Inleiding
Als kind is je wereld nog heel klein. Je eigen huis en je gezin vormen de basis van je bestaan. Naarmate je groeit, groeit de wereld met je mee. Je leefomgeving wordt steeds groter. En belangrijker nog, het besef van de wereld om je heen groeit ook. Je vormt een eigen mening, krijgt te maken met normen en waarden, je sociale leven breidt zich uit. Kortom, je ontwikkelt een steeds groter bewustzijn van jezelf en je omgeving. Kijk in mijn Wijk gaat over hoe jij in je eigen leefomgeving staat. Kinderen leren verantwoordelijk en bewust in hun wijk te wonen. Vanaf groep 1 wordt er in Kijk in mijn wijk gewerkt aan het bewust leven in een bepaalde wijk in een stad of dorp, of in een andere leefomgeving. De eigen wijk speelt een steeds belangrijkere rol en naarmate deze meer en meer zelfvoorzienend wordt, komen mensen er minder snel uit. Vooral voor kinderen op de basisschool speelt de wijk een belangrijke rol; het is hun basis. Daar wonen zij, gaan zij naar school, doen zij boodschappen met hun ouders en hebben zij vriendjes en vriendinnetjes. De wijk is voor hen het belangrijkste referentiekader voor hun kijk op de wereld.
Per bouw zullen de verschillende onderwerpen worden uitgebouwd. Ieder jaar steeds verder zodat de leerling uiteindelijk volledig bewust in zijn of haar omgeving leeft. Deze ervaring kunnen de leerlingen meenemen in het verdere leven, waarin de leefomgeving verder zal worden uitgebreid en de horizon steeds breder wordt.
Burgerschap en kerndoelen Burgerschapsvorming is gericht op actieve participatie van leerlingen, op leren van ervaringen, op dialoog, coĂśperatie en reflectie. Dat vraagt andere werkvormen dan bij kennisoverdracht. In Kijk in mijn wijk worden verschillende werkvormen gebruikt die een stevige basis bieden voor burgerschapsvorming in het primair onderwijs.
Dit lesmateriaal sluit aan op de kerndoelen van het primair onderwijs 34 tot en met 39: oriĂŤntatie op jezelf en de wereld.
Kerndoelen 34. De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen.
5 inleiding
Het lesmateriaal Kijk in mijn wijk breidt zich uit zoals het bewustzijn van de leefomgeving zich uitbreidt. Het begint dichtbij huis; je kent alleen nog je eigen straat en eigen gezin. Dan verschijnen er zijstraten die later ook weer vertakken. Je komt een kruising tegen, straten worden met elkaar verbonden, je komt nieuwe mensen tegen en zo breidt je omgeving zich uit. Zowel fysiek als sociaal.
35. De leerlingen leren zich redzaam te gedragen in sociaal opzicht, als verkeersdeelnemer en als consument. 36. De leerlingen leren hoofdzaken van de Nederlandse en Europese staatsinrichting en hun rol als burger. 37. De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen. 38. De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met verschillen in opvattingen van mensen. 39. De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu.
Doel van het lesmateriaal Het doel van dit materiaal is om de leerlingen zich bewust te laten worden van hun eigen leefomgeving, de wereld en de mensen om hen heen. Zij ontwikkelen stap voor stap de kennis en vaardigheden die dit bewustzijn verhogen.
Opzet In Kijk in mijn wijk komen zes onderwerpen steeds terug:
6
1. Wie wonen er in mijn omgeving?
kijk in mijn wijk
2. Wat is er te zien en te doen in mijn omgeving? 3. Het milieu 4. Veiligheid 5. Nieuws uit mijn wijk 6. Prettig samenleven begint bij jezelf Voor de eerste vijf onderwerpen zijn steeds drie lessen opgenomen die het onderwerp verkennen en verdiepen. Een les vanuit het hoofd, een les vanuit het hart en een les waarbij de handen nodig zijn. Onderwerp 6 ‘Prettig samen leven begint bij jezelf’ is anders dan de rest. In dit onderdeel wordt hetgeen geleerd is in de lessen omgezet naar een activiteit. De nadruk per activiteit ligt steeds op samenwerken en iets doen voor een ander en/of voor de wijk. De lessen uit de vijf andere onderwerpen bieden de kennis en vaardigheden die nodig zijn voor het uitvoeren van de eindactiviteit in dit handelingsperspectief. Het lesmateriaal is verdeeld in vier bouwen: groep 1&2, groep 3&4, groep 5&6 en groep 7&8.
Opbouw van de lessen Alle lessen hebben dezelfde opbouw en bevatten de volgende onderdelen:
Titel Een passende titel bij het onderwerp.
Pictogram van het onderwerp Een van de zes pictogrammen die horen bij de lesonderwerpen: Wie wonen er in mijn omgeving? Wat is er te zien en te doen in mijn omgeving? Het milieu. Veiligheid. Nieuws uit mijn wijk. Prettig samenleven begint bij jezelf.
Pictogram van hoofd, hart of handen Dit pictogram geeft aan of het om een les gaat vanuit het hoofd, vanuit het hart of waarbij de handen nodig zijn.
Tijd Hier wordt een inschatting gegeven van hoe lang een les duurt.
Materiaal
Lesdoelen Elke les kent twee tot drie kennis- of vaardigheidsdoelen. Een kennisdoel gaat over weten; opdoen van (nieuwe) kennis. Een vaardigheidsdoel gaat over kunnen; oefenen met observeerbaar gedrag.
Begin Elke les heeft een begin waarin het onderwerp van de les wordt ge誰ntroduceerd.
Kern De kern vormt de basis van de les, het begin en de afsluiting zijn ondersteunend aan deze kern.
Afsluiting In de afsluiting wordt samengevat of teruggeblikt op hetgeen in de kern is gedaan.
inleiding
Hier wordt aangegeven welk materiaal je nodig hebt om een les te kunnen geven. Het kan zijn dat je materiaal uit deze lesmap nodig hebt (een werkblad voor leraren of een kopieerblad voor leerlingen), maar het kan ook dat je zelf voor het materiaal dient te zorgen.
7
Extra activiteiten Per les worden er extra activiteiten gesuggereerd om het onderwerp verder te verdiepen of vanuit een andere invalshoek te bekijken.
Tips • Lees de les, inclusief verhaaltjes en liedjes, van tevoren door en zet alle benodigdheden (materiaal, kopieerbladen, digitale componenten) klaar. • Regel voldoende begeleiding als je naar buiten gaat met de leerlingen. • Bereid de leerlingen voor op dit project en reserveer voldoende tijd voor de lessen. • Bedenk of de les aansluit op de situatie en de leefomgeving van de leerlingen. Pas de les zoveel mogelijk aan op wat er in de buurt speelt en/of het niveau van de klas. • Haal actuele onderwerpen aan. • Houd de volgorde van dit lesmateriaal aan voor een juiste opbouw. • Zorg voor een veilige sfeer in de klas, met name bij delicate onderwerpen. • Realiseer je dat jij een rolmodel bent voor de leerlingen. • Blijf de lesdoelen in de gaten houden. Gaat de les de goede kant op? Stuur zo nodig bij.
Digitale componenten
8
Bij Kijk in mijn wijk zijn het audiovisuele materiaal voor het digitaal schoolbord, de bij de lessen speciaal geschreven liedjes en ander ondersteunend materiaal opgenomen op de website: www.kwintessens.nl/kijkinmijnwijk.
kijk in mijn wijk
Dat maakt de leeromgeving voor burgerschapsvorming nog rijker! Op deze website vind je alle liedjes (gezongen en instrumentaal), filmpjes, foto’s, spelletjes en kleurplaten. Ook is er de mogelijkheid om zelf filmpjes en foto’s te uploaden.
Pictogrammen Met pictogrammen wordt aangegeven welke van de zes onderwerpen behandeld wordt; of het om een les vanuit het hoofd, het hart of de handen gaat; of er materiaal op de website te vinden is en wanneer er een lied kan worden gezongen.
Wie wonen er in mijn omgeving?
Wat is er te zien en te doen in mijn omgeving?
Het milieu
Veiligheid
Nieuws uit mijn wijk
Prettig samenleven begint bij jezelf
Hoofd
Hart
Handen
Kijk op de website voor materiaal
Liedje 9 inleiding
Les 1 / Hoofd Verdwijnt het vanzelf? Les 2 / Hart Mijn eigen gedrag. Les 3 / Handen Een tentoonstelling.
Les 2 / Hart Een leuke plek.
Les 3 / Handen Ra ra waar ben ik?
Les 1 / Hoofd Typisch mijn wijk!
Les 2 / Hart Kwartet!
Les 3 / Handen De wijk van bovenaf.
Les 1 / Hoofd Oud en nieuw.
Les 2 / Hart Wonen over de wereld.
Les 3 / Handen Fotoreportage.
Les 2 / Hart Jij hoort erbij.
Les 3 / Handen Een kijkje bij iemand anders.
Les 1 / Hoofd Kleurrijk Nederland.
Les 2 / Hart Wat is jouw goede eigenschap?
Les 3 / Handen Culturencollage.
Les 1 / Hoofd Definities bepalen.
Les 2 / Hart Durf jij iemand op zijn gedrag aan te spreken?
Les 3 / Handen Een bijzonder mens.
Les 3 / Handen Goed voor het milieu; regels in de klas.
Les 1 / Hoofd Wat doe je daar?
Les 1 / Hoofd Bij ons thuis doen we het zo.
Les 2 / Hart Het stellingenspel.
Les 1 / Hoofd Zoek het zwerfafval.
Les 3 / Handen We gebruiken het opnieuw.
Les 2 / Hart Her gedrag van mensen.
Les 3 / Handen Onveilige plekken in de wijk.
Les 2 / Hart Waarom voelen mensen zich onveilig?
Les 1 / Hoofd Wat is veiligheid?
Les 3 / Handen Wat doe je in deze situatie?
Les 3 / Handen NOS journaal wordt ONS journaal.
Les 2 / Hart Wat is nieuws?
Les 1 / Hoofd Het journaal.
Les 3 / Handen Een muurkrant.
Les 2 / Hart Is dit waar?
Les 1 / Hoofd We gaan een interview afnemen!
Les 1 / Hoofd Wie zorgt er voor veiligheid? Les 2 / Hart 1-1-2, als elke seconde telt
Les 3 / Handen EĂŠn beeld zegt meer dan 1000 woorden.
Les 2 / Hart En dan nu het journaal.
Les 1 / Hoofd Wat is dat? Een krant!
Les 3 / Handen Waar kun je veilig buiten spelen?
Les 2 / Hart Is dit veilig?
Les 1 / Hoofd Veilig en onveilig.
Les 3 / Handen Herken jij dit geluid?
Les 3 / Handen Een krant maken.
Het handelingsperspectief: Een goed idee voor jouw wijk.
Het handelingsperspectief: Klusjes gezocht!
Het handelingsperspectief: De straat opfleuren.
Les 3 / Handen De afvalhoop.
Les 3 / Handen Mijn eigen huis.
Les 3 / Handen Wij zijn anders, maar toch ook gelijk! Les 1 / Hoofd Al die verpakkingen.
Les 2 / Hart Koning Poetslap en Koning Smeerpoets.
Les 2 / Hart Knuffel zoekt een leuke plek.
Les 2 / Hart Jij bent belangrijk!
Les 2 / Hart De zieke journalisten.
Het handelingsperspectief: De grote schoonmaak.
Les 1 / Hoofd Papa leest de krant.
Les 1 / Hoofd Wat kom je tegen in het verkeer?
Les 1 / Hoofd Afvalliedje.
Les 1 / Hoofd Onderweg van school naar huis.
Les 1 / Hoofd Waaraan herken jij deze mensen? Les 2 / Hart Snelle Jelle lapt de regels aan zijn laars.
Prettig samenleven begint bij jezelf
Nieuws uit mijn wijk
Veiligheid
Het milieu
Wat is er te zien en te doen in mijn omgeving?
De mensen in mijn omgeving
Overzicht van Kijk in mijn wijk
Groep 1&2
Groep 3&4
Groep 5&6
kijk in mijn wijk
Groep 7&8
10
De mensen in mijn omgeving
Les 1
Waaraan herken jij deze mensen?
tijd 30 minuten materiaal handpop, kopieerblad N.B. Dit kopieerblad (interactief) ook op www.kwintessens.nl/kijkinmijnwijk
12 kijk in mijn wijk
Lesdoelen • •
Weten welke mensen je in de wijk tegen kunt tegenkomen. (kennis) De genoemde personen kunnen herkennen. (vaardigheid)
Begin In dit onderdeel gaat het om een eerste kennismaking met de mensen die je in de buurt tegen kunt komen. Om daar een begin mee te maken gebruik je een handpop, deze stelt zich aan de kinderen voor als nieuwe buurtbewoner. Omdat hij nieuw is, kent hij nog helemaal niemand. Hij zou graag de mensen die in de wijk wonen leren kennen, te beginnen bij de kinderen in de klas. Laat alle kinderen een voor een naar voren komen om zichzelf voor te stellen en een handje te geven aan de handpop. De handpop is blij met al deze nieuwe kennissen en gaat weer lekker naar huis.
Kern Op het kopieerblad zijn een paar personen afgebeeld en een paar voorwerpen. Kopieer het blad voor elk kind en leg uit dat al deze mensen bij de kinderen in de buurt wonen en iets kwijt zijn. De voorwerpen zijn door elkaar geraakt. Aan de hand van de vragen die je stelt, zoeken de kinderen steeds het juiste voorwerp bij een persoon op de tekening. • Kun je zien wie de persoon is en/of wat diegene aan het doen is? • Welk voorwerp hoort hierbij? (Je kunt het gemakkelijker maken door zelf een verkeerd voorbeeld te noemen: hoort deze politiepet bij de bakker, hoort deze hond bij de vuilnisman, etc.) Zie je deze personen wel eens in de buurt? •
Misschien willen de kinderen iets vertellen over de personen die ze kennen. Geef ze de ruimte zodat deze personen een plek krijgen in de belevingswereld van de kinderen.
Afsluiting Bespreek met de kinderen wie ze nog meer tegenkomen in de buurt en aan welke voorwerpen je ze kunt herkennen.
Extra activiteiten Laat de leerlingen op de weg van huis naar school opletten welke personen zij allemaal tegenkomen. Dit kun je dan nabespreken in de klas en er eventueel de tekeningen bij halen. Wie is een politieagent tegengekomen? Wie is de vuilnismannen tegengekomen? Wie ben je nog meer tegengekomen?
Zie voor beeldmateriaal met voorbeelden van wie je allemaal onderweg tegen kunt komen www.kwintessens.nl/kijkinmijnwijk
13 de mensen in mijn omgeving
KOPIEERBLAD Les 1
Waaraan herken jij deze mensen?
Š 2011 Kwintessens Uitgevers
Wat is er te zien en te doen in mijn omgeving?
Les 1
Wat doe je daar?
tijd 30 minuten materiaal afbeeldingen van de website, werkblad liedje ‘De gebouwen in de wijk’ – ook op de website materiaal voor extra activiteiten kosteloos materiaal, lijm, verf
22 kijk in mijn wijk
Lesdoelen • •
Herkennen gebouwen en (openbare) ruimten in de wijk aan de hand van een afbeelding. (vaardigheid) Kennen de functies van gebouwen en (openbare) ruimten in de wijk. (kennis)
Begin Zorg dat je foto’s hebt gemaakt en afgedrukt of geprint van gebouwen en plekken in de wijk. Als dat niet lukt, staat er op de website een aantal foto’s van herkenbare gebouwen en plekken. Kies er een paar uit die ook bij jullie in de wijk voorkomen. Laat de foto’s een voor een aan de kinderen zien. • Ken je dit gebouw? • Wat voor plek is het? • Wat kun je er doen? • Kom je er wel eens? • Zijn er meer plekken als deze?
Kern Laat de kinderen ieder een herkenbaar gebouw uit de wijk tekenen. Loop door de klas om de kinderen te stimuleren heel specifiek te zijn en details niet te vergeten. Als iedereen zijn of haar tekening af heeft, gaan de andere kinderen raden wat het is. Herhaal de opdracht van het begin.
Afsluiting Zing het liedje van het werkblad met de kinderen.
Extra activiteiten •
•
Om nog duidelijker te maken wat de functie is van de verschillende plekken kun je de kinderen de verschillen laten noemen tussen bijvoorbeeld: - een school en een huis - een parkeerplaats en een speeltuin - een winkel en een politiebureau - een voetbalveld en een hondenuitlaatveld Bouw de gebouwen en de plekken uit deze les na van kosteloos materiaal.
23 wat is er te zien en te doen in mijn omgeving?
WERKBLAD les 1
Wat doe je daar? Gebouwen in de wijk
Š 2011 Kwintessens Uitgevers
Het milieu
Les 3
Goed voor het milieu; regels in de klas
tijd 45 minuten materiaal pen, papier, tekenspullen, doorzichtmapjes
34 kijk in mijn wijk
Lesdoelen • Kunnen hetgeen van invloed is op het milieu, omzetten naar afspraken. (vaardigheid) • Kunnen deze regels naleven en elkaar aanspreken op het gedrag. (vaardigheid)
Begin Bespreek met de leerlingen of en hoe het stellingenspel van de vorige les hun gedrag daadwerkelijk heeft veranderd. • Wat vind je gemakkelijk en wat vind je moeilijk om te doen voor het milieu? (Zijn er ingebakken gewoonten?) • Zijn er dingen die je belangrijker vindt dan andere? • Maakt het uit dat je niet meteen resultaat ziet bij sommige maatregelen? (Geen afval op straat gooien is duidelijker zichtbaar dan de tv van stand-by halen).
Kern Als iedereen er samen op let, is het misschien gemakkelijker. Samen met de leerlingen maak je afspraken in de klas over hoe jullie vanaf nu goed kunnen zijn voor het milieu. Spreek ook af dat je elkaar kunt aanspreken op dit gedrag wanneer iemand het bijvoorbeeld vergeet. Het is belangrijk dat de regels van de leerlingen zelf komen, dan zullen ze eerder nageleefd worden. Uiteraard kun je dit wel sturen. Voorbeelden van regels kunnen zijn: • Wij doen het licht uit als we niet in de klas zijn. • Wij gooien papier en plastic in een aparte afvalbak. • De computer gaat uit als er niemand achter zit. • Als de verwarming aan staat, doen wij de ramen dicht. • Enzovoort.
Afsluiting Laat de leerlingen de regels netjes opschrijven en het papier versieren. Deze regels worden om de beurt op een zichtbare plek in de klas opgehangen, eventueel in een doorzichtmapje of geplastificeerd zodat ze netjes blijven. Elke week hangt de tekening van iemand anders.
Extra activiteiten • Je kunt per week iemand aanstellen die eindverantwoordelijk is voor het naleven van
de milieuregels (bijvoorbeeld degene wiens tekening hangt, is verantwoordelijk). Die leerling kijkt elke dag alles na en spreekt andere leerlingen aan op hun gedrag. • Laat de leerlingen deze regels thuis ook toepassen, lukt dat?
35 het milieu
Veiligheid
Les 1
Wat is veiligheid?
tijd 60 minuten materiaal kranten, scharen
40 kijk in mijn wijk
Lesdoelen Weten wat veiligheid betekent. (kennis) • K unnen veilige en onveilige omstandigheden herkennen. (vaardigheid) • K unnen het begrip veiligheid op hun eigen leefwereld betrekken. (vaardigheid)
Begin Hoe zouden jullie het begrip veiligheid definiëren? Probeer samen met de leerlingen een definitie te geven aan dit abstracte begrip. Door concrete vragen te stellen, stuur je de leerlingen in de juiste richting. Eventueel kun je ze ook in groepjes eerst zelf laten werken aan een omschrijving om vervolgens klassikaal een gezamenlijke definitie te maken.
Kern Laat de leerlingen in kranten en tijdschriften artikelen verzamelen die iets met veiligheid
te maken hebben. Vaak zal het gaan over een onveilige situatie zoals oorlog, een inbraak, een auto-ongeluk of een brand. • W aar gaat het in jouw artikel over? • I s het veilig of onveilig? • W at is er veilig of onveilig aan de situatie in jouw artikel? • W ordt er iets aan de onveilige situatie gedaan? • K en jij de situatie of staat het heel ver van je vandaan?
Afsluiting Maak het begrip veiligheid persoonlijk voor de leerlingen. Op deze manier zal het ab-
stracte begrip meer vorm gaan krijgen. • Voel jij je wel eens onveilig? • Is veiligheid voor iedereen hetzelfde? • Kun je een situatie bedenken die voor jou onveilig voelt, maar voor een ander niet?
Extra activiteiten Laat de leerlingen een tekening maken waar het woord VEILIGHEID op wordt uitgebeeld. Laat ze nadenken over kleurgebruik en vormen. De hele tekening moet veiligheid uitstralen.
41 veiligheid
Nieuws uit mijn wijk
Prettig samenleven begint bij jezelf