‘Meer leven in de les’ is ons motto
Bouwstenen voor burgerschapsonderwijs
Levensbeschouwing, SEL en Kwink voor burgerschap
Op school gaat het niet alleen om taal en rekenen, maar ook om de persoonlijke ontwikkeling van kinderen. Aandacht voor wie zij zijn en hoe ze zich verhouden tot anderen is geen ‘extraatje’; het is de kern van goed onderwijs. Een brede en veelzijdige ontwikkeling van kinderen is van enorm belang voor hun functioneren op school en verder in het leven.
Ook vanuit de overheid wordt daarom steeds meer aandacht gevraagd voor persoonlijke en vormende aspecten van onderwijs, bijvoorbeeld op het gebied van burgerschap. Actief en kritisch meedoen aan de samenleving speelt daarbij een belangrijke rol.
Kwintessens ondersteunt scholen graag bij de persoonlijke en vormende aspecten van onderwijs. ‘Meer leven in de les’ is ons motto: wij geven leerkrachten middelen in handen om het leven tot onderwerp van de les te maken.
In deze brochure beschrijven we hoe een school vorm kan geven aan goed burgerschapsonderwijs door een combinatie van lessen levensbeschouwing, SEL en de aanvullende burgerschapslessen van Kwink voor burgerschap.
Burgerschapsonderwijs
Burgerschapsonderwijs gaat over de ontwikkeling van leerlingen tot democratische burgers. Eind 2020 is een wet aangenomen waarin de opdracht voor burgerschapsonderwijs is aangescherpt en verduidelijkt1. Belangrijke kernbegrippen daarin zijn vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Scholen hebben de opdracht om daar met kinderen aan te werken. Het gaat daarbij om kennis en vaardigheden, maar ook om houding en het vóórleven in de eigen schoolcultuur.
In samenwerking met onderwijsprofessionals heeft SLO in maart 2024 concept kerndoelen voor bur-gerschap vastgesteld, onderverdeeld in de domeinen schoolcultuur (A), samenleving & democratie (B) en maatschappelijke vraagstukken (C)2. De kerndoelen maken zichtbaar wat leerlingen moeten kennen, kunnen en ervaren op het gebied van burgerschap.
Burgerschap is benoemd als basisvaardigheid naast taal en rekenen.
Burgerschap is benoemd als basisvaardigheid naast taal en rekenen.
Sommige dingen moet je gewoon weten
Het realiseren van de leerdoelen
Hoe realiseer je de beoogde doelen op het gebied van burgerschap? Met lessen godsdienst/levensbeschouwing en SEL kunnen belangrijke stappen worden gezet, als deze lessen op een goede manier worden vormgegeven. (Wat die goede manier inhoudt leggen we hierna uit; centraal staat een interactieve manier van lesgeven waarbij dialoog een belangrijke rol speelt.)
Daarnaast zijn er aspecten van het burgerschapsonderwijs die niet aan de orde komen bij godsdienst/levensbeschouwing en SEL. Voor die aspecten bieden we aanvullende burgerschapslessen aan met Kwink voor burgerschap3.
Om uit te leggen hoe je met onze methodes bijdraagt aan goed burgerschapsonderwijs, staan we stil bij verschillende aspecten van burgerschap: kennis en vaardigheden, het ontwikkelen van eigen opvattingen en een democratische houding.
Kennis:
Sommige dingen moet je gewoon weten.
Bijvoorbeeld dat er wetten en regels zijn, en grondrechten waar mensen zich op kunnen beroepen. Of hoe het democratisch proces in Nederland en andere landen of verbanden geregeld is. Dit soort kenniselementen vind je vooral terug in de extra burgerschapslessen die we bij Kwink maken. In de lessen verwerven de leerlingen deze kennis op een onderzoekende, ontdekkende manier. Kennis speelt ook een belangrijke rol als het gaat om de omgang met de pluriforme samenleving van vandaag. Daarvoor biedt Kwintessens lesmaterialen en verhalenboeken aan over levensbeschouwelijke tradities. Ook in de levensbeschouwelijke methodes passeren verschillende perspectieven en opvattingen de revue.
1. Zie voor de tekst van de wet: [CB] Staatsblad 2021, 320 |Overheid.nl > Officiële bekendmakingen (officielebekendmakingen.nl
2. Zie voor de beschrijving van de kerndoelen het kerndoelenboekje van SLO: DEF_kerndoelenboekje_BU_DG.pdf (svdcdn. com) 3. www.kwinkvoorburgerschap.nl
Vaardigheden:
Bij de ontwikkeling van democratisch burgerschap spelen verschillende vaardigheden een rol. Denk aan het onder woorden brengen van wat jij belangrijk vindt, het luisteren naar een ander, gezamenlijk tot beslissingen en keuzes kunnen komen en omgaan met minderheden. Juist deze vaardigheden spelen een belangrijke rol in onze aanpak van levensbeschouwing en SEL.
De levensbeschouwelijke benadering van Kwintessens kenmerkt zich door een open en uitnodigende aanpak, waarbij de vragen misschien wel belangrijker zijn dan de antwoorden. De leerkracht draagt niet een specifieke levensbeschouwelijke visie over op kinderen, maar helpt kinderen om hun eigen visie te ontwikkelen. Kinderen ontdekken dat zij hun eigen antwoorden kunnen formuleren, en ook dat die antwoorden later weer kunnen veranderen. Luisteren naar elkaar en het respecteren van andere meningen speelt daarbij een belangrijke rol. Aandacht voor godsdienst/levensbeschouwing helpt kinderen ook om te groeien in hun eigen levensbeschouwelijke identiteit. Daarbij ontwikkelen ze de vaardigheid om hun indrukken en ideeën met elkaar te verbinden tot een (min of meer) coherente levenshouding.
Voor sociaal-emotioneel leren kiest Kwintessens voor een aanpak waarbij de groep centraal staat. Wij zijn ervan overtuigd dat gedrag nooit op zichzelf staat, maar zich altijd vormt in contact met anderen. Door deze aanpak komen democratische vaardigheden vrijwel vanzelf aan de orde. In de lessen bedenken kinderen bijvoorbeeld hoe je samen tot een beslissing kunt komen, of wat je kunt doen als je ziet dat iemand teleurgesteld reageert op jouw gedrag.
Het ontwikkelen van eigen opvattingen:
Dat kinderen eigen opvattingen mogen hebben en ontwikkelen, is een mooi uitgangspunt. Maar met een uitgangspunt alleen kom je er niet; je kunt kinderen hier ook gericht bij helpen. Dat doen we bij Kwintessens vaak met een narratieve aanpak. Een verhaal kan niet alleen mooi zijn, maar ook leerzaam. Het wettelijk kader benoemt vrijheid, gelijkheid en solidariteit als belangrijke waarden onder het burgerschapsonderwijs. Het zijn grote woorden, die pas echt betekenis krijgen als ze in het leven getoetst en uitgeprobeerd worden. Verhalen kunnen daarbij helpen, omdat ze een stukje van het leven zelf ter sprake brengen. In onze methodes nemen we kinderen mee in de wereld van het verhaal. Daar doen ze nieuwe ontdekkingen, komen ze nieuwe vragen tegen en maken ze kennis met antwoorden van anderen waar ze hun eigen inzichten dan weer naast kunnen zetten. Zo wordt het verhaal voor de kinderen een onderzoekslaboratorium voor het leven.
Het verhaal als onderzoekslaboratorium voor het leven
In een laboratorium worden ontdekkingen gedaan. Het is een veilige omgeving waar ideeën en uitvindingen worden getest, om te kijken of het verstandig is om ze daarna buiten het laboratorium te gaan gebruiken.
Verhalen kunnen fungeren als een laboratorium voor het leven. Je kunt er dingen onderzoeken en ontdekken over gedrag, opvattingen en waarden. En je mag er ook experimenteren en testen. Als je een verhaal naspeelt en bepaald gedrag laat zien, ontdek je wat de reactie op dat gedrag kan zijn. In de veilige omgeving van het verhaal mag er af en toe iets misgaan; daar leer je van voor het echte leven.
Een democratische houding:
Over democratische vaardigheden is in het bovenstaande al het nodige gezegd. Een democratische houding gaat nog een stap verder. Want vaardigheden kun je met meer of minder motivatie, met zin of zelfs met tegenzin in praktijk brengen; maar een houding is onderdeel van je persoonlijke ontwikkeling.
Juist die persoonlijke ontwikkeling staat centraal in onze aanpak van levensbeschouwing en SEL. Wij stimuleren kinderen om te ontdekken wie ze zelf zijn: wat hun verantwoordelijkheden zijn, waar ze invloed op hebben en welke ethische en morele keuzes ze maken. Voor een democratische houding is het belangrijk om je bewust te zijn van je eigen overtuigingen. Een volgende stap is dat je ook uit je eigen ethische en morele keuzes kunt stappen en oog hebt voor je verantwoordelijkheid voor het grotere geheel van de school, je eigen gezin, je sportclub of de stad of het land waarin je woont.
hoe het is om met Kwink te werken aan een veilige groep.
naar
Identiteit van de school
Over burgerschap praat je niet alleen op school, burgerschap doe je ook op school. Wij zien de school als een plek waar niet alleen geleerd wordt maar ook geleefd. Daarom is het ook belangrijk om als school stil te staan bij je identiteit. Waar sta je voor als school? Wat voor sfeer hoop je met elkaar te bereiken, welke waarden worden belangrijk gevonden, waar laat je je door inspireren?
Door aandacht te besteden aan deze vragen, kan de school een plek worden waar kinderen zich veilig en prettig voelen. In onze optiek is dat noodzakelijk voor goed onderwijs. Immers: alleen op een plek waar je je veilig en prettig voelt durf je te proberen en fouten te maken. Durf je vragen te stellen en vermoedens naar voren te brengen. Op zo’n plek kun je leren.
De identiteit van de school is niet alleen belangrijk voor kinderen, maar ook voor leerkrachten. Geïnspireerde, betrokken leerkrachten zijn onmisbaar voor het vormgeven van goed onderwijs. Onze materialen geven leerkrachten de kans om hun bronnen van inspiratie en betrokkenheid steeds weer vitaal te houden.
Democratisch burgerschap verdient aandacht van leraren en kinderen. En als het goed is, wordt het ook herkenbaar in de structuur en organisatie van de school. Er gaat een wereld voor je open, op een school waar kinderen, leraren en ouders zich thuis voelen. Waar je je gehoord en gezien weet, en waar je wordt aangesproken op je eigen verantwoordelijkheden. Zo’n school gunnen wij iedereen!
Erik Idema is theoloog. Hij werkt bij Kwintessens als uitgever van lesmaterialen op de vakgebieden levensbeschouwing, burgerschap en sociaal-emotioneel leren.