropologie en educatie heb kunnen verenigen. Hoogtepunten voor mij zijn het lesgeven aan studenten van een kunstacademie in Katutura, NamibiĂŤ; het afronden van mijn onderzoek en mijn deelname aan het onderzoekscongres Former West in Berlijn. Tijdens dit congres kreeg ik, samen met drie medestudenten en 150 internationale kunststudenten, een Learning Place aangeboden bestaande uit workshops, seminars en lezingen over onder andere de (kunst)wereld na 1989, culturele theorieĂŤn en cosmopolitanism. Een geweldige ervaring.
30
Mijn plannen voor de toekomst: het uitbouwen van mijn lessenserie, onderzoek doen, community arts projecten opzetten en een lange, verre reis maken om bij te komen!
Nathalie Roos Cultureel antropoloog / projectcoĂśrdinator educatie / ambulant begeleider Leger des Heils n.roos79@gmail.com
Master2013_binnenwerk_v3.indd 30
19-06-13 10:25
31 Master2013_binnenwerk_v3.indd 31
19-06-13 10:25
Paula Wessels
32 Master2013_binnenwerk_v3.indd 32
19-06-13 10:25
Circus en beeldende kunst
Ik ontwierp een lessenserie voor circusbegeleiders en artiesten van Circus Elleboog, die circuskunst en beeldende kunst bij elkaar betrekt. Aansluitend ontwikkelde ik een interdisciplinair educatief project waarbij studenten van de Academie voor Beeldende Vorming van de AHK in samenwerking met studenten en professionals uit de circuswereld een artistiek onderzoek deden naar het grensgebied tussen circus en kunst. Het traject startte met het verkennen van beide terreinen en het herkennen van overeenkomstige elementen, via creatief onderzoek naar interdisciplinaire circus- en kunstpresentaties. De resultaten brachten de deelnemers een nieuwe visie op de mogelijkheden van de interdisciplinaire aanpak en een grote creatieve energie. De vonk sprong over. Ook leerden ze hoe je interdisciplinair kunt werken, welke krachten en valkuilen daarin verscholen liggen en hoe je daar het beste uithaalt.
33
Circus, beeldende kunst en religiestudies. Hoe – zo vroeg ik me geregeld af – kan ik deze drie passies met elkaar verenigen? Ik deed meestal óf religieuze, óf beeldende, óf circusprojecten, terwijl er voor mij toch een verband was. De master Kunsteducatie heeft me de mogelijkheid geboden dat verband te onderzoeken en uit te werken. Het resulteerde in verschillende projecten en onderzoeken op het snijvlak van circus- en beeldende kunst, met als bindmiddel mijn ontwikkelde voorkeur voor diepgang.
Het praktijkonderzoek volgde mijn artistieke visie op circus: ik onderzocht samen met Joop Hoekstra welke artistieke en sociale criteria een rol spelen in de formatieve beoordelingen (feedback) van circusbegeleiders tijdens circuslessen, en de verhouding daartussen. Mijn hypothese is dat jeugdcircussen zich meer zouden mogen richten op de artistieke criteria, om het professionele circusveld te volgen in zijn dynamische ontwikkelingen van de laatste jaren. De resultaten van het onderzoek worden op moment van schrijven nog geanalyseerd.
Master2013_binnenwerk_v3.indd 33
19-06-13 10:25
Ik kijk met voldoening terug op een studie waarin theorie en praktijk elkaar goed afwisselen en aanvullen, en die een gedegen slijpsteen blijkt voor kunstdocenten, zowel op artistiek als didactisch niveau. Voor mij betekent het dat ik de circus/kunst-projecten voor verschillende doelgroepen en contexten ontwikkel en er internationaal een lans voor wil breken. Want wat een mooie kruisbestuiving levert het op!
34
Paula Wessels Freelance projectmanager / docent beeldend / luchtartiest/-docent / religiewetenschapper paulawessels@gmail.com
Master2013_binnenwerk_v3.indd 34
19-06-13 10:25
35 Master2013_binnenwerk_v3.indd 35
19-06-13 10:25
Peter van den Heuvel
36 Master2013_binnenwerk_v3.indd 36
19-06-13 10:25
Nieuwe inspiratie voor het geven van kunstlessen De afgelopen twee jaar had de luxe mij onder te kunnen dompelen in de wereld van de master Kunsteducatie. Een luxe die mij aanvankelijk onvoorstelbaar leek, maar met behulp van een docentenbeurs realiseerbaar bleek. Het was hard studeren, maar ik heb genoten van de lessen van docenten en kunstenaars. Lessen die voor mij deuren naar nieuwe werelden openden en mijn interesse voor veel nieuwe zaken wekten.
37
Een van mijn studiedoelen was om nieuwe inspiratie te zoeken voor het werk dat ik dagelijks en met veel plezier doe: lesgeven in de beeldende vakken op de Open Schoolgemeenschap Bijlmer. Door samen te werken met medestudenten en docenten is mijn multidisciplinaire blikveld aanzienlijk verbreed. Ik heb veel kennis opgedaan die ik in mijn dagelijkse praktijk kan toepassen om mijn leerlingen goede kunstlessen te geven. Er is nieuwe inspiratie gegroeid om in de toekomst met collega’s uit andere disciplines vakoverstijgende projecten op te zetten, om mijn leerlingen het wonder van de kunsten te laten ervaren. In mijn twee onderzoeksopdrachten heb ik praktische zaken onderzocht. In mijn onderwijscarrière heb ik vaak meegemaakt dat vernieuwingen in het kunstonderwijs niet goed uit de verf komen. Niet zozeer omdat de plannen niet goed zijn, maar doordat bij de implementatie geen gebruik wordt gemaakt van de kennis over veranderingsprocessen binnen onze beroepsgroep. Ik heb onderzocht hoe dat te verbeteren valt. Daarnaast heb ik het beoordelen van creatieve beeldende producten in de derde klas havo en vwo onderzocht en geprobeerd te achterhalen hoe hiermee in de praktijk wordt omgegaan. Hierbij lag de focus op de doorlopende leerlijn.
Master2013_binnenwerk_v3.indd 37
19-06-13 10:25
’Ik heb geen ambitie meer’ is een uitspraak van mij in de voorbereidingen op de presentatie van ons interdisciplinaire artistieke project onder leiding van Henk Schut. Deze uitspraak verscheen op één van de tijdens deze presentatie getoonde T-shirts. Met dit gezegde wil ik bepaald geen uitgebluste indruk achterlaten, maar juist aangeven dat ik irreële wensen wil vervangen door realiseerbare plannen: ruimte in mijn hoofd voor morgen.
38
Peter van den Heuvel Docent beeldende vorming Open Schoolgemeenschap Bijlmer Primair12@gmail.com
Master2013_binnenwerk_v3.indd 38
19-06-13 10:25
39 Master2013_binnenwerk_v3.indd 39
19-06-13 10:25
Sanne Wichman
40 Master2013_binnenwerk_v3.indd 40
19-06-13 10:25
Samenwerking tussen professionals en amateurs Mijn insteek bij de start van de master Kunsteducatie was het verbinden van werkvelden en het vergroten van mijn expertise. De studie heeft me de ruimte gegeven om mijzelf veelzijdig te ontwikkelen, inzicht te krijgen in het werkveld en mogelijkheden te ontdekken voor krachtenbundeling.
Het verbinden van werkvelden komt tot uiting in mijn danspraktijk. Steeds meer disciplines worden gebruikt in dansvoorstellingen en de grenzen tussen amateur en professional veranderen. Samenwerking tussen professionals en amateurs was het uitgangspunt voor mijn literatuuronderzoek. Verder kijken dan mijn eigen horizon, amateur zijn in een andere discipline. Het interdisciplinair artistiek project was zo’n moment, daarbij gingen we samen ontdekken en op zoek naar een vorm om de betekenis te verbeelden.
41
Geïnspireerd door theoretische verdieping, heb ik in een stage onderwijskunde en vakdidactiek een lessenserie voor Kunst Algemeen ontwikkeld en uitgevoerd op de middelbare school waar ik het vak (kunst)dans doceer. De werkwijze van het direct in de praktijk brengen van de studie, het verbinden aan je eigen kennis en zo je werkveld te verruimen waardeer ik.
Een echte uitdaging was het kunsteducatieve project. Na een vraag van het Holland Festival om een educatief project te ontwikkelen naar aanleiding van de installatie Exhibit B van Brett Bailey, ging ik samen met studiegenoot Nathalie Roos aan de slag. We ontwikkelden project Blacklight; samen met dak- en thuisloze bezoekers van Inloophuis Makom creëren en presenteren leerlingen van Jeugdtheaterschool Zuidoost locatieperformances over dakloosheid, migratie en racisme. De verhalen van de ‘Makommers’ dienden als inspiratiebron voor de performances, die actuele, vaak onderbelichte kwesties op artistieke wijze aan de kaak stelden.
Master2013_binnenwerk_v3.indd 41
19-06-13 10:25
Samen met studiegenoot Laura Kool kon ik een bijdrage leveren aan het promotieonderzoek van Carolien Hermans. We hebben een reeks dans- en bewegingstrainingen gegeven aan jongens met een stoornis in het autistisch spectrum op de Van Detschool in Amsterdam. We bestudeerden het effect van deze trainingen op hun vermogen tot kinesthetische communicatie. Aansluitend ben ik voor mijn kwalitatief empirisch onderzoek teruggegaan naar de opleiding waar ik zeven jaar geleden begon, Moderne theaterdans aan de AHK. Daar heb ik studenten geĂŻnterviewd om inzicht te krijgen in hun ervaring met en perceptie van kinesthetische empathie bij het aanleren van een dansfrase.
42
Mijn inzicht in het algemene kunst(werk)veld verruimt zich. In toenemende mate hecht ik waarde aan het creatieve en het communicatieve in kunst(educatie). Ik wil ontdekken, niches vinden, samenwerken en van elkaar leren. De master kan een opstapje zijn om met nieuwe inspiratie een boeiend, bewogen en betekenisvol pad in te slaan. ‘Unafraid to keep exploring and grateful to reach beyond borders.’
Sanne Wichman Danser / docent dans en bewegingstheater in VO en buitenschools / kunsteducatieve projecten iswichman@gmail.com
Master2013_binnenwerk_v3.indd 42
19-06-13 10:25
43 Master2013_binnenwerk_v3.indd 43
19-06-13 10:25
Tilly Nijhof
44 Master2013_binnenwerk_v3.indd 44
19-06-13 10:25
Kunsteducatief project What to Choose
Langdurige ervaring met en grote betrokkenheid bij vmboleerlingen heeft de aanzet gegeven tot mijn kwalitatieve onderzoek naar de motivatie van leerlingen. Ik ben op zoek gegaan naar een antwoord op de vraag: hoe en in hoeverre kun je de motivatie van leerlingen van twaalf tot zeventien jaar beïnvloeden? Het afnemen van motivatie bij veel leerlingen op alle niveaus en onderwijstypes in binnen- en buitenland is erkend. De conclusie van mijn onderzoek is echter dat geen enkele motivatiestrategie dé oplossing biedt en dat deze afhankelijk is van specifieke lessituaties. Betrokkenheid is wel een belangrijke basis en voorspeller van zowel leerprestaties als motivatie.
45
Tijdens de master Kunsteducatie heb ik mijn kennis kunnen verdiepen en actualiseren en een interdisciplinaire expertise ontwikkeld. De opleiding heeft mijn blikveld verbreed en mijn visie op kunsteducatie een duidelijke richting gegeven. Hiermee krijgt de kunsteducatie op mijn school door mijn functie als cultuurcoördinator een inhoudelijk sterkere invulling en een nieuwe impuls. Dankzij de master heeft de school mij nu ook de ontwikkeling van het vak CKV voor havo 4 toevertrouwd.
Samen met Jeanine Visser heb ik een onderzoek gedaan naar het beoordelen van CKV-verwerkingen. Het is een beschrijvend onderzoek naar het beoordelen door zes docenten CKV. Voor het beoordelen van CKV-verwerkingsvormen voor culturele ervaringen bestaan geen objectieve normen. Wat beoordeel je eigenlijk? Wat vinden vakdocenten geschikte verwerkingsvormen voor CKV-ervaringen, hoe beoordelen ze die en welke zijn volgens hen het meest valide en betrouwbaar te beoordelen? Samen met Jasper van Pelt heb ik het project ‘What to Choose’ ontwikkeld. Dit is een driedaags kunsteducatief
Master2013_binnenwerk_v3.indd 45
19-06-13 10:25
project met maatschappelijke relevantie. Het project is gericht op bewustwording met betrekking tot het eigen toekomstperspectief van de deelnemers. Het geeft een aanzet tot het verminderen van voortijdige schooluitval. Vmbo-leerlingen en mbo-studenten werken in dit project samen. Zij leren van professionele kunstenaars in workshops beeldende kunst, theater, muziek, dans en animatie hoe je kunst kunt beleven, hoe je je in kunst kunt uiten en hoe kunst je op een andere manier naar jezelf en de wereld laat kijken. Het artistieke eindproduct waarin hun visie op het thema identiteit tot uitdrukking komt tonen zij aan elkaar en aan publiek. De succesvolle pilot geeft uitzicht op voortzetting; er komt een tweede editie.
46
Naast mijn docentschap wil ik meer kunsteducatieve projecten ontwikkelen om mijn opgedane kennis verder in praktijk te brengen. Ook zie ik toekomstmogelijkheden met betrekking tot bestendiging van de focusgroep uit ons praktijkonderzoek. Wij als onderzoekers en onze respondenten ervaren de open discussie in een focusgroep als waardevol voor het doen van onderzoek en voor het uitwisselen van ideeĂŤn. Hieruit voortvloeiend zou een grotere focusgroep tot de mogelijkheden behoren.
Tilly Nijhof Docent CKV en beeldend / cultuurcoĂśrdinator OSG Echnaton Almere tillynijhof@gmail.com
Master2013_binnenwerk_v3.indd 46
19-06-13 10:25
47 Master2013_binnenwerk_v3.indd 47
19-06-13 10:25
colofon eindredactie fotograďŹ e ontwerp druk
Master2013_binnenwerk_v3.indd 48
Maria WĂźst Astrid Hermes Thonik, Bart de Geus Hub. Tonnaer B.V.
19-06-13 10:25
De master Kunsteducatie De master Kunsteducatie sluit aan op recente ontwikkelingen in de kunsteducatie, binnen- en buitenschools, waarvoor deskundigheid vereist is die verder gaat dan het eerstegraads (ongegradeerde) docentschap. Onze toekomstige masters voelen zich uitgedaagd om met visie en expertise de kunstpedagogische praktijk van deze terreinen te gaan versterken. Wil jij je kennis en visie op kunsteducatie verbreden en verdiepen? Kies dan voor de master Kunsteducatie: een tweejarige interdisciplinaire opleiding in deeltijd aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Meer informatie: www.ahk.nl