Wat is wijsheid? Is het erg om fouten te maken?
Wat is het meeste waard?
antwoorden
Moet je altijd de waarheid spreken?
Wanneer is iemand echt een vriend?
Waarom maken mensen ruzie?
Wie bepaalt hoe laat het is? Is er leven na de dood?
Met illustraties van Paula Gerritsen
Erik Idema
© Kwintessens 2025, Amersfoort www.kwintessens.nl
Auteur Erik Idema
Illustrator Paula Gerritsen
Vormgever De Grafische Keuken, Sabine van Winsen
ISBN 978 90 5788 623 2
Bestelnummer 0611
NUR 270
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
COLOFON
Inhoudsopgave
Inleiding
Soms stellen mensen een vraag waarop ze zelf het antwoord al weten. Je juf of meester vraagt wat de hoofdstad is van een of ander ver land, terwijl zij het zelf allang weet. Je moeder vraagt of je je kamer hebt opgeruimd, terwijl ze weet dat het niet zo is. Aan dat soort vragen heb je niks. (Nou ja, misschien heb je er wel wat aan… maar leuk zijn ze meestal niet.)
Er zijn ook vragen, waarop niemand het antwoord (zeker) weet. Vragen waarop verschillende antwoorden mogelijk zijn, die ook nog eens kunnen veranderen in de loop van de tijd. Zulke vragen zijn leuk omdat je erover na kunt denken. Over die vragen gaat dit boek. Het zijn vragen waar veel over te zeggen valt – door mensen over de hele wereld, van vroeger en van nu. En natuurlijk ook door jou.
In dit boek staan 25 vragen. Er staan niet echt 1.000 antwoorden in, maar wel veel. Al die antwoorden laten zien dat er wel 1.000 antwoorden mogelijk zijn. Bij elke vraag worden verschillende antwoorden gegeven, bijvoorbeeld uit religies en filosofie, uit de wetenschap, de samenleving en de geschiedenis. Een antwoord op een vraag kan een uitleg zijn: zo zit het (misschien). Maar het antwoord op een vraag kan ook een verhaal zijn. Bij veel vragen in dit boek vind je korte verhalen – bijvoorbeeld uit de Koran en de Bijbel, boeddhistische en hindoeïstische verhalen, Marokkaanse, Turkse en Surinaamse verhalen en nog veel meer.
Tussen alle antwoorden staan er vast een paar waarvan jij denkt: dat zou weleens kunnen kloppen. Maar er zijn vast ook antwoorden waarvan je denkt: zo zit het in ieder geval niet. Hoe dan ook laten al die verschillende antwoorden iets zien van hoe mensen naar het leven kijken. En ze dagen je uit om je éigen antwoorden te bedenken. Ben je al nieuwsgierig?
Veel plezier met dit boek!
1. Wie bepaalt hoe laat het is?
De tijd speelt een belangrijke rol in ons leven. We maken afspraken en plannen. We hebben agenda’s, roosters en planningen. Zonder afspraken over de tijd zou het een chaos worden. Maar wie bepaalt eigenlijk hoe de tijd verloopt? Is iemand de baas van de tijd? Ligt de tijd vast? En kan iemand de tijd stilzetten of terug laten lopen?
Verhalen waarin de tijd stilstaat of achteruitgaat
In de Bijbel wordt een verhaal verteld over Jozua, de leider van het volk Israël. Hij vroeg of God de tijd een poosje stil kon zetten, zodat hij genoeg tijd had om zijn vijanden te verslaan. Dat gebeurde ook, zo vertelt het verhaal: de zon stond stil, zodat de tijd niet verderging. Pas toen Jozua klaar was, ging de tijd verder.
In een ander Bijbelverhaal loopt de tijd zelfs terug: er is een zieke koning die God smeekt of hij nog een tijdje mag leven. Hij krijgt vijftien jaar extra te leven, en als bewijs dat het echt zal gebeuren gaat de schaduw op zijn zonnewijzer tien graden achteruit (dat laat zien dat de tijd terugloopt).
Verhalen uit de Bijbel
Doordenker
Als je naar het westen vliegt, wordt het steeds vroeger: in New York is het bijvoorbeeld 6 uur eerder dan in Amsterdam, in San Francisco zelfs 9 uur eerder dan in Nederland. (Dat komt doordat de zon daar later opkomt.) Stel nu eens dat je naar het westen blijft vliegen, tot je de hele wereld rond bent. En je vliegt dan nog eens de wereld rond, en nog eens… ga je dan terug in de tijd?
Waarom een klok nooit waardeloos is
Denk niet dat je niets hebt aan een klok die niet meer loopt. Als het een klok met wijzers is, staat hij twee keer per dag precies goed!
Onze kalender
Al heel lang wordt de tijd gemeten in maanden en jaren. Duizenden jaren geleden hadden de oude Egyptenaren al een kalender van 12 maanden. Zo’n tweeduizend jaar geleden stelde keizer Julius Caesar een kalender vast met de maanden die wij nu ook kennen. Alleen begon volgens Julius Caesar het jaar niet op 1 januari, maar op 1 maart. Dat zie je nog terug in de namen van de maanden: september betekent ‘zevende maand’, oktober betekent ‘achtste maand’ en november ‘negende maand’. Dat klopt als je vanaf maart begint te tellen. De kalender van Julius Caesar wordt de juliaanse kalender genoemd. Zo’n 450 jaar geleden werd die kalender aangepast door paus Gregorius: de gregoriaanse kalender. Hij besloot dat het jaar van de geboorte van Jezus het begin van de jaartelling zou zijn. Ook paste hij de schrikkeljaren aan (zie bladzijde 8). De gregoriaanse kalender is nu in grote delen van de wereld dé kalender.
‘Je kunt ook afspreken dat het altijd 6 uur is als de zon opkomt, en 10 uur ’s avonds als de zon ondergaat. Dan worden de uren langer in de zomer.’ (Josefien)
Geschiedenis:
Hoe komen we aan twaalf uren?
Bij het vaststellen en meten van de tijd spelen sterren een belangrijke rol. De oude Egyptenaren zagen elke nacht twaalf posities van de sterren; daarom verdeelden ze de nacht in twaalf uren (en de dag ook).
Ook het aantal maanden van het jaar (ook twaalf!) heeft te maken met de sterren. Sterrenkundigen zagen in de loop van het jaar twaalf verschillende patronen aan de hemel: de tekens van de dierenriem.
Geschiedenis: Van 15 oktober naar 4 oktober 1582
Eén keer in de geschiedenis is de kalender in heel West-Europa 11 dagen achteruitgegaan. Op 15 oktober 1582 gingen de mensen ’s avonds naar bed… om op 4 oktober weer wakker te worden. Dat zit zo: volgens de kalender duurt een jaar 365 dagen. Maar in de natuur duurt een jaar 365,2425 dagen. Dat is natuurlijk maar een heel klein verschil, maar in het jaar 1582 was het verschil tussen de kalender en de natuur opgelopen tot twaalf dagen. Daarom besloot de paus (toen een van de machtigste mensen in Europa) dat de kalender twaalf dagen moest worden teruggezet.
Om zulke verschillen in de toekomst te voorkomen, werd eens in de vier jaar een schrikkeljaar ingevoerd. In dat jaar heeft februari 29 dagen in plaats van 28.
Geschiedenis:
Als je geen tijd afspreekt, kun je ook nooit te laat zijn!
Elke stad zijn eigen tijd Vroeger bepaalde elke stad in Nederland zelf hoe laat het was, afhankelijk van hoe laat de zon in die stad opkwam. Dat veranderde toen er treinen gingen rijden: het zou een beetje gek zijn als een trein in de ene stad om drie uur zou vertrekken, en al om half drie in de volgende stad zou aankomen. In 1908 werd besloten dat het overal in Nederland even laat moest zijn: er kwam een Nederlandse tijd. Het was hier toen twintig minuten later dan in Londen en veertig minuten vroeger dan in Berlijn. In mei 1940, toen Nederland bezet werd door Duitsland, schafte de Duitse bezetter de Nederlandse tijd af. Voortaan was het hier even laat als in het grootste deel van Europa.
Filosofie: Bestaat de tijd eigenlijk wel?
De Griekse filosoof Aristoteles (384-322 voor Christus) vroeg zich af of de tijd wel echt bestond. Stel je voor dat er niemand zou zijn die merkte dat de tijd voorbij ging: bestond de tijd dan wel?
Wetenschap: Duurt
elke dag even lang?
Een dag duurt precies 24 uur, oftewel 86.400 seconden.
Dat is de tijd waarin de aarde rond haar as draait. Maar wetenschappers hebben ontdekt dat de aarde er soms iets minder lang over doet. Daarom voegen ze af en toe een schrikkelseconde in. Die moet ervoor zorgen dat de tijdrekening blijft kloppen. Het is niet goed te voorspellen wanneer een schrikkelseconde nodig is.
Japanse traditie: Nieuwe keizer, nieuwe tijd
Vroeger werd de tijd vaak niet alleen aangeduid met een getal, maar
ook met de naam van een keizer of koning. Het was het zoveelste jaar
van keizer die-en-die. In Japan is dat nog steeds zo: als er een nieuwe keizer komt, begint een nieuwe tijd en dus ook een nieuwe jaartelling. Zo begon in ons
jaar 2019 het Japanse jaar 1 van keizer Naruhito. Elke nieuwe tijd
heeft in Japan ook een speciale naam. Het tijdperk van keizer Naruhito
heet Reiwa: dat betekent ‘prachtige harmonie’.
Het tijdperk van keizer
Verhaal: De tijd stilzetten
Ken je het sprookje van de prinses Doornroosje?
Zij prikt zich aan een spinnenwiel en valt in een diepe slaap. En niet alleen zij: in het hele paleis staat de tijd stil. Na honderd jaar wordt de prinses wakker gekust. Dan pas gaat de tijd verder: in al die jaren is de prinses geen dag ouder geworden. Wat zou jij ervan vinden als je vanavond gaat slapen en pas over honderd jaar weer wakker wordt?
Sprookje van de gebr. Grimm
‘Tijdens het longboarden, want ik heb een uur les en ze huren de gymzaal, dus dan kan je vet lang blijven longboarden.’
(Lieke)
Nahurito heet: prachtige harmonie. Welke naam vind jij passen bij de tijd van nu? Waar hoop jij op voor deze tijd?
Antwoorden van kinderen
Op welk moment zou jij de tijd stil willen zetten?
‘Ik zou de tijd vast willen zetten als ik in een awkward gesprek zit, en dan wegglippen.’
(Merel)
‘Wat als je de tijd vastzet en dan jaren wacht? Dan lijk je nog superjong.’
(Francis)
2. Waarom maken mensen ruzie?
Elke dag is er ruzie, overal op de wereld. Er zijn kleine ruzies en grote conflicten. Soms duren ze kort, maar er zijn ook ruzies die nooit voorbij lijken te gaan. Er zijn weinig mensen die zeggen dat ze ruzie fijn vinden. Hoe komt het dan dat er toch altijd weer ruzie is?
Verhaal:
Jakob en Esau
In de Bijbel wordt verteld over de ruzie tussen de broers Jakob en Esau. Esau is de oudste en daarom heeft hij recht om de zegen van zijn vader te krijgen: hij wordt dan zijn vaders opvolger. Maar Jakob zorgt ervoor dat hij de zegen krijgt in plaats van zijn broer. Esau wordt zo kwaad, dat Jakob moet vluchten. Pas vele jaren later zien ze elkaar terug. Jakob, die bang is dat zijn broer nog steeds boos is, stuurt verschillende knechten voor zich uit met geschenken om het goed te maken. Als ze elkaar uiteindelijk weer zien, zegt Esau dat al die geschenken niet nodig zijn; hij heeft zijn broer vergeven. (Maar uiteindelijk neemt hij de geschenken toch maar aan.)
Verhaal uit de Bijbel
‘Zodat ze het daarna weer goed kunnen maken en de grenzen van elkaar weten.’
(Lieke)
‘Omdat mensen altijd graag de dingen willen die ze zelf willen en dan minder lang en goed naar de ander luisteren.’
(Josefien)
Antwoorden van kinderen
Waarom is er ruzie?
‘Ze denken allebei dat ze gelijk hebben, maar dat is niet altijd zo en dan krijgen ze ruzie.’
(Steijn)
‘Dieren maken ook ruzie, bijvoorbeeld over een nest of over eten. En mensen zijn net zo.’
(Achraf)
Doordenker: Wat mag je doen bij een ruzie? Vind jij het oké als iemand harder gaat praten? Als iemand scheldwoorden gebruikt? Een klap geeft of dingen stuk maakt? Welke dingen zijn volgens jou acceptabel bij een ruzie en welke niet?
Verhaal: De monnik die ruzie kreeg
Er was eens een monnik die helemaal alleen wilde zijn. Hij stapte in een boot, roeide naar het midden van een groot meer, deed zijn ogen dicht en begon te mediteren. Maar na een tijd werd hij opgeschrikt doordat een andere boot tegen zijn boot aanbotste. In de seconde voordat de monnik zijn ogen opendeed, besloot hij de bestuurder van de andere boot er flink van langs te geven. ‘Kun je niet uitkijken waar je vaart?’ wilde hij roepen. Maar toen hij zijn ogen opendeed, zag hij dat de andere boot leeg was. Waarschijnlijk was hij ergens losgeraakt en zomaar het meer op gedreven. Niemand had iets aan de botsing kunnen doen, behalve de monnik zelf. Op dat moment realiseerde hij zich dat veel ruzies door jouzelf ontstaan.
Beschouw een ander als een lege boot; of er een ruzie komt, hangt er vanaf of jij er tegenaan botst. Verhaal uit het boeddhisme
Feit
Je maakt vaker ruzie met mensen die je kent dan met mensen die je niet kent. (Behalve misschien op sociale media; maar dan gaat het vaak meer om beledigingen van de een aan de ander, dan om een ruzie van twee kanten.)
Filosofische vraag
Zou een wereld zonder ruzie kunnen bestaan?
Verhaal: Ruzie over geld dat er niet is Twee mannen lopen op straat. ‘Stel dat er nu ineens vijfhonderd euro op straat ligt,’ zegt de ene man. ‘Wat doen we dan?’
‘Lijkt me logisch,’ zegt de ander. ‘Dan hebben we allebei tweehonderdvijftig euro.’
‘Hm,’ zegt de eerste. ‘Maar wat als ik dat geld het eerst gezien heb? Dan heb ik recht op driehonderd en krijg jij tweehonderd.’
‘Wat een onzin!’ roept de ander. ‘We zijn toch samen?’
Midden op straat krijgen beide mannen ruzie. Even later komt er een voorbijganger, die vraagt
wat er aan de hand is. Als hij hoort wat het probleem is, zegt hij: ‘Ik weet een oplossing. Omdat jullie met zijn tweeën zijn, krijg je allebei tweehonderd euro. En ik krijg honderd omdat ik het probleem heb opgelost.’
Nu worden de twee mannen allebei boos op de voorbijganger. ‘Wat ben jij een inhalig type,’ zeggen ze. ‘En dat terwijl het geld er niet eens ligt!’
De voorbijganger glimlacht. ‘Dat was precies wat ik wilde zeggen,’ zegt hij.
Verhaal uit Mongolië
Verhaal:
Kabil en Habil
In de Koran staat een verhaal over de eerste ruzie tussen mensen.
De zonen van Adam, Habil en Kabil, brachten allebei een offer; het offer van de één werd aangenomen door Allah en dat van de ander niet. ‘Dat komt doordat Allah alleen het offer aanneemt van wie echt respect voor hem heeft,’ zei Habil. Daarop werd Kabil zo boos, dat hij Habil doodde. Vanaf die dag hoorde Kabil bij de verliezers. Hij werd een verdrietig mens en had spijt van wat hij had gedaan.
Verhaal uit de Koran
Wetenschap: Ruzie komt doordat je hetzelfde wilt
Je zou kunnen denken dat ruzies ontstaan doordat mensen zo verschillend zijn, dat je ruzie krijgt omdat je niet hetzelfde denkt.
Maar misschien is het juist andersom: we krijgen ruzie doordat we zoveel op elkaar lijken.
René Girard (1923-2015) was een wetenschapper die zich veel bezighield met menselijk gedrag. Hij ontdekte dat ruzies vooral ontstaan doordat mensen hetzelfde willen: wat een ander wil, dat wil jij ook.
Maar dat kan niet altijd, bijvoorbeeld omdat er niet genoeg van is. Dat je niet allemaal hetzelfde kunt krijgen, is volgens Girard de belangrijkste reden dat er ruzies bestaan.
Vraag: Over welke dingen maak jij ruzie?
Mensen kunnen over van alles ruzie maken. Bijvoorbeeld over spullen, over geld, over dingen die iemand gezegd heeft… Soms zijn het hele belangrijke dingen. Maar het kan ook gebeuren dat je achteraf denkt: was dat nou zo belangrijk?
Over welke drie dingen maak jij het vaakst ruzie?
Citaat ‘We zouden veel meer vrede hebben, als we ons niet zoveel metzoudenanderenbemoeien.’ Naar Thomas a (1380-1471)Kempis
Wat is ruzie eigenlijk?
Volgens het woordenboek betekent ruzie: luidruchtige woordenstrijd of hooglopend geschil. Niet elk verschil van mening is dus een ruzie. Het gaat om een situatie of een moment waarin de spanning en de emoties oplopen. Waarover ging jouw laatste ruzie?
Wetenschap: Het belang van ruzie
Ruzie is niet fijn. Maar toch kan ruzie ook ergens goed voor zijn! Sterker nog: het zou niet goed zijn om helemaal nooit ruzie te maken. Dat zegt professor Catrin Finkenauer. Zij is hoogleraar Jeugdstudies in Utrecht en doet onderzoek naar hoe mensen met elkaar omgaan. Ruzie is soms nodig om te laten merken wat jij belangrijk vindt. Door een ruzie maak je duidelijk waar jouw grenzen liggen en waar jij door geraakt wordt. Het hoeft er dan trouwens niet per se heftig aan toe te gaan; met deuren slaan en met servies gooien is volgens de professor niet noodzakelijk.
Geschiedenis: De oorlog met de meeste slachtoffers
De dodelijkste oorlog ooit was de Tweede Wereldoorlog (19391945), met tussen de 60 en 72 miljoen dodelijke slachtoffers. Naast al die slachtoffers was er ook veel schade aan steden, wegen, voedselproductie en industrie. De Tweede Wereldoorlog was een verschrikkelijke periode in de wereldgeschiedenis, waarvan de gevolgen nog steeds merkbaar zijn.
Geschiedenis:
De vergeten oorlog
De langste oorlog ooit is meteen ook de oorlog met de minste slachtoffers. Hij duurde 335 jaar en er waren nul slachtoffers. In 1651 verklaarde Nederland de oorlog aan een groep eilanden voor de westkust van Engeland: de Scilly eilanden. Maar nog voordat er een schot gelost werd, werden de eilanden ingenomen door Engeland. Officieel werd er geen vrede gesloten tussen Nederland en de Scilly-eilanden; de oorlog werd als het ware vergeten. Pas in 1986 werd een (symbolisch) vredesverdrag gesloten. Zo eindigde de langste oorlog ooit zonder dat er één schot gelost werd. Was dat maar bij meer oorlogen het geval!
Als ruzie oorlog wordt
Als er ruzies uitbreken tussen landen of grote groepen mensen, en als daarbij wapens gebruikt worden, spreken we van een oorlog. Oorlogen kunnen gaan over stukken land waarvan verschillende partijen vinden dat ze er de baas over zouden moeten zijn. Oorlogen kunnen ook een reactie zijn op iets wat eerder gebeurd is (bijvoorbeeld als het ene land wraak wil nemen op het andere land). Ook vormen van grootschalige haat en uitsluiting kunnen leiden tot oorlogen.
335
oorlog,jaar nul slachtoffers
Samenleving: Wraak nemen
In een ruzie kan wraak een rol spelen. Wraak nemen betekent dat je iemand schade toebrengt omdat je vindt dat hij jou ook schade heeft toegebracht. Bijvoorbeeld aan je spullen, je geld of je ‘eer’ (dat is hoe je bij anderen bekend staat). Soms nemen mensen ook wraak namens iemand anders, bijvoorbeeld namens iemand uit hun familie.
Als iemand wraak neemt en een ander reageert daarop door ook weer wraak te nemen, kunnen ruzies steeds erger worden. Schade toebrengen aan iets of iemand is bijna altijd verboden. Door wraak te nemen creëren mensen dus vaak ook nieuwe problemen voor zichzelf.
Verhaal: Oorlog om een druppel honing Hoe ontstaat een oorlog? Misschien wel zo: Er was eens een jager die met zijn hond op stap ging. In een grot vond hij een kuil, die met zoete bijenhoning gevuld was. Voorzichtig schepte de jager wat honing in zijn waterzak. Daarmee ging hij naar een koopman, die er een goede prijs voor wilde betalen.
Voorzichtig schonk de koopman de honing in een vat. Het ging bijna helemaal goed, maar één druppel honing viel op de grond. Meteen kwam er een vogel aan, die de druppel opdronk. Toen de vogel dat deed, sprong de kat van de koopman tevoorschijn om de vogel te grijpen. De hond van de jager zag het; hij dook op de kat en beet hem in zijn nek. ‘Blijf van mijn kat af!’ riep de koopman. Hij pakte een stok en sloeg de hond van de jager. Dat liet de jager niet gebeuren; hij pakte de stok van de koopman en begon daarmee de koopman te slaan. De koopman schreeuwde het uit, zodat zijn buren eraan gerend kwamen om de jager te grazen te nemen. De jager kon net op tijd vluchten naar het dorp waar hij vandaan kwam. Daar verzamelde hij een club sterke mensen; samen trokken ze naar het dorp van de koopman om wraak te nemen. Het werd een ware veldslag. En dat allemaal om een druppel honing… Verhaal uit de Arabische cultuur
Kunnen mensen onsterfelijk worden?
Er zijn vragen waarop niemand het antwoord zeker weet, maar waar je wel veel over kunt vertellen. Over dat soort vragen gaat dit boek. Op 25 vragen antwoord gegeven door religieuze en levensbeschouwelijke verhalen, historische gebeurtenissen, wetenschappelijke ontdekkingen en inzichten van kinderen. En je wordt ook zelf aan het denken gezet! Welke antwoorden geef jij op grote vragen?
Hoe weet je of iets goed is?
Bestelnummer 0611
ISBN 978-90-5788-623-2
Hoe word je gelukkig? Waarom zijn er zoveel talen? Van wie is de aarde?
