Bart v.d. Heuvel - Hoe ontwikkel je een themapark in Nederland waarin theater de hoofdattractie is? by Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten

BART VAN DEN HEUVEL

Auteur Bart van den Heuvel

Opleiding De Theaterschool O pleiding Theaterm aker / Techniek & Theater Am sterdam se Hogeschool voor de Kunsten

Groep O TT T4

Interne begeleider Anke Nust

Externe begeleider Karel W illem en

Datum voltooiing 30 m ei 2014

14-06-2014

Inhoudsopgave INLEIDING

1. WELKE THEMAPARKEN ZIJN EEN INSPIRATIEBRON?

1.1 1.2 1.3 1.4

10 11 12 13

H ET L AND VAN O OIT P UY DU F OU E FTELING H ALLOWEEN F RIGHT N IGHTS

2. HOE ONTWIKKEL JE EEN CONCEPT EN WAT IS EEN EXPERIENCE?

2.1 W AT IS EEN CONCEPT ? 2.2 W AT IS EEN EXPERIENCE ? 2.3 H OE ONTWIKKEL JE EEN CONCEPT ?

16 17 19

3. HOE ONTWIKKEL JE EEN THEMAPARK?

3.1 3.2 3.3 3.4

25 26 28 29

W AT IS DE PLANNING VOOR DE ONTWIKKELING ? W AT IS HET THEMAPARK ALS RECREATIEF PRODUCT ? H OE ONTWERP JE EEN MASTERPLAN ? W AT ZIJN DE INGREDIËNTEN VOOR EEN MOGELIJK SUCCESVOL

THEMAPARK ?

4. WAT ZIJN DE BELANGRIJKSTE PRAKTISCHE RANDONDERWERPEN?

4.1 H OE 4.2 H OE 4.3 H OE

32 32 35

BEPAAL JE DE DOELGROEP ? BEPAAL JE DE IDEALE LOCATIE ? KAN THEATER WORDEN GEÏNTEGREERD EN WAT IS DE GESCHIEDENIS DAARVAN ?

5. HOE ZIET MIJN THEMAPARK ER UIT?

5.1 H ET 5.2 H ET

38 41

SLAPENDE CONCEPT ONTWAKENDE CONCEPT

14-06-2014

5.3 H ET MASTERPLAN 5.4 D E INDELING VAN

HET PARK MET EERSTE ONTWERP

42 43

SLOT

BRONNEN

G EPUBLICEERDE BRONNEN O NGEPUBLICEERDE BRONNEN

50 51

BIJLAGEN

BIJLAGE 1 BIJLAGE 2 BIJLAGE 3 BIJLAGE 4 BIJLAGE 5 BIJLAGE 6 BIJLAGE 7 BIJLAGE 8 BIJLAGE 9 BIJLAGE 10 BIJLAGE 11 BIJLAGE 12 BIJLAGE 13 BIJLAGE 14 BIJLAGE 15 BIJLAGE 16 BIJLAGE 17 BIJLAGE 18 BIJLAGE 19 BIJLAGE 19

52 53 54 57 58 59 60 61 62 63 66 67 68 69 70 72 75 76 77 80

14-06-2014

Inleiding

op zoek is naar nieuwe manieren om kinderen en jongeren iets mee te geven. Dit sluit perfect aan op mijn droom, die ik later in deze inleiding zal toelichten.

Bij het lezen van de titel denkt men niet meteen aan de scriptie van een student Theatermaker / Techniek en Theater aan de Theaterschool te Amsterdam. Toch is dit zo; in deze scriptie ga ik de haalbaarheid onderzoeken van het opzetten van een themapark in Nederland waarbij theater de hoofdattractie is. Maar dat niet alleen; ook zal ik na het onderzoek een concept voor dit themapark

Al langere tijd speelt het idee van een nieuw themapark in Nederland door mijn hoofd. Ik merk in mijn omgeving dat steeds meer mensen behoefte hebben om een dag te ontvluchten aan de echte wereld en zich te wanen in een fictieve omgeving. Een moment het echte leven laten vervagen en genieten in een

maken.

ontspannen en gemoedelijke omgeving. En hoe kan je mensen

Door voorwerpen met eigen ogen te zien, er een verhaal over te

Daarom denk ik dat de combinatie van een dagattractie met

horen en er dan ook nog iets mee te doen, zoals voelen of ruiken, wordt de lesstof aanschouwelijk gemaakt en het leren gestimuleerd. Dit hoeft zich niet te beperken tot de kunstvakken of geschiedenis; ook bij lessen in taal, maatschappijleer, natuurwetenschappen, biologie of aardrijkskunde, kunnen museale objecten de lesstof illustreren en leerlingen bredere verbanden

beter laten ontvluchten aan het dagelijkse leven dan met theater. theater een gat in de markt is. Ontvluchten aan de echte wereld betekent voor mij het vergeten van je dagelijkse gedachten en met je hoofd totaal ergens anders zijn. Dit kan bij mijzelf bereikt worden door naar het theater of naar een themapark te gaan. Ik merk dat ik daar zelf behoefte aan kan

laten zien.1

hebben. Maar ik merk ook in mijn omgeving dat anderen er

Uit het citaat van deze brief van juni 2013 opgesteld door het

inspiratie. Maar naast inspiratie ook ontspanning. Vaak gaan deze

Ministerie van onderwijs, cultuur en wetenschap blijkt dat zelfs vanuit de overheid recente signalen worden gegeven waarbij men 1

Ministerie van OCW.

behoefte aan hebben. Zulke momenten bieden namelijk vaak twee begrippen voor mij dan ook samen. De drang naar het ontvluchten aan het dagelijkse leven heeft bij mij het idee van het ontwikkelen van dit themapark tot stand gebracht. Dit alles vanuit een ideologie anderen dit gevoel te bieden.

14-06-2014

De manier om te ontvluchten aan het dagelijkse leven is voor mij

De scriptie bestaat uit twee delen:

een dagattractie. In dit geval is dat een themapark waarin men zich

1. Het praktische aspect; een onderzoek naar de theorie achter het

een dag lang in een andere wereld begeeft. Bij een

ontwikkelen van themaparken en praktische randvoorwaarden.

theatervoorstelling wordt, bij het aangaan van het zaallicht aan het

2. Het artistieke aspect; een onderzoek naar het concept,

eind van de voorstelling, namelijk abrupt de sfeer doorbroken. Ik

vormgeving, verhaallijnen, en het uiteindelijk ontwerp.

wil het gevoel dat je in een andere wereld bent langer vast houden. Een dag moet een week lijken door de hoeveelheid dingen die je

Als kind ben ik in Brabant opgegroeid met twee toonaangevende

beleeft. Een relaxt en ontspannen gevoel zal de bezoekers bij

themaparken van die tijd, het Land van Ooit te Drunen en de

moeten blijven als ze weer thuis op de bank zitten. Maar ook het

Efteling te Kaatsheuvel. Het Land van Ooit is in 2007 failliet

'wow' gevoel, de verwondering van dingen die je meegemaakt

verklaard maar is nog steeds een grote inspiratiebron voor mij. De

hebt op deze dag. Een belevenis die je niet had kunnen

Efteling staat al jaren op nummer één in de ranglijst van best

verwachten.

bezochte dagattracties in Nederland, en geldt tot op de dag van vandaag als grote inspiratiebron voor mij.

De praktische, economische en esthetische vorm van dit themapark wil ik gaan ontwikkelen. Ik ben niet alleen geïnteresseerd in de

Als kind bezocht ik samen met mijn familie tenminste een keer per

praktische haalbaarheid maar ook in het daadwerkelijke concept en

jaar het Land van Ooit. Deze bezoeken waren voor mij de eerste

ontwerp ervan. Deze twee aspecten wil ik combineren met als

aanrakingen met theater. In dit themapark draaide het namelijk niet

onderzoeksvraag:

om grote attracties maar om een totaal belevenis met voornamelijk theater. Van intiem staattheater tot grote voorstellingen en van de

Hoe ontwikkel je een themapark in Nederland, waarin theater de

totale vormgeving tot de leus 'kinderen zijn de baas', alles straalde

hoofdattractie is?

theatraliteit uit. Ik denk dan ook dat mijn ervaringen met het Land van Ooit er toe hebben geleid dat ik nu professioneel in het theater werkzaam ben. De Efteling is een heel ander themapark maar wel met als basis hetzelfde belangrijke hoofdaspect: alles draait om de totaalbeleving. Bij de Efteling weet men de vormgeving van het

14-06-2014

gehele park zo te maken dat je je als publiek echt in een andere

onderzoek ik de theorie achter het ontwikkelen van een themapark.

wereld waant. Deze totaalbelevenis is naar mijn mening dan ook

Is daar een theorie voor? En hoe zou je deze toe kunnen passen?

een van de hoofdredenen dat de Efteling zo veel bezoekers trekt

Vervolgens onderzoek ik in het vierde hoofdstuk de praktische

en zo populair is. Deze totaalbelevenis die nu nog steeds veel

randonderwerpen die komen kijken bij het ontwikkelen van een

indruk op mij maakt is een grote inspiratiebron voor mij. Een

themapark. Zoals de doelgroep en locatie. In het vijfde hoofdstuk

andere grote inspiratiebron is het Franse themapark Puy du Fou. In

ga ik dan daadwerkelijk in op mijn themapark en het idee

dit themapark is alleen maar theater aanwezig, en dan voornamelijk

daarachter. Een eerste basis concept voor het park waarbij ik de

in de vorm van grote spektakelshows. Dit succesvolle themapark

theorie toepas die is onderzocht in het eerste deel van de scriptie.

toont aan dat een dagattractie met alleen maar theater in Frankrijk mogelijk is. De Halloween Fright Nights in Walibi Holland is een van de weinige evenementen in een Nederlands attractiepark waarin theater zo centraal staat. Vandaar dat ook Walibi benoemd wordt in het eerste hoofdstuk. In het eerste hoofdstuk ga ik onderzoeken welke themaparken een inspiratie zijn geweest en wat de geschiedenis van deze parken is. Maar ook een theoretische beschrijving van deze parken om achtergrondinformatie te hebben. In het tweede hoofdstuk onderzoek ik de begrippen concept en experience. Wat betekenen deze begrippen nou eigenlijk? En wat is het concept van mijn themapark? Dat je een concept moet ontwikkelen voor een themapark is duidelijk. Maar wat ook steeds vaker genoemd wordt is het begrip experience. Steeds meer musea en themaparken willen een experience zijn. Wat betekent dat begrip? En waarom lijkt het zo veelvuldig gebruikt te worden? In het derde hoofdstuk

14-06-2014

1. Welke themaparken zijn een

1.1 Het Land van Ooit

inspiratiebron?

de Efteling was, het nieuwe themapark het Land van Ooit te

In dit eerste hoofdstuk zullen vier inspiratiebronnen en voorbeelden van themaparken beschreven worden. Een korte beschrijving van Het land van Ooit, Puy du Fou, De Efteling en de Halloween Fright Nights in Walibi Holland. Dit om achtergrondinformatie te verwerven van bestaande gerelateerde parken. Maar ook van het enige grote theatrale evenement in een Nederlands pretpark: de Halloween Fright Nights in Walibi Holland. Dit korte vooronderzoek zal achtergrondinformatie bieden voor het verdere verloop van mijn onderzoek. Want voor de helderheid is het goed om te weten wat voor gerelateerde parken er al bestaan. En wat de achtergrond is van deze parken.

In 1989 opende Marc Taminiau, die daarvoor adjunct directeur bij Drunen. Het eerste park in Nederland dat in plaats van attracties als hoofdonderdeel theater als hoofdattractie heeft. Naast enkele simpele en niet spectaculaire attracties ging het met name om de totaalbelevenis van vooral kinderen waarbij theatraliteit centraal stond. In 2007 werd Het Land van Ooit definitief failliet verklaard, na in 2006 al een doorstart te hebben gemaakt. Bezoekersaantallen bleven tegenvallen, wat vooral gewijd werd aan de negatieve publiciteit van het nieuwe Belgische themapark Ooit Tongeren. Dit park in BelgiĂŤ stond officieel los van het park in Drunen maar werd door de naam natuurlijk vaak gelinkt aan Het Land van Ooit. Ooit Tongeren werd al binnen een jaar na de opening na een onrustig jaar failliet verklaard. Het Land van Ooit legde de focus vooral op de belevenis voor kinderen. De leus kinderen zijn de baas stond centraal en telde als gouden regel in het park. Naast grote voorstellingen was er ook vooral veel straattheater. Centraal stond een totale verhaallijn die in alle vormen in het park werd doorgevoerd. Hierdoor had men als bezoeker, en vooral de kinderen, echt het gevoel in een andere wereld te zijn. De originaliteit van de verhaallijnen viel op, met als hoofdthema reuzen, jonkheren en -vrouwen, ridders en vele

14-06-2014

randpersonages. Door de vele vormen van theater en theatraliteit

In 1989 opende Puy du Fou haar deuren voor het themapark, los

hoefde men zich niet te vervelen en was er vaak ook geen behoefte

van de avondvoorstelling La Cinéscénie. In het huidige park worden

aan grote attracties. Bezoekers moesten alleen niet denken dat ze

vijf grote voorstellingen opgevoerd en daarnaast acht kleinere

naar een attractiepark gingen maar naar een themapark. De

voorstellingen. Alle voorstellingen zijn hyperrealistisch en vaak gaan

theatraliteit kwam terug bij de acteurs maar ook bij de vormgeving

deze gepaard met grote spektakel special effects. Alle

van het gehele park. Er was duidelijk gekozen voor een stijl van

voorstellingen worden in de buitenlucht opgevoerd in het vijf

inrichting wat in alles doorgevoerd werd. Dit hielp bij de totale

hectare bosrijke groots opgezette park. Naast deze dagattractie

geloofwaardigheid van de theatrale elementen.

met voorstellingen wordt tot op de dag van vandaag nog het

grootse spektakel La Cinéscénie opgevoerd. Tegenwoordig staat

1.2 Puy du Fou Het Franse themapark Puy du Fou, dat vlak bij Nantes ligt, is een actueel succes in tegenstelling tot het Land van Ooit. Zo kopte de Nederlandse pretpark website www.rides.nl een artikel geschreven door Adri van Esch op vrijdag 27 september 2013 nog Het succesverhaal van Puy du Fou. In dit artikel wordt uitgebreid aandacht besteed aan de geschiedenis van Puy du Fou en het huidige opvallende succes. Puy du Fou begon in 1978 met het opvoeren van het grootse spektakel La Cinéscénie voor een oude kasteelruïne. Deze grote voorstelling, destijds volledig gedraaid door vrijwilligers, was het begin van het huidige park.

deze show op dezelfde plaats in een openluchttheater dat plaats biedt aan 14.000 toeschouwers per voorstelling. Aan de show doen 1200 acteurs en dansers en 120 ruiters te paard mee. Voor dit spektakel moeten vaak maanden van te voren al kaartjes geboekt worden en het is vrijwel elke dag uitverkocht. Voor het park hoeft men niet te reserveren. Naast theater en themagebieden zijn er geen verdere attracties te vinden in het park. Het themapark brengt de bezoekers terug in de tijd, met voorstellingen die zich afspelen voor onder andere een middeleeuws kasteel of op een Vikingschip. De speciale effecten zijn ongekend: het kasteel kan draaien en bewegen en het schip verrijst vol met acteurs vanuit het niets uit het water. Gigantische

http://mens-en-samenleving.infonu.nl/ouder-en-gezin/115254jeugdsentiment-het-land-van-ooit-een-verdwenen-pretpark.html 2

14-06-2014

spektakels dus. Na Disney Land Paris is dit het best bezochte park van Frankrijk.3 CEO van Puy du Fou, Nicolas de Vielliers, vertelt het volgende over het themapark: We creëren geen voorstelling omdat er een markt voor is, we bedenken en maken een show omdat we het leuk vinden. En pas dan zeggen we tegen onze marketingafdeling: alsjeblieft, doe er maar wat mee. Als een show een rapportcijfer 8 krijgt, gaat ie eruit. Dan maken we een nieuwe voorstelling. Een 8 is te weinig. Maar als een verhaal goed is en de bezoekers waarderen de show hoog, dan veranderen we er niks wezenlijks aan. Het verhaal van La Cinéscénie is al 35 jaar hetzelfde. Natuurlijk, de show is groter geworden, met lichteffecten, vuurwerk, dieren, bewegende decors en heel veel vrijwilligers. Maar de storyline is nog dezelfde als die in 1978. Die is nog steeds goed. Want als je het juiste verhaal vertelt, wordt iedereen geraakt.4

1.3 Efteling De Efteling is de meest succesvolle dagattractie van Nederland en steekt met kop en schouders boven de concurrenten uit als het gaat om bezoekersaantallen. In 2013 ontving de Efteling 4.150.000 bezoekers en stond daarmee op nummer een in de ranglijsten van best bezochte dagattracties van Nederland. De nummer twee van deze lijst is het Rijksmuseum Amsterdam die 2.220.000 bezoekers mocht ontvangen. Hieruit kan dus geconcludeerd worden dat de Efteling de meest succesvolle dagattractie van Nederland is op dit moment.5 De Efteling wordt door Nederlanders als het tweede meest inspirerende merk van Nederland gezien, na IKEA dat op de eerste plaatst staat. Inspirerende merken onderscheiden zich door hun visie, track record, productinnovaties en producten. Dit blijkt uit de Inspirational Image Index 2013 van Synergie en MindWorld. In 2012 stond de Efteling ook op de tweede plaats van dit onderzoek en verloor hiermee de eerste positie aan het merk Apple.6 De Efteling is een heel ander soort park dan het Land van Ooit en Puy du Fou. Het is niet zozeer theater dat centraal staat maar wel de totaalbelevenis van de bezoekers. Dit uit zich voornamelijk in de

http://www.rides.nl/nieuws/3092/het-succesverhaal-van-puy-de-fou-wegeloven-niet-in-namaak.html 4 Telefonisch interview afgenomen met Jan-Erik Alderlieste (09-11-2013).

5 6

NBTC Top 50 dagattracties in Nederland 2013 http://www.synergie.nl/inspiratie/inspirerende-merken

14-06-2014

vormgeving van het park en de gedetailleerde wijze waarmee alle

tevredenheidsgehalte heeft onder de bezoekers. Uit de vele

attracties gelinkt worden aan een verhaal. Het ultieme voorbeeld

reacties op de website van Zoover komt duidelijk naar voren dat

van een themagedeelte in het park is Het Lavenlaer. Dit dorp met

men de bijzondere sfeer en thematisering van de Efteling zo

fantasierijke bewoners, het volk van Laaf, gaat puur om de

waardeert.9

belevenis om als bezoeker in een andere wereld te zijn. In 1990 opende de Efteling dit themagedeelte dat ontworpen is door toenmalig hoofdontwerper van de Efteling Ton van de Ven.7

1.4 Halloween Fright Nights

De Efteling staat bekend om zijn vele gethematiseerde attracties.

Halloween Fright Nights georganiseerd. Een succesvol evenement,

Het gaat bij vrijwel alle attracties om de totaalbelevenis. Thematisering wordt hierbij tot in detail uitgevoerd. Van een complete verhaallijn tot nieuw gecomponeerde muziek en van een perfecte spanningsopbouw tot een gedetailleerde rit.8 De Efteling won in 2012 nog de Zoover Award voor beste pretpark. Met 448 beoordelingen op de beoordelingswebsite staat de gemiddelde boordeling van het themapark op 8,7 punten van de 10. Door het onderzoek van Zoover weet je wat bezoekers van het park vinden omdat zij hun mening op deze website kunnen geven. Cijfers van drie andere Nederlandse pretparken: Walibi scoort een 7,1, Slagharen scoort een 6,7 en Duinrell scoort een 6,9. Hieruit kan

In 2013 werd in pretpark Walibi Holland voor de dertiende keer de bij voorgaande edities moest het pretpark regelmatig de toegang sluiten omdat er te veel mensen in het park aanwezig waren. Daarom is het vandaag de dag alleen nog mogelijk om tickets vooraf te kopen. De maximale capaciteit wordt nog regelmatig gehaald waardoor deze kaarten dan ook snel uitverkocht raken.10 Maar wat zijn de Halloween Fright Nights nou eigenlijk? Dit evenement staat volledig in het teken van Halloween. In de weekenden van oktober verandert Walibi tussen 18:00 en 23:00 in een horror park. Verschillende 'scare zones' in het park hebben een bepaald thema. In deze zones jagen acteurs verkleed als horror figuren bezoekers de stuipen op het lijf. Los van deze vorm van

dus opgemaakt worden dan de Efteling een hoog

straattheater zijn er ook verschillende 'haunted houses' in het park.

http://www.efteling.com/volkvanlaaf 8 http://www.efteling.com/attracties

http://www.zoover.nl http://www.frightnights.nl/nl/fright-nights/

14-06-2014

Spookhuizen in verschillende thema's waar je als bezoeker doorheen moet lopen. Alles staat in het teken van angsten en dit hele evenement heeft dan ook als doel de bezoekers een angstaanjagende sfeer te bezorgen. Los van de 'haunted houses' en 'scare zones' worden er ook nog buiten shows gegeven door horrorfiguren, de bekendste is die van Eddy de clown.11 Al deze elementen die samen de Halloween Fright Nights vormen zijn natuurlijk een vorm van theater. Een groot theatraal evenement dat, kijkend naar de bezoekersaantallen, heel goed aanslaat bij het publiek. Wel zou je de wedervraag kunnen stellen of de gebruikte theatraliteit niet alleen gebruikt wordt voor enge schrikeffecten. Maar het gaat ook om de totale sfeer die het park weet te creĂŤren in de avonden. Dat is zeker theatraal. En succesvol. Dus blijkbaar hebben veel mensen behoefte aan deze ervaring rond Halloween.

http://www.frightnights.nl/nl/fright-nights/

14-06-2014

2. Hoe ontwikkel je een concept en

2.1 Wat is een concept?

wat is een experience?

Deze vraag wordt door vele mensen op een andere manier ingevuld:

In dit hoofdstuk staat het ontwikkelen van een concept centraal.

Concept: opzet, plan; ontwerp - Van Dale, 2009.

Want wat is nu eigenlijk een concept? En hoe ontwikkel je dat? Ook komt aan de orde wat de definitie van het begrip experience inhoudt. Dit begrip wordt steeds meer gebruikt en komt steeds vaker voor in de marketing campagnes van onder andere musea. Enkele voorbeelden zijn: de Beeld en Geluid Experience in Hilversum, Corpus Experience 'een reis door de mens' in Oegstgeest, Museum Olympic Experience in Amsterdam, Ajax Experience in Amsterdam, de Dino Experience in Venlo en zo is de lijst met voorbeelden nog veel langer. Bij een experience gaat het om de totaalbelevenis. Maar om te begrijpen wat een experience onderscheidt van een normaal museum of themapark moet onderzocht worden wat dit begrip inhoudt. Voordat verder ingegaan wordt op het onderwerp 'themapark' moeten eerst deze twee begrippen helder zijn zodat daarna de focus kan liggen op specifiekere zaken. Het is wel belangrijk om te onderzoeken hoe je een concept ontwikkelt omdat dit de basis zal zijn bij het opzetten van een nieuw themapark.

Een gedachtegoed - Rijkenberg, 2009. De gedachte die alle activiteiten een basis geeft. Geursen 1996. Een subjectieve tussenstap tussen droom en daad. - Nijs & Peters, 2002. Het zichtbaar maken van je visie. - Broekman & Broekman, 2003. Er zijn vele interpretaties van het begrip 'concept' te benoemen. In het boek Conceptdenken van Gaby Crucq-Toffolo en Sanne Knitel wordt de verwarring van het begrip 'concept' uitgesproken en onderzocht. Want wat is een concept nu eigenlijk? Vaak staat een concept voor de samenhang tussen ideeĂŤn of standpunten. Maar als je het op die manier bekijkt is alles met samenhang een concept, want achter vrijwel alles zit een principe, een idee: denk aan een auto, stoelen, tafels, etc...12 Het begrip concept kan in drie fases gevangen worden. De eerste fase is het slapende concept. In deze fase gaat het voor een organisatie om het formuleren van een uitgebreide visie en 12

Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne.

14-06-2014

kernwaarden. Neem deze visie onder de loep en bepaal de

Kort samengevat: het slapende concept is het waarom, de essentie

essentie. Het slapende concept is de essentie ofwel de kern van de

van de visie. Het ontwakende concept is het vertalen van de

visie. Dit ontwikkel en communiceer je intern. De tweede fase is het

essentie van de visie in een oneliner of begrip. En het levende

ontwakende concept. Om de visie zichtbaar te maken gebruikt men

concept is het doorvoeren in conceptdragers.14

een oneliner of begrip. Soms is de essentie van de visie al een oneliner maar vaak zal deze nog moeten verder uitgewerkt worden. Taal is hierbij een belangrijk aspect. De oneliner moet goed verwoord worden en bij de visie passen. Je gaat de visie concretiseren in een actieplan. Hierin staan bijvoorbeeld de kernwaarden en doelstellingen. De derde fase is het levende concept. Het concept komt tot leven door de essentie van je visie door te voeren in alle conceptdragers die je inzet: je product en/of dienst, je organisatie, je fysieke omgeving, je netwerk en je communicatie. Kortom, in alles wat je zegt en doet. De conceptdragers dragen het concept zodat het concept voor alle gebruikers gaat leven. Het actieplan zorgt ervoor dat intern alle mensen weten hoe ze de visie tot leven moeten brengen. Je visie draag je dus door van binnen naar buiten: je begint intern bij de organisatie en als de visie hier volledig wordt nageleefd, kun je de visie en het concept naar buiten toe vertalen in conceptdragers. Het levende concept dient als tastbaar bewijs van je visie.13

2.2 Wat is een experience? Anna Snel beschrijft in haar boek For the love of Experience het begrip Experience: Een individu krijgt een ervaring (in de zin van bepaalde effecten, zoals emoties of belevenissen) die voortvloeien uit ervaring (in de zin van ontmoetingen, persoonlijke observaties of contact) met een ervaring (in de zin van gebeurtenissen, objecten of activiteiten in de omgeving).15 Mocht dit niet duidelijk genoeg zijn geeft Ruud Mulder in zijn boek De kunst van cultuur marketing een andere definitie van dit begrip: Er is sprake van een belevenis wanneer consumenten zodanig ge誰nvolveerd raken dat ze een blijvende indruk opdoen. Een belevenis is memorabel en persoonlijk. De consument wordt op een of andere wijze geraakt.16

Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne. Snel, Anna. 16 Mulder, Ruurd. 15

Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne.

14-06-2014

Om deze omschrijving nog helderder te maken beschrijft Ruud

Memorabel/het navertellen waard: misschien is dit wel het

Mulder in zes criteria waaraan belevenissen in meer of mindere

belangrijkste kenmerk van experiences. Wat de consument ziet of

mate aan moeten voldoen. Deze criteria kunnen gezien worden als

beleeft maakt zoveel indruk dat het wordt onthouden en men er na

belangrijke eigenschappen van experience:

afloop onderling of met anderen over wil praten.17

Interactiviteit: de consument of het publiek kan zelf invloed

Maar waarom hebben mensen nu eigenlijk behoefte aan een

uitoefenen op het verloop van de experience.

experience? Deze vraag is onderzocht door Ruud Mulder en hij beschrijft waarom in zes essentiĂŤle ontwikkelingen van onze

Multimedialiteit: een goede experience is onderhoudend, maar

maatschappij. De eerste is de psychologische ontwikkeling, hierbij

appelleert ook aan andere basisbehoeften.

staat centraal dat mensen veel willen meemaken tijdens hun leven en ze willen kunnen terugkijken op een leven dat niet saai en

Onderhoudend: momenten van verveling zijn misschien wel

oninteressant is geweest. De tweede is de sociologische

memorabel, maar zijn daarmee geen experience. Publiek moet

ontwikkeling, hierbij gaat het om het feit dat mensen streven naar

uiteraard geboeid zijn tijdens de experience.

een beter leven op aarde deels hebben ingeruild voor het zo nuttig en aangenaam besteden van de tijd die iemand is gegeven. Veel

Vernieuwend: was ooit eten bij de Chinees of Japanner een

'beleven' kan hier een bijdrage aan leveren. De derde ontwikkeling

belevenis, inmiddels zijn afhaalchinees en sushi de normaalste zaak.

is de filosofische. Hierbij gaat het er om dat mensen tobben over

En eten in een decor van Hollywoodsterren wordt op den duur

zingeving, over de vraag: hoe moet ik leven? Religies voorzien hier

minder boeiend wanneer steeds dezelfde 'steak Schwarzenegger'

steeds minder in waardoor het leiden van een prettig en

op het menu staat. Wil iets een experience blijven, dan zal het zich

betekenisvol leven in deze wereld het hoogst haalbare lijkt.

steeds weer moeten vernieuwen.

Hierdoor voorzien experiences meer in een behoefte dan voorheen. De vierde ontwikkeling is de economische. Door de

Appelleren aan meerdere zintuigen: bij experiences gaat het om

grote economische groei in de tweede helft van de twintigste eeuw

zowel zien als horen, maar soms ook om ruiken en proeven. 17

Mulder, Ruurd.

14-06-2014

zijn grote groepen burgers in de westerse wereld welvarend

vermaak en dus ook thema parken. Deze laatste vorm is dus van

geworden. Er is heel veel bereikbaar voor veel burgers waardoor de

toepassing bij het creĂŤren van een eigen concept.19

consument verwend en verveeld raakt. Met unieke en exclusieve experiences kunnen mensen nog verrast worden. De zesde

Edward Reed beschrijft in zijn boek The Necessity of Experience

ontwikkeling is de marketingontwikkeling. Hierbij wordt het begrip

een andere manier om verschillende vormen van experience te

'commodization' gebruikt, wat betekent dat goederen en diensten

onderscheiden. Het eerste verschil dat gemaakt wordt is primary

voor de consument inwisselbaar zijn. Experiences kunnen ervoor

versus secondary experience. De primary experience is de

zorgen dat goederen of diensten zich nog onderscheiden.

informatie die alle mensen ontvangen vanuit hun omgeving door te

kijken, te luisteren, te voelen, te ruiken en te proeven. Deze O' Sullivan & Spangler beschreven in 1998 in hun boek Experience

informatie kan ook in andere woorden beschreven worden als de

marketing: Strategies for the new millenium dat er drie vormen van

experience die we op onze eigen interpretatie en manier beleven.

organisaties zijn waarbij experience een rol speelt. De eerste vorm

De secondary experience is de informatie die is verwerkt doordat

is Experience infuser. Hierbij voegen bedrijven een vorm van

deze is geselecteerd, gewijzigd, verpakt en gepresenteerd

experience toe aan het bestaande product om zo tot meer verkoop

waardoor deze tweedehands of indirecte kennis bieden.20

te komen. De twee vorm is Experience enhancer. Hierbij gebruikt het bedrijf een experience om de levensvatbaarheid en aantrekkelijkheid van hun diensten te verbeteren. Denk hierbij aan ziekenhuizen, luchtvaartmaatschappijen, restaurants en winkelcentra. De laatste vorm is Experience maker. Hierbij wordt een volledige experience ontwikkeld en dat is dan ook het hoofddoel. Denk hierbij aan entertainment, vrijetijdbesteding,

2.3 Hoe ontwikkel je een concept? Conceptontwikkeling behelst het ontwikkelingsproces van concepten. Het is onderdeel van innovatie: het bedenken of uitvinden van iets nieuws wat als basis kan dienen voor nieuwe producten of organisatieprocessen. Conceptontwikkeling gaat hand in hand met betekenisgeving, en dat heeft betrekking op het vervullen van emotionele behoeften. Conceptontwikkeling zou

Mulder, Ruurd.

O' Sullivan & Spangler. Edward, Reed.

14-06-2014

omschreven kunnen worden als een trein die nooit stopt. De

verkennende conceptontwikkeling kent geen opdrachtgever. Het is

treinreis verloopt alleen niet lineair maar kriskras door elkaar, de

een onderzoekende, verkennende variant van conceptontwikkeling.

stations zijn bekend maar dat geldt niet voor de route en de

Je gaat op zoek naar kansen. Je hebt een goed gevoel bij een

logische volgorde.

nieuw idee en dat ga je verder verkennen. Pas daarna bedenk je

voor wie het interessant zou kunnen zijn. Eigenlijk geldt er het Nog voordat je kunt beginnen met het ontwikkelen van een

volgende: je bent je eigen opdrachtgever, er is geen vraag, je

concept moet je weten wat het startpunt is. Dit startpunt noemt

creĂŤert vanuit kansen je eigen mogelijkheden en je bepaalt je eigen

men de aanvliegroute. Deze aanvliegroute bepaalt hoe je

regels, kaders en randvoorwaarden.23

conceptontwikkelingsproces eruit zal zien. Om deze aanvliegroute te bepalen geef je antwoord op de volgende twee vragen: Start ik

Hieronder is een model uitgeschreven dat de verschillende

vanuit vraagsturende of verkennende concept-ontwikkeling? En is

elementen met hun output beschrijven per fase in het proces. Dit

er al een hoger gelegen concept?

model wordt ook wel het elementenmodel genoemd. De

elementen zijn letterlijk de onderdelen die gedaan moeten worden. Om de eerste vraag te beantwoorden wordt er gekeken naar de

Als de uitvoering de elementen volbracht is in een van de drie fasen

twee hoofdaanvliegroutes binnen conceptontwikkeling: de

komt er een bepaald resultaat uit, de output. Dit model biedt een

vraagsturende conceptontwikkeling en de verkennende

schematisch overzicht van wat er in welke fase gedaan moet

conceptontwikkeling. De vraagsturende conceptontwikkeling komt

worden met welk resultaat als doel: 24

voort uit een bestaand probleem dat opgelost moet worden en vervolgens wordt dit probleem geformuleerd als een vraag. In de meeste gevallen zal er een vraag van derden komen. Er geldt eigenlijk het volgende: er is een opdrachtgever, er is een probleem of vraag en er zijn regels, kaders en randvoorwaarden aanwezig. De 21

Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne.

14-06-2014

ELEM ENTEN

O UTPUT

Er zijn ook elementen die in alle drie de stadia terugkomen, in zowel het slapende, het ontwakende als het levende concept. Deze

SLAPEND:

- Probleemverkenning

- Essentie van

elementen gebruik je altijd en zijn dus in elke fase toepasbaar.

- Organisatie analyse

de visie

Deze elementen worden hieronder toegelicht. Omdat deze

- Trendonderzoek

namelijk altijd toegepast kunnen worden zijn deze van groot belang

- Doelgroepverkenning

voor het gehele proces. Het betreft de volgende elementen:

- Marktverkenning In- en uitzoomen. Dit begrip betreft eigenlijk toetsing. In elk

- Valuefit

stadium kom je op momenten dat je terug moet kijken en ONTW AKEND:

- Concretisering essentie van de visie

- Actieplan

inzoomen om vervolgens weer uit te kunnen zoomen om door te

- Conceptnaam

gaan. Door in te zoomen kun je dingen nog aanpassen om zo bijvoorbeeld het slapende concept aan te laten blijven sluiten op

- Vertalen

de analyse. Zo blijft dus alles op elkaar aansluiten. LEVEND:

- Implementatie

- Product en/of

Divergeren. Dit element is een denkactiviteit waarbij het gaat om

dienst

het produceren van veel, zowel mogelijke als onmogelijke

- Communicatie

oplossingen. Tijdens het conceptontwikkelingsproces ga je

- Organisatie

voortdurend de breedte in. Het gaat dus om kwantiteit waarbij je

- Fysieke

naar zo veel mogelijk oplossingen zoekt. Hierdoor kan je later

omgeving

kiezen en combineren.

- Netwerk

Convergeren. De ideeën uit de divergerende fase worden verrijkt en naar de realiteit vertaald. Dat levert dan vervolgens één of enkele antwoorden op. Je gaat van kwantiteit naar kwaliteit.25

Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne.

14-06-2014

Naast deze elementen die altijd toegepast kunnen worden zijn in

waar de consumenten mee in aanraking komen. De kracht van deze

het elementenmodel op de vorige pagina elementen verdeeld per

naam is dus essentieel. De formule voor het bedenken van een

fase. Om te duiden wat het resultaat zou kunnen zijn van dit model

naam is als volgt: De essentie van je visie --> vertalen = de

volgt nu een beschrijving van de output per fase. De output van het

conceptnaam. Natuurlijk zijn er uitzonderingen op deze formule

slapende concept is er voornamelijk om invulling te geven aan de

maar je kan er vanuit gaan dat deze formule het vaakst gebruikt

visie. Er kan nu een grove omschrijving gemaakt worden. De visie

wordt bij het bedenken van een conceptnaam. Ten tweede moet er

bouw je op uit twee delen: Wat zie ik? en Wat vind ik daarvan?. Om

een actieplan komen. Dit plan is voor iedereen anders. Maar om je

hierachter te komen stel je jezelf vragen. Als je werkt vanuit

visie te ondersteunen heb je in elk geval de kernwaarden nodig die

verkennende conceptontwikkeling beantwoord je de vragen vanuit

je specifiek hebt gemaakt bij de concretisering van je visie. Je moet

jezelf. Bij vraagsturende conceptontwikkeling doe je dit vanuit de

dus zelf goed bedenken hoe je dit actieplan wilt vormgeven.

opdrachtgever. Wat zie ik? Hierbij kan je antwoord geven op de

Veelvoorkomend is bijvoorbeeld het nemen van de essentie van de

volgende vragen: Wat zijn volgens jou de belangrijkste waarden?

visie, doelstelling en kernwaarden. Vervolgens kan je de

Wat zijn de belangrijke trends in de maatschappij op consumenten

kernwaarden dan uitdiepen en verder toelichten.27

niveau? Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen in de markt? Wat vindt de doelgroep belangrijk? Wat is de belevingswereld van de

Het laatste stadium van het proces is het levende concept. De

doelgroep? Wat is de value fit tussen trends, waarden, doelgroep

output van dit stadium bestaat uit vijf conceptdragers zoals te zien

en de organisatie? Na het beantwoorden van deze vragen ga je

is in het model. Het concept kan worden door vertaald in meerdere

kritisch kijken naar de antwoorden. Op basis hiervan ga je en

producten en/of diensten die voortkomen uit de visie van het

mening vormen. Wat vind ik? Hieruit volgt de visie.

concept. Het concept heeft invloed op de interne organisatie en

komt dus pas goed tot leven als de interne organisatie het concept Na het slapende concept komt het ontwakende concept. Hierbij

voelt en begrijpt. Zo is het leidend voor de cultuur en het gedrag

gaat het om het vertalen en concretiseren van de essentie van de

binnen een organisatie, de manier waarop een organisatie

visie. Ten eerste moet er een conceptnaam komen. Dit is de naam

communiceert, het aannamebeleid van personeel, interne

Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne.

14-06-2014

communicatie en processen. De fysieke omgeving is de uiterlijke verschijning. Welke sfeer, uitstraling, kleuren en vormen worden er gebruikt? Met de fysieke omgeving kun je letterlijk de wereld van je concept vormgeven. Vaak worden de vijf zintuigen ingezet om de wereld van je concept vorm te geven. Dit gaat ook over de huisstijl en dus de vormtaal van alles wat met het concept te maken heeft. Het netwerk rondom een concept bestaat uit medeproducenten van de belevenis van een concept. Dit kunnen leveranciers, sponsors, consumenten en bedrijven zijn. Zij voegen elk ook op hun eigen manier waarde toe. Deze netwerkpartij moet dus matchen met de waarden van de organisatie.28

Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne.

14-06-2014

3. Hoe ontwikkel je een themapark? In dit hoofdstuk staat de theorie voor het ontwikkelen van een themapark centraal. Bij het beschrijven van deze theorie wordt voornamelijk het boek The global Theme Park industry van Salvador Anton Clavé uit 2007 belicht. In dit boek beschrijft Clavé de theorie achter het ontwikkelen van themaparken. Er worden vragen beantwoord als: wat is er nodig bij de oprichting van een nieuw themapark? En, hoe ontwikkel je een nieuw themapark? Maar Clavé haalt er ook theoretisch materiaal bij dat door anderen is ontwikkeld. Hij haalt vrijwel alle belangrijke personen omtrent dit onderwerp aan in zijn boek. Dit hoofdstuk draait om de theoretische kennis over het ontwikkelen van een nieuw themapark.

3.1 Wat is de planning voor de ontwikkeling? De Themed Entertainment Association heeft in 2000 een model gemaakt waarin de planning van het ontwerp en de constructie van een themapark wordt beschreven. Deze planning is de start van het hoofdstuk zodat er een kader is waarbinnen de komende theorie valt. De planning bestaat uit vier hoofdfases en elf tussenstappen. De vier hoofdfases zijn het projectprogramma, de ontwerpfase, de realisatiefase en de opening. Onder de eerste fase vallen drie tussenstappen, dat zijn project initiatie, project ontwikkeling en masterplan en conceptontwerp. De tweede fase bevat drie tussenstappen, dat zijn schematisch ontwerp, ontwerp ontwikkeling en constructie/fabricatie documenten. Onder de derde fase vallen de tussenstappen constructie/prodcutie/fabricatie en show/attractie installatie. Bij de laatste fase behoren de tussenstappen pre-opening, officiële opening en project voltooiing. Binnen dit onderzoek zal de focus voornamelijk liggen op de eerste twee hoofdfases, het projectprogramma en de ontwerp fase. En de focus zal ook voornamelijk liggen op de tussenstappen project initiatie, project ontwikkeling, masterplan / conceptontwerp en schematisch ontwerp. Zie bijlage 1 voor het schema.29

Clavé, Salvador Anton.

14-06-2014

3.2 Wat is het themapark als recreatief product? Het doel van een themapark is om een unieke belevenis te bieden aan bezoekers. De ervaring van deze belevenis is opgebouwd uit vele elementen zoals attracties, winkels, restaurants, de service van het personeel, de verwachting van de bezoeker en zo nog vele andere elementen. En los hiervan spelen dan ook nog onder andere de volgende onderdelen een rol: het weer, de drukte in het park, de locatie van het park en de bereikbaarheid ervan. Van deze factoren kan een samenvatting gemaakt worden van de volgende kernelementen: 30 Het hoofdthema van het park is het punt waar alle visuele en artistieke keuzes binnen het park starten. Het wordt gebruikt om de structuur en organisatie in het park te ontwikkelen. Het hoofdthema van het park is te vergelijken met het verhaal van een toneeltekst in het theater. In het vormgevingsconcept wordt de manier waarop het hoofdthema geuit wordt bepaald. Dit is belangrijk om de kern van het thema te vinden. Maar ook om te bepalen hoe het concept

Attracties zijn het focuspunt om het hoofdthema mee te uiten. Er moeten hoofdattracties zijn maar ook sub-attracties. Denk bij hoofdattracties aan voorstellingen en attracties en denk bij subattracties aan restaurants en winkels. De vormgeving focust op de totale thematisering van het park en zorgt ervoor dat de atmosfeer constant gevuld is met het hoofdthema. Dit doormiddel van decorstukken, architectuur, landschap en het personeel. De vormgeving heeft een rol die zorgt voor de gehele atmosfeer en belevenis. Er zijn ook belangrijke praktische behoeften van bezoekers zoals veiligheid, informatie, oriĂŤntatie, honger, dorst en persoonlijke behoeften. Deze facetten moeten altijd bevredigd kunnen worden zodat de emotionele ervaringen van de totale belevenis verhoogd en verlengd kunnen worden. Voormalige ervaringen en verwachtingen van bezoekers resulteren in huidige prikkels. In tegenstelling tot traditioneel theater waar het publiek in de zaal zit en de performance op het toneel is, is het in een themapark zo dat het publiek onderdeel is van de totale omgeving en dus onderdeel is van de totale belevenis.31

over gebracht moet worden op het publiek.

ClavĂŠ, Salvador Anton.

Scheurer, R.

14-06-2014

Een product is iets dat kan worden aangeboden aan een markt

omgeving van waaruit de service wordt geboden is onderdeel van

voor aandacht, toe-eigening, ge- of verbruik zodat voldaan kan

de service zelf.33

worden aan een behoefte of noodzaak. Het kan fysieke objecten, services, personen, plaatsen, organisaties en ideeën bevatten.

In bijlage 2 is te zien hoe de verdeling wordt gemaakt waarmee het

Vanuit een conceptueel oogpunt zou deze omschrijving

thema in een park verwerkt wordt. Er wordt onderscheid gemaakt in

gedefinieerd kunnen worden als een recreatief product. Dit

drie faseringen: Core Product, Tangible Product en Augmented

recreatief product bevat alle service activiteiten, die materiële

Product. Oftewel, er wordt onderscheid gemaakt tussen de kern,

goederen en immateriële diensten combineert.

het tastbare en de bijzaken. Het draait allemaal om de

totaalbeleving van de bezoeker en zijn emoties. Dat is de kern waar Het vaststellen van de condities van een themapark als een

alles om draait. Dit wordt in een themapark tastbaar gemaakt door

recreatief product is fundamenteel vanuit het oogpunt van de

middel van de facetten in de middelste cirkel. Daarin staan tastbare

ontwikkelaars en het management. Deze condities zijn vastgesteld

invloeden zoals de veiligheid, de naam van het park, de service

vanuit de basis van het service product, gekarakteriseerd door de

kwaliteit, de andere bezoekers en de attracties. In deze facetten

volgende aspecten. Alle medewerkers van het product zijn

wordt de ervaring van de bezoeker tastbaar beïnvloed. Alle

onderdeel van het product zelf. De bezoekers zijn betrokken bij het

facetten in de buitenste cirkel staan aan de zijlijn van de andere

productieproces. Het is continu aan het veranderen, en niet te

facetten en dragen indirect bij aan de kern. Hierin staan invloeden

standaardiseren, afhankelijk van een grote hoeveelheid factoren

zoals de parkeerplaats, openingstijden, weer, catering en services

zoals onder andere de houding van het personeel en het weer. Het

voor gehandicapten. Dit zijn bijzaken die de kern, dus de

is vergankelijk en kan nooit opgeslagen worden omdat het

totaalbeleving van de bezoeker, zeker beïnvloeden maar niet zo

geproduceerd en gebruikt wordt op een bepaald gelijk moment.

tastbaar en direct voelbaar zijn zoals de tastbare invloeden in de

Er is geen materieel product om mee naar huis te nemen. De

Tangible Product cirkel. Wat duidelijk wordt gemaakt met dit diagram is dat alles in een themapark draait om het bewerkstellingen van de algehele atmosfeer waardoor de emoties

Kotler, P.

Swarbrooke, J.

14-06-2014

en gevoelens van het publiek beĂŻnvloed kunnen worden. Het

concepten die getest moeten worden en de behoeften die in kaart

themapark als recreatief product staat dus centraal. Er moet

gebracht moeten worden. In ieder geval moet benadrukt worden

zorgvuldig gekeken worden naar alle mogelijkheden om deze kern

dat de hoeveelheid bezoekers direct bepaald wordt door de

zo goed mogelijk tot zijn recht te laten komen. En dit gebeurt

omvang van de investering, de juiste marktonderzoeken en het plan

tastbaar door de facetten in de tweede cirkel en iets meer

van aanpak. Dit vormt het fundament voor de schaal van het

onbewust door de facetten in de buitenste cirkel.

themapark en dus een cruciaal onderdeel van het themapark.36

3.3 Hoe ontwerp je een masterplan? Het masterplan is een basisinstrument voor de ontwikkeling, constructie en de opstart van het themapark. Het is een gedetailleerd plan dat het ontwerp, de uitvoering en de ingebruikname bevat. Dit plan vormt de basis van alle stappen die doorlopen moeten worden bij het ontwikkelen van een themapark.

In bijlage 3 worden alle punten van aandacht van een masterplan benoemd in het schema van Hsu, C.T. Dit schema geeft een gedetailleerd overzicht van de punten waar zorg voor gedragen moet worden in het masterplan van het te ontwikkelen themapark. Dit moet worden gedaan in verschillende actievormen en in overeenstemming met de doelstellingen die moeten worden

In het schema zijn vier fases onder te verdelen. Namelijk: doelstellingen vaststellen, feiten organiseren en analyseren, concepten testen en benodigdheden vaststellen. Deze vier onderdelen kunnen gedetailleerder uitgewerkt worden aan de hand van vijf fases facetten. Namelijk fysiek, functioneel, sociaal, juridisch en economisch. Onder fysiek verstaan we de locatie, omgeving, ecologie en het landschap. Functioneel bevat de nabijheid, services en openbare voorzieningen. Het sociale facet bevat de perceptie, psychologie, historie en symboliek. Onder het vierde facet, juridisch, verstaan we het vastgoedrecht, statuut en rechtsgebieden. Het laatste facet, economisch, bevat de vastgoed economie, afzetgebied en financiering. Deze facetten dragen dus bij aan het uitwerken van de vier fases.

vastgesteld, de cijfers die moeten worden geanalyseerd, de

34 35

Swarbrooke. J. ClavĂŠ, Salvador Anton.

ClavĂŠ, Salvador Anton.

14-06-2014

De informatie van deze facetten meegenomen bij het omschrijven

Dit is een lijst van veel begrippen die bij het masterplan horen.

van de vier fases betekent voor de eerste fase, doelstellingen

Door de vier fases te doorlopen: de doelstellingen vast te stellen,

vaststellen, dat fysiek gezien het gaat om de fysieke impact,

de feiten te organiseren en te analyseren, de concepten te testen

omgeving en locatie. Functioneel gezien gaat het om de

en de benodigdheden vast te stellen wordt het gehele proces van

bouwplaats, openbare voorzieningen, services en de gebruiker.

het ontwikkelen van een themapark doorlopen. Het begrip

Sociaal gezien gaat het om de impact en het effect. Juridisch en

masterplan beschrijft dus letterlijk waar het om gaat. Dit plan bevat

economisch wordt in de komende beschrijving niet meer

vrijwel alle benodigdheden die nodig zijn bij het ontwikkelen van

meegenomen omdat dat voor dit onderzoek niet van toepassing is

een themapark. De verschillende facetten die bij de fases horen

doordat het te ver uitwijkt van het hoofdonderwerp. Bij de tweede

moeten elk natuurlijk wel goed uitgediept worden om tot een

fase, feiten organiseren en analyseren, gaat het fysiek gezien om de

grondig gedetailleerd masterplan te komen.38

wegen, vegetatie, geologie, grond, ecologie en klimaat. Functioneel gaat het om de voetgangers, voertuigen en parameters

3.4 Wat zijn de ingrediĂŤnten voor een

uit de omgeving. Sociaal gezien gaat het om de structuur, het

mogelijk succesvol themapark?

gedrag, de perceptie en historie. Bij de derde fase, concepten

De kracht van het succes van een themapark zit in vele facetten. In

testen, gaat het fysiek gezien om de ecologische stabiliteit, het

het kort, rekening houdend met de keuzes die gemaakt kunnen

microklimaat en de ecologische analyse. Functioneel gezien gaat

worden en de aard van themaparken als recreatief product, moeten

het om de connectiviteit en het grondgebruik. Sociaal gezien gaat

de volgende punten worden opgelost voor een succesformule:

het om de lifestyle en het gedrag. Bij de laatste fase, de benodigdheden vaststellen, gaat het om het fysiek gezien om de

- Een exacte definitie van het thema

bebouwbare grond en de ecologische analyse. Functioneel gezien

- Een verstandige keuze van de locatie

gaat het om de gebied vereisten, de verkeer capaciteit en de

- Rigoureuze mis-en-scene (verhoudingen van volumes en

openbare voorzieningen. Sociaal gezien gaat het om de

oppervlakten)

psychologie, sociologie en de perceptie.

- Een exacte definitie van de doelgroep

Hsu, C.T.

ClavĂŠ, Salvador Anton.

14-06-2014

- Juiste grootte

punten wel een keer benoemd als essentieel. Deze lijst bevat dus

- Een juiste marketing strategie

de kernpunten van het ontwikkelen van een themapark.40

- Een juiste organisatie structuur - Zorgvuldig financieel management - Personeel dat commitment heeft met het project - Een reĂŤel budget om het draaiend te houden en te promoten - Een hoge service kwaliteit - Een adequaat management voor vernieuwingen - Goede visualisaties van de thema's, plaatsen en bezoekers - Integratie van een ontwikkelingsstrategie in het project 39 Deze lijst lijkt wellicht in eerste instantie uit de lucht gegrepen maar feitelijk bevat deze lijst alle aandachtspunten voor een themapark. Met het streven naar deze punten goed voor elkaar te krijgen zou je een succesformule in handen kunnen hebben. Natuurlijk hoort daar een goed concept bij, dit begrip werd eerder toegelicht. Jan-Erik Alderlieste, werkzaam bij Puy du Fou als Managing Director Puy du Fou International, benoemt dat een aantal van deze punten zorgen voor het succes van dat themapark. Hij heeft het voornamelijk over de exacte definitie van het thema, de juiste locatiekeuze, exacte definitie van de doelgroep, juiste marketing strategie en een juiste organisatie structuur. Maar eigenlijk heeft hij in het interview alle

ClavĂŠ, Salvador Anton.

Telefonisch interview afgenomen met Jan-Erik Alderlieste (09-11-2013).

14-06-2014

4. Wat zijn de belangrijkste

doorbrengen. En waar ze heen gaan voor ontspanning en op welke

praktische randonderwerpen?

4. Waar zoeken ze naar? Als je weet wat je doelgroep wil kan je ook

tijden. makkelijker mee veranderen.

Naast de theoretische onderbouwing voor de ontwikkeling van het

5. Wat heb je hen te bieden? Vertaal wat je verkoopt in de

creĂŤren van dit themapark zijn er een aantal praktische aspecten

vervulling van wat je klanten willen.41

die onderzocht moeten worden. Ten eerste de doelgroep. Aan de hand van vijf vragen kan dit beantwoord worden. Maar ook de

Maar ook de volgende punten zijn belangrijk zijn om te weten van

locatie voor het themapark. De locatie is essentieel voor het gehele

je doelgroep: de belevingswereld, drijfveren, het mediagedrag en

concept, dit komt zowel in de theorie naar voren als in het interview

waarden van je doelgroep. Deze informatie heb je nodig om

met Jan-Erik Alderlieste.

aansluiting te vinden bij je doelgroep.42

4.2 Hoe bepaal je de

4.1 Hoe bepaal je de doelgroep? Deze vraag wordt beantwoord aan de hand van de vijf vragen die

ideale locatie?

gesteld kunnen worden zoals beschreven wordt op de website van

Als je kijkt naar de top 50 best bezochte

Business Bootcamp:

dagattracties van Nederland in 2013 zie je een grote centrering van deze

1. Wie is je doelgroep? Dit betreft de algemene gegevens zoals

attracties in Noord- en Zuid-Holland.

geslacht, leeftijd, burgerlijke status en inkomen.

Dit zou logisch verklaard kunnen

2. Wat is hun levensstijl? Dit betreft onder andere de waarden,

worden omdat dit de meest

persoonlijkheid, idealen en hobbyâ&#x20AC;&#x2122;s van die doelgroep.

dichtbevolkte provincies van Nederland

3. Waar zijn de klanten? De locatie is essentieel. Maar ook waar de doelgroep zijn informatie vandaan haalt en waar ze hun tijd

http://businessbootcamp.nl

Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne.

14-06-2014

zijn. Maar ook blijkt uit onderzoek van het NBTC uit 2013 dat

het managen van de attracties. Het derde perspectief is gezien

verreweg de meeste toeristen zich in de vier grootste steden van

vanuit de behoeften van het gebied. Het gebied moet de

Nederland bevinden. Wat direct opvalt is dat er weinig echt grote

verschillende ruimten onderscheiden van elkaar, de aandacht van

trekpleisters zijn rond de provincie Utrecht. Terwijl dit letterlijk het

de bezoekers vasthouden en de gebieden tussen de attracties

midden van Nederland is en goed bereikbaar is. Als je kijkt naar de

invullen. Het vierde perspectief is gezien vanuit de representatie

bevolkingsopbouw in de provincie Utrecht zie je dat het een

behoeften. Hieronder valt het voldoen aan verwachtingen, het

provincie is met een hoog percentage jonge mensen en juist weinig

maken van visueel onderscheid en het induceren van emoties. Het

vergrijzing. Maar wat ook opvalt in de provincie Utrecht is dat er

laatste perspectief is gezien vanuit de organisatorische behoeften.

veel natuur is Er zijn veel beschermde natuur gebieden waardoor je

Dit bevat het landschap creëren, de route systematiseren en het

niet makkelijk iets kan bouwen.43

creëren van een feestelijk gevoel. Door vanuit verschillende perspectieven te kijken naar de benodigdheden en behoeften voor

Los van waar het themapark zich moet bevinden zijn er ook

het themapark als recreatief product krijg je een zo volledig

theorieën over de indeling en vorm van een themapark. Elke

mogelijke omschrijving hiervan.44

gebruiker van het park heeft andere benodigdheden en behoeften, die invloed hebben op de indeling van het park. Door de verschillende behoeften en eisen te combineren vanuit verschillende perspectieven kan er een plan van eisen voor de indeling van het park gemaakt worden. Het eerste perspectief is gezien vanuit het doel van de bezoekers. Voor hen is het ontsnappen aan de realiteit, het rondzwerven in het park en vermaakt worden van belang. Het volgende perspectief is gezien vanuit het doel van de manager. Het is belangrijk voor de manager om een atmosfeer te creëren, de bezoekersstromen te managen en 43

http://www.nbtc.nl/

Chazaud, P.

14-06-2014

Je kunt twee hoofdvormen onderscheiden voor de indeling van een

langs alle thema gebieden komen. Er is dus een hoofdweg die elke

themapark, dit is gebaseerd op Rebori uit 1993:

bezoeker aflegt waardoor men langs elke attractie komt.46

Hub en spoke format

Naast deze twee hoofdvormen voor de indeling van een themapark

Bij deze indeling zijn er

zijn er natuurlijk tal van variaties te bedenken. Gebaseerd op Rebori

verschillende

in 1993 zijn er bijvoorbeeld nog de volgende twee specifieke

themagebieden die ieder

vormen:

een aparte kern hebben.

Double loup format

In het midden ligt de

Zoals de titel al doet

centrale kern van het

vermoeden heeft dit

. themapark. De

ontwerp twee kernen met

bezoekers komen binnen via de ingang waarna vervolgens via een

daarom een cirkel

main street het park bereikt wordt. Dit alles ligt aan een cirkel

waardoor er een dubbele

waardoor je als bezoekers kunt kiezen welke afzonderlijke

cirkel ontstaat die in het

gedeeltes je wilt bezoeken. Elk losse hub heeft dus zijn eigen

midden gekoppeld is.47

ingang gelegen aan de hoofdweg. 45 Loop format

Urban fabric format

Het loop format heeft

Hierbij wordt alles rond

dezelfde ronde vorm als

een centraal focus punt

een hub and spoke

gebouwd. Bijvoorbeeld

format. Hierbij lopen de

een groot meer. Daarbij

bezoekers alleen een

ligt dat het centrale punt

vaste route waardoor ze 45

Clavé, Salvador Anton.

14-06-2014

vanwaar je via allerlei wegen naar de verschillende delen in het pak kan gaan.48 Deze voorbeelden van indelingen voor een themapark zijn natuurlijk maar een greep uit alle mogelijkheden. Maar dit zijn de meest voorkomende bij het opzetten van een nieuw themapark. Voor deze 'standaard' indelingen zijn wel tegenargumenten te bedenken. Zowel Jan-Erik Alderlieste van Puy du Fou als Senior Designer Karel Willemen van de Efteling zien juist het succes van beide parken onder andere voortkomen door de indeling van de parken. Beide parken liggen namelijk in een bosrijke natuurrijke omgeving. Hierdoor voelt het alsof je door de natuur loopt in deze parken en niet in een kunstmatig gecreëerde wereld zoals bij Disney Land Paris. In dit laatste park is namelijk alles wat te zien is bedacht door mensen. Bij de eerste parken niet waardoor paden soms langer zijn dan zonder bomen nodig was geweest. Maar blijkbaar wordt hierdoor een andere sfeer gecreëerd die voor die parken werkt.

4.3 Hoe kan theater worden geïntegreerd en wat is de geschiedenis daarvan? Het eerste moment waarop bezoekers van een themapark niet alleen keken naar iets maar er werkelijk onderdeel van werden was in 1903 te Coney Island in New York City. Martin A. presenteerde het publiek voor het eerst een andere experience in het themapark, namelijk live couveuses met daarin menselijke baby's. Deze baby's werden veel bezocht door bezoekers als onderdeel van het 'Amusement Spectacle' in Coney Island. Dit vormde de basis van de freakshows die hierop volgden. Deze freakshows gaf het publiek een nieuwe ervaring die in de boeken, bioscopen, en het dagelijkse leven niet te ervaren was. Verschillende mensen vanuit de hele wereld met een excentriek uiterlijk werden samengebracht binnen de poorten van Coney Island. Deze shows waren geen vluchtige momenten voor het publiek zoals bij gewone performances maar brachten het publiek in een andere omgeving en wereld waardoor ze ook ergens anders wilden zijn en door zo'n bizarre ervaring ook zichzelf konden veranderen. Dit is het begin geweest van entertainment in een themapark waardoor bezoekers een andere ervaring zouden beleven dan alleen met attracties.49

Clavé, Salvador Anton.

Kasson, John F.

14-06-2014

Vervolgens volgde er een nieuwe golf van theatraliteit in

straattheater. Bij Puy du Fou is het voornamelijk alleen grote

themaparken. Die van het ontwerp van de gebouwen en objecten

spektakelvoorstellingen en een aantal kleine voorstellingen.51

in het park. Hier werd het volgende over gezegd: Er zijn dus vele vormen van theater die op verschillende manieren Vormgegeven bebouwing is niet enkel en alleen functioneel of

ge誰ntegreerd kunnen worden in een themapark. Het meest

heeft alleen een bepaalde structuur, maar is een geheel event. Het

voorkomende is een park show, met een bepaald thema dat

is de ge誰llustreerde boekcover die naar de verhalen lijdt die

aansluit op het park. Dit komt in vrijwel elk themapark voor op dit

binnenin wachten. Doordat de bebouwing een bepaald gevoel van

moment. Maar er zijn dus meer mogelijkheden dan de standaard

tijd, plaats en sfeer met zich meebrengt kan dit je meevoeren naar

park show.

een andere wereld.50 Er kwam steeds meer invloed van theater en theatraliteit in themaparken. Zoals eerder beschreven in het eerste hoofdstuk, zijn het Land van Ooit en Puy du Fou daar de bekendste voorbeelden van, op dit moment. Bij het Land van Ooit kreeg iedere acteur bij aanvang van het seizoen een rollenboek. In dit boek stonden alle rollen tot in detail beschreven. Zoals ze er uit moesten zien, wat ze moesten zeggen in welke voorstelling, wat ze moesten zeggen in verschillende straatacts en ga zo maar door. In dit boek is te zien welke vormen van theater er in het Land van Ooit allemaal gebruikt werden. Dat was voornamelijk grote voorstellingen, kleine voorstellingen, geplande straatvoorstellingen en ge誰mproviseerd

The Imagineers, Walt Disney.

Rollenboek, Land van Ooit.

14-06-2014

5. Hoe ziet mijn themapark er uit?

5.1 Het slapende concept

In de voorgaande hoofdstukken heb ik de theorieën feitelijk

De basis van het plan is ontstaan doordat ik graag wil dat kinderen

onderzocht die nodig kunnen zijn bij het opzetten van een themapark. Sommige delen van de theorie neem ik mee als bagage op de achtergrond tijdens het ontwikkelen van mijn concept maar sommige delen zal ik ook letterlijk toepassen. Ik zal dus alleen de noodzakelijke theorie voor een eerste concept toepassen, en ook alleen dat wat binnen mijn bereik ligt. Want ik ben mij er van bewust dat voor de werkelijke uitwerking van mijn ideeën een team van professionals nodig is. Ik heb wel een idee en visie, die ik in dit hoofdstuk deel, maar de uitwerking en uitvoering hiervan kan ik niet alleen. Wat ik wel alleen kan is het delen van mijn ideeën en visie. Dat is dan ook wat in dit hoofdstuk centraal zal staan, een eerste concept versie van mijn ideeën. Mijn ideeën zal ik uitwerken vanuit de theorieën in de voorgaande hoofdstukken. Ik werk vanuit een verkennende concept ontwikkeling zonder een hoger gelegen concept. Het is dus een onderzoekende en verkennende concept ontwikkeling waarbij ik op zoek ga naar kansen. Ik creëer dus vanuit kansen mijn eigen mogelijkheden en bepaal eigen regels, kaders en randvoorwaarden.

W at zie ik? en jeugd op een toegankelijke manier in aanraking kunnen komen met theater en het vertellen van verhalen. Het laten spreken van de fantasie en verbeelding. De drempel vind ik nu vaak te hoog. Jeugdtheater brengt kinderen natuurlijk wel in aanraking met theater maar vaak is dit niet genoeg of jeugdtheater bereikt niet genoeg mensen in verschillende lagen van de bevolking. Ik wil dat dit themapark toegankelijk theater biedt aan kinderen waardoor zij geënthousiasmeerd worden. De fantasie en belevingswereld van een kind staat dus centraal. Ze enthousiast maken voor theater is het hoogst haalbare doel van dit project. Door een dag in een themapark te zijn moet men kunnen ontsnappen aan het dagelijkse leven. Waar ik moeite mee heb is dat theater vaak elitair wordt gemaakt en dat het instapniveau vaak te hoog is of lijkt voor veel mensen. Natuurlijk moeten er verschillende vormen van theater gemaakt worden maar op dit moment ontbreekt er vaak toegankelijk en kwalitatief hoogwaardig theater. Wel is er genoeg theater dat puur voor vermaak is zonder van een kwalitatief hoog niveau te zijn. Zo wordt er in mijn ogen vaak gekeken naar wat het publiek wil zien waardoor het niet zo snel meer verrast wordt. Als theatermaker wil ik het publiek verassen door het iets te laten zien wat het niet verwacaht zou kunnen hebben. En dat is precies wat er

14-06-2014

in mijn ogen te weinig gemaakt wordt op dit moment. Ik ben

andere verwanten. Voor allen moet het park interessant zijn. Het

opgegroeid in een milieu waar theater geen gebruikelijke invulling

is noodzaak, zoals ook bij Puy du Fou gedaan is, de

is van vrije tijd. Dus toen ik in aanraking kwam met theater is er een

voorstellingen en thema's zo te ontwikkelen dat deze voor zowel

gigantische deur voor mij opengegaan. Ik denk dat dit voor meer

kinderen als ouderen interessant is. Jan-Erik Alderlieste vertelde

kinderen en jongeren zo werkt. Het bestaan van theater is vaak heel

in het telefonisch interview al dat dit een van de kernsuccessen is

onbekend dus ik wil met dit themapark deze deur openen.

van Puy du Fou. Daar hebben de makers het voor elkaar gekregen dat zowel kinderen als ouderen de voorstellingen

W at vind ik?

interessant vinden. Dit komt doordat er kinderlijke elementen in

Ik wil dat meerdere generaties, maar ook meerdere doelgroepen,

de voorstellingen zitten maar ook elementen die alleen door

in kunnen zien wat theater met mensen kan doen. Wat het teweeg

ouderen begrepen kunnen worden. Dit maakt het voor iedereen

kan brengen. Wat het bij mij los maakt is zo waardevol voor mijzelf

interessant. En daarnaast zou het park ook nog interessant

dat ik dat anderen ook wil laten ervaren. Het verrijkt mijn leven en ik

moeten kunnen zijn voor alleen ouderen. Jan-Erik Alderlieste

hoop die beleving en verrijking ook door een breder publiek te

vertelde dat mensen in de leeftijd 65+ het heerlijk vinden om in

laten ervaren.

een natuurrijk park rond te lopen met een theatrale sfeer. Op dit moment hebben we in Nederland te maken met een grote

Doelgroep

groep mensen die de pensioengerechtigde leeftijd bereiken ,

1. Wie is je doelgroep? Het themapark moet tijdloos zijn voor

ontstaan door de geboortegolf na de tweede wereldoorlog. Om

vrijwel elke generatie. De hele familie moet kunnen genieten in

mijn idealen te koppelen aan commerciĂŤle belangen, is het

het park. Maar natuurlijk ligt de focus niet op daadwerkelijk

wellicht interessant mezelf in de uitwerking ook op deze groep

iedereen. In eerste instantie is de doelgroep voor het algehele

te richten.

park kinderen tussen 3 en 14 jaar. Want de fantasie van kinderen is nog onbedorven, en die fantasie wil ik stimuleren te

2. Wat is hun levensstijl? De doelgroep moet geĂŻnteresseerd zijn in

gebruiken. Laten voelen hoe het is om fantasie te gebruiken

een vermakelijk dagje uit met elkaar. En eigenlijk ook een eerste

zodat deze deur voor langere tijd open blijft. Maar zij komen

interesse hebben in theater. Maar dat is niet noodzakelijk,

natuurlijk niet alleen, maar met hun ouders, grootouders of

aangezien de doelgroep juist ook geĂŤnthousiasmeerd moet

14-06-2014

worden door dit themapark. Het begrip 'levensgenieters' zou

bos zou een geschikte locatie in Nederland kunnen zijn. De PR

ook betrokken kunnen worden bij de levensstijl van de

moet een grote omgeving bevatten aangezien veel mensen

doelgroep. Mensen die graag op pad gaan om dingen buiten

aangesproken moeten kunnen worden. Waarschijnlijk wordt dit

de deur te doen. In dit park wordt beroep gedaan op het

park vooral bezocht in de weekendeinden, woensdagen en

sentiment zonder de digitale wereld, dus mensen moeten zich

vakanties. Dit omdat kinderen en jeugd vrij moeten zijn om het

daar ook aan over willen geven. Dat zou een aanleiding kunnen

te kunnen bezoeken. Maar wat ik me ook kan voorstellen is dat

zijn, net zoals bij Puy du Fou, dat bezoekers sneller naar dit

scholen hun schoolreisjes doen in dit park en dat er educatieve

themapark zou kunnen gaan. Zowel ouders als kinderen. Naast

excursies en workshops plaatsvinden.

de groter wordende groep ouderen zien we in Nederland ook dat mensen door de crisis meer teruggaan naar de basis.

4. Waar zoeken ze naar? Mensen zoeken naar een ontspannen dag

Daardoor lijkt er meer ruimte maar ook noodzaak te ontstaan

uit waarbij ze niet aan het dagelijkse leven hoeven te denken.

voor onthaasten. Mijn park is de ideale manier hieraan invulling

Kinderen moeten op kunnen gaan in de fantasiewereld van het

te geven. Het is een ontvluchting aan het digitale en snelle leven

park. Ook voor volwassenen kan het erg ontspannend zijn een

van deze tijd. Ik denk dan ook dat veel mensen, nu nog,

dag je fantasie de vrij loop te laten gaan. Er moet ook een factor

onbewust behoefte hebben aan dit park. Want ik denk dat hoe

van leerzaamheid aanwezig zijn in het park. Zo kan de dag ook

meer de wereld om ons heen aan het digitalerseren en

nog informatief worden voor kinderen, wat een extra reden is

versenllen is, hoe meer we behoefte hebben aan het onvluchten

voor ouders om met hun gezin naar het park te komen. Het

hieraan. Dit themapark zou een perfecte dagbesteding kunnen

spreekt op deze manier wellicht ook scholen aan. Maar de

zijn waarbij het publiek ontvlucht aan de huidige wereld.

doelgroep zoekt voornamelijk naar een gezellige dag uit voor het hele gezin.

3. Waar zijn de klanten? Gezinnen en mensen die in en rond de locatie wonen of de afstand van huis naar deze locatie makkelijk bereisbaar vinden. De provincie Utrecht lijkt vanwege de centrale ligging de meest logische keus, het is makkelijk te bereizen vanuit grote delen van het land. Ook het Amsterdamse

14-06-2014

5.2 Het ontwakende concept Tijdens het telefoongesprek met Jan-Erik Alderlieste van Puy du Fou sprong er uit dat het thema van het park tijdloos moet zijn. Dat is de enige mogelijkheid om het park lange tijd te kunnen laten bestaan. Trends veranderen heel snel dus moet de basis van het park tijdloos zijn zodat over tien jaar het park nog steeds aantrekkelijk is, ondanks dat de tijdgeest al veranderd is. Puy du Fou doet dit doormiddel van het vertellen van de geschiedenis in theatrale vorm. Dat blijft natuurlijk altijd interessant. En het spreekt veel generaties aan. Wat ook werd benoemd in het gesprek is dat mensen zich verbonden moeten voelen. Daarom wordt in Puy du Fou voor een groot deel plaatselijke geschiedenis verteld. Hierdoor kunnen bezoekers zich snel verbonden voelen met de verhalen die verteld worden. Maar wat ik mis bij het vertellen van de geschiedenis is een verbeeldingswereld die meer tot de fantasie spreekt. Iets ontdekken dat juist nog niet bekend is en de eigen beleving en fantasie meer aanspreekt. Mijn idee is om Nederlandse legendes en volksverhalen centraal te laten staan maar ik wil ook enkele verhalen uit het buitenland gebruiken. Wat heeft er in de afgelopen eeuwen gespeeld onder het Nederlandse volk? En waarom? Volksverhalen en legendes zijn voor mij typerend voor wat er gaande is in het land. Ze spreken vaak enorm tot de verbeelding, zijn tijdloos en bevatten veel

historische waarde. De verhalen zijn ook heel erg fantasierijk zonder door te slaan in een compleet fictieve wereld. Los van dit heb ik persoonlijk een enorme fascinatie voor volksverhalen en legendes. Het spreekt mij heel erg aan en veel verhalen vind ik ook echt interessant en mooi. De spanning die vaak in zo'n verhaal schuilt is heel goed te gebruiken in theatrale vorm. In dit park wil ik dat de bezoeker door een bosrijk dorp kan wandelen waarin een volk leeft waarbij alle volksverhalen en legendes nog verteld worden. Dit dorp moet absoluut niet realistisch zijn maar juist heel erg tot de verbeelding spreken. Verschillende locaties in dit dorp bevatten dan een onderdeel van een legende of volksverhaal waar dan bij sommige plekken grote spektakelvoorstellingen zijn maar bij sommige plekken ook juist kleinschalig straattheater of alleen een verwijzing in vormgeving. Een concrete invulling zal nog verder uitgewerkt moeten worden. Om tot de conceptnaam te komen moet ik eerst de essentie van de visie vaststellen. Deze essentie is voor mij: Het doorvertellen van Nederlandse verhalen en legendes die tot de verbeelding spreken en je uit het normale dagelijkse denkpatroon halen door beroep te doen op je eigen fantasie. De vertaling hiervan als conceptnaam is: ONSCH VERHAEL. Oftewel oud Hollands voor 'ons verhaal'. Het actieplan zou dan als volgt vormgegeven kunnen worden. De essentie van de visie zoals hierboven beschreven is, is het eerste

14-06-2014

onderdeel van het actieplan. Vervolgens de doelstelling: de

tussen de Ringvaart bij Schiphol en Amstelveen. Het Amsterdamse

nummer 1 dagattractie te worden in Nederland in het genre

Bos is ook een beschermd gebied. Het zuidelijkste puntje van het

experience en themapark door een zo groot mogelijke afzetmarkt

bos is gescheiden van het grootste deel van het bos omdat de

te creĂŤren en vaste bezoekers te generen. De kernwaarden zijn dan:

snelweg A9 er doorheen loopt. Dit zuidelijkste deel zou een ideale

authenticiteit, saamhorigheid, gezelligheid, gemoedelijkheid,

plek zijn voor mijn themapark. Een bosrijke omgeving met een

inspiratie en verbeeldingskracht.

aantal grote open velden.

5.3 Het masterplan

Op het kaartje in bijlage 3 is met een rode lijn het gehele

Voor dit eerste concept van het eigen themapark focus ik me vooral op de eerste hoofdfase van het masterplan, doelstellingen vaststellen. En daarnaast ook een klein beetje op de tweede hoofdfase, feiten organiseren en analyseren. Bij doelstellingen vaststellen is de eerste stap het fysieke. Dus de locatie en omgeving. Het meest ideaal zou zijn om het themapark aan de Utrechtse Heuvelrug te maken. Dit omdat de locatie heel centraal ligt in Nederland en omdat er niet veel grote andere dagattracties in de buurt zijn. Maar er is natuurlijk ook een reden waarom hier nog niet veel bebouwd is en er geen andere grote dagattracties zijn. De voornaamste reden is omdat de gehele Utrechtse Heuvelrug beschermd natuurgebied is. Hierdoor zal het heel moeilijk zijn om hier nog een themapark te bouwen. Vervolgens is mijn oog gevallen op een andere plek, namelijk het Amsterdamse Bos. Dit is een kunstmatig aangelegd bos dat in 1964 in gebruik is genomen. Het Amsterdamse Bos is aangelegd zodat er meer groen rond de stad zou komen. Het ligt ten zuidwesten van Amsterdam

Amsterdamse Bos omcirkelt en met een blauwe lijn het deel waar ik mijn themapark idealiter zou willen bouwen. Doordat dit deel aan de snelweg A9 ligt en tussen de snelwegen A4 en A2 is het super makkelijk bereikbaar vanuit alle grote steden in de randstad. De infrastructuur is dus perfect. Het is ook een dicht bevolkt gebied dus een grote afzetmarkt voor potentiele bezoekers. Het bos trekt nu al zo'n 4,5 miljoen bezoekers per jaar. Het bos is nu vrij toegankelijk, dus als er een deel van in gebruik wordt genomen door dit themapark en er dus entree betaald moet worden gaan waarschijnlijk veel gebruikers van dit deel bos protesteren. En het is een natuurgebied, dus bebouwing zal ook niet makkelijk zijn. Maar met het oogpunt de natuur zo veel als mogelijk te behouden en altijd een groot percentage van de oppervlakte van het park ook natuur te laten blijven zouden er wellicht mogelijkheden zijn. Maar om dit feitelijk rond te krijgen zal er veel moeten gebeuren. De enige manier om hier achter te komen is om dit aan de gemeente te vragen, maar die zullen niet snel serieus ingaan op dit verzoek

14-06-2014

voordat er een officieel grondig plan is. Dus voor nu blijven dit even

wat weer andere mogelijkheden biedt. Zo heeft iedere locatie zijn

aannames. Naast het park ligt op dit moment een camping. Dat zou

eigen kenmerken waardoor er veel verschillende soorten theater

in de toekomst wellicht een samenwerking kunnen zijn waardoor dit

plaats kunnen vinden.

zou kunnen aansluiten op het park. Hierin zal dus verder onderzoek nodig zijn. Voor dit moment blijven het aannames vanuit mijn idealen.

5.4 De indeling van het park met eerste ontwerp In bijlage 5 is een gedetailleerde afbeelding te zien van het park en de paden die er nu al lopen. Kijkend naar de indeling van het park zou ik me willen focussen op een hub en spoke format. Hierbij loop je een bepaalde route door park waarop je kan kiezen een bepaald sub themagedeelte in te gaan. Mijn idee is een grote wandelroute die je op verschillende manieren kan lopen waarbij er de keuze is om in sub gedeeltes van het park terecht te komen. In bijlage 5 is te zien hoe de belangrijkste onderdelen in het park liggen. Met een oranje lijn is de route getekend voor het hub en spoke format. Dit is de hoofdroute, met natuurlijk veel zijroutes, die je door het gehele park leidt. Deze hoofdroute komt langs allerlei themagebieden en theater faciliteiten. De mogelijkheden voor locaties waar een voorstelling zou kunnen zijn, zijn gemarkeerd met groen. Dat zijn dus zes plekken voor grote voorstellingen, elk op een eigen locatie. De zesde locatie is een groot open veld dus hier zou een grote spektakel show plaats kunnen vinden. Nummer 2 ligt aan het water

Vanaf de parkeerplaats kom je eerst bij de entree van het park met de kassa's. Hier komen de bezoekers in aanraking met de eerste sage: de Nibelungensage. In bijlage 9 is de samenvatting van dit verhaal te lezen. Een aantal essentiĂŤle voorwerpen uit deze sage zijn te zien in de vormgeving van de kassa's. Elke kassa is de ring uit het verhaal en de lanen voor de kassa's worden omringd door de speren van Hagen. De Nibelungensage is een Middeleeuws

14-06-2014

heldenepos dat ik alleen rond de entree van het park terug wil laten komen. Hiermee is de eerste sfeerbeleving gecreĂŤerd. Vervolgens loop je via een lange laan naar de toegangspoort van de fictieve stad. Een oude stenen poort met stadsmuren aan beide kanten. Grote rode fluwelen gordijnen in de poort. Want dat is in mijn ogen het meest sprekende van een theater dat iedereen herkent. De entree naar het park en een dag vol theater kan dan echt beginnen. Aan het begin en aan het eind van de dag staan er wachters voor de poort om de toegangsbewijzen, verkocht als visum, te controleren welke de bezoekers toegang geven tot de stad. Alle bezoekers moeten voor sluitingstijd het park verlaten hebben voordat het visum verlopen is. Anders volgen er sancties. Bij de stadspoort roepen de wachters telkens: "Zij die Imke de Jong ziet staan, zal voor altijd met roem door het leven gaan!". Deze leus slaat terug op de sage van Imke de Jong die mensen kon stil laten staan, of hun kleren af laten zakken. Hij kon uit elke gevangenis ontsnappen. Vandaar dat de wachters nog steeds op zoek naar hem zijn.

De laan vervolgt zich en komt bij de centrale hub aan. Het hoofdplein van het fictieve dorp. Aan dit hoofdplein ligt het stadhuis van het dorp, wat ik voor me zie als een combinatie van het Hundertwasserhaus in Wenen en het nieuwbouw Inntel hotel in Zaandam. Dit gebouw is met nummer 1 aangegeven in bijlage 5. Deze zijn te zien in bijlage 6 en 7. Maar dan authentieker oud Hollands. Een soort van oud Hollandse flat in Hundertwasser stijl, maar dan vierkant rondom zodat het centraal op het plein kan staan. Dit is het stadhuis van de stad. Op de voorgevel van het stadhuis zijn zeven stenen hoofden te zien. Deze komen voort uit de sage Het huis met de hoofden uit Amsterdam. In bijlage 8 is dit huis aan de Keizersgracht in Amsterdam te zien. Deze stijl zal dan ook verwerkt worden in combinatie met de inspiraties van bijlage 6

14-06-2014

en 7. In bijlage 10 is een samenvatting van dit verhaal te lezen. Voor

verwijst naar de sage waarin de burgemeester een weddenschap

het stadhuis staat een grote trap met bordes. Op dit Bordes

verloor met zijn slaaf. De inspiratie voor dit schelpenhuisje is te zien

spreekt de burgemeester van het dorp aan het eind van de dag de

in bijlage 11. Op de viskraam hangen de volgende borden:

dankgroet uit aan alle bezoekers. Een laatste gedicht zal voorgedragen worden door hem, dat elke dag nieuw geschreven

De Panhuyzens ha ek in

De rijke burgemeester

wordt. Een actueel gedicht dat de afsluiting van de dag vormt.

skelpeh没s meitsje litten. Dat

Panhuyzen had een

gong om in weddenskip. Hja

weddenschap met zijn slaaf. Als

In het gebouw is een voorstelling te zien gebaseerd op de sage Het

hienen in slaef. As dy binnen in

deze binnen een bepaalde tijd

huis met de hoofden. Naast de voorstelling waarbij het publiek

bipaelde tiid dat skelpeh没s

een schelpenhuis kon maken,

letterlijk in de keuken gaat en daar de sage te zien krijgt, is er ook

meitsje koe, dan soed er de

zou hij vrij zijn. Het lukte de slaaf,

een walk-through. Deze walk-through is een route door het gebouw

frijheit ha. Dat hat dy slaaf opret

en hij was vrij. Het schelpenhuis

die altijd open is, waarbij je als bezoekers door het huis kan dwalen.

en hy hat syn frijheit krigen. Dat

is nog altijd te bezichtigen.

De mogelijkheid om te kunnen lopen door het gebouw als publiek

skelpeh没s is noch altyd to

en zelf alle kamers te ontdekken met attributen uit de sage is een

bisichtigjen.

ware experience. In deze experience kan er in iedere kamer op een knop gedrukt worden waarna er een stuk van de sage verteld

De locatie aangegeven met nummer 2 ligt aan het water. Op deze

wordt. Door in alle kamers te komen kom je dus achter het gehele

plek zal een dansvoorstelling te zien zijn naar de sage uit Benschop,

verhaal. Deze sage wordt dus in twee vormen uiteengezet. De

Lopik en Polsbroek. De sage vertelt het verhaal van gedaanten in

vertelling van het verhaal doordat je door het huis loopt. En de

het wit die langs en over het water liepen, dansten en muziek

voorstelling waarbij de spannende scene in de keuken centraal

maakten. Deze tot de verbeelding sprekende sage zal uitgewerkt

staat.

kunnen worden tot een moderne dansvoorstelling waarbij dit uitgebeeld zou kunnen worden door dansers op, in en voor het

Op weg van nummer 1 op de route naar nummer 2 komt men een

water. In bijlage 12 is een foto te zien van dansende Derwisjen in

schelpenhuis tegen. In dit schelpenhuis zit een viskraam waar

Turkije. Deze traditionele dans, waarbij de dansers voornamelijk

kibbeling en vis friet te koop is naast drinken. Dit schelpenhuis

rondjes draaien, wordt gedanst in witte gewaden. Dit kostuum en

14-06-2014

deze vorm van beweging vormt een inspiratiebron voor de

Op weg naar de vijfde locatie staat een grote boerderij: De Woeste

voorstelling rond deze sage.

Hoeve, naar de gelijknamige sage. In bijlage 16 is het verhaal te lezen en in bijlage 17 is de boerderij te zien. In mijn park zal er een

Bij de derde locatie is een voorstelling rond De legende van het

restaurant in dit gebouw komen waar iedere tafel een eigen

Solse gat. Het verhaal is te lezen in bijlage 13 en een foto van de

barbecue heeft. Buiten zijn ook grote tafels met in het midden

locatie is te zien in bijlage 14. Dit wordt een grote spektakel

barbecues. Dit alles naar het verschijnsel van Gluënde Gerrit uit de

voorstelling in een arena opstelling. De tribune is rondom de plas

sage.

die nagemaakt wordt op de locatie in het Amsterdamse Bos. Uit deze plas kan het complete klooster herrijzen waarna het verhaal

Op de vijfde locatie is een aantal keer per dag een quiz. Deze quiz

zowel beeldend als met tekst wordt verteld. Het publiek krijgt een

is voor jong en oud en wordt gepresenteerd door Vaar-Köbke de

opgesloten gevoel doordat ze rondom het toneel zitten. Het is een

tovenaar, naar de gelijknamige sage. In deze quiz wordt de

spannende voorstelling waarbij aan het eind het klooster weer

interactie opgezocht met het publiek en worden er winnaars

verdwijnt in de plas.

beloond in verschillende leeftijdscategorieën. Met fragmenten, muziek, verhalen en moppen wordt in deze quiz de kennis van het

Op de vierde locatie wordt een moestuin gemaakt. In deze

publiek over legendes en sages getest. Legendes en sages die in

moestuin is een doorlopende activiteit. Hier kan namelijk van verse

het park te vinden zijn komen terug maar ook andere. Op deze

kruiden eigen thee gemaakt worden. En daarnaast is hier meerdere

manier is er een interactief element in het park dat ook nog eens

keren per dag een verhaal vertelling in de open lucht. Deze

educatief is. De prijzen zijn objecten uit sages die je mee naar huis

verhaalvertelling is de Russische legende van De stijgbeugel van

mag nemen. De quiz wordt verhult in een theatrale jas waardoor

Nikola. Mensen kunnen hier op krukjes en kussens in de tuin zitten

het ook interessant is om naar te blijven kijken.

luisteren naar deze verhaalvertelling. Tevens lopen er begeleiders rond in kostuum om te helpen bij het maken van je eigen thee met verse kruiden die je zelf uit de moestuin moet plukken. De legende van De stijgbeugel van Nikola is te lezen in bijlage 15.

14-06-2014

Op de zesde locatie is de grootste voorstelling van het park naar de

natuurlijke omgeving zijn ook een aantal plekken met

sage van De boze geest van hoge Duvel. Het publiek bevindt zich

speeltoestellen, drinktentjes en zitgelegenheden. Maar ook een

op een grote draaitribune in de open lucht zoals deze ook al

aantal huisjes en winkeltjes die in een echt dorp ook zouden

bestaat in een klein Tsjechisch dropje zoals te zien in bijlage 18. Het

kunnen staan. Dit alles straalt oud Hollands uit. Zoals de bebouwing

verhaal van de sage is te lezen in bijlage 19pdf. Ik heb er voor

in het Zuiderzeemuseum zoals te zien in bijlage 20. Maar dan

gekozen om op het grote open veld een grote draaitribune neer te

bevinden alle huisjes zich in het bos. Dit alles om het genot van de

zetten zodat de locatie optimaal gebruikt kan worden. Zeker voor

bezoekers zo groot mogelijk te laten zijn.

de vertelling van deze sage kan het spectaculair zijn wanneer we als publiek mee draaien met de acteurs. Zo volgen we letterlijk het

Natuurlijk moet er ook nog goed gekeken worden naar de

verhaal als een volgspot. Deze voorstelling wordt groots gespeeld

infrastructuur van het park. Om zo veel mogelijk bezoekers aan te

met echte paarden en honden als weerwolven. De achtervolging

kunnen zullen voorstellingen meerdere keren op een dag gespeeld

wordt groots opgezet waarin de tribune blijft meedraaien maar ook

moeten worden zodat er een roulatie in zit qua publiek. Maar ook

in tegengesteld richting zal draaien. Hierdoor wordt het publiek

de horeca voorzieningen en plekken waar mensen kunnen zitten en

gedesoriĂŤnteerd. Met filmische muziek en beelden is deze

rusten moeten voldoende aanwezig zijn.

voorstelling de laatste van de dag in het park, waarna het publiek via het stadhuis en centrale dorpsplein het park kan verlaten. Los van de benoemde locaties zal de inrichting van het gehele park gericht zijn op beleving van de sages, op een dusdanige manier dat alleen een wandeling door het park al als een prettige beleving wordt ervaren. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan wandelpaden door een moeras met bijbehorende geluiden in de vorm van een soundscape en wandelpaden door dichtbegroeid bos met bijbehorende muziek. Er is in elk geval veel natuur waardoor de beleving van een dag in het park al heel onthaastend is. In deze

14-06-2014

Slot Op de hoofdvraag van dit onderzoek: Hoe ontwikkel je een themapark in Nederland, waarin theater de hoofdattractie is, is niet direct een compleet antwoord te geven. Mijn onderzoek heeft hoofdlijnen opgeleverd waarin een themapark ontwikkeld kan worden en tevens welke mogelijkheden er zijn voor het ontwikkelen van een themapark waarin theater de hoofdattractie is. In dat opzicht is mijn doel bereikt. Een verzameling van theorieën over het ontwikkelen van een concept en vervolgens een themapark. Het heeft voor mij veel nieuwe theorie opgeleverd welke mijn idealen ondersteunen. De theorie heeft zeker gefungeerd als een kapstok waar ik mijn eigen ideeën aan op kan hangen. Zowel de specifieke theorie voor themaparken van Clavé als de standaard concept theorieën. Door de theorie toe te passen ben ik er nog meer overtuigd van geworden dat dit themapark echt een gat in de markt kan zijn. Door je visie te benoemen en daar de doelgroep aan te linken vormt er zicht een duidelijkere richting waar ik heen wil met het themapark. Waar ik mij niet bewust van was voordat ik begon aan dit onderzoek is dat er dus daadwerkelijk theorieën ontwikkeld zijn over het ontwikkelen van een themapark. Het zijn er niet veel maar er zijn wel degelijk mensen mee bezig geweest. Maar ook de

duiding van de begrippen concept en experience vind ik erg interessant. Een uitleg onder andere hiervan, heeft meer kennis gebracht om mijn idealen breder uit te kunnen denken en meer diepgang te kunnen geven. De duiding van deze begrippen en uitleg over de invulling daarvan kan ik dan ook zeker meenemen in mijn huidige werk in het theater. De droom om dit park ooit echt te realiseren is een stap dichterbij gekomen met dit onderzoek. Het vergt heel veel tijd. Daar ben ik me van bewust. Het gaat om meer dan alleen een goed idee hebben. En dat is terecht. Om dit idee te kunnen verwezenlijken is verder onderzoek nodig. En daarbij heb ik dan een team van mensen nodig die binnen hun discipline daar ook echt verstand van hebben. De wereld van themaparken wil ik niet loslaten na dit onderzoek. Theater en themaparken kunnen in mijn ogen gelinkt worden aan elkaar. Bij beide draait het om theatraliteit alleen is de invulling hiervan in een theater voorstelling anders dan in een themapark. En dat heeft voornamelijk te maken met de spanningsboog van het publiek en de vorm waarin theatraliteit overgebracht wordt. De grens tussen theater en themaparken zou ik meer willen laten overlappen, ook buiten het idee van mijn eigen themapark om. Omdat ik er van overtuigd ben dat theatraliteit de essentie is van een themapark. En die stelling is in dit onderzoek altijd overeind gebleven.

14-06-2014

Bronnen Gepubliceerde bronnen Chazaud, P. 'Le parc à theme, production touristique hors sol.' Cahier Espaces. 1998, pagina's 88 - 96. Clavé, Salvador Anton. The global theme park industry. Wallingford: CABI, 2007. Crucq-Troffolo, Gaby en Knitel, Sanne. Conceptdenken. Amsterdam: BIS Publishers, 2013. Esch, Adri van. Het succesverhaal van Puy de Fou: 'We geloven niet in namaak'. www.rides.nl. Publicatie: 27-09-2013. Bekeken: 08-102013. <http://www.rides.nl/nieuws/3092/het-succesverhaal-van-puyde-fou-we-geloven-niet-in-namaak.html> Hsu, C. T. Master Planning for successful theme park development. Singapore: niet gepubliceert, 1997. Asia Pacific Theme Parks and Attractions 97' Conferentie, bijgewoond door Clavé, Salvador Anton.

Kasson, John F. Amusing the Million; Coney Island at the Turn of the Century. New York: Farrar, Straus and Giroux, 1978. Kotler, P. Marketing Management: Analysis, Planning, Implementation and Control. Englewood Cliffs: Prentice Hall, 1994. Mapa. Jeugdsentiment: het land van Ooit, een verdwenen pretpark. www.infonu.nl. Publicatie: 24-05-2013. Bekeken: 08-102013. <http://mens-en-samenleving.infonu.nl/ouder-engezin/115254-jeugdsentiment-het-land-van-ooit-een-verdwenenpretpark.html#bronnen_en_referenties> Ministerie van OCW. Museumbrief. Ministerie van OCW, 2013. Mulder, Ruurd. De kunst van cultuurmarketing. Bussum: Couthino, 2013. Neta, Nisandeh. Je doelgroep bepalen. www.businessbootcamp.nl Bekeken: 25-09-2013. <http://businessbootcamp.nl/vraag/jedoelgroep-bepalen?cid=6989> NBTC. Kerncijfers Toerisme en Recreatie 2013. www.nbtc.nl. Publicatie: 10-04-2014. Bekeken: 10-04-2014. < http://www.nbtc.nl/ nl/homepage/cijfersentrends/algemene-cijfers-toerisme.htm>

14-06-2014

NBTC. Top 50 dagattracties in Nederland 2013. www.nbtc.nl.

Synergie. De inspirerende 40 2013. www.synergie.nl. Publicatie:

Publicatie: 10-04-2014. Bekeken: 10-04-2014. <http://www.nbtc.nl/

2013. Bekeken: 08-11-2013. <http://www.synergie.nl/inspiratie/

nl/homepage/artikel/efteling-blijft-meest-bezochte-

inspirerende-merken/>

dagattractie.htm> The Imagineers. Walt Disney Imagineering. Glendale: Disney O'Sullivan, Ellen en Spangler, Kathy. Experience marketing:

Publishing Inc, 2010.

Strategies for the new Millenium. Stage College: Venture Publishing, 1998. Reed, Edward. The Necessity of Experience. New Haven: Yale

Ongepubliceerde bronnen

University Press, 1996.

Er is een telefonisch interview afgenomen met Jan-Erik Alderlieste,

Scheurer, R. 'Theme park tourist destinations: creating an

2013.

Managing Director bij Puy du Fou International. Amsterdam, 09-11-

experience setting in traditional tourist destinations with staging strategies of theme parks.'The Tourism and Leisure Industry, Shaping the Future. (K. Weiermair en C. Mathies) Hawordt Hospitality Press, 2004. Scott, A. Lukas. Theme Park. London: Reaktion Books, 2008. Snel, Anna. For the love of Experience. Amsterdam: Faculty of Economics and Business, 2011. Swarbrooke, J. The Development and Managment of Visitor Attractions. Oxford: Butterworth-Heinemann, 2002.

Bijlagen Bijlage 1 De Themed Entertainment Association, 2000.

I. Het projectprogramma

1. Project initiatie 2. Project ontwikkeling 3. Master plan en concept ontwerp

II. De ontwerp fase

4. Schematisch ontwerp 5. Ontwerp ontwikkeling 6. Constructie/fabricatie documenten

III. De realisatie fase

7. Constructie/productie/fabricatie 8. Show en attractie installatie

IV. Opening

9. Pre-opening 10. OfficiĂŤle opening 11. Project voltooiing

14-06-2014

Bijlage 2 Swarbrooke, 2002. Theme parks as a recreational product.

14-06-2014

Bijlage 3 Hsu, C.T. Points for consideration in a master plan for the development of a theme park. 1997. Facetten Fysiek

Functioneel

Sociaal

Juridisch

Economisch

Locatie

Oppervlakten

Perceptie

Vastgoed-

Vastgoed

recht

economie

Omgeving

Nabijheid

Psychologisch

Statuut

Afzetgebied

voorzieningen

Historisch

Zonering

Financiering

Services

Symbolisch

Rechts-

Ecologie

Openbare

Landschap gebieden Verzamel bekken Circulatie Doelstelling-

Fysiek

Bouwplaats

Effecten

Fysieke impact

Openbare

Impact

en: vaststellen

Eigendoms-

Winst

recht voorzieningen Omgeving

Vermogen Politieke verengingen

Services Locatie

Markt grenzen

Zonering Nabijheid

limieten

Huur

Gebruiker

Politieke

Verkoop

14-06-2014 strategieën Financiering Budget Impact Feiten:

Wegen

organiseren en analyseren

Omgeving

Statistieken

parameters Hellingen

Onderzoeken

Sociale Voetgangers

Investering

structuur

Belastingen Codes

Uitzichten

Kosten land Verzamel

Vegetatie

bekken

Geologie

Statistieken

Grond

Voertuigen

Gedrag

Zonering Huur / Verkoop

Perceptie

Historisch

Notariële akte

Transport

Overgangs-

Economie

boden Klimaat

Financiering Rechtsmacht

Ecologie Concepten:

Ecologische

testen

stabiliteit Microklimaat

Nutsbedrijven Connectiviteit

Lifestyle

Coöperaties

Verzamel

Gedrag

Hoogbouw

Economisch rendement

bekken

Exploitatie Lucht

Ecologische

Grondgebruik

rechten

Gebruik

Advocatie

Kosten

analyse gevoeligheid

14-06-2014 Erfpacht Absorptie ratio Joint venture Domeinen Benodigd-

Bebouwbare

Gebied

heden:

grond

vereisten

Beperkingen

Verkeer

vaststellen

Sociologisch

Afzetmarkt analyse

Psychologisch

capaciteit Ecologische analyse

Populatie projectie

Perceptueel Parkeren

Economische impact

Verzamel

Verkeer

bekken

projectie

Openbare

Geld stromen

voorzieningen Capaciteit Toegang

14-06-2014

Bijlage 4 Locatie park en omgeving.

14-06-2014

Bijlage 5 Locatie park met de route van het hub en spoke format.

14-06-2014

Bijlage 6 Hundertwasser haus in Wenen.

14-06-2014

Bijlage 7 Inntel hotel in Zaandam.

14-06-2014

Bijlage 8 Het Huis met de Hoofden, Keizersgracht 123, Amsterdam.

14-06-2014

Bijlage 9 Het heldenepos verhaalt hoe Siegfried, der helt ûz Niderlant, naar het hof van Bourgonden in Worms gaat om naar de hand te dingen van de mooie Kriemhilde. Zij is de zus van de drie broers die over Bourgonden regeren. Van de drie koningen is Gunther de primus inter pares. Gunther wil aan het verzoek van Siegfried voldoen, op voorwaarde dat deze hem helpt om de vrouw te verwerven op wie Gunther zelf zijn zinnen heeft gezet, namelijk de sterke Brunhilde, koningin van IJsland: zij trouwt alleen met de man die haar in drie spelen kan overwinnen. Gunther slaagt daarin, maar alleen omdat Siegfried als zijn stand-in optreedt. Aansluitend vindt de dubbele bruiloft plaats: Gunther trouwt met Brunhilde en Siegfried met Kriemhilde. Het bedrog tijdens de bruidwerving leidt er na een aantal verwikkelingen – die zeer smakelijk worden verteld – uiteindelijk toe dat Hagen, de belangrijkste vazal aan het hof, op instigatie van Brunhilde en met medeweten van Gunther en zijn broers een moordaanslag op Siegfried beraamt. Tijdens een jachtpartij doodt Hagen Siegfried door hem een speer in de rug te steken. Kriemhilde is ontroostbaar en zint op wraak. Later hertrouwt zij met Etzel, de koning van de Hunnen. Na een aantal jaren nodigt ze haar broers en Hagen uit voor een feest aan het hof van Etzel. Het blijkt een hinderlaag te zijn: in Etzels burcht openen de vertrouwelingen van Kriemhilde de aanval op de Bourgonden (die nu ook Nibelungen worden genoemd). Gunther, zijn broers en Hagen gaan met alle Bourgonden in een bloedige strijd ten onder. Ook Kriemhilde sterft. Dâ hât daz maere ein ende. diz ist der Nibelunge nôt, zegt de laatste strofe: ‘Hier is het verhaal ten einde. Zo gingen de Nibelungen ten onder’. <http://www.vanvredendaal.nl/nibelungenlied/samenvatting.html>

14-06-2014

Bijlage 10 Het Huis met de Hoofden Er was eens een rijke heer die op de Keizersgracht te Amsterdam woonde. Eens op een avond ging hij met zijn familie uit en liet de zorg voor het huis aan zijn bedienden over. De knecht was toevallig afwezig en de twee dienstmeisjes, die thuis waren, besloten voor alle zekerheid alles secuur te sluiten. Na het avondmaal klaar gezet te hebben, ontdekte de keukenmeid Anna, dat het vleesmes niet al te scherp was. Daarom ging zij naar de keuken om het op de slijpplank aan te zetten. Daar vernamen de meisjes duidelijk het geluid van mannenstemmen, dat uit de kelder opsteeg. Het tweede meisje bedacht zich niet lang, maar ijlde het huis uit. Anna evenwel bleef en hoorde hoe de dieven met elkaar overlegden, hoe het beste het huis in te dringen. Daar ontdekten zij een luik, dat toegang gaf tot de keuken: men zou één voor één door dat luik in de keuken klimmen. Degene die volgde zou roepen: "Ben je er?" Hoorde hij 'ja', dan moest hij zijn geluk beproeven, totdat zij allen, zeven in getal, er waren: dan zou de roof- en plundertocht beginnen. Anna stond doodsbleek, maar vastberaden bij het luik met het grote scherpe vleesmes in de hand geklemd. Toen de eerste rover zijn hoofd door het luik stak, sloeg zij hem het hoofd af en trok vervolgens zijn lichaam door het luik, legde het snel terzijde en toen nu een zware stem vroeg: "Ben je er?" antwoordde zij dof en zwaar: "Ja." Hierop volgde nummer twee en zo verder. Nummer zeven evenwel vond iets niet in de haak en ging dus aan de haal. Niet lang daarna kwam de familie thuis. Vol ontzetting vernamen zij van de komst van de rovers en hoorden met bewondering het heldhaftige gedrag van Anna. De heer gaf Anna tot beloning een prachtige diamanten ring en liet de hoofden in steen nabeitelen en aan het huis bevestigen, opdat een ieder die het huis voorbij zou gaan, het heldhaftige gedrag van het meisje indachtig zou zijn.

14-06-2014

Anna leefde nu gelukkig, geĂŤerd en geacht door de familie, tot er een nieuwe knecht in huis kwam. De knecht, Piet geheten, was er vooral op uit bij Anna in de gunst te komen. Dit gelukte hem dan ook zo goed, dat hij aanzoek bij haar deed en het jawoord ontving. Daarop stelde hij haar voor eens een dagje vrijaf te vragen opdat hij haar met zijn oude lui in kennis kon brengen. Anna stemde toe. De toestemming der familie werd gevraagd en er werd besloten dat het paar een week vrijaf zou krijgen. Zij vertrokken dus. Anna was nu met haar vrijer in een sjees gezeten. Nadat zij buiten de stad enige uren gereden hadden, vroeg Anna voortdurend: "Zijn wij er nog niet?" Een angstig voorgevoel maakte zich van haar meester. Het antwoord luidde: "Nog niet, nog niet!" Eindelijk klonk het: "Verlang je zo naar je dood?" Daar Anna hem in de grootste verbazing aanstaarde, vervolgde hij: "Je hebt mijn broers vermoord en nu zul je er ook aan moeten geloven." Zij begreep nu dadelijk, dat hij die ene rover was, die ontkomen was: daar ze gehoord had, dat er van te voren sprake was geweest van zeven en er slechts zes door het luik gekomen waren. Zij reden bliksemsnel. Eindelijk zagen zij een groot huis: dat was het rovershol en hier woonden zijn ouders. Zij hielden een herberg en de arme reizigers, die voorbij kwamen, of er overnachtten, werden, wanneer zij geld of veel goed bij zich hadden, lafhartig vermoord. Anna werd van de wagen getild en overgeleverd aan Piets vader en moeder, die haar dadelijk stevig vastbonden en naar een kamer brachten. Hier had zij ruimschoots de tijd na te denken. Haar tegenwoordigheid van geest had haar echter geen ogenblik verlaten, en zij had, terwijl zij gebonden was, gezorgd dat de koorden haar niet al te stijf zaten. Zij had haar diamanten ring nooit aan Piet laten zien, en de steen die dag naar binnen gedraaid, zodat die aan zijn opmerkzaamheid ontsnapt was. Terwijl zij daar nu zat te overleggen hoe te ontvluchten, hoorde zij hen beraadslagen of zij die avond, dan wel de volgende morgen vermoord zou worden. Haar Piet was er voor om haar diezelfde avond te vermoorden, daar hij haar vastberaden karakter en moed kende. Vader en moeder waren echter voor de volgende avond en zo ook de overige rovers, daar er die avond nog verschillende karweitjes op te knappen waren.

14-06-2014

Het gegil van de slachtoffers dat tot Anna doordrong, versterkte haar in haar voornemen al het mogelijke te beproeven om te ontvluchten. Zij slaagde er in om de koorden met de diamant stuk te snijden en daar zij een venster ontdekt had, die boven een sloot uitkwam, werkte zij zich door die opening, knoopte de koorden aan elkaar en liet zich naar beneden zakken. Eenmaal in vrijheid liep zij door totdat zij aan een boerderij kwam. Dat was juist een boer, die wel eens kaas en boter aan de familie leverde en nu smeekte zij hem haar te verbergen en zo spoedig mogelijk naar Amsterdam te brengen. De boer, die juist een kolossale hooiwagen had klaar gemaakt en er de volgende dag mee naar Amsterdam ging, besloot Anna hierin te verbergen. Zij verzocht hem haar vlak vooraan een plaats te geven in het breedst van de wagen achter zijn rug en zij ging zitten op haar tenen, zodat zij met de grote hooivork niet te treffen was. De volgende morgen vroeg gingen zij op weg. Wat Anna gevreesd had, gebeurde. Nadat zij op de grote weg gekomen waren, kwamen enige, als boeren verklede rovers te voorschijn en eisten dat de boer stil zou houden en het hooi afladen. De boer weigerde dat, maar stond toe dat zij met de grote hooivork driemaal in het hooi staken; wanneer hij werkelijk iemand verborg, zouden zij bloed aan de punten moeten zien, en dan zou hij afladen. Het voorstel van de boer dreef hun vermoeden op de vlucht. Toch staken zij driemaal met kracht in de volgeladen wagen, maar aan geen enkel puntje bespeurden zij bloed. Zij lieten de boer dus gaan, die doorreed en tegen de avond in Amsterdam aankwam. Anna werd spoedig verlost en kwam terug bij de familie, die haar hoogst verbaasd ontving en liefderijk verpleegde. In het begin kon zij, door de angst die zij uitgestaan had, niet spreken, doch weldra verhaalde zij alles. Men besloot omzichtig te werk te gaan. De politie werd gewaarschuwd en men wachtte de dingen af, die komen zouden. Toen de week om was, kwam de knecht heel kalmpjes terug en vertelde dat Anna ziek was geworden en daarom nog wat bij zijn ouders zou blijven. Men deed alsof met hem geloofde en bracht hem naar boven. Plotseling stond Anna voor hem. Hij schrok wel, maar hield zich vrij goed, ook toen hij gevangen werd genomen en weggevoerd. Het roversnest werd op de aanwijzingen van Anna gevonden en uitgeroeid en Anna woonde verder rustig bij de familie. J.R.W. Sinninghe en A. Storm Van Leeuwen. Hollandsch Sagenboek, Legenden en sagen uit Noord- en Zuid-Holland. 's Gravenhage, 1943.

14-06-2014

Bijlage 11 Schelpenhuisje in Thyboron, Denemarken.

14-06-2014

Bijlage 12 Dansende Derwisjen.

14-06-2014

Bijlage 13 De legende van het Solse Gat Midden op de Veluwe - in het bos tussen Putten, Garderen en Drie - ligt het Solse gat, een grote kuil tussen de heuvels. Daar stond eens een machtig klooster met veel torens. Het werd omgeven door een gracht en een brede, statige laan leidde naar de poort. Maar het was een boos klooster; de overste en alle monniken hadden hun ziel aan de duivel verkocht. Ze leidden een leven van overdaad en weelde. Midden in de nacht werd de zwarte mis gelezen waar alle heksen en spoken uit de omgeving aan deelnamen. Men dronk wijn uit emmers en de hele nacht werden er overvloedige maaltijden opgediend. De duivel zorgde ervoor dat de voorraad nooit opraakte en hij mengde zelf de wijn. Er werd gedanst, gezongen en gevloekt tot in de vroege morgen. Velen hadden 's nachts binnen het klooster vreemde en angstaanjagende geluiden gehoord en iedereen wist dat de hele nacht de vensters van alle zalen hel verlicht waren. Dat heeft geduurd, tot in een stormachtige kerstnacht, nu al eeuwen geleden. De dorpelingen bleven tijdens die storm angstig in hun huizen en hoorden midden in de nacht plotseling ĂŠĂŠn hevige donderslag. De volgende ochtend kwam een jongetje het dorp binnenrennen en vertelde dat het klooster in het bos geheel was verdwenen en er op die plaats een ijzingwekkend diepe kuil ontstaan was. De bomen er omheen lagen ontworteld ter aarde. Alle bewoners wilden het wonder zien. Men vond nog een met klinkertjes geplaveid straatje en de brede, statige laan; dat was alles wat van het klooster restte. De aarde had zich geopend en zich weer gesloten. Sinds die tijd komt er om middernacht uit de diepte van het Solse gat een vreemd geluid. De klokken van het verzonken klooster beginnen onregelmatig en schor te luiden, alsof ze allen gebarsten zijn; eerst zacht, maar steeds harder en angstiger. Dan komen uit het duister van de brede laan de geesten van de monniken. Al klagend wandelen ze in een lange sombere rij: langzaam en gebogen gaan ze rondom het gat, waaruit een blauwe gloed opstijgt. Dan zweven ze allen rusteloos uiteen, om opnieuw uit de schaduw van de laan in een lange rij langzaam naar voren te treden. Dit gaat door tot aan het daglicht, dan vluchten ze plotseling jammerend weg in het diepste duister van de sombere kuil. Zodra de zon schijnt, is het alsof er niets is voorgevallen. Alles is er rustig en men zou er haast aan twijfelen, dat even tevoren de schimmen verdwenen zijn in het water midden in de kuil van het Solse gat. Gust. van de Wall PernĂŠ. Veluwsche sagen. Amsterdam: Scheltens & Giltay, 1921.

14-06-2014

Bijlage 14 Het Holse gat.

14-06-2014

Bijlage 15 De stijgbeugel van Nikola Er leefde, er was eens een boertje; hij heette Morgoén. Morgoén sloofde zich af, werkte tot hij er bij neerviel, pakte van alles aan, maar niets lukte hem, alles liep verkeerd af. Eens was Morgoén bezig zijn moestuin te bewerken, die vlak aan de straatweg lag; op de weg reed Nikola de Genadige. "God helpe u, boer!" - "Dank u wel, Sint Nikola! Waar gaat ge, de Gode Welgevallige, naar toe?" - "Ik ga naar de Verlosser." "Barmhartige Nikola, wilt ge zo goed zijn de Verlosser te vragen, of er iets in de wereld is, dat mij geluk zou kunnen brengen?" - "Goed, ik zal het vragen." - "Zult ge het heus niet vergeten?" - "Nee, ik vergeet het niet, wees gerust." Het boertje keek aandachtig en zag: de stijgbeugels aan het zadel van Nikola waren van goud. "Genadige Nikola, wilt ge zo goed zijn een stijgbeugel af te binden en hem hier te laten? Als ge bij de Verlosser weer op uw paard zult gaan zitten, zult ge bemerken, dat er een stijgbeugel ontbreekt en dan zult ge aan ons gesprek denken." De Barmhartige stemde er in toe, maakte een stijgbeugel los, gaf hem aan het boertje - en met één stijgbeugel reed hij naar de Verlosser. Nikola de Gode Welgevallige kwam bij de Verlosser, hij besprak er, wat hij te bespreken had en maakte aanstalten om te vertrekken - doch hij dacht niet aan de afspraak met Morgoén. Toen hij zijn paard zou bestijgen, herinnerde hij zich zijn belofte en zei: "Allerreinste Verlosser, de Waarachtige! Het boertje Morgoén heeft mij verzocht U naar zijn geluk te vragen. Hij is zo ongelukkig; is er iets in de wereld, dat hem geluk zou kunnen brengen?" - "Zeker, ook voor hem is er iets, dat hem geluk zou kunnen brengen, zijn geluk is stelen en zweren." Morgoén werkte op zijn moestuin en wachtte op Nikola: Nikola de Gode Welgevallige zou hem vertellen, waarin zijn geluk zat! Er is veel tijd voorbijgegaan. Het boertje was doodop, maar hij bleef wachten. Doch daar zag hij Nikola de Gode Welgevallige rijden. Nikola reed naar de boer. "Genadige Nikola, hebt ge naar mijn geluk gevraagd?" - "Wel zeker! Er is ook voor u geluk in de wereld." - "Waarin steekt mijn geluk?" - "Uw geluk is: stelen en zweren. Geef me nu mijn stijgbeugel terug." Maar Morgoén bleef staan, als had hij niets gehoord, als was hij doof geworden. "Ik zeg u, geef mij mijn stijgbeugel terug!" - "Wat voor stijgbeugel? Ik kan er een eed op doen: ik weet niets van een stijgbeugel af!" En zo moest Nikola met één stijgbeugel verder rijden. Hij reed door het Russische land, hij leerde de nood en ellende der mensen kennen; de Barmhartige was steeds bereid snel te helpen, waar hulp nodig was.

14-06-2014

Intussen heeft het boertje de gouden stijgbeugel aan een paal vastgemaakt - de stijgbeugel schitterde en scheen, als de zon! De boer ging met zijn werk voort. Op de weg reed uit Sint Petersburg een rijke heer met een driespan, de belletjes aan de paarden rinkelden vrolijk. Reeds op grote afstand zag hij de gouden stijgbeugel en reed naar de boer. Bij de paal hield hij zijn paarden in. "Waar hebt ge de stijgbeugel gestolen, boer?" - "Maar u vergist u, uw edele, ik kan er een eed op doen, het is mijn eigen stijgbeugel." - "Dat lieg je, ik zal je voor het gerecht brengen." Maar Morgoén bleef op zijn stuk staan, hij zwoer bij alles wat heilig is: "Ik ben bereid ook voor de rechtbank alles onder ede te verklaren; de stijgbeugel is van mij." De heer haalde de stijgbeugel van de paal, beval de boer op de bok naast de koetsier plaats te nemen en zij reden naar de rechtbank. Onderweg bekeek de heer het boertje. "Wat ziet ge er vreselijk uit," zei de heer, "ge hebt geen kleren aan, maar alleen vodden! Ik schaam mij iemand in zulke vodden voor de rechter te brengen. Weet je wat, hier heb je mijn overjas, trek hem aan." Daarna bedacht de heer, dat het niet genoeg was. Hij haalde uit zijn koffer een hoed en een paar schoenen en gaf ze aan Morgoén. Deze trok alles aan en zag er piekfijn uit; niemand zou hem nu herkennen. Morgoén zag er als een heer uit, toen zij voor de rechtbank kwamen De heer, die hem meegebracht had, getuigde tegen hem en zei, dat de boer de gouden stijgbeugel moest hebben gestolen, dat het niet anders kon. "Ik kan een eed afleggen, dat de stijgbeugel van mij is!" hield het boertje voet bij stuk. En iedereen geloofde hem. Toen keek Morgoén naar de heer en zei: "Nu zult ge nog wellicht gaan beweren, dat de jas, die ik aan heb, ook niet van mij is?" - "Dat is toch zo, het is mijn jas." - "En dat het driespan ook van u is?" - "Maar natuurlijk is het driespan van mij!" - "En ik kan een eed afleggen, dat zowel de jas als het driespan mijn eigendom zijn!" En iedereen in de zaal geloofde hem. Ook de rechters geloofden hem en wezen het boertje toe: én de gouden stijgbeugel én het driespan van de heer. Van af die tijd werd de boer steeds rijker - hij had zijn geluk gevonden! En hij dacht nooit meer aan zijn treurig lot van voorheen.

A. Rezimov. Nikola de Barmhartige, Russische Nicolaaslegenden. Zeist: Uitgeverij Vrij Geestesleven, 1986.

14-06-2014

Bijlage 16 De W oeste Hoeve De Woeste Hoeve stond midden in de eindeloze onherbergzaamheid tussen Apeldoorn en Arnhem. Het was een belangrijke pleisterplaats voor reizigers. Moeder Eva bewoonde het grote huis met haar twee zonen en een meid. Jan, haar oudste zoon, was een flinke schrandere kerel, maar haar tweede zoon Gerrit was wat achterlijk en niet zo vlug van begrip. Ze waren beiden - zonder het van elkaar te weten - verliefd op de meid, een jonge vrolijke dame van net twintig. De jongste van de beide broers had op een avond, toen ze samen op de deel waren, zijn liefde bekend aan het knappe meisje. Hij deed het op een zo'n onbeholpen wijze, dat ze hem had uitgelachen en stoeiend in het hooi had laten vallen. Spoedig daarna moest hij het aanzien, dat zijn oudere broer meer geluk had in de liefde dan hij. Hij werd schuwer en stiller dan hij al was en er begon een kwaadaardige jaloersheid in hem te groeien tegen het meisje en tegen zijn broer, die in alles zo veel meer bevoorrecht was. Moeder Eva stierf na een korte maar hevige ziekte, en een jaar later ging haar oudste zoon Jan trouwen met de meid. Tante Tonia was al dagen te voren op de Woeste Hoeve gekomen om de bruid te helpen bij al de toebereidselen. Er moesten broden en koeken en krentenmik gebakken worden voor de gasten en dat kon niemand beter dan tante Tonia. Op de ochtend van de feestdag zei ze tegen haar jongste neef: "Gerrit, je moest eens wat dennentakken en klimop halen en de stoelen van het bruidspaar groen maken. En dan strooi je daarna eens netjes met wit zand op de vloer: 'Leve Bruid en Bruidegom'." Maar Gerrit had wat gemompeld, was naar buiten gegaan en niet teruggekeerd. Toen had tante Tonia zelf een mes genomen, was op haar oude benen naar buiten gestrompeld, had dennentakken gehaald en klimop en hulst, die vol rode bessen was. Ze had de twee stoelen al

14-06-2014

groen, toen Dirk en Marie uit Loenen kwamen om te helpen versieren. Die hingen slingers om de deurpost en staken de vlag uit, en Marie greep met haar vlugge handen in de bak met schuurzand, liet het zand dan met een fijn straaltje op de vloer lopen en schreef in grote sierlijke krullen: 'Leve Bruid en Bruidegom'. Al vroeg in de morgen kwamen de familieleden en vrienden uit Loenen, Beekbergen, Eerbeek en Hoenderlo naar de Woeste Hoeve gereden om de bruiloft mee te vieren. Er kwam al meer en meer drukte op het erf van wagens, die rolden over de hard bevroren grond, en paarden die stampten en snoven. Vrolijke stemmen klonken op in de heldere wintermorgen. Toen het bruidspaar in de versierde kamer binnenkwam, stond de tafel al vol geschenken. In het grote oude vertrek knetterde het haardvuur en er werd gelachen en gestoeid rondom de zware tafel. Steeds kwamen er nieuwe bruiloftsgasten aan. Het erf stond vol tilbury's en Utrechtse wagentjes en in de stal was bijna geen plaats genoeg voor de paarden. Tegen de avond was het wat beginnen te waaien en de lucht betrok hoe langer hoe meer. Dikke sneeuwwolken stapelden zich over elkaar. Toen de laatste gasten vertrokken, joeg de sneeuw in kleine scherpe naaldjes naar binnen en een half uur later gilde de sneeuwstorm langgerekte tonen om het oude eenzame huis. Spoedig lag de gehele Woeste Hoeve in duisternis en waren de bewoners naar bed gegaan. De fijne jachtsneeuw kwam onder de deur en door de raamkieren naar binnen stuiven. Gerrit, de jongste broeder, was met zijn kleren nog aan in bed gaan liggen, maar korte tijd daarna sloop hij zachtjes naar de haard, rakelde het ingerekende vuur onder de as uit, deed dat in een test* en ging er mee naar de deel. Daar wierp hij de test met de gehele inhoud in het hooi, schoof voorzichtig en zonder geluid de grendel van de kleine deur en verdween in de koude voortjagende sneeuwstorm van de gure winternacht. Het hooi had snel vlam gevat en het vuur greep al spoedig in het rieten dak. Door de staldeur die was blijven openstaan, joeg een koude tocht naar binnen die in een oogwenk de hele hoeve in lichte laaie zette. De vlammen sloegen rode gaten in het rieten dak en kronkelden op in de zwarte lucht, waar ze gegrepen werden door de storm. De dikke binten kraakten en knapten als spaanders op een vuurhaard. Rode rookwolken builden tegen de rossig verlichte lucht op, woest loeiden de vlammen in de bulderende stormnacht, en een dwarrelende wolk van

14-06-2014

vonken stoof in een wervelwind ver over de besneeuwde heide. De vlammen floten en knetterden en grepen alles in hun kromme klauwen. De Woeste Hoeve was verloren. Toen de andere dag in de grauwe morgen de dampende paarden van de diligence stil hielden bij de tot de grond afgebrande boerenplaats, droeg men de twee verkoolde lichamen van de jonggehuwden weg uit de smeulende en rookende puinhoop. Gerrit was gevlucht naar de 'Onzalige Bossen', waar hij zich een tijdlang ophield, maar ten slotte werd hij door gebrek genoodzaakt zichzelf bij het gerecht aan te geven en hij stierf in de gevangenis. Sinds die tijd zien de mensen af en toe in de buurt van de Woeste Hoeve een vlammend vuur over de heide dwalen wel zo groot als een brandende strobos en sommigen herkennen duidelijk een gloeiende man met een vuurkist in zijn hand. Men noemt het verschijnsel GluĂŤnde Gerrit (Gloeiende Gerrit).

Gust. van de Wall PernĂŠ . Veluwsche sagen, tweede bundel. Amsterdam: Scheltens & Giltay, 1921.

14-06-2014

Bijlage 17 De Woeste Hoeve.

14-06-2014

Bijlage 18 Revolving theatre Cesky Krumlov, TsjechiĂŤ.

14-06-2014

Bijlage 19 De boze geest van Hoge Duvel Er was eens een boer uit Nunspeet die in Wiesel hakhout kwam halen. Maar toen hij de wagen had volgeladen en huiswaarts wilde keren, kon zijn paard niet voort en merkte hij dat het dier ziek was geworden. Zo kwam het dat hij zijn paard in Wiesel liet en een veearts ging halen, na eerst aan een daar wonende boer verzocht te hebben de wagen met hout voor hem naar Nunspeet te rijden. Deze boer zond zijn knecht met zijn paard. De knecht spande een zwart paard voor de wagen en reed naar Nunspeet. In de nacht keerde de knecht op het losse paard weer huiswaarts. Een enkele ster stond te pinken tussen wat zacht zwevende tere nachtwolken. Het was stil overal. De dorpjes en buurten welke hij door reed, lagen al te slapen tegen de heuvelhellingen. Het ketsen van de hoeven sloeg de stilte stuk en in het bos schreeuwde de bosuil: "Krie-oe, 'k krieg oe." Dat hoorde de boerenknecht wel, maar hij was een onverschillige jongen en hij schreeuwde terug, zodat de slapende echo's er van wakker schrokken. Diep in de nacht kwam hij eindelijk bij 'Hoge Duvel'. Hij herinnerde zich de verhalen die hij gehoord had over de boze geest Ossaert die daar woonde en een plaag was voor heel de omtrek, totdat de heilige monnik - die aan het Uddelermeer woonde - met een ijzeren kruis de kwelduivel teruggedrongen had op 'Hoge Duvel' en waar hij 99 jaar moest blijven. De boer bij wie de knecht diende had de boze Ossaert wel in de struiken horen snurken en ook wel een blauw licht op 'Hoge Duvel' gezien. En de buurman had er eens honend geroepen: "Griepke, griepke grauw a'j' me griepen wilt, griep me dan gauw." Toen was er een groot zwart monster met vreselijke zwaarte boven op hem gesprongen. Hij had de klauwen in zijn rug gevoeld en dacht te zullen sterven. Hij had gelopen met de moed der wanhoop totdat het monster ineens losliet, omdat het niet verder dan 'Hoge Duvel' kon komen. De knecht geloofde van al die verhalen 'helemaal geen zak' en had er om gelachen. Nu hij de berg opreed wilde hij toch wel eens zien, wat er

14-06-2014

van al die onzin waar was. Gebeurde er iets, dan was het nog niet erg. Als hij aan de andere kant de voet van de berg bereikt had, zou de kwelgeest hem toch moeten loslaten. En boven op de berg gekomen riep hij uit alle macht: "Griepke, griepke grauw a'j' me hebben wilt, griep me dan gauw." Er sloeg een vlam uit de weg omhoog en een dreunende klap volgde. Het paard steigerde hoog, zodat de jongen - als hij een minder goed ruiter was geweest - er af gevallen zou zijn. Tegelijkertijd zag de knecht achter zich een groot zwart gevaarte op hem afkomen, dat met vurige klauwen naar hem greep. Hij zette het paard in draf en met de oren in de nek stormde het met zijn berijder de berg af. De boze Ossaert bleef achter. Wel was de ruiter wat geschrokken; maar zich bij de eik aan de voet van de berg veilig achtend, nu het monster hem niet verder volgen kon, keerde hij zich op het paard om en lachte de kwelduivel honend uit. Daar stootte de geest een woedend gebrul uit dat ver in het rond weerklonk en uit het bos dat ter weerszijden van de weg gelegen is en 'De Roode Heggen' genoemd wordt, sprongen een aantal weerwolven met groen lichtende ogen te voorschijn. Nu was het lachen uit en de roekeloze knecht werd door een grote angst bevangen. Het schichtige paard stormde als een wervelwind over de weg. De kop vooruit gestrekt, de neusvleugels trillend van angst. De galop van zijn neerbeukende hoeven sloeg de kluiten en keien uit de grond. Het werd een duivelse rit op leven en dood. In duizelingwekkende vaart sleurde het paard zijn berijder langs takken en struiken en de man zette het tot nog grotere spoed aan, tegelijk doodsangsten uitstaande, dat de krachten van het vermoeide dier uitgeput zouden zijn v贸贸r het einde van de weg. De weerwolven huilden als een dolle verschrikking vlak achter hen aan; maar het paard won eindelijk iets op de achtervervolgers, die een vreselijk gehuil aanhieven en de vervolging sneller en sneller voortzetten. Nu scheen het paard uitgeput te zullen neerstorten. Telkens struikelde het, maar schoot dan weer vooruit. In de verte zag de ruiter de veilige hoeve al, maar de weerwolven wonnen. Hij hoorde hun gehuil steeds dichterbij komen en voor het laatst zette hij zijn trouwe paard tot uiterste spoed aan. Het dier wankelde, struikelde weer; de ruiter hield het nog op. De takken striemden de jongen in het gelaat. In een razende vaart reden ze het erf op en met de laatste en uiterste krachtsinspanning, droeg het kloeke dier zijn berijder tot op de deel. Het was net op tijd.

14-06-2014

Toen de knecht de grote deeldeuren snel dichtsloeg en er de boom voorschoof, waren de spookwolven op geen twee vadem meer van hem af. Hij hoorde hen buiten janken. Het trillende paard zag met verwilderde ogen rond of het zijn eigen stal niet herkende en het was zo nat bezweet, dat het wel leek of het uit het water kwam. De knecht klopte het arme dier vriendelijk en dankbaar op de hals, verzorgde het goed en ging toen naar bed. Maar de volgende morgen vond de boer zijn zwarte paard dood op het stro liggen. 's Nachts, toen iedereen sliep, had - ondanks dat er een paardenkop boven op de stal stond - de nachtmerrie toch nog binnen weten te komen, om zich te wreken op het onschuldige dier. De boer ontstak in hevige woede toen zijn knecht hem het verhaal van de nachtelijke rit deed en hij zond hem om zijn roekeloosheid op staande voet weg.

Gust. van de Wall PernĂŠ . Veluwsche sagen. Amsterdam: Scheltens & Giltay, 1921.

14-06-2014

Bijlage 20 Zuiderzeemuseum.