Inkijkexemplaar Hemel en Aarde - jaargang 22 nr. 2

VAN HERFSTVAKANTIE TOT KERSTVAKANTIE

methode levensbeschouwing voor het basisonderwijs

COLOFON

Hemel en Aarde methode levensbeschouwing voor het basisonderwijs.

Redactie

Ron Benjamins, hoofdredacteur

Mariska Bijvank, Marieke de Geus, Marijke van Ooijen, Liesbeth Vroemen, Sandra Wemer

Eindredactie

M+ Redactie & Communicatie, Utrecht

Illustraties

Pauline Oud (onderbouw)

Helen van Vliet (middenbouw en Gedichten en gedachten)

Saskia van Gerven (bovenbouw en kerstviering)

Foto’s en beelden

Omslag, © Jenny Lindhout, pagina 2 en 3, Jenny Lindhout en Dreamstime, pagina 4 en 5 Dreamstime, pagina 8 en 9 Saskia van Gerven en Helen van Vliet, pagina 3 omslag, © Jenny Lindhout

Vormgeving

Twin Media bv, Joke Boer, Zeist

Druk Damen Drukkers

Uitgever Kwintessens, Berkenweg 11, Amersfoort Postbus 1492, 3800 BL Amersfoort T 033 460 60 11

E hemelenaarde@kwintessens.nl

Uitgever: Erik Idema I www.hemelenaarde.nl NL39INGB0000192930

Abonnementen

Hemel en Aarde verschijnt vijf keer per schooljaar. Een abonnement op Hemel en Aarde kan alleen schoolbreed (voor alle groepen) worden afgesloten en bestaat uit een basislicentie plus een vast bedrag per groep. De abonnementsprijs voor het schooljaar 2022-2023 bedraagt € 395,00 voor de basislicentie en € 41,25 per groep. Abonnementen kunnen bij ieder nummer ingaan en worden jaarlijks automatisch verlengd. Het abonnementsjaar loopt parallel aan het schooljaar. Opzeggingen moeten schriftelijk vóór 1 juni worden ingediend.

Abonnees van Hemel en Aarde hebben ook toegang (via Basispoort) tot het aanvullende digitale lesmateriaal op de website www.hemelenaarde.nl.

Het is niet toegestaan de magazines en het aanvullende digitale lesmateriaal van Hemel en Aarde te delen met scholen die geen eigen basisabonnement op Hemel en Aarde hebben afgesloten. Het is evenmin toegestaan het materiaal van Hemel en Aarde te kopiëren met uitzondering van de werkbladen.

Op een abonnement op Hemel en Aarde zijn onze algemene verkoopvoorwaarden van toepassing. Zie www. kwintessens.nl/verkoopvoorwaarden.

Proefabonnement

Een proefabonnement op Hemel en Aarde omvat één editie en kost € 50,-. Het aantal magazines dat wordt geleverd in het proefabonnement komt overeen met het aantal groepen van de school. Toegang tot het aanvullende digitale lesmateriaal op de website www.hemelenaarde.nl is onderdeel van het proefabonnement.

Contact met de abonnementenservice

T 033 460 19 43

E abonnementen@kwintessens.nl

Contact met de redactie

T 033 460 19 43

E hemelenaarde@kwintessens.nl

Privacy Lees onze privacyverklaring op www.kwintessens.nl/privacy.

Copyright Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk/fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Klank

Introductie Hoe klinkt dat? door Ron Benjamins

Achtergrond Klanken van het leven door Mariska Bijvank

Meer over… door Geerteke Boesten en uitgeverij Kwintessens Weer wat geleerd Een Schotse visie op levensbeschouwelijke vorming door Liesbeth Vroemen Gedichten en gedachten door Jos van Hest

Onderbouw Hoe klinkt het? door Celeste Snoek

Middenbouw Het wonder van klank door Simone Gerich

Bovenbouw Hoe klink jij? door Ingeborg Hendriks

Meer uit de Bijbel

Kerstkatern Als muziek in je oren door Monique van der Zanden (verhalen) en Mirjam Wolters (viering en lessuggesties)

In het volgende nummer Franciscus

Hoe klinkt dat?

Je hebt het vast wel eens geprobeerd. Als je het geluid van een spannende of romantische film uitzet, blijft er niet zoveel van over. De geluiden, de stemmen en de muziek bepalen heel veel van de beleving van het verhaal. Je staat er niet altijd bij stil, maar klanken zijn heel belangrijk voor onze ervaring. In deze lessen ontdekken we samen met de kinderen wat klanken allemaal bij ons losmaken.

Stem

Er is een uitdrukking die zegt dat de stem de spiegel van de ziel is. Waar je voor staat, hoe het met je gaat, wat je raakt – in je stem hoor je het allemaal terug. In elke bouw zijn lessen opgenomen die gaan over hoe je je stem gebruikt en wat iemands stem bij je oproept. Kinderen luisteren goed en proberen elkaar te herken nen aan hun stem en gaan na welke emoties je allemaal in een stem kunt horen. Ook als iemand een vreemde taal spreekt die je niet verstaat, kun je soms toch iets begrijpen van wat er gezegd wordt. En met je eigen stem kun je de meest verbazingwekkende geluiden maken, bijvoorbeeld als human beat box.

In de onderbouw is er een les met een heel speciale stem, die van de Chinese nachtegaal. Het verhaal over hoe mooi de nachtegaal kan zingen is een klassiek sprookje van Andersen, dat ook in het sprookjesbos van de Efteling een plek heeft. Het verhaal spreekt ook voor de kinderen van de middenbouw tot de verbeelding.

Muziek

Wie aan klanken denkt, denkt als vanzelf aan muziek. Dat ligt zo voor de hand, dat we er in de lessen niet heel veel aandacht aan besteden. Maar natuurlijk slaan we het niet over. Er is een bekend Bijbelverhaal over David, die in zijn jonge jaren muziek

maakt voor koning Saul, die zich depressief voelt en door de liederen van David getroost wordt. We vertellen ook een prach tig verhaal uit de Ierse mythologie, over de god Lugh, meester van alle kunsten. Hij komt bij de stad Tara en betovert mensen daar met zijn muziek.

Levensbeschouwelijke tradities

In bijna alle levensbeschouwelijke tradities bestaan gebruiken waarin klanken een belangrijke rol spelen. In de lessen is er aandacht voor twee gebruiken uit de boeddhistische traditie. We vragen aandacht voor de windgong, die het kwade verdrijft en het goede oproept. En we ervaren iets van de klankschalen, die een helende werking hebben door de trilling van de klan ken. Uit Indiase tradities leren kinderen het gebruik van mantra’s kennen. Dat zijn korte teksten of woorden die herhaald worden bij meditatie of gebed. Heel bekend is de klank ‘ohm’ die eigenlijk uit drie klanken bestaat: aa-oe-m. De trillingen van die klank dragen een meditatie. In de joodse traditie wordt een ramshoorn in de eredienst gebruikt, vooral bij feestdagen. Het heeft een kenmerkend, indringend geluid.

In dit nummer is er ook uitgebreid aandacht voor de christelijke traditie in het kerstkatern. De kerstverhalen en de viering staan inhoudelijk op zichzelf, maar er is toch ook extra aandacht voor alles wat met klank te maken heeft. Zo vertellen we over Zacha rias, die voor de geboorte van Johannes een tijdlang niet kan spreken. En we besteden extra aandacht aan het engelenkoor dat in de kerstnacht te horen is.

Onderbouw

Met de kleuters ontdekken we in vier lessen wat klank kan doen. Daarnaast zijn er zoals altijd de suggesties voor de hoeken. In de week voor kerst is er ruimte voor het kerstverhaal en een viering. In een van de lessen zoeken de kinderen zelf passende geluiden bij een verhaal. Zo vragen ze zich spelender wijs af hoe bijvoorbeeld ‘boos’ kan klinken, of ‘tandenpoetsen’.

In een andere les horen ze of ze hun klasgenootjes kunnen herkennen aan hun stem. In een meditatieve les voelen ze wat het geluid van een klankschaal uit de boeddhistische traditie

Saul en David door Rembrandt

met hen doet. En er is een les over het mooie verhaal van de Chinese nachtegaal, die het mooist kan zingen van alle vogels. De keizer vindt de muziek prachtig maar de vogel zelf maar gewoontjes. Daarom vervangt hij hem door een elektronische vogel, wat op den duur geen succes is, waarna de echte nachte gaal weer teruggevraagd wordt. In de hoeken doen we een paar suggesties om op dit verhaal door te werken.

Middenbouw

Er is een les waarin de kinderen uitgebreid kunnen experimen teren met klanken en zich daarover verwonderen. Het lijkt ons een mooie eerste les, maar wie de volgorde van de lessen liever anders heeft, kan dat zonder problemen doen, zoals bij elk nummer van Hemel en Aarde. Een ander goed begin is misschien de les waarin kinderen luisteren naar elkaars stem, elkaar herkennen en emoties proberen te benoemen. Er zijn drie lessen waarin levensbeschouwelijke tradities aan de orde komen: een les over het Ierse verhaal waarin de god Lugh, meester in alle kunsten, de stad Tara binnenkomt en betove rende muziek maakt; een andere les gaat over de joodse sjofar, een ramshoorn die in de eredienst wordt gebruikt; er is een les over hoe verschillende klanken in levensbeschouwelijke tradi ties worden gebruikt, bijvoorbeeld als mantra.

Bovenbouw

In de bovenbouw experimenteren de kinderen in een les met hun stem: ze gaan na of ze elkaar herkennen aan hun stem en welke geluiden ze allemaal kunnen maken. In een andere les verkennen ze welke emoties en betekenis je kunt horen in een stem: zelfs als je een taal niet verstaat, kun je soms toch begrij pen wat er gezegd wordt. In een les over muziek gaan de kinde ren na hoe muziek kan troosten; ze onderzoeken dit aan de hand van een verhaal over David, die Saul troost met zijn muziek. In India wordt het mantra Ohm veel gebruikt. In een les maken kinderen hier kennis mee. Uit de boeddhistische traditie werken we in een les met een windgong, die het kwade verjaagt en het goede verspreidt.

Kerstkatern

Zoals elk jaar in deze periode is er het kerstkatern. In de laatste week voor de vakantie is er voor elke dag een kerstverhaal met lessuggesties. Aansluitend is er een kerstviering, die met de hele school, de bouw of in de klas gevierd kan worden. De onderde len van het kerstkatern kunnen zonder veel moeite aangepast worden aan de voorkeur van de school. Het kerstkatern sluit losjes aan op de onderwerpen van de les. Zo is er in dit jaar bijvoorbeeld aandacht voor het lied In Excelcis Deo dat de enge len in de kerstnacht laten klinken.

Adventskalender

Ook dit jaar is er een adventskalender op het digibord van Hemel en Aarde. Voor iedere dag biedt de kalender een kleine verrassing, zoals een vraag, liedje, gedicht of filmpje. Van veel leerkrach ten horen we dat het een laagdrempelige en prach tige invulling is om samen met de kinderen toe te leven naar Kerstmis. Het onderwerp van de lessen in deze aflevering van Hemel en Aarde is Klank. In dat kader draait de adventskalender dit jaar om muziek. Muziek, kerstliedjes, een engelenkoor, het brengt je al snel bij het kerstgevoel. Kinderen kunnen met de adventskalender kijken, luisteren en werken met beelden, liedjes, gedichten en schilderijen. De prachtige illustraties en vormgeving van Jenny Lindhout zorgen weer voor veel verwondering en inspirerende momenten met je groep! Man blazend op de sjofar

Gedichten en gedachten

Dit zijn de geluiden

krak krats klets pang pats plons knor snor smak pim pam pet pief paf poef bim bam bom bof dof plof klos klots kots ringeling tingeling tingelingeling teken nu de strip

Goed om te weten

Je wordt een goede zanger als je op een zondagmorgen

voor het luiden van de klokken drie leeuwerikeieren leegdrinkt

Je krijgt ook een mooie zangstem als je water uit een badspons zuigt

Maar als je in de morgen zingt, huil je in de avond

Kerkklokken

Ze luiden omdat het tijd is tijd om naar de kerk te gaan tijd om te trouwen tijd om te rouwen

Ze luiden tegen de bliksem ze luiden bij brand ze luiden als het feest is ze luiden bij een ramp

Eenmaal per jaar wanneer de week goed is krijgen ze vleugels en vliegen naar Rome

Je hoort ze niet meer in die stille week maar met Pasen komen ze terug

Ze brengen je dan bim bam beieren handen vol paaseieren

O

Hoe klinkt het?

Levensbeschouwelijk perspectief

Je kunt gebeurtenissen en gevoelens vertalen in klank.

Bedoeling

De kinderen horen een klankverhaal en ervaren hoe het is om hieraan actief mee te doen.

Wat je nodig hebt voorwerpen en muziekinstrumentjes voor het klank verhaal (zie suggesties op het blad met lesmateriaal) ratelstok (voor opstap) voor extra: YouTube klankfilmpje van Kikker in de kou (zie hemelenaarde.nl)

Opstap

Laat de kinderen de ratelstok zien. Zeg: Vanochtend deed ik de deur thuis op slot toen ik naar school ging. Bij de woorden ‘op slot’, laat je het geluid van de ratelstok horen. Laat de kinderen hierop reageren. Vertel daarna dat zij vandaag een klankverhaal gaan maken. Dat is een verhaal met allerlei geluiden (= klanken).

Kern

Lees eerst het verhaal op het blad met lesmateriaal gewoon voor. Vertel na het voorlezen dat er allerlei momenten in het verhaal zitten die je met een geluid of klank kunt vertalen. Laat als voorbeeld horen hoe het tandenpoetsen zou kunnen klinken door met de borstel op tafel te schrobben.

Loop het verhaal langs en bespreek met de kinderen welke momenten er in het verhaal zitten waar je een klank kunt laten horen. (Deze staan cursief.) Laat hen bedenken hoe je die kunt uitbeelden. Als een kind een goed idee heeft, geef je dat geluid aan het kind. Zorg dat elk kind een geluid kan maken. Meerdere kinderen kunnen bijvoorbeeld eenzelfde geluid maken.

Lees het verhaal dan nogmaals voor en laat de betref fende kinderen op de juiste momenten de afgesproken geluiden maken. Doe dit eventueel nogmaals waarbij de kinderen een ander geluid mogen maken.

Afsluiting

Blik terug op het verhaal en vraag de kinderen hoe ze het vonden om een verhaal met geluiden en klanken te vertellen.

Extra

Laat de kinderen kijken en luisteren naar het prenten boekverhaal Kikker in de kou dat in geluiden en klanken is vertaald.

Uitleg

Een klankverhaal is een verhaal waarin de geluiden en emoties die erin voorkomen worden uitgevoerd door de kinderen. Hiervoor kun je zowel spullen als de stem of het lichaam voor gebruiken. Laat de kinderen hun fantasie hierbij gebruiken en zelf bedenken hoe een bepaald geluid of bepaalde emotie klinkt, en hoe je daar een klank aan kunt verbinden.

Leg een aantal dingen klaar waarvan je denkt dat de geluiden die ze maken, passen in het verhaal. Dit geeft de kinderen ideeën. Zie de suggesties, maar laat de kinderen vooral zelf dingen bedenken.

Klankverhaal

Oh nee, ik heb te lang op mijn kamer getreuzeld. Nu moet ik me haasten voor school en daar houd ik niet van! Ik ben boos op mezelf. Snel poets ik mijn tanden. Dan ga ik vlug de trap af Ik doe mijn jas aan en dan de rits dicht Nu nog mijn laarzen en daar ook de ritsjes van dicht Dag mama! Dag papa! Ik ben blij dat ze er allebei zijn om me uit te zwaaien.

Ik ga naar buiten en sla de deur achter me dicht. Dan zwaai ik nog een keer.

Suggesties voor geluiden: boos = slag met de bekkens tandenpoetsen = borstelen over tafel de trap af = xylofoon van hoog naar laag aanslaan rits(en) dicht = met een stok over een guiro (muziekinstrument: rasp) gaan blij = geluid triangel deur dicht = kastdeurtje dichtslaan lopen = lopen met de voeten regen = sambaballen of met de vingers tikken op tafel rennen = rennen op de plaats schoolbel = een bel laten horen

Ik loop naar school. Dat is aan het eind van de straat. Oh nee, het begint te regenen. Eerst zacht, dan wat harder

Ik ga rennen, anders word ik nat. Gelukkig ben ik al bij school als de schoolbel gaat Dag juf! Ik ben er al!

M

Het wonder van klank

Levensbeschouwelijk perspectief

Klank is een raadselachtig verschijnsel, dat mensen kan fascineren en uitnodigen ermee te spelen.

Bedoeling

De kinderen experimenteren met klanken en verwonde ren zich over wat ze ontdekken.

Wat je nodig hebt voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal het filmpje Muziek maken met huis- tuin en keukenspul len (zie hemelenaarde.nl) diverse materialen uit de klas om klanken mee te maken

Opstap

Vraag wie van de kinderen een instrument bespeelt en voer een gesprek over de klanken van deze instrumenten. Kunnen de kinderen vertellen hoe hun instrument klinkt? En hoe wordt het tot klinken gebracht? Welke woorden passen bij de klank? Wat spreekt hen aan aan de klank? Als je instrument een dier zou zijn, welk dier zou dat dan zijn?

Kern

Vertel dat je ook met heel gewone materialen klanken kunt maken. Bekijk samen het filmpje daarover (zie hemelenaarde.nl). Deel het blad met lesmateriaal uit en bekijk de voorbeelden. Laat de kinderen bedenken hoe deze materialen zouden kunnen klinken.

Verdeel de groep in tweetallen en laat ze in de klas op zoek gaan naar materiaal om klanken mee te maken. Laat ze samen onderzoeken hoe het materiaal klinkt. Help ze daarbij door af en toe vragen te stellen. Is de klank dof of helder? Klinkt het hard of zacht? Is het een fijne klank of juist niet? Heeft de klank een toonhoogte? Kun je de klank nadoen? Kun je de klank veranderen? Hoe dan? Vraag de tweetallen na een minuut of tien om de klank van hun materiaal aan de klas te laten horen en te vertellen wat ze ontdekt hebben.

Ga samen naar een andere ruimte in de school om te onderzoeken of het geluid anders klinkt in die ruimte. Bijvoorbeeld de wc of de gang. Vraag de tweetallen ten slotte om hun mooiste, zachtste of meest bijzondere geluid te laten horen aan de klas.

Afsluiting

Sluit de les af met een raadspel waarbij de kinderen met gesloten ogen raden welke klank er klinkt. Tik steeds twee kinderen aan die hun geluid laten horen. Zorg dat alle kinderen aan de beurt komen. Laat de kinderen samen bepalen welk geluid het allerzachtste, het aller mooiste en het meest bijzonder was.

Extra

Verzamel klanken die we uit ons dagelijks leven kennen, bijvoorbeeld verkeer, wind, stromend water, de geluiden van dieren. Welke klanken vinden de kinderen mooi, naar of bijzonder? Laat de kinderen hiervoor de komende dagen een klankdagboekje bijhouden.

B

Hoe klink jij?

Levensbeschouwelijk perspectief

Onze stem laten klinken brengt ons in verbinding met onszelf.

Bedoeling

De kinderen onderzoeken de vele manieren waarop ze zelf klank kunnen voortbrengen.

Wat je nodig hebt voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal de filmpjes met stemoefeningen en ‘grunten’ (zie hemelenaarde.nl)

Opstap

Deel het blad met lesmateriaal uit. Laat de kinderen reageren op het plaatje. Voor wie is dat herkenbaar? Hoe voelt het om uit volle borst te zingen? Laat ze de vragen voor zichzelf beantwoorden en praat er dan over. Hoe ervaar je de klank van je stem? Hoe klinkt je gevoel door in de klank van je stem? En heeft een manier van praten of zingen ook weer effect op hoe je je voelt? Vertel dat de kinderen in deze les gaan experimenteren met de klank van hun stem.

Kern

Begin met een vrolijke warming-up (zie hemelenaarde.nl) en doe dan de volgende oefeningen:

Herhaal de klanken My mum een paar keer samen. Laat de kinderen – net als in het filmpje – heel duidelijk en langzaam articuleren. Wat voelen ze in hun lichaam als de klanken van het woord veranderen?

Zing ritmisch en duidelijk articulerend een aantal klan ken voor en na: ‘babababa’, ‘bibibi’ enzovoort. Varieer eerst alleen met de klanken en vervolgens ook met

hoog-laag, hard-zacht, warm-schel. Hoe is het om op die manieren te zingen?

Geef enkele kinderen die dat durven ook eens de rol van ‘voorzanger’ en vraag naar het verschil tussen voor zingen of zingen in koor.

Zing het refrein van een liedje dat iedereen kent, bijvoorbeeld van What shall we do with the drunken sailor? Zing het eerst zachtjes, waarbij iedereen van de handen een kommetje maakt. Zing in de richting van je handen, alsof je iets heel liefs wilt zingen voor je handen. Ga dan in een kring staan en zing hetzelfde naar het midden van de kring toe, alsof je het tegen elkaar hebt en de klank binnen de kring wilt houden. Ga tot slot in een podium-opstelling staan (als in een koor), met de schouders tegen elkaar aan. Laat het stoer klinken. Niet schreeuwen, gewoon samen sterk staan.

Afsluiting

Pak de vragen van het blad met lesmateriaal er weer bij. Hebben de kinderen na deze oefeningen nieuwe dingen ontdekt over de klank van hun stem en de gevoelens die dat kan oproepen? Hoe vinden ze het om zichzelf te horen en te laten horen?

Extra

Laat de kinderen door elkaar lopend experimenteren met het zingen van hun eigen naam. Vraag vervolgens welke kinderen hun stem alleen durven te laten klin ken.

Soms kan stemgebruik heel verrassend zijn. Bekijk het filmpje (zie hemelenaarde.nl) waarin een meisje demonstreert hoe ze leert ‘grunten’.

Hoe klinkt jouw stem? Klinkt jouw stem hoog of laag? Hard of zacht?

Is dat altijd hetzelfde?

Hoe klink je als je kwaad bent? Of enthousiast, bang, verlegen…?

Vind je het leuk om te zingen? Zing jij graag?

Stiekem als niemand het hoort of juist het liefst voor publiek?

Alleen of samen met anderen?

Mooi, droevig of juist lekker gek?

Als muziek in je oren

KWat je nodig hebt

muzikant(en) om de liedjes te begeleiden een viertafel met een mooi kleed en de attributen van de afgelopen tijd een kaarsenstandaard met vier adventskaarsen (3) een grote kerstkaars (4) aansteker/lucifers (3, 4) een digibord of projectiescherm waarop de liedjes en het kunstwerk worden geprojecteerd een liturgie voor de gasten of de liedjes geprojecteerd op het scherm muziekinstrumentjes zoals bellenkransen en triangels (9, 10) klankschaal of klankstaaf (2) een babypop (9) kleding voor de herders, Jozef en Maria (7, 9)

Voorbereiding

Regel een muzikant of muziekgroepje voor het begelei den van de liedjes. Kies voor de viertafel een zichtbare en veilige plek in de ruimte in verband met de brandende kaarsen. Versier de ruimte met kerstversiering, de ingekleurde mandala’s en/of schilderijen/tekeningen van de kinde ren.

Vraag een volwassene om de viering te leiden. Vraag per ingang twee kinderen om liturgieën uit te delen.

Vraag twee kinderen uit de middenbouw om het gebed voor te lezen (2).

Vraag vijf kinderen uit de onderbouw voor het aanste ken van de kaarsen (3, 4).

Vraag uit iedere bouw twee kinderen die herder willen spelen (7, 9).

Vraag uit de bovenbouw drie kinderen voor de rol van herder Nathan (7, 9), Jozef en Maria (9).

Oefen het herdersspel een aantal keer voor de viering (7, 9).

Oefen met alle bouwen de samenzang Stille nacht (13). Oefen met alle bouwen het kerstcouplet van het adventslied Lichtpuntjes (15).

Plaats eventueel een lezenaar voor de vieringleider.

Liederen en tekst van de viering De teksten en muzieknotatie van de liederen zijn te vinden op hemelenaarde.nl. Daar staat ook het complete tekstbestand van de viering.

1 Binnenkomst

Laat bij binnenkomst harp- en fluitmuziek (zie hemelenaarde.nl) horen.

2 Welkom

De vieringleider opent de viering door op de klank schaal of klankstaaf te tikken en heet iedereen welkom.

Welkom allemaal. Wat is het fijn om samen te kunnen zijn. Vol verwachting keken we uit naar het kerstfeest. Vandaag is het zover. We mogen samen een mooie viering beleven, vol van klank, maar ook met rust en stilte. Laten we daar mee beginnen. We komen tot rust en vragen God om hier aanwezig te zijn, bij ons.

Kind 1:

God, wees bij ons in de stilte en wees bij ons in de nacht Laat ons het verhaal vertellen van het kind dat vrede bracht

Kind 2:

God, wees bij ons in de klanken van ons lied zo zuiver, zacht Laat ons zingen van uw liefde waar de wereld zo op wacht Amen

3 Adventslied: Lichtpuntjes

Alle kinderen zingen het lied.

Lichtpuntjes

In de vroegte van de morgen, als we in het donker staan zien we hele kleine sterren aan de hemel zoveel zilverwitte puntjes in het schijnsel van de maan zoveel mensen vol verwachting zoveel dagen nog te gaan tot het kerstfeest is gekomen steken wij vier lichtjes aan.

Zie hemelenaarde.nl voor de vier adventscoupletten. Bij ieder couplet steken kinderen uit de onderbouw een adventskaars aan. Kinderen uit de middenbouw begeleiden het lied met klankstaven. De kinderen van de middenbouw zingen het laatste kerstcouplet.

Bij het vallen van de schemer, in het donker, ’s avonds laat zien we ballen, lichtjes, slingers in de huizen, zoveel vrolijke versiering bij de mensen in de straat Maar we zingen van de boodschap waar het eigenlijk om gaat: dat het kerstkind is geboren en de vrede echt bestaat.

Hoe doe je dat?

Herkenbare onderwerpen uit het leven van jonge kinderen

Met de prentenboeken serie Hoe doe je dat? werkt u gericht aan vaardigheden die passen bij jonge kinderen. Elk deel uit de serie bevat een ander thema, dat vanuit verschillende invalhoeken wordt behandeld. Bij elk verhaal zijn er gespreksvragen en werkvormen. Hoe doe je dat? is beschikbaar in de vorm van losse boeken én als abonnement.

De volgende delen zijn verschenen:

• Zo gaat dat niet!

• Vrienden maken

• Gevoelens herkennen

• Omgaan met ruzie

• Geduld hebben en

• Samenwerken.

In 2023 verschijnen: Zelfvertrouwen, Omgaan met teleurstellingen en Voor jezelf opkomen