Geef ze een duwtje (1387)

Hoe stimuleer je leerlingen om de vaardigheden te ontwikkelen die ze nodig hebben om zelfstandig te leren Kathy Paterson

Geef ze een duwtje!

Hoe stimuleer je leerlingen om de vaardigheden te ontwikkelen die ze nodig hebben om zelfstandig te leren Kathy Paterson

Titel van de oorspronkelijke uitgave: Text me a strategy How to encourage students to develop skills they need to become independent learners © Pembroke Publishers Limited, 2009, Ontario, Canada Auteur Kathy Paterson Vertaling Vertaald en bewerkt voor het Nederlands door Theo Gaasbeek, Studio Imago Illustraties Iris Boter Vormgeving Richard Feld Redactie Marita Nijenhuis Uitgever Jeroen Hoogerwerf © 2012 Kwintessens, Amersfoort www.kwintessens.nl Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Eerste druk, eerste oplage ISBN 978 90 5788 397 2 Bestelnummer 1387 NUR 840

Inhoud Inleiding: Strategieën voor zelfstandigheid.............................................................. 5 Bied je leerlingen lessen voor het leven.....................................................................................5 Doceer duidelijke strategieën......................................................................................................5 Waarom de namen ertoe doen....................................................................................................7 Kies de ‘selecteer en probeer’-benadering.................................................................................8 Vertrouwd raken met strategieën................................................................................................8 Aandacht voor probleemoplossing.............................................................................................9 Leg een strategiebasis aan..........................................................................................................9

Hoofdstuk 1: Herinneren om te leren....................................................................... 13 Leren focussen............................................................................................................................14 Studeren en repeteren................................................................................................................16 Opslaan in het geheugen...........................................................................................................18 Informatie oproepen...................................................................................................................25 Een procedure leren...................................................................................................................26

Hoofdstuk 2: Communiceren........................................................................................ 29 Een gesprek voeren en spreken in het openbaar.....................................................................30 Luisteren......................................................................................................................................35 Overtuigen...................................................................................................................................37 Communiceren door te schrijven..............................................................................................38

Hoofdstuk 3: Organiseren.............................................................................................. 45 Opruimen.....................................................................................................................................46 Georganiseerd ordenen..............................................................................................................47 Grafische hulpmiddelen gebruiken...........................................................................................56 Effectief gebruikmaken van tijd.................................................................................................61

Hoofdstuk 4: Ontdekken................................................................................................. 65 Woordenschat uitbreiden...........................................................................................................66 Feiten ontdekken........................................................................................................................66 Zelfkennis opdoen......................................................................................................................68 Vragen naar informatie...............................................................................................................71 Vragen opwerpen voor een grondig begrip...............................................................................74 Meer bronnen benutten.............................................................................................................75 De waarheid ontdekken door kritisch kijken............................................................................76

3

Hoofdstuk 5: Begrijpen.....................................................................................................81 Details herkennen.......................................................................................................................83 Antwoorden zoeken....................................................................................................................84 Persoonlijke kennis gebruiken...................................................................................................86 Verhalen leren begrijpen............................................................................................................91 Wijs worden uit tekst..................................................................................................................98 Aandachtig lezen.......................................................................................................................104

Hoofdstuk 6: Creëren..................................................................................................... 109 Geestelijke blokkades opblazen..............................................................................................111 Bestaande ideeën uitvergroten...............................................................................................113 Het gebaande pad verlaten......................................................................................................118 Innovatief problemen oplossen...............................................................................................121 Gebruik maken van innerlijke creativiteit...............................................................................123

Hoofdstuk 7: Een goed leven leiden........................................................................ 127 Omgaan met boosheid.............................................................................................................129 Omgaan met zorgen en stress.................................................................................................131 Het gevoel vermijden te worden overweldigd........................................................................135 Een positieve benadering kiezen.............................................................................................138 Op jezelf letten..........................................................................................................................142 Betrokkenheid bij de Aarde tonen...........................................................................................144

Verwijzen naar de problemen..................................................................................... 146

Opmerking van de uitgever Dit boek is met zorg vertaald uit het Engels. Bij een aantal van de besproken strategieën hebben we de Engelse tekst laten staan. Dat hebben we gedaan omdat een vertaling de kracht van de gebruikte termen zou verminderen.

4

Inleiding: strategieën voor zelfstandigheid Waarom een boek met strategie-instructies, terwijl er op internet over dit onderwerp een stortvloed aan informatie is te vinden? Het antwoord is simpel: juist vanwege dat overweldigende aanbod! Tijd is kostbaar voor leraren. Wat zij willen en nodig hebben, zijn pasklare oplossingen voor acute problemen. Dit boek geeft die oplossingen. Het biedt een selectie van de meest effectieve strategieën, stuk voor stuk strategieën die zijn uitgetest in de klas en waarvan is bewezen dat ze werken. De overzichtelijke presentatie koppelt deze strategieën aan de problemen of probleemgebieden waarvoor ze een oplossing bieden.

Leraren hebben geen tijd om het internet af te struinen op zoek naar strategieën. Ze hebben geen tijd om stapels boeken, tijdschriften of artikelen na te pluizen op ideeën. Maar ze willen wel de beste leeromgeving voor hun leerlingen. Strategieën voor de leerlingen in de klas zijn daarbij een must. Door Geef ze een duwtje! een vaste plek op je bureau te geven, heb je als leraar altijd een nieuwe strategie bij de hand om aan je leerlingen mee te geven.

Bied je leerlingen lessen voor het leven De meeste opleiders willen hun leerlingen meer leren dan alleen feiten en formules. Ze willen hun leerlingen helpen om te slagen in het leven. Om dit te bereiken, moeten leraren een andere aanpak kiezen dan het luisteren-en-onthouden waar de meeste leerplannen van uitgaan. Er moet in de lessen meer nadruk worden gelegd op hoe leerlingen iets zelf moeten doen en minder op ‘doen wat de leraar zegt’. Leerlingen hebben lessen nodig in strategieën om te leren, te communiceren, organiseren, ontdekken, begrijpen, creëren en om een goed leven te leiden – de thema’s van dit boek. Een goede leraar helpt jonge mensen te slagen op deze zeven essentiële onderdelen van hun ontwikkeling. Hij effent het pad voor hen om uit te groeien tot gelukkige en succesvolle volwassenen. Een goede leraar helpt zijn leerlingen om – zoals Ralph Waldo Emerson het noemt – hun ‘withins’ (= wat in hen ligt) te ontwikkelen.

De paradox van het lesgeven is dat goed lesgeven uiteindelijk het lesgeven overbodig maakt! Wat je voor elkaar wilt krijgen, is dat leerlingen in staat zijn om zichzelf te motiveren en dingen te leren, om zelf te ontdekken en te oefenen. Uiteindelijk wil je ze de mogelijkheid bieden om uit te groeien tot de volwassenen die ze willen zijn. Door strategieën te onderwijzen, ermee te oefenen en je leerlingen er vertrouwd mee te maken, bereik je dat doel. In dit boek vind je die strategieën.

‘Wat achter ons ligt en wat voor ons ligt zinkt in het niet vergeleken bij wat in ons ligt.’

– Ralph Waldo Emerson

Doceer duidelijke strategieën Een strategie is per definitie een plan of een aanpak; een serie samenhangende handelingen die een bepaald resultaat mogelijk maken. In veel gevallen heeft een strategie een lange-termijn component en wordt het een actie of reeks acties die je bijna automatisch toepast. Je kunt ze gebruiken om problemen op te lossen, het geheugen op te frissen of hulp te bieden bij een heel scala aan intellectuele uitdagingen of sociale situaties. Met andere woorden, leerlingen hebben hun hele leven profijt van een effectieve strategie die ze in

5

hun jeugd aanleren. Strategieën helpen als het gaat om leren, communiceren, organiseren, ontdekken, begrijpen, creëren en een goed leven leiden.

Als volwassenen en professionals gebruiken we dagelijks strategieën als we onze plannen ten uitvoer brengen om een specifiek resultaat te bereiken. Intuïtief toegepaste strategieën zijn in feite weerspiegelingen van wat we willen realiseren. We passen ze toe als we namen, feiten, nummers of gegevens proberen te onthouden met behulp van ezelsbruggetjes.

We maken er gebruik van als we informatie in kaart brengen, ordenen en verwerken. We hanteren ze als we ideeën en concepten visualiseren om ze helder en inzichtelijk te maken.

En we benutten strategieën als we dingen op een rijtje zetten, verbanden leggen en dingen vergelijken.

Kinderen maken echter niet automatisch gebruik van zulke strategieën. Het moet ze worden geleerd dat te doen. Veel van de strategieën in dit boek zullen al wel bekend zijn. Er is weinig echt ‘nieuw’ als het op lesgeven aankomt, maar de presentatie en tips voor gebruik kunnen verfrissend en zelfs verrassend zijn. Natuurlijk beschrijft dit boek ook innovatieve, gloednieuwe strategieën, waarvan er vele door leerlingen zijn aangedragen.

In feite hebben leraren altijd al lessen in strategie gegeven. Echter, door het gigantische vakkenaanbod is de behoefte aan dit soort lessen in zelfstandig werken vandaag de dag groter dan ooit. Het is ondoenlijk voor docenten – hoe effectief en efficiënt ze ook zijn – om alles te onderwijzen wat leerlingen in een bepaalde studieperiode moeten leren. De beste oplossing is om strategieën te onderwijzen. Strategieën voor leren, communiceren, organiseren, ontdekken, begrijpen en creëren – en om in het algemeen prettig te leven en op te groeien in onze jachtige maatschappij.

Tijdens mijn loopbaan als docent aan een Junior High (school voor lager middelbaar onderwijs) kreeg ik ooit het bewijs in de schoot geworpen dat mijn lessen in strategieën resultaat hadden gehad. Het gebeurde op een dag dat ik werd uitgedaagd met een strategie op de proppen te komen. Het voorval is het vermelden waard.

We worstelden met een abstract grammaticaconcept, toen een leerling plotseling luidkeels te kennen gaf: ‘Oké! Ik snap het niet. Ik word hier horendol van! Juf, kunt u ons ALSTUBLIEFT één van die strategiedingen geven? Anders lukt het me nooit om dit uit te vogelen.’

Jammer genoeg kon ik even geen strategie bedenken waar ze wat aan hadden en dat vertelde ik aan de leerling. Toen flapte een andere leerling eruit: ‘Ik weet wat de juiste strategie hiervoor is: de SHW-strategie!’ Ik wist dat ik er waarschijnlijk spijt van zou krijgen, maar natuurlijk vroeg ik wat die SHW-strategie dan wel inhield. ‘Stomvervelend Hard Werken,’ luidde het antwoord.

Ook herinner ik me met een glimlach een confrontatie met een leerling van groep 7 die in de klas druk bezig was met haar mobieltje. Een overtreding van de regels! Toen ik naar haar toe liep, haar streng aankijkend, gaf ze het apparaatje onmiddellijk aan mij. In het venstertje stond deze boodschap: ‘Sms me een strategie om mijn vriendje te dumpen.’ We hadden in de klas al heel wat nuttige strategieën geleerd en toegepast, maar nog niet voor

6

dit specifieke probleem. Het was echter zonneklaar dat het meisje de waarde kende van strategieën voor het oplossen van problemen.

Als kinderen eenmaal hebben kennisgemaakt met strategieën en ze hebben leren toepassen, dan onthouden – en gebruiken – ze die ook. Iedere strategie is ontworpen voor zelfstandig gebruik; leerlingen kunnen er altijd en overal een beroep op doen gedurende de rest van hun leven. Bovendien zijn de strategieën in dit boek voorzien van een naam en worden ze bondig uitgelegd, zodat ze eenvoudig kunnen worden onderwezen, geoefend en gerepeteerd.

Waarom de namen ertoe doen Namen voor strategieën kunnen op allerlei manieren tot stand komen.

De naam kan een acroniem zijn: een woord gevormd uit de beginletters van andere woorden (bijvoorbeeld PUP, Please Use Positives, een strategie op het gebied van emoties).

Het kan een reeks letters, cijfers of een combinatie daarvan zijn. Een reeks die bijvoorbeeld overeenkomt met de stappen waaruit de strategie is opgebouwd (bijvoorbeeld OVL3, een studeerstrategie).

Het kan ook een metafoor zijn (bijvoorbeeld BB, Bouw Blokken, een schrijfstrategie). Of een speciaal ezelsbruggetje (bijvoorbeeld KALM, een strategie om anderen te helpen; KALM is een afkorting én een woord dat al aangeeft wat er moet gebeuren).

Waarom is het belangrijk strategieën een naam te geven? Om iets te onthouden, moet het eerst onze aandacht wekken. Dit inzicht is het uitgangspunt waarop dit boek is gebaseerd.

Ik weet dat het onderwijzen van strategieën met een naam werkt. Er zijn drie belangrijke redenen voor een naam. l Je kunt ze gemakkelijk onthouden of terugvinden. l Ze vergemakkelijken het onderwijzen en bespreken van specifieke strategieën. l Ze zijn spitsvondig en ‘cool’ en spreken daarom kinderen van alle leeftijden aan.

Een voorval dat ik me altijd met plezier herinner, laat zien dat een naam geven zin heeft.

Een jongen uit groep 3 had een vreselijke dag. Zijn frustratie was steeds verder opgelopen, tot de bom bijna barstte. Plotseling riep hij: ‘Juf! Ik heb nú een PTO nodig!’ Een PTO is een Persoonlijke Time-Out (zie p. 129). De leerling kende de strategie niet alleen bij naam, hij wist ook het perfecte tijdstip te kiezen om er gebruik van te maken.

Misschien wel het beste aan de strategienamen is dat ze lijken op de codes en afkortingen van sms-berichten, waarmee de kinderen van vandaag zo vertrouwd zijn. Bedenk maar eens hoe gemakkelijk we tegenwoordig ff, van8, kl@sen of xq6 herkennen. Jongeren pikken dit soort ‘tekstcodes’ moeiteloos op. Dat geldt ook voor de namen van de strategieën die ze het nuttigst vinden. Binnen de kortste keren hebben ze die opgeslagen in hun langetermijngeheugen. Zonder twijfel zullen de leerlingen de strategieën met naam vaak gemakkelijker onthouden en eerder gebruiken dan hun docenten.

De meeste van deze strategieën werken zowel voor volwassenen als voor jongeren. Een pakkende naam kan later het herinneren van langetermijnstrategieën vergemakkelijken.

Maar zelfs als de namen worden vergeten, betekent dat nog niet dat de strategieën zelf verloren zijn gegaan. De meest effectieve zullen we ons altijd blijven herinneren!

7

Kies de ‘selecteer en probeer’-benadering Uiteraard zullen niet alle geboden strategieën door alle leerlingen worden gebruikt. Dat is ook helemaal niet de bedoeling. Te veel strategieën tegelijk introduceren kan tot verwarring leiden. Strategieën kunnen het beste worden onderwezen of toegepast op basis van noodzakelijkheid of om te motiveren. Als de leerlingen willen weten hoe ze verder moeten, als ze hun wereld beter willen begrijpen of als ze zelfstandig willen leren, dan kunnen strategieën hen helpen. Zijn de kinderen in de klas verveeld, rusteloos of ongemotiveerd?

Dan kan een nieuwe strategie met een pakkende naam net datgene zijn wat nodig is om ze weer enthousiast te krijgen. Leraren kunnen de strategieën uitkiezen die het best aansluiten op de specifieke behoeftes van hun leerlingen. Ze kunnen deze uitleggen, waarna de leerlingen er zelfstandig mee aan de slag kunnen gaan.

Vaak worden verschillende strategieën aanbevolen voor hetzelfde probleem of dezelfde situatie, zodat het ‘selecteer en probeer’-principe cruciaal wordt. Niet alleen leraren moeten strategieën kiezen en uitproberen welke het beste werken in bepaalde situaties.

Ook leerlingen moeten worden aangespoord om te selecteren en uit te proberen.

Sommige strategieën zullen sommige jongeren aanspreken; andere zullen andere jongeren aanspreken. Met andere woorden, hoe meer strategieën we onze leerlingen leren, des te groter de kans dat ze hun favoriete ertussenuit pikken en zelfstandig gaan gebruiken. Ze zullen zich de strategieën eigen maken die ze hebben ontdekt door ze uit te proberen en die bleken te werken voor hen. Ze zullen niet allemaal dezelfde keuzes maken.

In mijn ogen zijn leraren verantwoordelijk voor het stimuleren van de ‘selecteer en probeer’benadering. Pas deze toe telkens wanneer een leerling wordt geconfronteerd met een nieuwe situatie, die voor hem echt een probleem betekent, maar ook als het alleen maar om een situatie gaat die hem aan het denken zet. Het idee is leerlingen uit te rusten met een hele reeks gemakkelijk toepasbare strategieën die werken op ieder niveau en op elke leeftijd.

Strategieën waar ze ook in hun latere leven profijt van hebben.

Vandaar de paradox: leraren lijken lesgeven overbodig te maken.

Gelukkig voor ons lijken effectieve leraren slechts de behoefte aan hun rol te elimineren.

Leraren zullen altijd nodig zijn, want ze fungeren als voorbeeld, leidsman, helper en aanspreekpunt voor de kinderen die ze helpen onafhankelijke volwassenen te worden. Hoe meer leraren deze rollen vervullen, hoe meer kinderen groeien en leren.

Vertrouwd raken met strategieën Dit boek biedt meer dan honderd strategieën en dat is nog maar een kleine greep uit het arsenaal dat leraren ter beschikking staat. Is het reëel van onze leerlingen te verwachten dat zij ze allemaal gebruiken en onthouden? Natuurlijk niet! Onze doelstelling is om kinderen te helpen voor zichzelf te denken en dingen uit te werken. Zelfs als ze maar enkele stappen van een strategie toepassen om een doel te bereiken, maar de naam van de strategie zijn vergeten, is dat geen punt. De strategienamen, de eenvoudige stappen en hun logische volgorde helpen je bij het lesgeven, initieel leren, onthouden en repeteren. Als een leerling zich een strategie eenmaal eigen heeft gemaakt, zal hij zich die kunnen herinneren en gebruiken (of onderdelen ervan) als hij die nodig heeft. Dat is waar een strategie zijn geloofwaardigheid en betekenis aan ontleent – en wat strategielessen zo belangrijk maakt.

8

Ik weet zeker dat je zult ontdekken dat je regelmatig gebruik maakt van veel van de strategieën. Ik volg vaak de stappen die je bij de meeste terugvindt, maar herinner me zelden de namen. Waar het om gaat is hoe, wanneer en waarom een strategie wordt aangewend. Maar onderschat ook niet de effectiviteit van sms-achtige, pakkende en ‘coole’ namen, als je strategieën introduceert.

Met dit in het achterhoofd raad ik je af de leerlingen te toetsen op hun kennis van strategieën. Het heeft weinig zin van de kinderen te verlangen dat ze namen en stappenreeksen uit het hoofd leren. Je kunt beter letten op het meer intrinsieke gebruik van strategieën op geschikte momenten en bij de juiste gelegenheden. Richt je aandacht liever op de manier waarop leerlingen hun voordeel doen met strategieën binnen een bepaalde context. Houd in de gaten of ze ergens mee worstelen en profijt zouden kunnen hebben bij een bepaalde strategie. Maar als je de kinderen eraan herinnert dat een bepaalde strategie van nut kan zijn, laat ze dan wel vrij in het gebruik van de stappen. Onthoud: wat werkt voor hen, is wat telt. Waar het om gaat bij strategielessen is dat ze de leerling moeten helpen zelfstandig te worden.

Aandacht voor probleemoplossing Elke strategie richt zich op een probleem op een van de zeven essentiële gebieden: leren, communiceren, organiseren, ontdekken, begrijpen, creëren en een goed leven leiden.

Hier moet wel bij worden aangetekend dat de strategieën vaak op meer dan één gebied betrekking hebben. Ze kunnen worden toegepast wanneer en waar de leerling ze maar nodig heeft. Hun focus op procedures, planning en processen – niet alleen op resultaten – verleent ze een meerwaarde.

Elke strategie heeft dezelfde drieledige opzet in samenhang met het probleem.

1. Doel: hoe pakt de strategie het probleem aan?

2. Werkwijze: hoe werkt de strategie? Met andere woorden, welke vorm neemt deze aan?

Dit onderdeel is zo opgesteld dat het leraren helpt de strategie zodanig te presenteren dat deze het gemakkelijkst wordt onthouden door de leerlingen.

3. Tips: welke specifieke tips voor leraren zijn er te geven voor iedere strategie?

Dit onderdeel verschaft leraren informatie en motivatierichtlijnen om tijdens de strategielessen te gebruiken.

Het is een goede gewoonte om een strategie uit te zoeken om te onderwijzen, die kan helpen bij een probleem waar leerlingen op dat moment mee te maken hebben of waar ze waarschijnlijk mee te maken krijgen. Als er meer dan één strategie wordt geboden voor dezelfde situatie, raad ik aan de leerlingen een keuze te geven.

Leg een strategiebasis aan Alle strategieën vereisen een vergelijkbare basisinstructie. Ze moeten allemaal worden geïntroduceerd door de naam uit te leggen, het nut en de toepassing. Na de introductie en demonstratie van de strategie, gaan leerlingen er meteen mee aan de slag. Vanaf dan verwijst de leraar alleen nog naar de strategie door de naam te noemen en attendeert hij leerlingen op geschikte momenten om deze toe te passen. Dit voortdurend in herinnering roepen dient zowel om het bestaan van een specifieke strategie in te prenten als om deze opnieuw te leren toepassen; het is een belangrijke schakel in het proces.

9

Hieronder staan zeven stappen opgesomd die je kunt volgen bij het geven van strategielessen.

1. Introduceer de strategie door deze bij de naam te noemen en uit te leggen waar de strategie deze naam aan te danken heeft.

2. Demonstreer hoe de strategie wordt gebruikt.

3. Schets de stappen of fases zowel visueel als verbaal; demonstreer opnieuw indien nodig.

4. Maak een kaart of iets soortgelijks waarop de strategie kort wordt uitgelegd.

5. Oefen samen, waarbij je minder assistentie verleent naarmate de leerlingen de strategie beter onder de knie hebben.

6. Moedig de leerlingen aan de strategie uit eigen beweging toe te passen.

7. Attendeer de leerlingen regelmatig op momenten waarop of gelegenheden waarbij een strategie uitkomst kan bieden.

Zelf mag ik graag een overzicht van een strategie op het bord zetten of op een groot vel papier. Zo’n vel prik ik dan aan de muur en laat ik daar hangen tot de leerlingen er vertrouwd mee zijn, meestal ongeveer een week. Soms maak ik een speciaal mededelingenbord voor verschillende strategieën, dat ik wekelijks aanpas of alleen als het nodig is. Op datzelfde bord staat een voortdurend langer wordende lijst met namen van behandelde strategieën.

Sommige leraren kiezen ervoor om elke leerling te voorzien van een ‘strategieschrift’ waarin de geleerde strategieën worden vastgelegd als een eigen naslagwerk voor toekomstig gebruik. Kinderen vinden dat leuk: de toename van handige en nuttige methodes om problemen op te lossen, stuk voor stuk voorzien van een aansprekende sms-achtige naam.

In ieder geval is het belangrijk leerlingen een of andere strategiebasis te bieden, waarmee ze de uitdagingen in hun leven kunnen aangaan.

10

1. Herinneren om te leren Leren is een complexe hersenfunctie die gericht is op de ontwikkeling van de mens. Leren verwijst naar het proces van het zich in iets bekwamen of ergens kennis over vergaren. Om te leren moet je je dingen kunnen herinneren – en in het kader van dit boek zal daarom aandacht worden besteed aan het geheugen. Zich herinneren is het vermogen informatie op te slaan, te onthouden en weer naar boven te halen. Goed lesgeven betekent in mijn ogen ook het verschaffen van strategieën om het geheugen te verbeteren.

Wil er sprake zijn van leren, dan zijn er instructies, voorbeelden, oefeningen en herhalingen nodig. Hier simplificeer ik het leren tot het onderzoek naar specifieke strategieën voor specifieke problemen waar leraren en leerlingen in de klas tegen aanlopen. Informatie en hulpmiddelen te over als het gaat om het trainen en verbeteren van het geheugen. In dit boek draait het niet zozeer om het trainen van het geheugen als wel om het verschaffen van eenvoudige strategieën om dingen te onthouden. Strategieën voor dagelijks gebruik waar iedereen baat bij heeft, ongeacht zijn of haar leeftijd, geslacht, sociaaleconomische klasse of intellectuele capaciteiten. Er zullen vooral strategieën worden gepresenteerd die leerlingen kunnen gebruiken bij het repeteren en bij zelfstudie.

We kennen allemaal wel trucjes om het geheugen direct te verbeteren, van die ‘spelletjes’ die ons helpen feiten te onthouden zoals ze worden gepresenteerd. Als volwassenen gebruiken we ze bijna automatisch. Hoe vaak gebeurt het bijvoorbeeld niet dat je een ezelsbruggetje gebruikt om de naam van een nieuwe kennis of het wachtwoord voor een internetaccount te onthouden? In dit boek tref je dan ook enkele strategieën aan die je bekend zullen voorkomen.

Strategieën van dit type zijn voorbeelden van formele leermethodes. Ze bieden procedures die helpen om informatie te onthouden en terug te vinden en die tot stand komen door interactie tussen leraren en leerlingen. Ik verwijs hiernaar als leerstrategieën. Zaken die in dit hoofdstuk aan de orde komen, zijn onder meer: leren focussen studeren en repeteren l opslaan in het geheugen l informatie terugvinden l procedures leren l l

13

Leren focussen Probleem: Kinderen dwalen vaak af, bewust of onbewust, als ze worden geconfronteerd met nieuwe lesstof of als ze eerder ‘geleerde’ lesstof opnieuw moeten bestuderen. Er is een gebrek aan focus op de stof die moet worden opgenomen.

FACE Doel: De FACE-strategie zet leerlingen ertoe aan geconcentreerd te blijven en de nieuwe informatie doelbewust in hun geheugen op te nemen.

Werkwijze Focus je volledig op wat er wordt voorgelezen, gezegd of getoond.

Afleiding is taboe. Reken ermee af door jezelf te dwingen je aandacht erbij te houden.

Check en verwerk de informatie zoals deze wordt Deze strategie werd ontworpen door een aangedragen. Ga bij jezelf na of je het begrijpt. computervaardige leerling uit groep 4.

Al is het zoiets simpels als een telefoonnummer of zoiets ingewikkelds als een wetenschappelijke formule, je moet alle onduidelijkheden opsporen en ophelderen. Ga niet verder als je iets niet begrijpt!

Eigen je de informatie toe en sla deze op in je kortetermijngeheugen door het een aantal keren te herhalen of een actie/acties te ondernemen waarvan je denkt dat die voor jou werkt/werken.

Focus Afleiding taboe Check Eigen je toe

Tips l I ntroduceer de strategie met naam en al. Vestig daarbij zowel de aandacht op de ‘oorspronkelijke’ betekenis van het acroniem als op de ‘nieuwe’ betekenis. ‘Als je FACE gebruikt om je te helpen om dingen te onthouden, dan zal je daarbij je face (facie) gebruiken.’ Je kunt met de klas brainstormen over de vraag hoe ‘ingespannen proberen iets te onthouden’ eruit ziet: een gefronst voorhoofd misschien, gesloten of omhoog gedraaide ogen, lippen waarop gebeten wordt. l B espreek het idee dat afleiding taboe is. Brainstorm over de vraag hoe ermee af te rekenen: door even flink met je hoofd te schudden bijvoorbeeld, door jezelf voor te houden dat je beter later over iets kunt nadenken, of door een stopteken te visualiseren zodra je gedachten beginnen af te dwalen. l V estig er de aandacht op dat je gegevens in het geheugen van een computer kunt opslaan door op Enter te drukken. Breng naar voren hoe leerlingen op een vergelijkbare manier te werk gaan met hun hersenen. De E van Enter is de E van Eigen je toe. l B ediscussieer in hoeverre de FACE-strategie overeenkomt met het gebruik van een computer.

WOLF Doel: De WOLF-strategie attendeert kinderen erop dat ze zich moeten voorbereiden op het leren. WOLF voorziet in stappen om dat te doen.

14

Wegruimen Ontspannen Leegmaken Focussen Beginnen je gedachten toch af te dwalen, gebruik dan de STOP-strategie (die meteen hierna wordt behandeld) om je aandacht er weer bij te krijgen.

Werkwijze 1. Begin met uit de directe omgeving (bureau, tafel, handen, blikveld) alles te verwijderen wat kan afleiden.

2. Ontspan je en haal twee keer diep adem. Houd je adem beide keren vijf seconden in en blaas daarna uit door je mond.

3. Sluit je ogen tijdens het diep ademhalen. Maak je hoofd leeg door je een zwart gordijn of zwarte muur te verbeelden.

4. Open je ogen en concentreer (focus) je op het onderwerp dat wordt behandeld, op wat je moet lezen of op wat je in je op moet nemen.

Tips l Bespreek de problemen waarmee kinderen worden geconfronteerd als ze iets nieuws proberen te leren, maar het ze niet lukt om hun aandacht erbij te houden. Hun gedachten dwalen onwillekeurig af naar onderwerpen die ze interessanter vinden. l Oefen het diep inademen en het visualiseren van het zwarte gordijn. l Bediscussieer wat de aandacht kan afleiden. Dat kan iets kleins zijn als een rinkelende polsarmband of iets groots als een prikkelende poster die zich precies in je blikveld bevindt. Sommige kinderen zijn in staat om afleidingen in gedachten te verwijderen, andere moeten ze fysiek verwijderen. l Vaak is het voldoende het idee van afleidingen onder de aandacht te brengen om deze vorm van belemmering van het denken af te zwakken.

STOP Doel: Deze snelle strategie helpt kinderen om bij de les te blijven als hun gedachten dreigen af te dwalen.

Werkwijze 1. Zodra je beseft dat je gedachten beginnen af te dwalen (bijvoorbeeld als je een paar alinea’s hebt gelezen en je geen idee hebt wat erin stond), doe dan je ogen dicht en verbeeld je een groot stopbord.

2. Staar ongeveer tien seconden naar het bord en dwing jezelf om te stoppen met denken aan dingen die er op dat moment niet toe doen.

3. Houd jezelf voor dat je later nog volop kunt nadenken over datgene wat je nu afleidt.

Door jezelf te beloven dat je er later verder over mag nadenken, zal het je gemakkelijker lukken om er nu niet aan te denken.

Tips l Bespreek het doel van een stopbord. l Nodig de kinderen uit hun ogen te sluiten en een stopbord te visualiseren. l B espreek het probleem van afdwalende gedachten, vooral bij het lezen of tijdens luisterlessen. l O efen de Stopstrategie samen. Nodig de leerlingen uit om aan hun favoriete boek

15

of televisieprogramma te denken, terwijl jij hun bepaalde informatie verschaft. Geef hun enkele seconden de tijd om hun gedachten uit te laten waaieren en begin dan met je ‘hoorcollege’. De leerlingen zijn zelf verantwoordelijk voor het activeren van de Stopstrategie en geven aan op welk moment ze dat doen. Ze kunnen bijvoorbeeld een vinger opsteken zodra ze weer volledig zijn gefocust op jouw woorden.

Studeren en repeteren Probleem: Sommige kinderen zijn geweldig in het opnemen en onthouden van informatie zolang ze op school zijn. Maar moeten ze zelfstandig studeren, dan schieten ze tekort. Ze lijken niet over de noodzakelijke studievaardigheden te beschikken om hun tijd efficiënt en doelmatig in te delen.

OVL3O Doel: Deze strategie, een van de oudste die hier wordt gepresenteerd en waarschijnlijk bekend bij alle leraren (als SQ4R), biedt een structuur voor met name studiedoeleinden.

Overzien Vragen Lezen Opzeggen Opnieuw bestuderen Overdenken

Werkwijze Overzien: neem het materiaal snel door en schenk daarbij aandacht aan de algemene inhoud, kopjes, titels, illustraties en kaartjes.

Vragen: formuleer vragen, gebaseerd op de kopjes, onderschriften en dergelijke.

Lezen: lees de tekst en probeer al je vragen te beantwoorden.

Opzeggen: praat erover of zeg de antwoorden hardop.

Opnieuw bestuderen: lees het materiaal opnieuw en besteed extra aandacht aan samenvattingen of aan onderdelen die je de eerste keer niet begreep. Begrijp je die nog steeds niet, stel dan meer vragen.

Overdenken: neem even de tijd om je ogen te sluiten en over het materiaal na te denken.

Tips l Bespreek problemen met zelfstandig studeren. l O efen het stellen van goede vragen die verband houden met titels, kopjes en illustraties.

(De vragen kunnen worden gebaseerd op Blooms taxonomie: overweeg de categorieën kennis, begrip, toepassing, analyse, synthese en evaluatie.) Beantwoord de vragen na het lezen van de tekst. l O efen het stellen van vragen, gebaseerd op onderdelen die niet zijn begrepen. De praktijk van vragen stellen en die zelf beantwoorden, leidt tot begrip. l O efen de stappen van OVL3O klassikaal.

RWCSR Doel: De RWCSR-strategie biedt kinderen een goede volgorde om aan te houden bij het bestuderen en repeteren van lesmateriaal.

16

Je kunt deze reeks letters onthouden met een ezelsbruggetje: Real Women Can Sing Rap. Het is opmerkelijk hoe vaak jongens ‘can’ veranderen in ‘can’t’. Maakt niet uit – ook zo onthouden ze de reeks.

Read Write Cover Say Review

Werkwijze Read: lees een deel van het materiaal dat bestudeerd of gerepeteerd moet worden.

Write: maak snelle notities van steekwoorden, ideeën en begrippen.

Cover: bedek wat je hebt opgeschreven en probeer het je te herinneren.

Say: som uit je hoofd de steekwoorden op die je hebt opgeschreven.

Review: lees nu de notities terug en controleer wat je goed hebt onthouden.

Tips l Bespreek het belang van een strategie als RWCSR als hulpmiddel bij het studeren. l B espreek het ezelsbruggetje om de beginletters te onthouden. (Als de leerlingen het ezelsbruggetje niks vinden, daag ze dan uit er zelf een te verzinnen.) l Oefen RWCSR klassikaal.

ASPIRE Doel: De bekende ASPIRE-strategie biedt leerlingen een format om te leren en helpt ze de stof te onthouden.

Approach Select Piece Investigate Review Evaluate

Werkwijze Approach: benader het werk vanuit een positieve houding.

Select: selecteer een redelijke hoeveelheid lesstof om af te dekken of te bestuderen.

Piece: bepaal wat je hebt geleerd. Doe dit met regelmatige tussenpozen; om de zoveel minuten of telkens na een bepaalde hoeveelheid lesstof.

Investigate: onderzoek alles wat je niet begrijpt. Vraag hulp als je er zelf niet uitkomt.

Review: repeteer de lesstof.

Evaluate: taxeer hoeveel je bent vooruitgegaan. Bepaal of je extra aandacht aan deze lesstof moet besteden of niet.

Tips l Discussieer over de moeilijkheden die het onthouden van de lesstof met zich meebrengt. l V raag leerlingen om manieren te noemen voor het leren van lesstof waar ze baat bij hebben gehad of juist niet. l A ls je de ASPIRE-strategie introduceert, vestig dan ook de aandacht op de letterlijke betekenis van het Engelse woord ‘aspire’: streven, voor elkaar proberen te krijgen. Oefen de strategie gezamenlijk.

17

Dit boek komt precies op het juiste moment. Het biedt leraren praktische hulpmiddelen om het leren en de persoonlijke groei van leerlingen te bevorderen in ons razendsnelle informatietijdperk. Het laat leraren zien hoe ze strategieën kunnen introduceren die leerlingen op school kunnen gebruiken en oefenen. Effectieve strategieën waar ze hun hele leven plezier van hebben.

Geef ze een duwtje! presenteert honderd strategieën op een ‘fris en fruitige’ manier en speelt in op de populariteit van het sms’en onder leerlingen. De strategieën zijn makkelijk te onderwijzen, te oefenen en te repeteren voor leraren. Ze zijn gegroepeerd rond zeven thema’s die essentieel zijn voor het leren: • Herinneren (concentreren, memoriseren, terughalen) • Communiceren (spreken, luisteren, presenteren, schrijven) • Organiseren (ordenen, structureren, volgorde bepalen) • Ontdekken (blik verruimen/woordenschat, informatie lokaliseren en inwinnen, research) • Begrijpen (concluderen, samenvoegen, analyseren, veralgemeniseren, samenvatten) • Creëren (ontwikkelen, verkennen, presenteren, fantaseren, gebaande pad verlaten) • Een goed leven leiden (stress verminderen, gezond leven, voor jezelf zorgen) Elke strategie pakt een bekend probleem aan, zoals leerstof vergeten, je overweldigd voelen of te zwaar op internet leunen als informatiebron. De essentie van iedere strategie zit opgesloten in de naam. Daardoor is deze niet alleen eenvoudig toe te passen en leuk om te gebruiken, maar ook nog eens makkelijk te onthouden. De tips voor de leraren focussen op het motiveren en stimuleren van de leerlingen om de strategieën te oefenen en te gebruiken.

Geef ze een duwtje! ondersteunt gedifferentieerd leren en past binnen de meest uiteenlopende stijlen van lesgeven. De benadering is er een van voor jezelf en in je eigen tempo werken. Het promoot zelfstandig leren en geeft leraren de vrijheid rond te lopen en waar nodig individueel hulp te bieden.

Dit boek is bestemd voor leraren die hun leerlingen willen helpen zich door de overstelpende hoeveelheden lesstof heen te worstelen. Die hen helpen door ze strategieën aan te reiken waarmee ze zich in het leven staande kunnen houden. Leraren die dat belangrijk vinden, zullen dit waardevolle compendium van ideeën en adviezen voor levenslang leren zeker weten te waarderen.

Kathy Paterson is lerares en dramaspecialiste met meer dan 30 jaar ervaring voor de klas. Ze is een populaire spreekster en schrijfster over onderwerpen variërend van differentiatie tot training in effectief lesgeven. Kathy is betrokken bij de opleiding van leraren aan verschillende universiteiten. Ze is de auteur van 55 uitdagingen in de klas en Spelletjes van 3 minuten om kinderen te motiveren. Behalve in het Nederlands zijn haar boeken vertaald in het Tsjechisch, Duits, Indonesisch, Litouws en Sloveens.

Bestelnummer: 1387 ISBN 978 90 5788 397 2

9 789057 883972