Van leraren wordt verwacht dat zij zich blijven(d) ontwikkelen. De maatschappij in het algemeen en daarmee ook de wereld van de leerlingen verandert snel. Een leraar moet bij kunnen blijven om aan te sluiten bij de leefwereld van leerlingen. Leraren moeten blijven reflecteren op hun eigen handelen. Dat vereist een ander soort aansturing van en begeleiding dan voorheen. Een leraar moet bekwaam zijn en bekwaam blijven. De wet BIO (wet op de Beroepen in het Onderwijs) gaat hierover. Als directeur of leidinggevende van leraren moet je op de hoogte zijn van de wet BIO. Maar er wordt ook van je verlangd dat je zicht hebt op het functioneren van leraren. Dat je weet wat iemands sterke competenties zijn en welke nog verdiept en verbeterd kunnen worden. Je moet dus zicht krijgen op de vaardigheden van jouw leraren, maar je moet hen ook kunnen begeleiden in hun ontwikkeling. Als directeur heb je natuurlijk vele verantwoordelijkheden. Dit handboek wil je helpen. Het geeft je tips, instrumenten en informatie om het competentieniveau van je leraren te verhogen. We spreken dan van professionalisering in de praktijk.
SCHOOLLEIDERS EN... LERAREN
Goede leraren, goede scholen. Iedere directeur wil dat zijn school als een goede school te boek staat. Om een goede school te zijn, moeten kinderen en ouders kunnen merken dat er goed onderwijs wordt gegeven. En goed onderwijs wordt gegeven door goede leraren.
Krista den Hertog-Heins studeerde pedagogiek en was leraar primair onderwijs. Momenteel is ze coach, trainer en consultant met als specialisatie competentie- en kwaliteitsmanagement. Xander NoĂŤ is coach, trainer en interim-manager in het onderwijs en de gezondheidszorg.
SCHOOLLEIDERS EN... LERAREN Met je team werken aan professionalisering
ISBN 978 90 5788 2722
Krista den Hertog-Heins Xander NoĂŤ
Bestelnummer 1378
Schoolleiders en… leraren Met je team werken aan professionalisering
Auteurs Krista den Hertog-Heins Xander Noë Illustraties Marcel Jurriëns Vormgeving Twin Media BV, Culemborg www.twinmediabv.nl Redactie Marita Nijenhuis Uitgever Jeroen Hoogerwerf Druk Koninklijke Drukkerij Callenbach, Nijkerk ©2009 Kwintessens Uitgevers, Amersfoort www.kwintessens.nl Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Eerste druk, eerste oplage ISBN 978 90 5788 2722 Bestelnummer 1378
Inhoudsopgave
Schoolleiders en… leraren Met je team werken aan professionalisering Algemene inleiding
Deel A
Professionalisering
7
11
Inleiding
13 13
Hoofdstuk A1: A1: Levenslang leren 1.1 Opleidingsbeleid 1.2 Leereffect
15 1 5 15 16
Hoofdstuk A2: Beroepsontwikkeling
17 17
Hoofdstuk A3: Levensfasen
19 19
Hoofdstuk A4: Leerstijlen
23 23
Hoofdstuk A5: Weerstand 5.1 Cultuurverandering 5.2 Strategie bij cultuurverandering
25 25 26 27
Deel B
Cultuur
29
Inleiding
31 31
Hoofdstuk B1: Gedragen visie 1.1 Visie op teamleren 1.2 Visie op goed onderwijs 1.3 Visie op ondersteunen van professionals 1.4 Visie op externe contacten
3 33 3 33 34 34 35
3
Hoofdstuk B2: Kernwaarden 2.1 Hoe kom je tot kernwaarden voor jouw school?
3 37 7 38
Hoofdstuk B3: Leiderschapsstijlen 3.1 Situationeel leidinggeven 3.2 Stijl van leidinggeven 3.3 Begeleidingsbehoefte 3.4 Situationeel begeleiden
3 39 9 39 39 40 40
Deel C
Professionalisering in de praktijk
45
Inleiding
47 47
Hoofdstuk C1: Werken met het bekwaamheidsdossier 1.1 Gesprekscyclus 1.1.1 Doelstellingen 1.1.2 Mogelijke cycli 1.1.3 Keuze voor gesprekscyclus 1.2 Competentiemeting 1.3 Doelstellingengesprek 1.4 Functioneringsgesprekken 1.5 Beoordelingsgesprekken 1.6 Planningsgesprek 1.7 Voortgangsgesprek 1.8 Evaluatiegesprek 1.9 Uitgangspunten voeren van gesprekken 1.10 Procedure
49 4 9 49 49 49 50 51 51 51 52 53 53 53 54 54
Hoofdstuk C2: C2: Organiseren van teamleren 2.1 Stand van zaken teamleren 2.2 Teamvorming 2.2.1 Voorwaarden voor teamleren 2.3 Gedeelde verantwoordelijkheid 2.4 Kennisdeling 2.5 Organisatie van teamleren 2.6 Professionaliseringsplan voor het team
55 5 5 55 56 58 59 60 61 61
Hoofdstuk C3: Begeleiden van professionals 3.1 Hoe krijg je zicht op competenties? 3.1.1 Competentiemeting 3.1.2 STAR-methodiek 3.1.3 360 Graden feedback 3.1.4 Observaties 3.2 Hoe help je competenties verbeteren? 3.2.1 Intrapersoonlijk 3.2.2 Interpersoonlijk 3.2.3 Pedagogisch, vakinhoudelijk, didactisch en organisatorisch
65 6 5 65 65 65 65 66 66 66 67 69
4
Nawoord
70 70
Bijlagen 1. Competentiemeting leraar basisonderwijs 2. Voorbeeld van een format voor een Bekwaamheidsdossier 3. Gespreksformulieren a. Format Persoonlijk Ontwikkelings Plan I (verslag planningsgesprek) b. Format Persoonlijk Ontwikkelings Plan II (verslag planningsgesprek) c. Format gespreksformulier voortgangsgesprek d. Format gespreksformulier evaluatiegesprek e. Format gespreksformulier functioneringsgesprek f. Format gespreksformulier beoordelingsgesprek 4. Formulier Aandachtspunten voor collegiale klassenconsultatie en Observatieformulier collegiale klassenconsultatie 5. Verslagformulier collegiale klassenconsultatie 6. Voorbeeld werkwijze intervisie 7. Feedbackregels
97 99 100 102
Literatuur
103
71 80 82 83 85 88 89 90 92
5
6
Algemene inleiding
Goede leraren, goede scholen. Iedere directeur wil dat zijn school als een goede school te boek staat. Om een goede school te zijn, moeten kinderen en ouders kunnen merken dat er goed onderwijs wordt gegeven. En goed onderwijs wordt gegeven door goede leraren. De tijd dat je vroeger je diploma kon halen en daarmee zonder verdere scholing tot je pensioen voor de klas kon staan, is echt voorbij. Van leraren wordt verwacht dat zij zich blijven(d) ontwikkelen. De maatschappij in het algemeen en daarmee ook de wereld van de leerlingen verandert snel. Een leraar moet bij kunnen blijven om aan te sluiten bij de leefwereld van leerlingen. Leraren moeten blijven reflecteren op hun eigen handelen. Dat vereist een ander soort aansturing van en begeleiding dan voorheen. Een leraar moet bekwaam zijn en bekwaam blijven. De wet BIO (wet op de Beroepen in het Onderwijs) gaat hierover. Als directeur of leidinggevende van leraren moet je op de hoogte zijn van de wet BIO. Maar er wordt ook van je verlangd dat je zicht hebt op het functioneren van leraren. Dat je weet wat iemands sterke competenties zijn en welke nog verdiept en verbeterd kunnen worden. Je moet dus zicht krijgen op de vaardigheden van jouw leraren, maar je moet hen ook kunnen begeleiden in hun ontwikkeling. Als directeur heb je natuurlijk vele verantwoordelijkheden. Dit handboek wil je helpen. Het geeft je tips, instrumenten en informatie om het competentieniveau van leraren te verhogen. We spreken dan van professionalisering in de praktijk.
Wat wordt er met de wet BIO geregeld? De kern van de beroepen wordt in bekwaamheden – sets van competenties – beschreven. Er zijn drie sets van competenties: • voor leraren primair onderwijs, • voor leraren voortgezet en beroepsonderwijs en • voor leraren voorbereidend beroepsonderwijs. Deze uitgave richt zich op de competenties voor leraren in het primair onderwijs. De wet laat ruimte voor aanvullende competenties of vaardigheden. Je kunt dus aanvullende eisen stellen bij een benoeming. Bijvoorbeeld, omdat je wilt dat leraren kennis hebben van Montessori-, Vrije School- of Jenaplanonderwijs. Wat houden de competenties en bekwaamheidseisen voor leraren in? Er zijn vier beroepsrollen voor leraren te onderscheiden: • de interpersoonlijke rol; • de pedagogische rol; • de vakinhoudelijke & didactische rol; • de organisatorische rol.
Wat is het doel van de wet BIO? De wet BIO gaat over de kwaliteit van leraren. De wet bevordert dat de leraar tijdens zijn loopbaan aan een aantal minimumkwaliteitseisen blijft voldoen. Hij moet daarvoor gelegenheid krijgen van de school. De gewenste kwaliteit staat beschreven in een aantal bekwaamheidseisen. Deze vormen als het ware een basispakket aan bekwaamheden voor leraren, onder andere voor leraren in het primair onderwijs.
7
Van leraren wordt verwacht dat zij zich blijven(d) ontwikkelen. De maatschappij in het algemeen en daarmee ook de wereld van de leerlingen verandert snel. Een leraar moet bij kunnen blijven om aan te sluiten bij de leefwereld van leerlingen. Leraren moeten blijven reflecteren op hun eigen handelen. Dat vereist een ander soort aansturing van en begeleiding dan voorheen. Een leraar moet bekwaam zijn en bekwaam blijven. De wet BIO (wet op de Beroepen in het Onderwijs) gaat hierover. Als directeur of leidinggevende van leraren moet je op de hoogte zijn van de wet BIO. Maar er wordt ook van je verlangd dat je zicht hebt op het functioneren van leraren. Dat je weet wat iemands sterke competenties zijn en welke nog verdiept en verbeterd kunnen worden. Je moet dus zicht krijgen op de vaardigheden van jouw leraren, maar je moet hen ook kunnen begeleiden in hun ontwikkeling. Als directeur heb je natuurlijk vele verantwoordelijkheden. Dit handboek wil je helpen. Het geeft je tips, instrumenten en informatie om het competentieniveau van je leraren te verhogen. We spreken dan van professionalisering in de praktijk.
SCHOOLLEIDERS EN... LERAREN
Goede leraren, goede scholen. Iedere directeur wil dat zijn school als een goede school te boek staat. Om een goede school te zijn, moeten kinderen en ouders kunnen merken dat er goed onderwijs wordt gegeven. En goed onderwijs wordt gegeven door goede leraren.
Krista den Hertog-Heins studeerde pedagogiek en was leraar primair onderwijs. Momenteel is ze coach, trainer en consultant met als specialisatie competentie- en kwaliteitsmanagement. Xander NoĂŤ is coach, trainer en interim-manager in het onderwijs en de gezondheidszorg.
SCHOOLLEIDERS EN... LERAREN Met je team werken aan professionalisering
ISBN 978 90 5788 2722
Krista den Hertog-Heins Xander NoĂŤ
Bestelnummer 1378