Inkijkexemplaar Hemel en Aarde - jaargang 23 nr. 5

Nr 5 Jaargang 23, zomer 2024

VAN MEIVAKANTIE TOT ZOMERVAKANTIE

methode levensbeschouwing voor het basisonderwijs

De ezel spreekt

Ze is de liefste vrouw die ik ooit heb ontmoet

Ze zat op mijn rug en ik bracht haar

en haar kind naar een veilig land

Haar man liep naast me

Ze hadden net een baby gekregen

Dat kind liep gevaar

ze werden bedreigd, ze moesten vluchten

De man maakte zich grote zorgen

Zouden ze dat andere land binnen mogen?

De vrouw gaf het kind de borst

Ze zong een liedje dat het goed zou komen

Het kind huilde helemaal niet

Ik moet nog vaak aan hen denken

Die baby en die man waren aardig

maar haar vond ik

de liefste vrouw die ik ooit heb ontmoet

Jos van Hest

COLOFON

Hemel en Aarde methode levensbeschouwing voor het basisonderwijs.

Redactie

Ron Benjamins, hoofdredacteur

Mariska Bijvank, Marieke de Geus, Marijke van Ooijen, Liesbeth Vroemen, Sandra Wemer

Eindredactie

M+ Redactie & Communicatie, Utrecht

Illustraties

Pauline Oud (onderbouw)

Saskia van Gerven (middenbouw)

Helen van Vliet (bovenbouw en Gedichten en gedachten)

Foto’s en beelden

Omslag, © Jenny Lindhout, pagina 2 en 3, Jenny Lindhout en Wikimedia Commons, pagina 4 en 5, © Piet van der Heide, pagina 8 en 9 Dreamstime, pagina 45, bronnen: https://ephesiantourism.com/house-ofthe-virgin-mary en https://c8.alamy.com/comp/ B5EHMK/interior-of-the-house-of-the-virgin-maryephesus-turkey-B5EHMK.jpg, pagina 3 omslag, © Jenny Lindhout

Vormgeving

Twin Media bv, Joke Boer, Zeist

Druk

Damen Drukkers

Uitgever

Kwintessens, Berkenweg 11, Amersfoort Postbus 1492, 3800 BL Amersfoort T 033 460 60 11

E hemelenaarde@kwintessens.nl

Uitgever: Erik Idema I www.hemelenaarde.nl

NL39INGB0000192930

Abonnementen

Hemel en Aarde verschijnt vijf keer per schooljaar. Een abonnement op Hemel en Aarde kan alleen schoolbreed (voor alle groepen) worden afgesloten en bestaat uit een basislicentie plus een vast bedrag per groep. De abonnementsprijs voor het schooljaar 2023-2024 bedraagt € 420,00 voor de basislicentie en € 44,00 per groep. Abonnementen kunnen bij ieder nummer ingaan en worden jaarlijks automatisch verlengd. Het abonnementsjaar loopt parallel aan het schooljaar. Opzeggingen moeten schriftelijk vóór 1 juni worden ingediend.

Abonnees van Hemel en Aarde hebben ook toegang (via Basispoort) tot het aanvullende digitale lesmateriaal op de website www.hemelenaarde.nl.

Het is niet toegestaan de magazines en het aanvullende digitale lesmateriaal van Hemel en Aarde te delen met scholen die geen eigen basisabonnement op Hemel en Aarde hebben afgesloten. Het is evenmin toegestaan het materiaal van Hemel en Aarde te kopiëren met uitzondering van de werkbladen. Op een abonnement op Hemel en Aarde zijn onze algemene verkoopvoorwaarden van toepassing. Zie www.kwintessens.nl/verkoopvoorwaarden.

Proefabonnement

Een proefabonnement op Hemel en Aarde omvat één editie en kost € 55,-. Het aantal magazines dat wordt geleverd in het proefabonnement komt overeen met het aantal groepen van de school. Toegang tot het aanvullende digitale lesmateriaal op de website www. hemelenaarde.nl is onderdeel van het proefabonnement.

Contact met de abonnementenservice

T 033 460 19 43 E abonnementen@kwintessens.nl

Contact met de redactie

T 033 460 19 43 E hemelenaarde@kwintessens.nl

Privacy

Lees onze privacyverklaring op www.kwintessens.nl/privacy.

Copyright

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk/fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Maria

Introductie

Wees gegroet, Maria door Ron Benjamins

Achtergrond

Wat betekent Maria voor jou? door Marie-Louise Vroemen

Meer over … door Geerteke Boesten en uitgeverij Kwintessens

Weer wat geleerd Spelen met rituelen door Liesbeth Vroemen

Gedichten en gedachten door Jos van Hest

Onderbouw

Maria door Monique van der Zanden

Middenbouw

Meimaand, Mariamaand door Mirjam Wolters

Bovenbouw

Maria in beeld door Tineke de Lange

Meer uit de Bijbel

In de volgende jaargang Ruimte, Mens, Toren, Rivier, Huid

Wees gegroet, Maria

Voor veel mensen hoort Maria bij Kerstmis en de winter. Maar nu is het bijna zomer en maken de kinderen kennis met verhalen en rituelen over de Madonna. Want Maria is veel meer dan kerst. Er zijn prachtige kunstwerken, bedevaartsoorden en rituelen ontstaan rond haar leven. Ze betekent veel voor veel mensen over de hele wereld.

Eigenlijk weten we niet heel veel over het leven van Maria. Ze is de moeder van Jezus en voedt hem samen met Jozef op. In de Bijbel staat een verhaal over de kindertijd van Jezus. Ze gaan dan naar Jeruzalem en op de terugweg is Jezus opeens weg.

Maria maakt zich ongerust en ze vindt Jezus terug terwijl hij druk in gesprek is met priesters en geleerden in de tempel. Ook in de paasverhalen heeft Maria een rol. Er gaan verhalen dat Maria daarna haar leven doorbrengt in een huisje in Efeze. Dat is nu een bedevaartsoord geworden.

In het christelijk geloof neemt Maria een bijzondere plek in. Het goddelijke bestaat uit God die de wereld heeft gemaakt, Jezus die helemaal menselijk en ook helemaal goddelijk is en laat zien hoe je kunt leven, en de Heilige Geest die mensen inspireert om dat te doen. Maria is de moeder van Jezus en daarom ook een soort moeder van God. Dat maakt haar een heel gewoon meisje en een heilige tegelijk. Dat heeft mensen over de hele wereld en van alle tijden gefascineerd.

Kunstwerken

In de lessen is er aandacht voor beroemde kunstwerken die over Maria zijn gemaakt. Zo is er bijvoorbeeld een mooi werk van Leonardo da Vinci waarop een engel bij Maria op bezoek is en de geboorte van Jezus aankondigt.

Er is ook veel ruimte voor literatuur en poëzie. In een beroemd verhaal over Beatrijs speelt Maria een belangrijke rol. Beatrijs leeft in een klooster, maar vlucht met haar geliefde weg. Ze

Annunciatie door Leonardo da Vinci (ca. 1472)

vraagt Maria om hulp. Als ze later terugkeert naar het klooster is ze bang dat ze niet weer terug mag komen, maar het blijkt dat Maria haar taken heeft overgenomen en er zo voor zorgt dat Beatrijs geruisloos haar kloosterleven weer kan oppakken. Poëzie is er in de liedteksten van Maria. Niet toevallig zijn er twee beroemde liederen uit de kerst- en paastijd. In het Magnificat zingt Maria van geluk dat Jezus geboren is. En in het Stabat Mater is ze diep verdrietig als hij gestorven is.

Verschijningen

Veel mensen hebben Maria gezien. Er zijn beroemde verhalen over hoe dat is gegaan en wat ze toen deed. De plaatsen waar dat gebeurde zijn vaak bedevaartsoorden geworden, waar mensen nu nog steeds naartoe gaan om de nabijheid van Maria te ervaren of omdat het heilzame plaatsen zijn. Het verhaal over de verschijning van Maria aan twee kinderen in Lourdes in Frankrijk is heel bekend. Tot op de dag van vandaag gaan mensen daarnaartoe voor het geneeskrachtig water. Minder bekend zijn de verschijningen in Banneux en Guadeloupe. Met de kinderen luisteren we naar die verhalen.

Rituelen

Wie heeft er nog nooit een kaarsje gebrand bij een beeld van Maria, misschien op vakantie in een kathedraal? Rond Maria zijn veel grote en kleine rituelen ontstaan die in het leven van veel mensen betekenisvol zijn. Het is een oud gebruik om met een kralenketting te bidden; die ketting heet een rozenkrans. Bij elke kraal bid je een gebed en een terugkerend gebed gaat over Maria. Het begint met ‘Wees gegroet, Maria, vol van genade, de Heer is met U.’

En er zijn kerkelijke feestdagen waarin de geboorte van Maria groots gevierd wordt. Ook Maria Hemelvaart, de dag dat ze is opgenomen in de hemel, is een belangrijke kerkelijke feestdag. In de lessen zien en horen we hoe dit gevierd wordt en welke verhalen en rituelen daarbij horen.

Onderbouw

Met de kleuters beginnen we de lessenreeks door te luisteren naar een verhaal over Maria, te kijken naar een schilderij waarop ze is afgebeeld en zelf te schilderen. In de vier lessen daarna, die in elke volgorde te geven zijn, leren de kinderen verschillende kanten van de tradities rond Maria kennen. Ze horen het verhaal over de moeder Maria, die in het gedrang van veel mensen haar zoontje Jezus kwijtraakt. Ze leren de verering van Maria kennen, door de beelden en de kaarsjes die op veel plekken van haar te vinden zijn. Ze horen hoe het meisje Marietta Maria zag in het bos, achter haar aan liep en een waterbron vond. En ze horen en zien hoe in Den Bosch gevierd wordt dat Maria geboren werd.

Voor de hoeken worden suggesties gegeven voor de prentenboeken die je kunt bekijken, spelletjes die je kunt doen en platen die je kunt kleuren.

Middenbouw

In de eerste les leggen we de link tussen Maria en Moederdag en leren de kinderen Maria kennen als moeder voor iedereen. In de lessen daarna verkennen de kinderen verschillende verhalen en gebruiken rond Maria. Ze kijken naar een klassiek schilderij waarop te zien is hoe Maria bezoek krijgt van een engel die haar vertelt dat ze moeder van Jezus zal worden. De kinderen horen het Magnificat, een loflied dat Maria zingt van geluk. Er is een les waarin Maria de beschermvrouwe is van zeelieden en van iedereen die voor zichzelf een weg zoekt. Kinderen horen het verhaal over Lourdes, waar Maria verscheen en waar mensen nu naartoe gaan om genezing te zoeken. En er is een les over de rozenkrans en de tekstjes die daarbij horen: Wees gegroet, Maria.

Bovenbouw

De leerlingen in de bovenbouw worden in de eerste les uitgenodigd om een schilderij te bekijken van Leonardo da Vinci, waar Maria op staat. In de lessen daarna maken ze kennis met soms verassende verhalen en gebruiken rond Maria. Ze horen het klassieke verhaal van Beatrijs, die het klooster ontvlucht om de liefde van haar leven te volgen, maar niet gemist wordt omdat Maria haar taken overneemt. Ze horen hoe Maria verscheen aan Juan Diego in Guadeloupe. De kinderen lezen een stukje uit het gedicht Stabat Mater, waarin Maria treurt om Jezus die gestorven is. Ze maken kennis met het huisje in Efeze, waar Maria is gaan wonen en dat nu een bedevaartsoord voor christenen en moslims is. En de kinderen horen en zien hoe het feest Maria Tenhemelopneming wordt gevierd, midden in de zomer.

Lourdes – foto van Fabio Alessandro Locati

Maria

Levensbeschouwelijk perspectief

Maria is vaak verbeeld in kunst, omdat ze een belangrijke rol heeft in de christelijke traditie.

Bedoeling

De kinderen kijken naar een afbeelding van Maria en onderzoeken wat die hun te zeggen heeft.

Vooraf

Zet een tafel klaar met een mooi kleed erop. Dit wordt een ‘Mariatafel’. Print de afbeelding van Maria op het digibord en zet hem op de tafel.

Nodig

– een tafel, een mooie lap en een print van een afbeelding van Maria (zie Vooraf) – tekenpapier, penselen en verf

Opstap

Zet het openingsbeeld klaar op het digibord door op het lesnummer te klikken. Kijk samen naar de afbeelding van Maria. Vraag de kinderen te beschrijven wat ze zien (dus niet wie ze zien). Vraag bijvoorbeeld: Wat zie je hier? (een vrouw met een kindje) Hoe kijkt ze? Wat heeft ze aan? Zou dit haar kindje zijn? Waarom denk je dat? Wat zie je nog meer?

Vraag dan: Weten jullie hoe deze vrouw heet, wie ze is? Wat weten de kinderen van Maria en Jezus?

Kern

Lees het verhaal voor van het werkblad. Praat kort na: Hoe vinden jullie dit verhaal? Waarom? Was Jezus bijzonder, later toen hij groot was? Waarom denk je dat?

Afsluiting

Deel tekenpapier, penselen en verf uit. De kinderen mogen hun eigen versie schilderen van Maria met Jezus.

Extra

Luister en kijk met de kinderen naar Maria’s wiegeliedje op het digibord.

Maria

vertelt

Mijn kindje heet Jezus. Zien jullie wel hoe lief hij is? Zijn haartjes zijn zo zacht en zijn ogen stralen. Als hij lacht, wordt de hele wereld licht. Hij lijkt wel een prinsje, maar Jozef en ik zijn niet rijk, hoor. We wonen met onze kleine Jezus in het dorpje Nazareth. Daar hebben we een huisje met een aarden vloer die ik elke dag veeg, zodat hij fijn kan kruipen.

Jozef werkt in zijn werkplaats in de tuin, hij is timmerman. En hij is zo’n trotse papa! Elk uur steekt hij zijn hoofd even om de hoek van de deur om naar onze zoon te kijken. Soms neemt hij een handvol houtkrullen mee, want hij weet dat Jezus het leuk vindt om daarmee te spelen. En als het niet druk is in de werkplaats, laat hij hem paardjerijden op zijn knie. Dan schatert Jezus het uit!

Toch… soms kijk ik naar ons kindje als hij slaapt in zijn bedje of op mijn schoot en dan denk ik: wat zul jij later worden als je groot bent? Vast iets heel bijzonders. Want tot nu toe was alles in zijn korte leventje bijzonder! Het begon met een engel. Wie had gedacht dat ik een echte engel zou zien? Hij had witte, glanzende kleren aan en vertelde me dat ik in verwachting was en een zoontje zou krijgen. Ik dacht eerst dat ik had gedroomd, maar mijn buik begon te groeien en te groeien. Daar zat heus een baby’tje in.

Jozef timmerde een wiegje en ik naaide kleertjes, en alles was net klaar toen er weer iets gebeurde.

Er kwamen mannen van de keizer in Nazareth en die zeiden dat iedereen naar de plaats moest gaan waar hij geboren was om daar zijn naam te laten opschrijven.

Want de keizer wilde precies weten hoeveel mensen er in zijn rijk woonden.

We schrokken er erg van. Jozef is in Bethlehem geboren en de reis naar Bethlehem is lang! En dat, terwijl de kleine Jezus elke dag kon komen… Maar het moest.

Toen we eindelijk in Bethlehem aankwamen, vonden we nergens een plekje om te slapen. Ja, in een oud stalletje. En daar werd Jezus geboren. En weer was alles zo wonderlijk. Er klopten herders aan de deur die vertel-

den dat ze een heel koor van engelen hadden gezien. Die hadden gezongen over een redder, die was geboren in een stal. En er kwamen zelfs koningen uit een ver land op bezoek! Ze zochten de nieuwe koning en een ster had hun de weg gewezen naar het kribje waarin Jezus lag te slapen.

Een redder, de nieuwe koning… Het maakt me blij en bang tegelijk. Want er is al een koning en die zal vast boos zijn als iemand anders de baas wil spelen. Zal dat niet heel gevaarlijk zijn? Ach, lieve Jezus, gelukkig ben je nog een ukje, mama’s lieve schat. Ik moet maar proberen op God te vertrouwen. Wat zul je later worden als je groot bent? Vast iets heel bijzonders…

Meimaand, Mariamaand

Levensbeschouwelijk perspectief

De maand mei is traditioneel verbonden met Maria als symbool van moederschap, liefde en overvloed.

Bedoeling

De kinderen verkennen tradities rond de meimaand als Mariamaand.

Nodig

– een kerststalletje

– voor ieder kind een kopie van het werkblad – kleurpotloden en/of stiften en gekleurd papier en lijm – eventueel per groepje een oasekrans en verschillende bloemen

– een kaarsje en een aansteker – voor Extra: allerlei soorten bloemen

Opstap

Zet het openingsbeeld klaar op het digibord door op het lesnummer te klikken. Zet de kerststal op tafel. Kennen de kinderen het verhaal dat er bij hoort? Wie is het kindje? Wie is de vader? Hoe heet de moeder? Bekijk de afbeelding op het digibord. Vertel dat een beeld van Maria in alle katholieke kerken te vinden is.

Kern

De tweede zondag in mei is Moederdag. Vraag de kinderen of ze dat vieren en hoe. Waarom wordt Moederdag gevierd? Wat doet een moeder?

Mei is een vrolijke, feestelijke maand. Vraag: Wat is er allemaal fijn in mei? Wat kun je in deze maand vieren? Vertel dat er bijvoorbeeld bloemen, bloesems en jonge dieren zijn en dat vogels eieren leggen. Mei is in de katholieke kerk Mariamaand. Mensen denken dan extra aan Maria.

Ze gaan naar de kerk of een kapel om met haar te praten of te bidden en er worden bloemen gebracht bij Mariabeelden.

Maria is de moeder van Jezus en daarmee een beetje de moeder van alle mensen. Door aan Maria te denken of met haar te praten, voelen mensen zich dichter bij God. Tweede Pinksterdag is ook een dag van Maria, moeder van de kerk. Vraag: Wie heeft weleens een beeldje van haar gezien, een kaarsje in de kerk bij haar beeld aangestoken?

Hoe zou het zijn om met haar te praten? Zouden mensen antwoord van Maria krijgen?

Vraag of de kinderen iemand kennen die Maria heet. Namen als Mirjam, Marieke, Mara zijn vormen van Maria. In katholieke gezinnen zijn er vaak kinderen die Maria heten. Soms is het hun tweede of derde naam. Ook jongens krijgen weleens deze naam cadeau.

Deel het werkblad uit en laat de kinderen een krans van lentebloemen om haar heen knutselen/tekenen/plakken. Nog mooier: geef de kinderen in groepjes een krans van oase om te versieren met natuurschatten. Steek de afbeelding van Maria in de krans.

Afsluiting

Lees samen de tekst op het werkblad. Wat weten de kinderen nu al over Maria? Wat zouden ze aan Maria willen vragen? Laat ze dit opschrijven. Help kinderen die hier nog moeite mee hebben.

Extra

Organiseer een workshop bloemschikken. Laat de kinderen mooie boeketjes maken en als mei-groet naar oma’s en andere moederfiguren brengen.

stelt zich voor:

Ik ben Maria.

Ik ben getrouwd met Jozef.

Ik ben de moeder van Jezus.

Veel mensen zeggen dat Jezus de zoon van God is.

Ze houden van hem. Ik ook.

Jezus zal veel mensen helpen als hij groot is.

Mijn vraag aan Maria:

Maria

Maria in beeld

Levensbeschouwelijk perspectief

Maria is een geliefde persoon in de kunst. Een kunstwerk geeft perspectief, dat is een verrijking of aanvulling van je eigen perspectief.

Bedoeling

De kinderen beschouwen een kunstwerk waarin Maria wordt afgebeeld.

Nodig

– voor ieder kind een kopie van het werkblad – schrijfmateriaal

Opstap

Zet het openingsbeeld klaar op het digibord door op het lesnummer te klikken.

Vraag aan de kinderen wat ze weten over Maria, de moeder van Jezus. Vertel dan dat ze zo gaan kijken naar een kunstwerk over Maria.

Kern

Laat de kinderen kijken naar het schilderij van Anna te Drieën van Leonardo da Vinci op het digibord en vraag hun zelf een titel voor dit schilderij te bedenken. Vraag dan of er iets is dat hun opvalt. Of wil er iemand in het algemeen iets zeggen over het schilderij? Bekijk hierna het schilderij nauwkeurig en stel vragen als: Hoe is het gemaakt? Welke kleuren, vormen en lijnen zie je? Waar zitten of staan de personen op het schilderij? Wat zie je op de achtergrond?

Bespreek vervolgens wat het schilderij kan betekenen. Wat roept het bij de kinderen op? Wat zouden de mensen op het schilderij denken of voelen? Waar kun je dat aan zien? Wat voelen de kinderen zelf bij dit kunstwerk? Waar komt dat door?

Sluit het gesprek af met de vraag of ze nu anders naar het schilderij kijken dan in het begin van de les en hoe dat komt. Deel nu het werkblad uit en vertel met behulp van de tekst meer over Maria. Sluit waar mogelijk aan bij wat de kinderen hebben genoemd.

Afsluiting

Laat de kinderen een nieuwe naam bedenken voor het schilderij dat ze net gezien hebben. Is het een andere naam dan de eerste naam die ze bedacht hadden? De nieuwe naam schrijven ze in het naamplaatje op het werkblad.

Extra

Vertel dat ook in onze tijd kunstenaars en muzikanten Maria afbeelden of over haar zingen. Soms met een knipoog naar oudere kunst. Laat een aantal voorbeelden hiervan zien en horen via het digibord. Bespreek deze voorbeelden op dezelfde manier.

Maria in beeld

Maria, wie is dat? De moeder van Jezus. Ze is in het christendom heel belangrijk. In veel kerken vind je beelden en schilderijen. Veel mensen hebben ook een Mariabeeld thuis.

Natuurlijk wordt er in de Bijbel over Maria verteld, maar eigenlijk niet eens zo veel. Ze gaat trouwen met Jozef, een timmerman, en krijgt van een engel te horen dat ze een bijzonder kind zal krijgen, dat ze Jezus moet noemen. Met Kerstmis vieren we de geboorte van Jezus.

Als Jezus groot is blijkt hoe bijzonder hij is. Hij komt uit een familie van timmerlieden, maar hij stopt met timmerwerk. In plaats daarvan trekt hij door het land om mensen bij elkaar te brengen, te vertellen over God en om zieken te genezen.

In het stadje waar Maria woont, vinden de mensen dat maar vreemd. Maria maakt zich zorgen. Met haar familie zoekt ze Jezus op om te kijken hoe het met hem gaat. Jezus laat hen buiten staan. Zijn leerlingen en de mensen die naar hem komen luisteren, díe mensen zijn zijn familie, zegt hij.

Gelukkig gaan Maria en de rest van de familie Jezus beter begrijpen. Ze worden leerlingen van hem. Maria is er zelfs bij als hij sterft aan het kruis. Later, als Jezus niet meer op aarde is, helpen ze mee om over hem en over God te vertellen aan iedereen die het maar wil horen.

Dat is alles wat er in de Bijbel over Maria verteld wordt. Langzamerhand ontstonden er meer verhalen over haar. Over wie haar vader en moeder waren, bijvoorbeeld. Over de tijd dat Jezus nog kind was en bij zijn moeder woonde. Over wat er gebeurde toen Maria stierf… en nog veel meer. Die verhalen worden net als verhalen uit de Bijbel afgebeeld. Een mooi voorbeeld is Anna te Drieën, de afbeelding van Maria met haar kind Jezus en haar moeder Anna.

Het schilderij dat we in deze les bekijken is van de Italiaanse kunstenaar Leonardo da Vinci (1452-1519). Hij maakte dit schilderij voor de koning van Frankrijk en heeft er jaren aan gewerkt. Op het schilderij zie je Maria op schoot bij haar moeder Anna. Maria speelt met de kleine Jezus. Ook zie je een lam.

Het schilderij is ongeveer 168 cm hoog en 130 cm breed en hangt tegenwoordig in het Louvre, een bekend museum in Parijs.