Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren - 2019-2020 nr. 1 by Kwintessens

magazine voor sociaal-emotioneel leren

2019 - 2020

nr.

Vijf jaar Kwink! De Gouden Weken Keuzes maken

tn M e po em et st ba er r e

Het preventiegesprek

Kwink is een uitgave van

voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl

Colofon

Prikbord

Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren

Kwink magazine is speciaal gemaakt voor leerkrachten, intern begeleiders en

Redactie Gerard van Midden, hoofdredacteur Martijn Wabeke, eindredacteur Erik Idema, uitgever Auteurs Tea Adema, Dianne Bos, Erik Idema, Gerard van Midden, Kees van Overveld, Lynette de Ruijter, Wouter Siebers en Esther Veldman.

directieleden die meer willen weten over sociaal-emotioneel leren op school. Kwink

magazine biedt achtergrondinformatie en informatie over Kwink. Om scholen te enthousiasmeren voor sociaal-emotioneel leren in de klas. Veel leesplezier!

Kwink-webinar: een must-see voor een nog betere start van het schooljaar! Op 4 september organiseren wij een webinar voor Kwink-coaches. Over de nieuwste ontwikkelingen binnen Kwink én tips en trucs hoe u Kwink hoog op de agenda binnen uw team krijgt. Mis het niet en meld u aan! www.kwintessens.nl/kwink-webinar.

Kwink gewaardeerd met een 8! Alle deelnemers aan ons klanttevredenheidsonderzoek: hartelijk dank! We zijn erg blij dat Kwink gewaardeerd wordt met een 8!

Fotografie www.despelles.nl. Maarten Feenstra, Anouska van Slegtenhorst, Martina de With, Dreamstime (p.12,15,18)

Dankzij u blijven we bovendien gefocust op noodzakelijke

Vormgeving Richard Feld

Kwink-coach-trainingen nu ook in het Zuiden

Uitgever Kwintessens Berkenweg 11 Amersfoort

verbeteringen. Geweldig om ons eerste lustrum te kunnen vieren met dit resultaat!

Met ingang van dit schooljaar bieden wij ook trainingen aan in Sittard. Op 2 oktober de Kwink-coach basistraining en op 30 oktober de Kwink-coach verdiepingstraining. Meer informatie over de data en trainingen op de locaties Amersfoort en Drachten: zie www.kwinkopschool.nl/kwink-coach.

Postbus 1492 3800 BL Amersfoort T: 033 460 19 40 E: info@kwinkopschool.nl www.kwinkopschool.nl www.kwintessens.nl

Nieuwe Kwink-trainer voor het Zuiden Danielle Heuts is onze nieuwe Kwink-trainer voor scholen in het Zuiden die Kwink gebruiken. Zij is leerkracht op een Kwink-school, gedragsspecialist, heeft zich verdiept in groepsdynamiek en heeft verschillende anti-pestprojecten gevolgd. Ze heeft haar eigen praktijk: ‘Daankracht’. Een aanwinst voor u en voor ons!

Kijk voor het allerlaatste nieuws op www.kwinkopschool.nl!

Kwink is geïnspireerd op het boek Groepsplan Gedrag van dr. Kees van Overveld. Dit is een uitgave van Uitgeverij Pica.

Inhoud

4-5

5 jaar Kwink!

Kwink is jarig!

8- 9

Sociaal-emotioneel leren in beweging

Kwink bestaat vijf jaar: reden voor een feestje! Samen met u, want u heeft dit eerste lustrum mogelijk gemaakt. Wij zijn gestart met Kwink om sociaal-emotioneel leren praktisch, effectief en leuk te maken.

Leer het kind de (informele) leider kennen

Dat is gelukt, want Kwink groeit snel en wordt nu al op ruim 750 scholen gebruikt. We zijn er trots op dat duizenden leerkrachten en ruim 180.000 leerlingen elke dag bezig zijn met SEL. De afgelopen vijf jaar stond de samenwerking met u, als gebruiker,

12-13

centraal. Alle waardevolle input

Het preventiegesprek

die we krijgen nemen we mee in de vernieuwingen die we jaarlijks doorvoeren. Zo bouwen we samen misschien wel aan de sterkste SEL-methode van het land.

16-17

Dit schooljaar starten we – op ver-

Kwink-coachverdiepingstraining

zoek van leerkrachten – met het aanbieden van vaste strategieën die we Kwink-slagen noemen. Bijvoorbeeld voor het oplossen van een conflict. Kraakhelder voor de leerling, waarbij de herhaling zorgt voor de juiste inoefening. Van de

Start SEL en Kwink met ouders

@leuke en pakkende kreet!

Kwink-slagen zijn posters beschikbaar zodat u deze strategieën goed zichtbaar kan maken binnen de school. Natuurlijk ben ik ontzettend benieuwd hoe de Kwink-slagen bij u op school werken.

En verder...

6- 7 11 14 15 19

Nieuw in Kwink: Kwink-slagen De Gouden Weken Kwinkmeting: Kwink voor jubilea ‘Een moeilijk kind heeft het moeilijk’ SEL-inspiratie

Meteen van start met het creëren van een gezellige groep? Bekijk het katern ‘Kwink & de Gouden Weken’ met 30 energizers en de XL-poster voor de Gouden Weken. Ik wens u een prachtig schooljaar toe. Wouter Siebers projectleider Kwink

Vijf jaar Kwink! Kwink is jarig en viert haar eerste lustrum. Samen met u en… dánkzij u! Want Kwink voor sociaal-emotioneel leren is vanaf het eerste moment door leerkrachten bijzonder goed gewaardeerd. Niet voor niets werken er nu al ruim 750 scholen mee. Voor het realiseren van een veilige, sterke groep waarin kinderen voor elkaar opkomen en zich in elkaar leren te verplaatsen. Op basis van belangrijke sociaal-emotionele vaardigheden voor nu en later. Samen met de scholen hebben we als makers veel geleerd over wat echt werkt en wat

den ten er h c ov rkra Lee ief meevan K act erken t vers

kinderen leuk vinden. Kijk mee in het Kwink-plakboek met beelden uit die eerste vijf jaar!

Ik kan mijn lijf inzetten om rustig te worden.

Ik kan op een goede manier communiceren. aandachtig

bescheiden

Ik kan op een creatieve manier met problemen omgaan.

hebberig

Kwink koelkast poster

Ik kan bedenken hoe ik een ander de beste hulp kan geven.

ontspannen

Ik doe mijn voordeel met wat ik dit schooljaar allemaal geleerd heb. Hink-stap-sprong. Het schooljaar is weer (bijna) om! chagrijnig

Adem in, adem uit Iedereen is weleens zenuwachtig. Als je een spreekbeurt moet houden bijvoorbeeld. Het is dan fijn om te weten hoe je kunt ontspannen. Je ademhaling is dan je grootste vriend. Als je goed op je ademhaling let, hoe je inademt en weer uit wordt je lijf vanzelf rustiger en minder gespannen. Probeer het maar eens! Je kunt het bijvoorbeeld ook oefenen als je een keer niet kunt slapen.

beledigd

Samen bespreken

Stress gaat altijd vanzelf over. Dus vooral niks aan doen.

Dit spel speel je buiten. Maak van stoepkrijt een hinkelbaan. Ga samen om de hinkelbaan staan. Bedenk vier dingen die jij dit jaar met Kwink hebt geleerd. Op de afbeelding hiernaast zie je vier Kwinkdieren. Teken het dier ook op jouw baan of zet daar een kruis. Elke keer als je een dier of kruis tegenkomt roep je een woord. Bijvoorbeeld ‘samenwerken – probleem oplossen – blij – rustig worden’. Leg na het springen uit wat je met de woorden bedoelt.

op mijn gemak

Samen bespreken

Ik wil altijd helpen, maar alleen als ik daarvoor gevraagd word. Samen bespreken

Elk probleem kun je oplossen.

Condor of Kalkoen* prettig

Help! Hulp krijgen van een ander is fijn. Maar hoe weet je of iemand hulp wil? Door het te vragen! Spreek af dat je de komende tijd eerst checkt of iemand hulp wil voordat je de hulp geeft. Dat is nog moeilijker dan je denkt.

Wil hij wel hulp?

Probleem?

Draai het om!

School en thuis werken samen aan SEL met de Koelkastposter

or Kwink… óók vo ng va op se ol ho voorsc en BSO

afgeleid

geïnteresseerd

Zie jij snel een probleem, of ben je juist iemand die graag in oplossingen denkt? Bedenk met elkaar vier problemen die jullie weleens in huis hebben. Bijvoorbeeld wie de vaatwasmachine inruimt of de hond uitlaat. Of misschien is er wel eens gedoe over wanneer je naar bed mag. Het is onhandig om steeds hetzelfde probleem te hebben. Probeer hier samen een oplossing voor te bedenken zodat je het probleem voortaan niet meer tegenkomt.

In de Kwink-les heb je het gehad over Condor en Kalkoen. Ze helpen je om goed te communiceren. Condor is rustig, luistert goed en zorgt voor overzicht en denkt na voordat hij iets doet. Kalkoen praat veel, luistert niet goed en heeft soms iets al gedaan voordat hij heeft nagedacht. Schrijf onder Condor en Kalkoen hoe jullie thuis met elkaar communiceren. Wanneer als Condor en wanneer als Kalkoen? Wat zijn de voor-/nadelen?

aardig

blij

buitengesloten

Kwink is een uitgave van

voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl

rustig

* introductie van deze karakters volgt in les 18 op school

l Poster

4 van schooljaar 2018-2019

Het Kwi nk b ma asisg alle azine: so Kwi ver en S nk EL

Al in tijd e he e tK nv vo win rolij l in k m ke sp a po ira ga st tie zin er e,

sc Een h i kl m ool jsco eu e , g k rp t d ew ar la e K o op at w nn we in e ds k n tri jd

fDe ona e li jk e k n a h in g s E r ke n n s ie is comm ne v r te In ent ti e s e r k ls a K w in k c h s ti re th e o ngoed o d w u o rb de

c Tra bo oac inin rge he g v n o s om oo p d S r Kw e e EL g ink ige oe ns dt ch e oo l

Nieuw e le effecti sopbouw: overzic ever en htelijk er

Ext r de a aan p d Go eriod ach t ud en e van voor We kende Spe e met lse ken nism Kwin ak k kind voor jo ing eren nge

O ste nde vo uni rKw or d ng co ink e ac h

E we xtra i rkv nfo vo bela orme rmat orb ng n ie kra eeld van over en h ch ge t va dragoed et nt ge ran n siti de e

In them

n nke t e h r k n i Kw

rs kte w a r ka bou ss: ven e n T bo j e r de a K oo v

Feestelijke terugblik

lpt he er d l v re we en o ren prat ties e i o d n De dere n em n e i g k ei

FEEST!

nspireren d mafilmp e, korte jes over SEL

Successen moet je vieren!

n voor uwstene Extra bo jke thema’s belangri

9: in 201 hap Nieuw burgersc n chten lesse extra mensenre en

OR K VO KWIN SCHAP ER HTEN BURG EC R ENSEN EN M

‘Juf, g weer K aan we winke n?’

Groot enthousia sm voor Kwink-klant e enbijeenkomsten

SEL-congres gewaardeerd met een 8,3

wint gratis IBS El Habib ent Kwink m e n n o jaarab op NOT 2019

Nieuw in Kwink! Kwink-slagen: oplossingsstrategieĂŤn

Kwink-slagen

We maken in Kwink regelmatig gebruik van stappenplannen of versjes om kinderen duidelijk te maken hoe ze een situatie het beste kunnen oplossen. We voegen nu zogenaamde Kwink-slagen toe aan de lessen om ervoor te zorgen dat de kinderen deze strategieĂŤn beter begrijpen en makkelijker kunnen toepassen. Een Kwink-slag is een oplossingsstrategie om een probleem aan te pakken. Denk bijvoorbeeld aan het oplossen van een conflict, het vergroten van de concentratie, het omgaan met keuzes en positief communiceren. Elke Kwink-slag krijgt een eigen poster en filmpje. Zo kunt u de Kwink-slagen die van belang zijn binnen uw school breed uitdragen. Met teamleden, leerlingen ĂŠn ouders. Zo wordt Kwink nog duidelijker en praktischer. We testen

Vernieuwde digibordomgeving

de Kwink-slagen dit nieuwe schooljaar. Aan het einde van het schooljaar leggen we die vast voor een langere periode. Daarom horen we graag wat uw ervaringen zijn!

De eerste keer dat u het Kwink-digibord weer opent ziet u de vertrouwde lesomgeving in een nieuw jasje. Het design is opgefrist en de digitale omgeving past zich nu automatisch aan de grootte van uw digibord aan. Zo kunnen de kinderen de lessen optimaal volgen.

Kwink-slagen werken!

Onderbouwlessen De wereld van het jonge kind is een wereld van

Spelend leren

ontdekken en beleven. Jonge kinderen leren mĂŠĂŠr en beter door het prikkelen van de zintuigen en het echt ervaren. Als kinderen ouder worden kunnen ze ook op andere manieren gaan leren. Kwink maakt dit

schooljaar een aparte planning voor de onderbouw. Soms zullen doelstellingen iets afwijken van die van midden- en bovenbouw. We proberen zo goed mogelijk aan te sluiten, maar zetten de ontwikkelingsbehoefte van het jonge kind voorop.

Digitaal magazine voor ouders Ouderbetrokkenheid is een interessant en vaak ook ingewikkeld vraagstuk. Hoe kan een school ouders bereiken op een voor ouders passende manier? Kwink biedt vanaf nu een compleet nieuw magazine voor ouders. Ouders kunnen zo eenvoudig kennismaken met de achtergronden van SEL, de lespraktijk van Kwink en waarom ouderbetrokkenheid zo belangrijk is bij SEL. Het magazine is vanaf oktober te downloaden vanaf het prikbord.

Tip: plaats de link naar dit Kwink

magazine in uw eerste nieuwsbrief van dit schooljaar. Goed voor de ouderbetrokkenheid.

Op bezoek bij Matthijs Jansen, de man achter www.despelles.nl.

SEL in beweging

Groep 8 van basisschool De Brug heeft pauze, maar de twaalf meisjes en acht jongens hangen nog wat rond in het lokaal. De musicalrollen moeten namelijk verdeeld worden. Er wordt druk overlegd met meester Matthijs. Tot hij ze allemaal nog even naar buiten stuurt, voordat de gymles begint.

Nog maar net in de gymzaal aan-

terug bent voordat die stilligt.

Winnen

gekomen, zijn een paar jongens

De kinderen laten hun hoepel vrolijk

Twee dikke matten zorgen voor

al klaar met omkleden. Ze mogen

tollen en lopen zelf zo snel mogelijk

een wedstrijdje ‘jongens tegen de

helpen om hoedjes te stapelen.

het rondje. Opvallend is dat, on-

meiden’. De ene dikke mat ligt in

Eén van elke kleur per stapel. De

danks het fanatisme en het grote

een hoek van de zaal. Schuin aan

jongens gaan enthousiast aan de

aantal kinderen, er geen botsingen

de overkant ligt de andere. De

slag en vertellen de volgende klas-

zijn.

kinderen staan achter de matten.

genoot die de zaal in komt wat er

Bijna iedereen is terug bij de hoepel

Met twee tegelijk springen ze op

moet gebeuren. Ze werken door

voordat deze stil op de grond ligt.

de mat. Zo ‘duwen’ ze de mat over

tot alle kinderen in de zaal zijn. Dan

Tijd voor een uitdaging: als je terug

de lijn aan de andere kant van de

begint Matthijs met de les.

bent, leg je een blokje in het midden

zaal. De jongens winnen drie keer.

van je hoepel. Je moet dit onder de

Zelfs als Matthijs meedoet bij de

Zweet

draaiende hoepel door doen. Er

meisjes.

Elk kind krijgt een hoepel en staat in

wordt keihard gerend en strategisch

‘Maar het gaat niet om winnen

het veld binnen de blauwe lijnen.

met blokjes onder de draaiende

in mijn lessen,’ zegt Matthijs. ‘Bij

Een brede strook om het veld heen

hoepel gemanoeuvreerd. Matthijs

“domweg” een potje voetbal gaat

is vrij. De opdracht is simpel: laat je

deelt complimenten uit voor mooie

het om de macht van de sterkste.

hoepel draaien, ren een rondje om

acties. Het zweet staat nu al op

In mijn lessen gaat het erom dat je

het veld en zorg dat je bij je hoepel

menig voorhoofd!

beweegt en daar plezier in hebt.’

SEL ook in andere lessen

Wat er in de gymzaal gebeurt,

In een nagesprek over situaties in

gaan de kinderen tegenkomen in

de gymzaal raak je snel de kern.

de ‘grote wereld’. Nu kunnen ze

Omdat er dáár uitkomt wat je

nog veilig oefenen.

werkelijk doet en niet wat je dacht te zullen doen.

Er moet iets gebeuren

Ik leg nadrukkelijk de verantwoor-

‘Het begon allemaal toen ik in een

delijkheid bij het kind terug. Wie wil

gymles een meisje vijf minuten zag

je zijn? Een kind zei een keer: “Ik kan

stilstaan, vragend om de bal. Toen

echt niet tegen mijn verlies. Ik krijg

ze die eindelijk had, zei haar buur-

er zo’n raar gevoel van.” Dat is een

man: “Geef maar aan mij.” Ze gaf

waardevolle ervaring. Het gesprek

die bal zo af! Er moet iets gebeuren,

daarover is belangrijk voor dat kind.

dacht ik toen.’

Andere kinderen vertelden dat zij

Het belangrijkste in een spelles vindt

het ook moeilijk vonden en gaven

Matthijs dat kinderen zich kunnen

tips hoe zij daarmee omgingen. Dat

uitleven. Ze zitten een groot deel

zijn levenslessen.’

van de dag stil. Door een spelles ervaren ze dat bewegen vrolijk

Topscore!

maakt. Het lichaam wil het eerst

Matthijs Jansen deelt op www.de-

niet, maar na het bewegen voel je

spelles.nl zijn ideeën voor leuke spel-

je lekkerder. Er komen andere stofjes

len. Hij heeft veel volgers en zelfs

in je hersenen vrij dan wanneer je in

het Jeugdjournaal kwam bij hem in

de klas op je stoel zit.

de les kijken. Zijn spel ‘Mastermind’ is miljoenen keren bekeken.

Kansen voor sociaal-emotioneel

Benieuwd naar het spel en het

leren

Jeugdjournaalitem? Zoek op You-

Natuurlijk gaat het weleens mis in

Tube met de zoekwoorden spelles –

de les. Maar dat is niet erg, vindt

mastermind – jeugdjournaal. l

Matthijs. ‘Er zijn collega’s die daar een beetje bang voor zijn. Ik denk, laat maar gebeuren, want vervolgens kun je het ergens over hebben. Een voorbeeld van wat fout ging, is volgens mij effectiever dan tien gesprekken over hoe je je zou moeten gedragen.

Tip van Matthijs Wil je even lekker bewegen met een groep kinderen, colle-

Ik heb vroeger op hoog niveau

ga’s of ouders? Maak tweetallen. Geef elk tweetal een sta-

getennist. Daar zag ik al dat bij

pel hoedjes en leg daar bovenop een tennisballetje. Deze

sport de ware aard van een mens bovenkomt. Je kunt zeggen: “Ik

stapel zet het tweetal tussen hen in. Roep bewegingen.

laat mensen voorgaan.” Maar in de

Bijvoorbeeld: hoofd, schouders, knie, jumping jack, dribbel,

spelles komt het erop aan. Laat je

teen, hoofd, knie enz. Bij ‘Go!’ moet je proberen als eerste

dan nog steeds iemand voorgaan of wil je zelf als eerste bij de bal zijn? Blijf je eerlijk om je doel te bereiken?

het balletje van het hoedje af te pakken. Altijd goed voor lekker bewegen en plezier.

e s e f t e = l p i j e k o r s c g h e o g o i l l l j a e a r! z e G

Hoe houd je collega’s betrokken?

Tips van een Kwink-coach

De Kwink-coach Esther Veldman

Kwink-coach CBS ‘Het Startblok’ in Harderwijk Leerkracht van Plusklas Gaat vol voor groepsvorming Is ook trainingsacteur (www.lastigeouders.nl)

Leer het kind (de informele leider) kennen Een nieuw schooljaar, een nieuwe

eerste weken echt te investeren in

klas! Hoewel, de klas is nieuw voor

contact met de informele leiders uit

jóu. Je collega die de groep vorig

je groep. Om dat mogelijk te maken

jaar had, kent de kinderen door

hebben wij op school extra vervan-

en door. Hoe benut je de over-

ging geregeld vanaf week 2, zodat

dracht van de vorige leerkracht

je even iets een-op-een kunt gaan

nu zo goed mogelijk als het gaat

doen met een kind uit je klas. Ga

om positieve groepsvorming?

even een balletje trappen, basket-

‘Complimenteer klassikaal, want alles wat je aandacht geeft, groeit!’

ballen, een rondje lopen, samen iets

Uiteraard bespreek je deze dingen

Bij ons op school is de afspraak dat

kleuren, tafelvoetballen of nagels lak-

ook klassikaal, juist in die eerste

bij de overdracht ook de zoge-

ken. Tijdens deze activiteit stel je open

weken. Dan worden jullie samen,

naamde ‘informele leiders’ worden

vragen aan het kind: Wat zijn je hob-

de leerkracht en de groep, ver-

genoemd. In elke klas heb je wel

by’s? Wat vind je leuk in de klas? Wat

antwoordelijk voor een fijne groep.

een aantal kinderen naar wie de

vind je lastig? Hoe kan ik je helpen?

Als je deze stappen ook nog een-

andere kinderen als vanzelf luiste-

Vraag vooral ook hoe het kind naar

op-een neemt met een informele

ren. Dat kan op een positieve ma-

de klas kijkt: Wat is dit voor een klas?

leider, is de kans groot dat die infor-

nier gaan, maar er zijn ook informe-

Wat vinden de meeste kinderen leuk?

mele leider andere kinderen voor-

le leiders die de groep als het ware

Waar zijn ze goed in? Wat vinden ze

gaat in het doelgedrag.

‘naar beneden’ trekken. Als je een

lastig? Hoe is de sfeer? Hoe gaan

Vervolgens is het zaak om elke keer

tijdje met de groep optrekt, ontdek

ze om met ruzie? Wat voor soort klas

te benoemen als je iemand iets ziet

je ze vanzelf. Maar, als het om ne-

zou jij willen dat het was? Hoe kun-

of hoort doen wat de groep positief

gatieve informele leiders gaat, ben

nen wij daar samen voor zorgen?

beïnvloedt. Complimenteer klassi-

je vaak al te laat. Het kind is weer in

Wat doe jij dan en wat doe ik om je

kaal, want alles wat je aandacht

zijn ‘rol’ gekropen, en om dát dan

daarbij te helpen?

geeft, groeit! l

nog positief om te buigen, is lastig. Investeer in goed contact met de informele leiders Daarom is het een goed idee om de

Goede start met het team maken? Download de presentatie ‘Een gouden start’ op: www.kwinkopschool.nl/groepsversterkers.

Kwink is een uitgave van

voor inspirerend onderwijs â&#x2014;? www.kwinkopschool.nl

Kwink is een uitgave van

voor inspirerend onderwijs â&#x2014;? www.kwinkopschool.nl

e s e f t e = l p i j e k o r s c g h e o g o i l l l j a e a r! z e G

De Gouden Weken De Gouden Weken: die eerste zes tot acht weken van het nieuwe schooljaar zijn cruciaal voor het creëren van een fijne sfeer in de groep. Wordt het een positieve, hardwerkende groep waarin kinderen voor elkaar opkomen of een negatieve groep waarin lang niet iedereen zich veilig kan voelen? Een leerkracht die het belang van de Gouden Weken begrijpt - en dus actief aan een positieve groepsvorming werkt – gaat voor

Maak van een klas een groep

fases van groepsdynamica vast. Bij

Kinderen zitten op school in een

een geleide groep plaatst een leraar

hoe dit proces verloopt hangt

groep. Een groep heeft volgens Wijs-

de norming bewust voor de stor-

sterk af van de leider van de

man (2013) de volgende kenmerken:

ming. Zo zorgt zij ervoor dat de groep

groep. Ofwel: welke regels

de schoolafspraken overneemt.

horen bij het realiseren van een

D irecte interactie: direct contact

gezellige groep?

tussen de groepsleden. l

Forming (vorming)

G ezamenlijke waarden, doelen

het sterkst in de fase en heeft dus

en normen: elke groep ontwikkelt

de macht; kinderen zoeken hun

zijn eigen stijl, samengevat in

Adjourning (opheffing)

gezamenlijke uitgangspunten. l

S torming: centrale vraag is: wie is

Norming (normering)

G roepsstructuur: een netwerk van

plek en de rollen worden verdeeld. Het is belangrijk dat de leerkracht haar leidende rol vanaf de eerste

onderlinge relaties waarbij de

dag pakt en de normen (afspra-

groepsleden rollen vervullen en er

ken en regels) vaststelt en die ook

leiders en volgers zijn.

Performing (prestatie)

Storming (bestorming)

zelf in haar gedrag laat zien. Energizers!

Ziet u bovenstaande kenmerken voor de herfstvakantie terug in uw

In de Gouden Weken spelen de eer-

Neem in de eerste weken tijd om stil

groep? Dan is het vormen van een

ste drie fases van groepsdynamica:

te staan bij het vormen van een ge-

groep geslaagd.

F orming: de groep leert elkaar

zellige groep. Doe elke dag energi-

kennen, iedereen laat zich van zijn

zers, gericht op groepsvorming. Op

Fases van groepsdynamica

beste kant zien, kinderen zoeken

zoek naar inspiratie? Gebruik de tips

Een groep ontwikkelt zich in herken-

‘gelijkgestemden’. Ofwel: ‘Hoe

op de Gouden Weken-poster van

bare fases. Tuckman (1965) stelde vijf

worden wij een gelukkige groep?’

Kwink. En uit het speciale katern! l

Kwink is een uitgave van

N orming: de normen ontstaan,

voor inspirerend onderwijs ● www.kwinkopschool.nl

een leuk schooljaar voor iedereen.

Het preventiegesprek Kees van Overveld

Marit komt de klas binnen. ‘Meester, Niels heeft mij geschopt.’ ‘Ook goedemiddag Marit, ga maar naar je plaats.’ ‘Ja, maar hij heeft mij geschopt hoor!’ Er klinkt een harde stem uit de gang: ‘Echt niet, heb ik niet gedaan!’ De leerkracht draait zich om en loopt de gang in. ‘Wil je even rustig doen, Niels?’ ‘Ze liegt gewoon, ik heb niet geschopt.’ ‘Soooooo, echt wel,’ klinkt het uit de klas. Het is Mila, vriendin van Marit. ‘Kijk eens, er zit een blauwe plek op mijn been,’ klaagt Marit.

Inleiding

De donderpreek

Dit is het vijfde artikel in een reeks

We gaan vaak pas serieus met leer-

van vijf over de competenties voor

lingen in gesprek als het leed al is

Het preventiegesprek

sociaal-emotioneel leren. Dit keer

geschied. De leerling wordt apart

Ik geef leraren vaak de suggestie

staan de morele competenties

genomen en krijgt een donderpreek

om een preventiegesprek te voeren.

van leerlingen centraal. Het gaat

over het vertoonde gedrag (‘Wat

Dit zijn gesprekken die je voert met

om de keuzes (goed en fout)

heb ik nu weer over jou gehoord?!’

slechts enkele leerlingen uit je klas.

die kinderen maken, iedere dag

of: ‘Waarom heb je dat gedaan?’).

Het gaat om de leerlingen die vaak

opnieuw.

De leerling is compleet voorbereid

bij 80% van de problemen betrokken

Situaties met lastig gedrag zijn voor

op dit soort gesprekken en weet wat

zijn. Het gesprek wordt gevoerd op

leraren vaak als puzzels met 1000

de beste strategie is: je mond hou-

een moment dat er geen conflicten

stukjes die je binnen een minuut

den en alles lijdzaam ondergaan,

spelen. In een preventiegesprek stelt

aaneengelegd moet hebben. Een

anderen de schuld geven of de

een leraar zich enigszins kwetsbaar

onmogelijke opgave.

leraar voor de voeten werpen dat hij

op met als doel de leerling te betrek-

In dit artikel ga ik in op het pre-

altijd dezelfde leerlingen de schuld

ken bij de oplossing van problemen in

ventiegesprek. Het is een techniek

geeft. De toon van het gesprek is

de klas.

voor leraren die je kunt gebruiken

vaak emotioneel: boosheid, frustratie

Wat zeg je precies in zo’n gesprek?

als kinderen herhaaldelijk de fout

of woede kunnen zowel de leraar als

In het kader is een reeks voorbeeld-

ingaan met hun keuzes.

de leerling in de weg zitten. Emoties

zinnen opgenomen die kunnen

leiden zelden tot een bevredigend

worden gebruikt en aangepast.

gesprek. Het kan ook anders…

Achtergrondinformatie

Als de leerling om wat voor reden Voorbeeldzinnen van het preventiegesprek

dan ook niet meewerkt aan een

Gisteren/ vorige week / …

oplossing, dan neemt de leraar een

Schrok ik heel erg toen jij / werd ik erg verdrietig toen jij / voelde ik mij

wat steviger houding aan en komt

erg naar toen jij

hij met een driestappenplan. In dit

ineens zo boos deed / klasgenootje X sloeg / mij uitschold / …

driestappenplan kan bijvoorbeeld

Ik wil je graag vragen wat ik kan doen als dit weer gebeurt. Ik zou het

het volgende gezegd worden:

fijn vinden als we problemen samen kunnen oplossen. Wat zou je prettig vinden? / Wat wil je graag dat ik doe? / Wat is jouw

Stap 1: Als je weer zo boos wordt, zal

handleiding? / Zijn er ook dingen die ik niet moet doen? / Zijn er ook

ik eerst je naam noemen: Suus. Als

dingen die je niet prettig vindt in zo’n situatie? / …

je luistert, steek ik mijn duim op en

Wat zou jij kunnen doen?

weten we alle twee dat het is gelukt. Stap 2: Als het nog niet is gelukt om

Indien de leerling zich coöperatief opstelt:

rustig te worden, dan zal ik voor

Fijn dat je dit zegt! / Dat is een mooie oplossing. / Die tip ga ik de vol-

de tweede keer je naam noemen,

gende keer gebruiken. / Dank je wel! / …

maar iets harder: Suus! Als je dan

Dank je voor het gesprek / Fijn om even met je gesproken te hebben / …

luistert, steek ik mijn duim op en weten we alle twee dat het is gelukt.

I ndien de leerling zich niet coöperatief opstelt, geen idee heeft wat

Stap 3: Als ook stap 2 niet helpt, dan

hij moet antwoorden, onverschillig reageert op de vragen:

volgt de laatste stap. Ik zeg dan:

Jammer dat je voor mij geen antwoord hebt / Ik vind het niet prettig dat je

Suus, ik heb twee keer gevraagd

zo reageert/ Ik zie dat je het moeilijk vindt om een antwoord te geven / …

of je wilt stoppen maar je doet het

Als er nog een keer een situatie komt waarin je zo boos/woedend/ver-

niet. Dat is jammer. Je hebt nu een

drietig / … wordt dan zal ik…

keuze: echt stoppen of er volgt een

Stap 1: ik zal eerst…

consequentie.

Stap 2: als het dan nog niet lukt dan zal ik… Stap 3: de laatste stap is dat ik…

Een programma als Kwink helpt

Snap je wat ik zojuist heb uitgelegd? / Wil je nog iets zeggen hierover? /

kinderen om na te denken over

Heb je nog een vraag? / Heb je toch zelf nog een idee?…

gedragsalternatieven in allerhande

Wat vind jij een goede consequentie als je niet luistert?

situaties. Voor sommige leerlingen

Nu ik zeker weet dat je het snapt, gaan we het zo doen!

is dat niet genoeg. In die gevallen

Dank je voor het gesprek / Fijn om even met je gesproken te hebben / …

is het preventiegesprek een praktisch middel om leerlingen

Bronnen Overveld, K. van (2017). SEL. Sociaal-emotioneel leren als basis. Huizen: Uitgeverij Pica.

bewust te maken van de keuzes die voorhanden zijn! l

Kees van Overveld Auteur Groepsplan Gedrag en SEL Sociaal-emotioneel leren als basis. Kees van Overveld werkt op dit moment aan een nieuw boek: Gedragsoplossingen. Het gaat over zijn werk als probleemoplosser in moeilijke klassen. Het boek is vanaf september 2019 te koop. www.keesvanoverveld.nl

Kwinkmeting Kwink voor jubilea Kwink bestaat vijf jaar! Reden voor een bescheiden feestje. (Niet al te uitgebreid natuurlijk, dat doen we liever over twintig jaar…) Een mooie aanleiding om eens vanuit Kwink-perspectief te kijken naar een verschijnsel dat zich op elke school kan voordoen: het jubileum van een collega. In veel gevallen wordt het jubileum ruim van tevoren aangekondigd door de jubilaris zelf, gevolgd door een hoopvol: ‘Het hoeft niet al te uitgebreid hoor, daar ben ik veel te bescheiden voor…’ Daarna volgt een spannende periode van voorbereiding. De leerkracht wordt een paar keer geheimzinnig verzocht van lokaal te ruilen met een collega, omdat die ‘iets wil bespreken met de kinderen’. Wekenlang vind je als aankomend jubilaris de resten van deze ‘besprekingen’ terug in je lokaal. Zo’n getal 25 van papier-maché laat – hoe goed verstopt ook – zijn sporen na. Overigens zijn er ook altijd een paar kinderen die de geheime verrassing net niet helemaal doorgronden en daarom navraag doen bij de jubilaris zelf: ‘Werkt u al echt 25 jaar op onze school, meester?’ Of: ‘Ik heb geld mee voor je afscheidscadeau…’ En dan, als de voorbereidingen eindelijk ten einde zijn, is de grote dag daar: het feest. Met natuurlijk een toespraak van de directeur, met opmerkingen waarvan je nooit helemaal zeker weet of ze nou als compliment bedoeld zijn. (‘Fantastisch, hoe jij je staande houdt in de chaos die je steeds weer creëert!’). Het team heeft een lied of ‘stukje’ voorbereid waar de jubilaris beleefd naar moet luisteren. Vaak is er ook een bijzonder cadeau, waarop de jubilaris dan wat lauw en aarzelend reageert. En ten slotte kan de aanwezigheid van partner of familie ook een extra dimensie geven aan het feest. Zo heb ik zelf eens een (door mijzelf uiteraard hilarisch gevonden) imitatie gegeven van een collega, die net niet helemaal lekker uitpakte. Compleet met sigaar en al deed ik voor hoe hij over zijn vakantie vertelde: ‘Marjet wilde naar Frankrijk.’ ‘In een hotel?’ ‘Nee, Marjet wilde kamperen.’ ‘Drie weken weg geweest?’ ‘Nee, Marjet wilde maar twee weken.’ ‘Mooie steden gezien?’ ‘Nee, Marjet wilde de natuur in.’ ‘Leuke mensen ontmoet?’ ‘Nee, Marjet…’ Vond Marjet niet leuk. Zij dacht ook dat hij al vijf jaar geen sigaren meer rookte. Al met al maakt het gemiddelde jubileum de behoefte aan sociaalemotioneel leren alleen maar groter. En daar kunnen wij dan de komende jaren weer mee vooruit! Erik Idema

Sociaalemotioneel leren thuis

‘Een moeilijk kind heeft het moeilijk!’

Ouderinformatie

Door Tea Adema, trainer bij De Opleiding tot kinderen opvoedcoach

‘Daar wil ik er wel tien van hebben!’ Als je dat hoort, dan weet je het al. Dat gaat over een kind dat gemakkelijk is in de omgang. Gewillig, gehoorzaam, flexibel en ook nog eens vriendelijk. Maar een moeilijk kind dan? Wat is dat eigenlijk? Hoe kan moeilijk gedrag ontstaan en wat doe je eraan? Hebben we moeite met een kind?

Het mooie is tegelijkertijd: geef je

Wat kunnen we doen voor een

Dan begrijpen we dat kind vaak

positieve reacties, dan krijg je uit-

moeilijk kind?

minder goed. Misschien is het intro-

eindelijk ook iets positiefs terug. En

Een moeilijk kind is een kind dat

vert, beschikt het over minder taal

dát is de sleutel om kinderen met

het moeilijk heeft. Het kind heeft

om zich goed te uiten en heeft het

moeilijk gedrag te helpen!

ons dus hard nodig. De bal ligt

minder behoefte aan anderen…

bij ons als opvoeders: wij kunnen

Misschien is het wat meer rigide

Hoe kan moeilijk gedrag

onze eigen houding en gedrag

in zijn gedrag, valt zijn natuurlijk

ontstaan?

aanpassen. Dus niet net zo bo-

drive om iets te leren minder op

Kinderen die al op jonge leeftijd

zig en moeilijk terug reageren,

of lijkt het vaker in de verdediging

negatieve reacties hebben gekre-

maar moeite doen om het kind te

te schieten… Of het heeft andere

gen op hun oorspronkelijk goede

begrijpen. Dan help je het door

karaktertrekken die het moeilijker

bedoelingen, hebben geleerd dat

lastige situaties heen, maak je

maken om het gedrag te kunnen

wat ze geven niet veel zin heeft. Ze

de wereld begrijpelijk door zaken

doorgronden. Dan ontstaat er

zijn het vertrouwen in volwassenen

goed uit te leggen, troost je als je

algauw een negatieve vicieuze

en in een goede afloop vergeten.

eigenlijk boos wilt doen, bewaar

cirkel.

Ze hebben de hoop domweg op-

je je geduld om werkelijk te kun-

gegeven: ‘Positieve aandacht is

nen zien, te horen en te begrijpen

Wat je geeft, krijg je terug

voor mij niet weggelegd!’ Dat wil

wat nu zo lastig is voor dit kind. Je

Gedrag en reacties daarop slijten

trouwens niet zeggen dat ze ook

moet dus de tijd nemen om het

vaak in. Ze vormen een patroon.

geen positieve aandacht gekregen

kind goed te observeren, je te

Herkenbaar? Vast wel, want je ver-

hebben, maar ze hebben er geen

kunnen verdiepen in zijn behoef-

wacht zelf ook vaak automatisch

antenne (meer) voor. Daar komt bij

ten, te kunnen ‘her-vertalen’ wat

een bepaalde reactie van iemand

dat als je de indruk hebt dat je toch

het kind zelf (nog) niet duidelijk

die je goed kent. Tja, en wat je

een moeilijk kind bent, dan doet het

kan maken. Als dat je lukt, ga je

verwacht, heeft ook de neiging uit

er ook niet meer zo toe. Hun enige

ook van dit kind genieten, omdat

te komen. Alleen al doordat jouw

uitweg is dan om hun imago van

je diepe banden met hem of haar

eigen houding dat vaak uitlokt.

‘moeilijk kind’ waar te maken…

aangaat.

Kwink-coachverdiepingstraining

p een druilerige woensdagmiddag komen zeven Kwink-coaches naar

Amersfoort voor de verdiepingstraining. â&#x20AC;&#x2DC;Ouders denken dat wij vrij zijn op woensdagmiddag,â&#x20AC;&#x2122; zegt een van hen.

Training en borging

Mogelijkheden en taken

Hoe SEL is je team?

Marijne Sammels, de Kwink-coach-

Marijne deelt kaartjes uit voor een

trainer, vertelt aan welke voor-

oefening. Ze houdt het Kwink-

waarden een Kwink-coach moet

coach-katern omhoog.

voldoen: ‘Kennis hebben van SEL,

‘Die heb ik in de trein hierheen nog

de fases van de groepsvorming en

even doorgelezen,’ fluistert Donna

zélf Kwink-lessen geven. Zo blijf je

tegen Purdy. Purdy knikt. ‘Ik ook.’

ervaren wat de inhoud van de les-

‘De oefening die we nu gaan doen,

sen is en wat het van een leerkracht

staat in het katern. De kaartjes die

vraagt om ze te geven.

jullie hebben gekregen, zitten erin

De taken van een Kwink-coach

als bijlage,’ zegt Marijne.

zijn afhankelijk van je school. Veel

Het is een oefening over conflic-

coaches zijn bezig met het creëren

ten, passend bij de competentie

van draagvlak voor Kwink, kennis

Relaties hanteren. De coaches

aandragen, collega’s ondersteu-

praten in twee groepen over de

nen, het stimuleren van de transitie-

situaties op de kaartjes. Wat is het

momenten en het betrekken van

probleem? Wat kan dit voor gevol-

ouders bij Kwink.’

gen hebben? Hoe kan een moge-

Er wordt geknikt en gehumd. Dit is

lijk conflict op een goede manier

waar de deelnemers op school mee

voorkomen worden?

bezig zijn. Vooral het stimuleren van

De situaties op de kaartjes zijn her-

werken met Kwink en hoe je ouders

kenbaar. ‘Dat had ik gisteren ook!’

erbij kunt betrekken, zijn onderwer-

klinkt het. En: ‘Ik heb precies zo’n

pen waar ze meer over willen weten.

collega.’ Op de agenda

Situatie 1

Na een kwartier bespreekt Marijne

Je hebt een vergadering op school. Je vindt het onderwerp niet zo belangrijk. Bovendien moet je om vijf uur op een privé-afspraak zijn. Je stapt halverwege de vergadering op met de mededeling dat je nog een andere afspraak hebt.

Situatie

Situatie 4

hoe dit ervaren is. Er komen positieve reacties.

Nikki: Hoe kan ik ouders meer betrekken bij Kwink?

Marijne: Welke populatie ouders zijn er bij jou op school? Sluit aan bij hun behoeftes en mogelijkheden. Sommige ouders willen uitgebreide, inhoudelijke informatie. Anderen zien liever een klein berichtje over een leuke Kwink-les.

Purdy: Hoe kan ik mijn collega’s ondersteunen bij het gebruik van Kwink?

‘Zet Kwink twee keer per jaar op de 2

Er valt o peens een co in een llega ui belang t rijke co Iederee mmissie n kijkt jo . u aan, daar vo omdat lgens he jij n nog w voor zo el tijd u hebb en. Je heel ko denkt e rt over r na, ma dan da ar zegt t je je ha nden vo aan je ‘moeilij l hebt ke’ gro ep.

s. je precie een piet Je bent half acht ben je om het in k Elke dag oo ol. Soms ke al op scho wil dat el , want je nd wilt ke ee w reid is. Je be or vo ct magazijn les perfe n uit het rto ka at nog w voor de ontdekt azijn halen en het mag keer dat zoveelste is. tje el m een rom

agenda van een vergadering. Dit stimuleert het gebruik en de borging. Bovendien helpt het om SEL levend te houden binnen je school. In plaats van te vragen: Hoe gaat het met Kwink?, doe je een activiteit zoals wij net deden. Dat levert iets op. Je ervaart met elkaar het belang van SEL. Je vindt nog meer suggesties voor activiteiten in het Kwink-coach-katern.’

Marijne: Stel vragen. Vraag bijvoorbeeld wat ze willen veranderen. Luister goed en vraag door. Misschien kun jij als Kwink-coach iets voor ze betekenen. Benoem wat goed gaat. Een positieve ervaring kun je uitbouwen.

Donna en Purdy kijken elkaar aan. ‘Ik ga hem in de trein terug nog wat beter lezen,’ zegt Purdy. l

Start SEL en Kwink met ouders E

en nieuw schoolseizoen. Een nieuwe groep.

Ouderavond over Kwink Kennen de ouders het belang van sociaal-emotioneel leren? Laat ze

Nieuwe uitdagingen. Daarbij

dat meteen aan het begin van dit schoolseizoen ervaren met een

speelt sociaal-emotioneel

presentatie die de makers van Kwink hebben samengesteld hiervoor.

ouderavond over SEL en Kwink. Moeilijk? Niet met de kant-en-klare

leren (SEL) een grote rol.

Een interactieve powerpoint waarbij de ouders ervaren wat SEL is,

Want hoe maak je van een

wat de kracht ervan is en hoe hun kinderen daarmee op school met

groep? En wat hebben kinderen dan nodig aan vaardigheden? Een sterke samenwerking tussen school en thuis bij het aanleren en verder ontwikkelen van sociaal-

behulp van Kwink aan de slag gaan. Een aanrader!

Kinderen laten zelf SEL zien Nodig ouders aan het eind van een schooldag een half uurtje eerder uit. Laat ouders dan actief meedoen met een aantal oefeningen uit een van de Kwinkverzorgen – afhankelijk van hun leeftijd – zelf de les. Ze kunnen het startbeeld en/

cruciaal. Betrek ouders

aan het werk. Zorg voor een compacte

Bijvoorbeeld met de suggesties hiernaast. afb. 2

oefening die ook iets zichtbaars oplevert

aandachtig

Ik kan bedenken hoe ik een ander de beste hulp kan geven.

ontspannen

Ik doe mijn voordeel met wat ik dit schooljaar allemaal geleerd heb. Hink-stap-sprong. Het schooljaar is weer (bijna) om! chagrijnig

beledigd

Samen bespreken

Stress gaat altijd vanzelf over. Dus vooral niks aan doen.

op mijn gemak

Samen bespreken

Ik wil altijd helpen, maar alleen als ik daarvoor gevraagd word. Samen bespreken

Elk probleem kun je oplossen.

Condor of Kalkoen* prettig

Help!

of de hoofdanimatie laten zien en de uitleg geven. Daarna zetten ze hun ouders

begin bij SEL en Kwink.

hebberig

Ik kan op een goede manier communiceren.

Kwink koelkast poster

lessen die u al heeft gegeven. De kinderen

emotionele vaardigheden is daarom direct vanaf het

Ik kan mijn lijf inzetten om rustig te worden. bescheiden

Ik kan op een creatieve manier met problemen omgaan.

Hulp krijgen van een ander is fijn. Maar hoe weet je of iemand hulp wil? Door het te vragen! Spreek af dat je de komende tijd eerst checkt of iemand hulp wil voordat je de hulp geeft. Dat is nog moeilijker dan je denkt.

Wil hij wel hulp? afgeleid

geïnteresseerd

Probleem?

Draai het om!

klas een leuke en veilige

buitengesloten

Kwink is een uitgave van

rustig

* introductie van deze karakters volgt in les 18 op school

blij

aardig

voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl l Poster 4 van schooljaar 2018-2019

voor thuis. Leg vooral nadruk op de transitie Speelse opdrachten, voor thuis: hoe kan dit onderwerp ook thuis verder een rol spelen? Natuurlijk verwijst u

leuke gespreksvragen en aantrekkelijke tekeningen. Speciaal voor SEL thuis!

naar de Koelkastposter.

Deel de SEL-doelen met thuis Het is belangrijk dat kinderen doelen stellen voor het nieuwe schooljaar. Wat willen ze voor zichzelf bereiken als het gaat om sociaal-emotioneel leren? Bespreek die vraag met de kinderen aan de hand van de vijf SEL-competenties: Besef van jezelf, Zelfmanagement, Besef van de ander, Relaties hanteren en Keuzes

afb. 1

maken. Maak hierbij gebruik van de Kwink-wijzer (zie afbeelding 1) of bestel de Roll-up banner van Kwink (zie afbeelding 2). Laat elk kind een mini-poster maken over deze persoonlijke SELdoelen. Die poster gaan ze met hun ouders delen. Dat kan ook weer aan het eind van een schooldag, bijvoorbeeld tijdens een koffie-/thee-inloop. Stimuleer de ouders zoveel mogelijk vragen over de SEL-doelen van het kind te stellen en hoe ze hun kind daarbij thuis goed kunnen helpen. Start eventueel met een poster over uzelf waarin u uw eigen SEL-doelen aan alle ouders en kinderen presenteert.

SEL-inspiratie

SEL-producten en tips

Wilt u naast Kwink nog meer SEL-inspiratie?

Nieuw boek Kees van Overveld

Kwink-memoryspel

Elke leraar heeft er weleens mee te maken gehad:

Kinderen met een grote emotiewoordenschat kunnen

een moeilijke groep.

gedrag beter reguleren. Daarom is het belangrijk

Kees van Overveld geeft in zijn nieuwe boek

en leuk om dit vanaf de kleuterleeftijd te oefenen.

Gedragsoplossingen voor de moeilijke groep con-

Kwink-memory is naast een leuk spel ook een goede

crete handvatten en praktische adviezen. Vanaf

aanleiding om met elkaar in gesprek te gaan.

september 2019 verkrijgbaar bij uitgeverij Pica.

www.kwintessens.nl/kwink-memoryspel

SEL door CASEL

SEL in de praktijk met het SEL-college

Op zoek naar inspiratie om SEL nog beter te implementeren binnen je onderwijs? CASEL, het instituut in de Verenigde Staten dat zich

Bekijk het SEL-college van de makers van Kwink. In

bezighoudt met SEL, heeft een nieuwe interactieve

de verschillende korte colleges krijg je veel infor-

website gelanceerd. Vol met informatie om SEL op

matie over bijvoorbeeld transitie, groepsvorming

school te implementeren.

en een schoolbrede aanpak.

schoolguide.casel.org (Engelstalig)

www.kwinkopschool.nl/sel-college

Gratis pr oef abonnem ent voor de hele school

Kwink bestaat 5 jaar! Al meer dan 750 scholen werken aan sociaal-emotioneel leren op school. Probeer Kwink ook uit. Een sociaal veilige school met Kwink Meer weten? www.kwinkopschool.nl/proefabonnement

Kwink is een methode van

T: 033 â&#x20AC;&#x201C; 460 19 40 E: info@kwintessens.nl