magazine voor sociaal-emotioneel leren
2019 - 2020
nr.
2
De leraar centraal Omgaan met een moeilijke groep
ui
Het Kwink Oudermagazine
tn M e po em et st ba er r e
Nieuw:
Kwink is een uitgave van
voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl
Colofon
Prikbord
Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren
Kwink magazine is speciaal gemaakt voor leerkrachten, intern begeleiders en
Redactie Gerard van Midden, hoofdredacteur Martijn Wabeke, eindredacteur Erik Idema, uitgever Auteurs Tea Adema, Dianne Bos, Erik Idema, Gerard van Midden, Kees van Overveld, Lynette de Ruijter, Wouter Siebers en Esther Veldman.
directieleden die meer willen weten over sociaal-emotioneel leren op school. Kwink
magazine biedt achtergrondinformatie en informatie over Kwink. Om scholen te enthousiasmeren voor sociaal-emotioneel leren in de klas. Veel leesplezier!
Kwink erkend: Gezonde School-activiteit! Kwink is erkend als Gezonde School-activiteit voor het thema welbevinden! Daar zijn we enorm trots op. De Gezonde School-aanpak helpt scholen te werken aan gezondheid en een gezonde leefstijl van leerlingen. Voor leuke activiteiten: www.gezondeschool.nl.
Kwink voor ouders Nieuw: het Kwink Oudermagazine. Over: SEL, het belang van SEL voor de ontwikkeling van kinderen, hoe ziet een Kwink-les
Fotografie Lynette de Ruijter, (p. 4-5), Dreamstime (p.12-14), Ivo Samplonius (p.6-7) Vormgeving Richard Feld
eruit, SEL thuis en nog véél meer. Bekijk het magazine op: www.kwinkopschool.nl/oudermagazine. Kijk ook op pagina 18.
Nieuw! Kwink-kwartet
Uitgever Kwintessens Berkenweg 11 Amersfoort
Voor het herkennen en verkennen van emoties. Met negen
Postbus 1492 3800 BL Amersfoort
heden. € 8,95 per spel: www.kwinkopschool.nl/sel-producten.
T: 033 460 19 40 E: info@kwinkopschool.nl www.kwinkopschool.nl www.kwintessens.nl 2019 - 2020 nr. 2 issn: 2405 - 5956 Alle rechten voorbehouden Overname uit Kwink magazine is zonder voorafgaande toestemming van de uitgever niet toegestaan.
kwartetten. In vijf daarvan tonen Ep, Egel, Varken, Hassel en Mol hun emoties. In de overige vier gaat het over de emoties blij, boos, bang en verdrietig. Met tips voor diverse spelmogelijk-
Kwink-coach trainingen 2020: meld je aan! Ook in 2020 geven we trainingen voor de Kwink-coach, gedragspecialist of intern begeleider. Om het beste uit Kwink te halen. Bekijk de Kwink-trainingen kalender hier: www.kwinkopschool.nl/trainingen-kalender en lees het artikel op pagina 11.
Kijk voor het allerlaatste nieuws op www.kwinkopschool.nl of op het prikbord achter de inlog.
Kwink is geïnspireerd op het boek Groepsplan Gedrag van dr. Kees van Overveld. Dit is een uitgave van Uitgeverij Pica.
Inhoud
6-7 8- 9
SEL-congres groot succes
De leraar centraal
De leraar centraal Op de school waar ik werk staat de leraar centraal. Soms roept dat vragen op. Het gaat toch om de leerling? Zeker! Maar pas als in
12-13
Omgaan met een moeilijke groep
de organisatie de leraar centraal staat kan de leraar op zijn beurt goed voor leerlingen zorgen. Deze visie wordt steeds breder gedragen in het onderwijs. Eva Naaijkens en Martin Bootsma schrijven er kraakhelder over in hun boek En wat als we nu weer eens gewoon gingen lesgeven?
14
Beter dan de VAR
De leraar is de spil waar de hele school om draait. Ik ben daarvan ook overtuigd en zie dat het in de praktijk echt werkt om een school op die manier in te richten. Een goed voorbeeld daarvan is de leraar alle ruimte en tijd geven
15
Sociaal-emotioneel leren thuis
om zich te kunnen richten op het primaire proces. Ik vind het een aangename verrassing om van Kees van Overveld te horen dat dit bij SEL net zo werkt. Op het congres in
18
Nieuw:
Het Kwink Oudermagazine
Chicago, waar hij in oktober 2019 was, zeiden wetenschappers: zet de leraar centraal. Pas als de leraar zelf over voldoende sociaal-emotionele competenties beschikt, kan hij die vaardigheden overbrengen op de leerling. Te lang is er alleen gefocust op de
En verder...
4- 5 10 11 16-17 19
Kwinken in‌ Amersfoort
leerling. Dus: verleg de focus naar de leraar. Daar wordt het onderwijs beter van!
De Kwink-coach Drie vragen aan onze Kwink-coach trainers Kwink voor burgerschap en mensenrechten SEL-inspiratie
Wouter Siebers projectleider Kwink
Kwinken in... De Dubbelster in Amersfoort
De 20 leerlingen van groep 3/4 van basisschool De Dubbelster in Amersfoort druppelen langzaam binnen. Ze hebben net gegymd. ‘Op die poster zijn drie nieuwe mensen in Kwink,’ zegt Ava en wijst naar de gang. Daar hangt inderdaad de nieuwe Kwink-koelkastposter. Duidelijk zichtbaar voor iedereen die de school inkomt. Kwink-slag
Giraf samen de muur metselen. Dat
Juf Saskia (38 jaar) start de nieuwe
blijkt hartstikke handig, want Giraf
Kwink-les. Eerst kijkt de groep terug
kan ook bij de hoge delen van de
op de vorige les waarin ze de Kwink-
muur.
slag ‘Oversteektechniek’ leerde.
De klas heeft geboeid gekeken.
Imme mag de eerste stap van deze
Saskia vat samen wat er gebeurde
techniek voordoen. Ze gaat staan,
en legt de link met de Kwink van de
doet haar rechterhand naar voren
Week: Kies ook eens een ander!
en zegt luid en duidelijk: ‘Stop!’
‘Je kunt leren van samenwerken
Veel kinderen doen met haar mee.
met iemand die je nog niet goed
Deze stap zit er helemaal in bij de
kent,’ zegt ze.
groep.
Harvey vindt dat hij iedereen kent.
De tweede stap is dat je rustig moet worden. Ook die kennen ze nog. Bij de derde stap weet Linde nog hoe
4
Kwink-slagen brengen voor kinderen oplossingsstrategieën in beeld
Saskia schiet in de lach. Hij heeft gelijk. Hij ként iedereen, maar heeft hij ook met iedereen samengewerkt?
de animatie in de vorige les ging.
Samenwerken
Hij schudt zijn hoofd. Hij werkt altijd
De twee Kwink-dieren ruilden van
Vandaag gaat het over samenwer-
samen met Jaro.
plek. Maar wat was ook alweer de
ken. In de animatie bouwt Egel een
‘Dat bedoel ik,’ zegt Saskia. ‘Met
stap?
muurtje. Zijn vrienden kunnen niet
welk ander kind dan Jaro zou jij een
‘Vertel wat je voelt,’ zegt Saskia en
helpen. Giraf biedt aan om samen
keer willen samenwerken?’
herhaalt dit een paar keer. De zin
te werken. Egel kent hem niet. Maar
Harvey kiest Rick. Rick begint te
echoot door de groep.
als Egel moe is, gaat hij toch met
stralen.
Kwinken in de praktijk
nog niet vaak hebt samengewerkt.
dat dus goed gelukt.
Diegene mag je gaan kiezen.’
‘Juist in deze combinatiegroep heb ik
Daarna swingt de hele groep
eraan gewerkt dat de kinderen van
mee op de vrolijke noten van de
groep 4 ook de kinderen van groep 3
Kwink-eindtune. De Kwink-les is klaar
goed kennen en omgekeerd.’
voor vandaag. Volgende week komt het tweede deel aan bod.
Voor Saskia gaat dit zelfs nog verder. De Dubbelster is een kleinschalige school. ‘We vinden het belangrijk dat kinderen veel contact met elkaar hebben. Je leeft niet alleen in je eigen klas. Neem de oversteektechniek. Ik wil dat een kind uit mijn groep dat ook tegen een leerling van groep 8 durft te zeggen. Het helpt als je elkaar
Oefenen
kent. Als je weet hoe iemand heet.’
Er klinkt muziek en de opdracht is: loop door de klas zolang de muziek
Je kunt op heel veel manieren samen puzzelen. Bas en Sam leggen om de beurt een stukje.
klinkt. Als de muziek stopt, gaan de
Samenwerken is een laagdrempelige manier om elkaar te leren kennen. Daarom werken kinderen op De Dub-
kinderen bij iemand staan met wie ze
Samenwerken?
belster veel samen. De kinderen van
niet vaak samenwerken. Er vormen
‘Samenwerken is voor mij dat niet
groep 3 hebben bijvoorbeeld alle-
zich moeiteloos tweetallen die samen
één van de twee de leiding neemt,’
maal een leesmaatje in groep 6/7.
tot 20 tellen. Vervolgens wordt er in
zegt Saskia na de les. ‘Dat de kin-
‘Op onze school zitten kinderen met
steeds nieuwe tweetallen ook nog
deren de ander ruimte geven. Niet
veel verschillende nationaliteiten.
gepuzzeld en maken de leerlingen
voorzeggen, maar uitleggen.’
Dat zou drempels kunnen opwer-
met hun lijf het cijfer zeven.
Ze weet dat kinderen zich bij el-
pen, maar dat gebeurt niet. De
‘Ik ga deze week extra letten op wie
kaar veilig moeten voelen om
kinderen merken dat het leuk is om
je kiest bij het samenwerken. Kies
hiertoe te komen. Daarom heeft ze
met elkaar op school te zitten. Ze
ook eens een ander,’ zegt Saskia.
de eerste weken veel geïnvesteerd
doen veel samen. Zo leren ze elkaar
‘We gebruiken even niet de ijsstokjes.
in het elkaar leren kennen. Aan de
kennen, en als je elkaar kent, dan
Je mag zelf nadenken met wie je
reactie van Harvey te merken is
ben je er voor elkaar.’ l
Het motto van Saskia ‘Ik vind het belangrijk dat een kind alle andere kinderen op school kent. We zijn één school. We moeten het samen doen.’
5
Feestelijke Kwink-middag in Beeld en Geluid
SEL-congres groot succes W
oensdagmiddag 11 december 2019. In de ontvangsthal van het Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum voel je de verwachtingsvolle en ontspannen sfeer. Meer dan
180 leerkrachten, IB’ers en directeuren zijn afgekomen op het congres ‘SEL in beeld’ met Wouter Siebers (projectleider Kwink en gedragsspecialist) en Kees van Overveld (gedragsdeskundige) als prominente sprekers. Als de deuren van de fantastische theaterruimte opengaan, zie je de verbazing: Wauw! Wat een geweldige omgeving om je te laten inspireren! In dit fotoverslag laten we u graag opnieuw of alsnog genieten.
‘Besteed vooral veel aandacht aan de emotionele ik-competenties “zelfbesef” en “zelfmanagement”’
‘Het was een geweldige middag. Weer veel van opgestoken. ers
uter Sieb orzitter Wo
oor dagvo Welkom d
Dank aan Wouter en Kees. En wat een prachtige locatie!’ Johan Mos
‘Labeling an emotion is a form of regulation’ Marc Brackett
‘Educating the mind without educating the heart is no education at all’
n de Kwintessens en lid va Erik Idema (uitgever imaties an n va t ch kra de Kwink-redactie) over
De spectaculai re ontvangsthal in Beeld en Ge luid
6
‘Maak SEL leuk!’
Inhoudelijke verdieping
‘SEL-vaardigheden van de leerkracht gaan vooraf aan de vaardigheden van leerlingen’
Uitwisseling in duo’s over hoe je de perso onlijke SEL-vaardigheden in het team bespreekb aar kunt maken (workshop Wouter)
‘75% van de gedragsproblemen is terug te voeren op te weinig aandacht voor de ik-competenties’
‘Mooie locatie voor een heel leerzaam
Het publiek maa kt foto’s van de sheets: altijd ee n goed teken
en interessant congres. Ik zou het liefst nu gelijk beginnen in de klas.’ Juf Annelieke
treerd over Kees van Overveld vertelt geconcen ago Chic in es ongr zijn bezoek aan het SEL-c
‘Ontgrendel de kracht van emoties om jezelf en je leerlingen te helpen tot bloei te komen’
‘SEL is niet meer weg te denken in het onderwijs’
‘Relatie gaat vóór prestatie!’ hool met een Terug naar sc iratie/kennis rugzak vol insp cadeautjes l vo s en een ta
SEL-congres beoordeeld met een Kees bespreekt het onderwerp ‘Omgaan met een moeilijke groep’
8,8!
7
Wouter Siebers (projectleider Kwink) in gesprek met Kees van Overveld
De leraar centraal op internationaal SEL-congres in Chicago
‘Ooit was de leerling uitgangspunt binnen de school. Maar wat blijkt? Het start allemaal bij de leraar. De leraar staat centraal, zeker als het om sociaal-emotioneel leren gaat.’ Kees van Overveld vertelt enthousiast over zijn bezoek aan de internationale SEL Exchange in Chicago, begin oktober 2019. Het is de eerste keer dat er 1500 deelnemers uit 30 landen bij elkaar komen op uitnodiging van CASEL. ‘Pas als de leraar over voldoende sociaal-emotionele vaardigheden beschikt is hij in staat om die op leerlingen over te brengen. Ook de rol van de schoolleider mag niet onderschat worden. Zij heeft de kans om SEL op school echt op de kaart te zetten.’ Waarom je interesse voor een con-
nodig en zoek naar plekken waar
ties die met de school en het kind te
gres aan de andere kant van de
ik geïnspireerd kan worden. Dat is
maken hebben. Hoe goed werken
oceaan?
daar volop gelukt! SEL is actueler
die samen? Kijken ze op dezelfde
‘Ik volg CASEL al lang en veel idee-
dan ooit.’
manier naar de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen? Spre-
ën over hoe het zou kunnen en moeten, ontleen ik aan wat daar ontwikkeld en bedacht wordt. Als de mogelijkheid zich dan voordoet
SEL is actueler dan ooit!
dat onze leerlingen uitgroeien tot fijne burgers? Pas als het antwoord daar ”ja” op is kunnen leerlingen
om met zoveel nationaliteiten over
8
ken ze uit: wij vinden het belangrijk
mijn passie te praten, is dat een
Wat was voor jou echt een nieuw
zich optimaal ontwikkelen. Tijdens
prachtige kans. In Nederland ben
inzicht?
het congres heb ik nieuw onderzoek
ik degene die hierover praat en
‘Het belang van de community. Het
gezien waarin dat duidelijk onder-
schrijft. Ik heb ook nieuwe kennis
gaat om alle mensen en organisa-
schreven wordt. Naar mijn idee
SEL internationaal
hebben we in Nederland op dit
twee jaar zijn de SEL-vaardigheden
kan spelen. In ieder geval hoeft nu
gebied nog wat te doen. Ook als ik
nog steeds goed, maar niet meer
nooit iemand meer te zeggen dat
kijk naar de lerarenopleiding, zitten-
zo stevig als tijdens het onderzoek.
SEL zonde van de tijd is, want cogni-
de leraren en schooldirecteuren, is
Maar nu komt het: de cognitieve
tief effect is er altijd!’ l
nog lang niet iedereen ervan over-
vaardigheden waren nog net zo
tuigd dat actief werken aan SEL van
sterk gegroeid als tijdens het onder-
groot belang is. Terwijl uit onderzoek
zoek.
blijkt dat dit echt werkt.’ Wat vindt men internationaal lastig aan SEL? ‘De transitie. Overal blijkt dat het vormgeven van onderwijs in een natuurlijke omgeving, buiten de les
SEL zorgt ook voor blijvende groei van cognitieve vaardigheden
om, lastig gevonden wordt. Terwijl het soms juist voor het oprapen ligt.
De dip in de SEL-vaardigheden na
Denk aan het voorlezen van een
één of twee jaar? Dat komt door
boek. Praat met leerlingen over hoe
gebrekkige implementatie en tran-
de hoofdpersoon zich voelt en je
sitie. Ik pleit ervoor om daar veel
bent met SEL bezig. Kijkend naar de
aandacht aan te geven. Imple-
internationale belangstelling voor
mentatie betekent niet dat je kiest
transitie weet ik zeker dat hier de
voor een methode en dan een trai-
komende jaren nog meer onder-
ning volgt – daarna begint het pas.
zoek naar gaat komen.’
Voortdurende scholing van je men-
Kees van Overveld @KvOverveld - 4 okt. Het congres is klaar. Enkele conclusies: 1. SEL gaat de hele wereld over. Het gonst. 2. SEL maakt leerlingen sterker. Er is overtuigend onderzoek. 3. SEL start bij de volwassenen. Inversteer in professionalisering. 4. Geef lessen maar intergreer SEL ook in andere vakken.
sen en het gesprek over gedrag Wat vind je het meest interessante
zijn cruciaal. Ik denk dat de Kwink-
onderzoek?
coach daar een belangrijke rol in
‘Ik ben bij een workshop geweest waar alle bekende en minder bekende onderzoeken op een rijtje werden gezet. Ze maken dan een verschil tussen onderzoeken tijdens de onderzoeksperiode en de zogenaamde follow-up onderzoeken (één tot twee jaar daarna). Wat blijkt? Tijdens de onderzoeksperiode
CASEL (Collaborative for Academic, Social and Emotional Learning) is een organisatie van gedragswetenschappers die al jaren-
nemen zowel de SEL-vaardigheden
lang onderzoek doen naar SEL en zich hardmaken voor het
als cognitieve vaardigheden enorm
integreren van SEL in het onderwijs en samenleving. Meer
toe. Dat was mij al bekend. Het follow-up onderzoek was nieuw voor mij. Bij terugkomst na één of
weten: ga naar www.casel.org. Op de website is veel informatie te vinden over onderzoek en SEL.
9
Goede sfeer met zo min mogelijk woorden
Tips van een Kwink-coach
De Kwink-coach Esther Veldman Kwink-coach CBS ‘Het Startblok’ in Harderwijk Leerkracht van Plusklas Gaat vol voor groepsvorming Is ook trainingsacteur (www.lastigeouders.nl)
‘Hè, wat jammer nou, Sophie, dat ik wéér op jou moet wachten.’ ‘Max, volgens mij heb ik het nu al een paar keer gezegd, houd daar mee op!’ ‘Als ik zo lang moet blijven wachten tot jullie stil zijn, wachten jullie na schooltijd maar even op mij.’
ervoor gezorgd dat de groeps-
die in het onderwijs werkt, weleens
afspraken helder en concreet zijn
ontglipt zijn. De klas is druk, het
voor elk kind. Vervolgens corrigeer
waait buiten, je zit zelf niet lekker
je zoveel mogelijk een-op-een. Tik
in je vel… Genoeg redenen om te
het kind even aan, noem kort de
mopperen. Maar helpt het? Want
naam, maak oogcontact. Spreek
alles wat je aandacht geeft, groeit.
met het kind een non-verbaal teken
Dus Sophie heeft er geen zin meer
af. Zijn er meer kinderen betrokken?
in om op tijd klaar te zitten. Max
Neem die kinderen even mee de
gaat zich gedragen naar jouw
gang op en handel het daar af.
‘Er is even wat misgegaan tussen
negatieve feedback. En wat dacht
Wil je een positieve sfeer in de klas
jullie, dat kan gebeuren. Maar wat
je van de kinderen die wél altijd
stimuleren, houd dan orde met zo
zo super is: Olivia deed eerlijk over
keurig op tijd klaar zitten? Ook die
min mogelijk woorden.
wat ze deed, top! Nu kunnen we het
worden aangesproken als jij de hele
Wat goed gaat, benoem je zoveel
samen oplossen.’
klas berispt. Behoorlijk frustrerend en
mogelijk klassikaal, zowel non-
‘Ik dacht even dat jullie ruzie zouden
slecht voor de sfeer in de groep.
verbaal als verbaal. Als je ziet dat
krijgen over de teamindeling. Maar
kinderen doelgedrag vertonen, geef
jullie zijn er toch samen uitgekomen.
je daar klassikaal aandacht aan.
Wat goed! Hoe is dat gelukt?’
Een heel bekende is natuurlijk:
Je kunt er ook nog een beloning aan
‘Ik zie Mohammed al klaarzitten,
koppelen. Als eerste naar huis, een
keurig!’
punt voor je groepje, een sticker enz.
Maar wat dacht je van: ‘Ik zag jou
Als je structureel aandacht geeft
buiten Davey helpen toen hij viel,
aan wat er goed gaat, groeit dat
top!’
gedrag!
Complimenteer klassikaal. Corrigeer een-op-een. Tijdens de Gouden Weken heb je
10
Als je structureel aandacht geeft aan wat er goed gaat, groeit dat gedrag!
Een aantal uitspraken die iedereen
Drie vragen aan onze Kwink-coach trainers 1. Wat vind je leuk aan het geven van de Kwink-trainingen?
2. H oe merk je dat scholen baat bij jouw training hebben?
Marijne Sammels enthousiasme van de 1 Het
Kwink-coaches om in hun
Danielle Heuts werken met zoveel ver1 Het
schillende en gedreven men-
3. Welke vragen van scholen verrassen je en zijn soms lastig?
Marjo ter Hoeve
1 Geweldig dat zoveel coaches
hetzelfde willen: leerlingen een
school en met hun collega’s
sen. Alles voor een goed doel,
rugzak met tools meegeven
met SEL en Kwink aan de slag
namelijk: het welzijn en welbe-
om met zichzelf en anderen
te gaan.
vinden van kinderen en hoe ze
om te gaan. Een voorrecht om
met elkaar omgaan. Ik tel altijd
daaraan mijn steentje te mo-
2 De Kwink-coaches krijgen een beter beeld van hun taken in
hoeveel coaches er zijn en dus
school: ondersteunen van hun
hoeveel kinderen ik daardoor
collega’s en borgen van Kwink. Ze sparren met collega-
gen bijdragen.
2 Mensen zeggen tijdens de
training: ‘Dit ga ik morgen op
bereik.
2 Aan het slot van een training
school meteen toepassen!’ Ze
hoor ik dat ze weer vooruit kun-
zijn enthousiast over de concre-
op hoe SEL binnen andere
nen. Ze zien mogelijkheden om
te mogelijkheden om Kwink ver-
scholen wordt vormgegeven.
SEL op hun eigen school breder
der uit te rollen in school: bij leer-
coaches en doen zo ideeën
3 Veel scholen stoeien met de
te ontwikkelen en gaan met
vraag hoe ze ouders het beste kunnen betrekken. Vaak is dat
concrete plannen de deur uit.
3 Hoe het zit met sociaal-emo
lingen, leerkrachten en ouders.
3 Verrassend dat scholen zo ac tief meedenken over hoe ze
tionele volgsystemen en de link
de inhoud van de training kun-
bereik je juist ook die andere
die je kunt maken met Kwink?
nen overbrengen op kinderen.
ouders?
Dan zou ik alle volgsystemen
Een aantal scholen informeer-
moeten kennen en kunnen ver-
de naar handpoppen bij Kwink
gelijken. Dat vind ik soms lastig.
en naar een doorgaande lijn
een kleine groep, maar hoe
voor peutergroepen.
Trainingen in 2020 Basistraining
Verdiepingstraining
Praktijktraining
Amersfoort
15 januari
05 februari
18 maart
Sittard
15 januari
05 februari
18 maart
Drachten
15 januari
05 februari
18 maart
Amersfoort
15 april
13 mei
10 juni
Drachten
15 april
13 mei
10 juni
Sittard
niet in het voorjaar
Zeeland (Goes of omgeving)
22 januari
12 februari
11 maart
Noot redactie: scholen zijn benaderd met een enquête over handpoppen; en voor kinderen van 2 tot 4 jaar kunnen scholen een aanvullend Kwink-abonnement nemen, evenals voor de BSO.
niet in het voorjaar
Meld je aan via: www.kwinkopschool.nl/kwink-coach.
11
Omgaan met een moeilijke groep Kees van Overveld
Leerkrachten spreken over toenemende werkdruk. Die werkdruk ontstaat niet alleen door meer administratieve werkzaamheden, maar ook door de emotionele belasting die het werken in een uitdagende groep kan opleveren. In sommige groepen kunnen leerkrachten nauwelijks lesgeven vanwege hardnekkig probleemgedrag. Die leerkrachten zeggen maar moeilijk grip op de groep te krijgen, omdat leerlingen voortdurend op elkaar reageren en elkaars probleemgedrag versterken. In september 2019 bracht ik een boek uit over het begeleiden van uitdagende klassen in het primair onderwijs: ‘Gedragsoplossingen voor de moeilijke groep’. In dit boek geef ik een overzicht van allerlei manieren om probleemgedrag te signaleren en te verminderen of te stoppen. In dit artikel ga ik in op een aantal zaken uit het boek: het zogenaamde low-level behavior en de taal van de leerkracht. ‘Low-level behaviour’
De belangrijkste bevinding vanuit al
Veel mensen kennen mij via mijn
die observaties is dat het probleem-
boeken of via de cursussen en
gedrag licht van aard is. Het gaat
lezingen die ik geef. Wat niet ieder-
niet zozeer om ernstige gedragin-
een weet, is dat ik bijna wekelijks
gen die zich incidenteel voordoen,
l
lachen de leerkracht uit;
in groepen kom. In de afgelopen
zoals verbale of fysieke agressie te-
l
spelen met hun mobieltje als dit
jaren heb ik in ruim honderd, vaak
gen de leerkracht of klasgenootjes,
niet de meest gezellige, groepen
vernieling van schooleigendommen
mogen observeren, die volgens de
of spijbelgedrag. Het ordeverstoren-
Als je de gedragingen los bekijkt,
eigen leerkrachten ook als moeilijk
de gedrag is juist minder heftig dan
lijkt het allemaal niet zo erg. Wat
werden ervaren. Mijn komst was
je zou denken. Een korte opsom-
er in sommige klassen gebeurt, is
gewenst, omdat de mogelijkheden
ming. Leerlingen:
dat het aantal ongewenste gedra-
l
12
geven een brutaal antwoord op een vraag;
l
maken rare geluiden waardoor andere leerlingen moeten lachen;
ongewenst is.
gingen langzaam maar zeker in
van de school zelf uitgeput waren.
Observaties lieten zien: licht probleemgedrag
l
l
l
l open ongevraagd van hun plaats;
frequentie toeneemt. Steeds meer
p raten door de uitleg van de
leerlingen dragen bij aan het versto-
leerkracht heen;
rende gedrag. Het is te vergelijken
v olgen de instructies van de leer-
met een omvallende dominosteen
kracht niet op;
die andere stenen in beweging
Achtergrondinformatie
brengt. Naarmate de hoeveelheid
Ik adviseer leerkrachten alert te zijn
voor je probleem. Leerkrachten
verstoringen toeneemt, neemt ook
op dit soort uitingen. Blijf zoveel
ervaren dat investeren in preventie
de spanning in de klas toe: de leer-
mogelijk emotioneel neutraal en
loont.
kracht en klasgenootjes reageren
corrigeer liever non-verbaal.
Soms kan ook een programma
steeds emotioneler.
Daarover meer in het volgende
voor sociaal-emotioneel leren niet
De Britse onderwijsinspectie (Ofsted)
nummer van Kwink magazine.
voorkomen dat er heftige problemen ontstaan in een groep.
noemt dit ‘kleine’ probleemgedrag ook wel low-level behavior. Ik vind
- Vaagtaal
Ik hoop dat mijn nieuwe boek
dat een mooie term. Het geeft aan
Veel leerkrachten proberen op een
genoeg handvatten biedt om
dat het individuele gedrag binnen
zo’n positief mogelijke manier leer-
beginnend probleemgedrag van
alle grenzen blijft zolang het niet
lingen te corrigeren. Het gevolg is
leerlingen te signaleren én aan te
door anderen wordt overgenomen
dat de boodschap niet altijd even
pakken. Als de leerkracht succes
en versterkt.
helder is.
ervaart bij de aanpak van het
Taal
Juf Liza corrigeert twee jongens die
genoeg energie en rust hebben
In mijn gedragscoaching vind ik het
kletsen: ‘Ik zie hier een paar jongens
om te doen wat hij graag doet:
belangrijk om leerkrachten te laten
die de opdracht stil voor jezelf wer-
met enthousiasme een mooie les
nadenken over hun eigen gedrag.
ken op een heel typische manier
geven! l
Gedrag van een leerling wordt ver-
aan het uitvoeren zijn. Ik hoor allerlei
minderd of versterkt door de gevol-
geklets terwijl er eigenlijk niets te
gen die het heeft. De wijze waarop
horen zou moeten zijn. Het stoplicht
leerkrachten reageren is daarom
staat op rood.’
bepalend. Als de leerkracht kennis
Het effect op de jongens is nihil; ze
heeft van zijn manier van reageren
snappen de impliciete boodschap
en het effect van de reactie op het
van de leerkracht niet.
low-level behavior zal hij hopelijk
Literatuur Overveld, K. van (2019). Gedragsoplossingen voor de moeilijke groep. Hoe begeleid je uitdagende klassen in het primair onderwijs? Huizen: Uitgeverij Pica.
gedrag van de leerling of de groep, dan kan hij ervoor kiezen om zijn
Mijn advies aan Liza: wees kort en
gedrag aan te passen.
duidelijk. Zeg wat je bedoelt. Taal is slechts één van de factoren
- Frustratietaal
die ik centraal stel in mijn begelei-
Als het moeilijk wordt, zie je soms
ding. Er is ook aandacht voor de
dat leerkrachten ‘frustratietaal’
manier van corrigeren en het pak-
gebruiken. Ze stellen bijvoorbeeld
ken van regie.
vragen waarop eigenlijk geen antwoord is gewenst. In het kader staat
Tot slot
een aantal van die vragen.
Door het werken met Kwink leren leerlingen onder meer dat je in
Had ik jou gevraagd om door
moeilijke situaties je emoties kunt
mijn instructie heen te praten?
reguleren zodat je op een kalme
l
Doe je dat thuis ook?
manier een oplossing kunt vinden
l
Heet jij... soms?
l
Spreek ik soms Chinees?
l
Waarom doe je dat?
l
Waarom let je niet op?
l
Vroeg ik jou iets?
l
Vragen verkregen via mijn volgers op Twitter
www.keesvanoverveld.nl
13
SEL is overal
R A V e d n a d r e Bet
lbespraakte . Zo prentte een we de rio pe me rza lee n tijdje op voetbal. Ee k als hij niet de Als kind zat ik een altijd gelijk had – oo r te ch re ids he sc beeld in dat de trainer ons bijvoor zo was het. waarheid sprak. En en? Als ter altijd gelijk hebb u een scheidsrech zo om ar Wa rs. de ar rdig an discussie da over Dat ligt tegenwoo at? Om al te veel sta l pe ns ite bu je die op lf het best of eoscheidsrechter spits voel je toch ze bal de VAR: een vid et vo e ald ta be t in he t een winnend te voorkomen, is er ding. Iemand maak vin uit e lijk er he n af… en dan Ik vind het ee uipen teleurgesteld afstand meekijkt. dr s er nd ta ns ge te n staat op zijn kop, doelpunt, het stadio urd. Geweldig! t toch nog afgeke wordt het doelpun hadden publiek en kpan. In het begin oo elk sn ele ion ot aarom zijn die een sociaal-em stond zo’n man (w n Het stadion wordt Da s. wa nd ha n de n en idee wat er aa n het veld naar ee spelers daarbij ge ng aan de rand va nla te nu mi ?) en n het na altijd mann ar hij naar keek. Ko scheidsrechters bij zich afvroegen wa en ns me en enlijk en ljo mi terwijl Een speler die eig scherm te staren, ef gestrikte veter? he sc n Ee g? din geheel ? Een overtre daarna werd niet toch buitenspel zijn st het niet. En ook wi Je ? de or ho team alleen met zijn helemaal niet bij dit idsrechter tekende he sc De . lde te t nie r het gebaar het doelpunt discussie! (Ik probee duidelijk waarom de Ein R. VA . urd e in de lucht: Afgeke gebaar van ultiem vingers een scherm maar die pikken dit rs, te ch do jn mi t discussies me de laatste tijd uit in echt op.) autoriteit nog niet t veld niet ssies in en rond he ent is dat de discu im er xp R-e VA le t he erderlei uitleg Het aardige van he en blijken voor me eld be eo vid k Oo erd deed. – integendeel. el dat hij niets verke verminderd lijken vo ge t he ar ma zo t its ontneem je nie beslissing nemen. vatbaar, en een sp n waaróm ze een ge leg uit al or vo rs heidsrechte Daarom moeten sc te voorkomen. t alles verloze discussies n juf of meester nie Alleen dan zijn oe t is niet erg dat ee He e. lfd tze he ik sing genomen geldt denk waarom een beslis Voor leerkrachten t leg uit ar ma hij of R! gebeurt. Zolang zij s. Beter dan de VA ziet wat in de klas voor de omstander tig et pr en n re de r voor de kin wordt. Dat is helde Erik Idema
werkte in het bij Kwintessens. Hij r ve ge uit is ma Erik Ide gemeenschap in nt op een scholen verleden als doce rs van 12 en 13. r van twee dochte de va is en am rd Amste
14
Sociaalemotioneel leren thuis
‘Waarom je nooit moet zeggen: ‘Dat kan jij wel!’
Ouderinformatie
Door Tea Adema, trainer bij De Opleiding tot kinder- en opvoedcoach
‘Natuurlijk kun je dat wel!’ Kinderen met weinig zelfvertrouwen krijgen dit geregeld te horen. Een goedbedoelde aanmoediging die helaas weinig zoden aan de dijk zet. Sterker nog… die vaak averechts werkt. ‘Dat kan jij wel!’
doen waarmee het nog géén of
vuist’. Voordat je het weet heb je
Die vier woorden echoën bij een
helaas negatieve ervaringen mee
een patroon dat moeilijk te door-
kind met weinig zelfvertrouwen
heeft – niet te springen om een
breken is.
nog lang na. De eerste reactie
nieuwe uitdaging aan te gaan.
van het kind is: ‘Ja, maar…’ Het
Dat geldt zeker voor kinderen die
Informatie uit het verleden,
zet direct zijn hakken in het zand.
van nature wat risicomijdend en
garantie voor de toekomst!
Helemaal als de ouder (of een
behoudend zijn. Hun reflex is dan
Een kind wil dus, heel simpel, serieus
leerkracht) dan doorgaat om het
om zich terug te trekken. Precies
genomen worden. En dus helpt
kind te overtuigen. Dat is bijna al-
die terugtrekkende beweging wijst
een botte ontkenning van zijn
tijd zinloos, omdat je het over het
op een vorm van angst. En omdat
angst niet. Wat echt helpt, is het
gevoel van het kind, want daar
het niet als angsthaas gezien wil
kind erkenning geven. Dus: ‘Ach
praten we over, niet zomaar
worden, gaat het kind de angst
ja, dat is ook lastig en een beetje
samen eens kunt worden. Dat
camoufleren om zo ver mogelijk
eng.’ Daarna kun je doorvragen
heeft iets anders nodig.
weg te blijven van die eventuele
en samen ontdekken dat de nieu-
nieuwe ervaring. Het kind verzint
we situatie minder moeilijk is dan
Deze vuist op deze vuist
redenen die al dan niet geldig zijn.
die lijkt. Met vragen als: ‘Hoe is het
Vaak gaat aan de opmerking ‘Dat
Als de reactie van een opvoeder
je de vorige keer gelukt? Heb je
kan jij wel!’ een aantal duidelijke
dan is: ‘Je kunt het wél en je zal
het al geprobeerd? Wat ging er
signalen van het kind vooraf. Bij-
zien dat je het nog leuk gaat vin-
toen goed? Wat zou je nu kunnen
voorbeeld: ‘Ik kan het niet; ik snap
den ook!’ ben je het kind kwijt in
doen of zeggen?’
het niet; ze vinden me niet leuk;
de communicatie. Daar trapt een
Zo haal je informatie uit het verle-
ik doe het toch fout; ze willen niet
kind namelijk niet in. Het voelt dat
den op die garantie geeft voor de
met me spelen.’ Dit soort zinnetjes
zijn angst en weigering niet serieus
toekomst. Het kind moet dan zelf
zijn vaak uitingen van spanning of
genomen worden. Dus gaat het
gaan nadenken en met oplossin-
angst.
piepen, zeuren, argumenteren,
gen komen en wordt eigenaar van
Een kind met weinig zelfvertrou-
huilen, schreeuwen, waardoor
het probleem. En als het dan lukt?
wen staat – als het iets (nog)
alles nog een tandje erger wordt.
Dan kun je met een gerust hart
spannend vindt óf als het iets moet
Dat noem ik ‘deze vuist op deze
zeggen: ‘Zie je? Je kon het wel!’
15
Kwink voor burgerschap en mensenrechten
D
e site www.kwinkvoorburgerschap-enmensenrechten.nl sluit naadloos aan bij
de inhoudelijke voorstellen van Curriculum.nu die op 10 oktober 2019 aan minister Slob zijn gepresenteerd. Kwink speelt daar nu al op in. Met voor elke bouw vijf gratis lessen. Op deze pagina’s een helder overzicht van de
Onderbouw Les 1: Hulp nodig? Ik leer dat iedereen recht heeft op een zo gezond mogelijk leven. Les 2: Wie is de baas? Ik leer dat ook een leider zich aan de regels moet houden. Les 3: Anders zijn, hetzelfde mogen Ik leer dat iedereen anders is en hetzelfde mag. Les 4: Iedereen naar school Ik weet dat ieder kind recht heeft op onderwijs en kan iets vertellen over hoe een school georganiseerd is. Les 5: Houd het schoon! Ik weet dat we samen moeten zorgen voor een schone wereld.
uitgewerkte burgerschapsdoelen, de mensenrechten, de unieke animaties en de link met Kwink voor sociaal-emotioneel leren.
Middenbouw Les 1: Regels en rechten Ik weet dat er regels zijn om mijn rechten en die van een ander te beschermen. Les 2: Wie heeft het hier voor het zeggen? Ik weet hoe democratische besluitvorming werkt en kan beslissingen nemen op een democratische manier. Les 3: Iedereen is anders en gelijkwaardig Ik leer dat iedereen verschillend is maar gelijkwaardig. Les 4: Mensenrechten, altijd en overal Ik ontdek dat ik mensenrechten altijd en overal tegenkom en dat ze voor iedereen gelden. Les 5: Een schone leefomgeving Ik weet dat ik recht heb op een schone leefomgeving en verken hoe ik daar ook zelf verantwoordelijk voor ben.
16
Bovenbouw Les 1: Mensenrechten zijn nodig Ik weet wat mensen nodig hebben om veilig en in vrijheid te leven en dat er rechten zijn om dit mogelijk te maken. Les 2: Onze democratische rechtstaat Ik weet hoe goed kunnen discussiĂŤren ertoe bijdraagt om in een democratische rechtstaat verantwoorde beslissingen te nemen waarbij ook het recht van de minderheid gerespecteerd wordt. Les 3: Gelijke behandeling Ik weet wat gelijke behandeling van mensen en discriminatie betekent. Les 4: Mediawijs Ik kan mijn privacy en veiligheid op internet zo goed mogelijk bewaken. Les 5: Verantwoordelijkheid voor je leefomgeving Ik laat zien dat ik me verantwoordelijk voel voor een duurzame leefomgeving.
Burgerschap en mensenrechten
Mensenrechten
De animaties
Kwink
Alle lessen hebben een link met
Speciaal voor Kwink voor burger-
In samenhang met Kwink voor
mensenrechten. Voor de boven-
schap en mensenrechten hebben
sociaal-emotioneel leren
bouw verbeeld met posters:
we een nieuwe ‘wereld’ gecreëerd. Die speelt zich voor de onderbouw
De vijf lessen zijn uitstekend te
af op boerderij ‘De Kakelhoeve’.
gebruiken in combinatie met Kwink
Daar ontdekken de boerderijdieren
voor sociaal-emotioneel leren.
hoe ze zo goed mogelijk kunnen
Daarom geven we bij de lessen
samenleven en dat daar ook
burgerschap aan welke SEL-lessen
rechten en plichten bij horen.
hier goed bij passen en/of een verdieping zijn.
Voor de middenbouw nemen we een kijkje in de wereld van de nieuwsgierige en eigenzinnige stokstaartjes.
En voor de bovenbouw werken we met geacteerde filmpjes, YouTubefilmpjes en cartoons met voice-over.
Kwink voor burgerschap en mensenrechten is ontwikkeld in samenwerking met het College voor de Rechten van de Mens.
17
Nieuw: het Kwink Oudermagazine O
uders nóg meer betrekken bij Kwink? Dat kan – naast de ouderbrief en de Koelkastposter – nu óók
met het speciale Kwink Oudermagazine. Dit digitale magazine informeert ouders inhoudelijk over de achtergronden van Kwink en laat hen kennismaken met de dierenwereld. Het magazine is te downloaden via www.kwinkopschool.nl/oudermagazine.
Hieronder een aantal pagina’s uit het oudermagazine:
De dieren geven de ouders uitleg over Kwink
Ouders doorlopen alle fases uit een Kwink-les
Tien redenen waarom de school met Kwink werkt
Tip: plaats de link naar het oudermagazine in de nieuwsbrief van de school
18
SEL-inspiratie
SEL-producten en tips
De laatste ontwikkelingen van SEL, interessante producten en verwijzingen. Om uzelf en het team te inspireren.
Webinar CASEL
Mindset gesprekskaarten
Op de vrolijke MINDSET gesprekskaarten wordt uitgelegd hoe je hersenen leren, wat je kunt doen
plementatie van SEL In de school. Dit webinar van
wanneer iemand kritiek op je heeft en hoe je positief
CASEL (Engelstalig) laat zien hoe de schoolleider
kunt leren denken. De vragen sporen de leerlingen
deze rol kan vervullen. Een aanrader! Kijk op:
aan om actief te werken aan een positieve mindset
www.kwinkopschool.nl/casel-webinar.
(www.kwinkopschool.nl/mindset-kaarten).
Emotiewoorden
Maak Kwink zichtbaar in de school
Kwink vergroot met emotiewoorden de emotie-
Met de Kwink roll-up banner is het voor iedereen
woordenschat van leerlingen. Bekijk de download
direct duidelijk welke sociaal-emotionele doelen
met alle emotiewoorden en bijbehorende tekenin-
de school nastreeft. Alle SEL-competenties staan in
gen in het leerkrachtdeel van de digibordomge-
een vrolijk groeiende bloem. Bestel de roll-up ban-
ving (www.kwinkopschool.nl/emotiewoorden).
ner op www.kwintessens.nl/roll-up-banner-kwink.
205cm
Schoolleiders hebben een belangrijke rol bij de im-
19
Gratis pr oef abonnem ent voor de hele school
Kwink bestaat 5 jaar! Al meer dan 800 scholen werken aan sociaal-emotioneel leren op school. Probeer Kwink ook uit. Een sociaal veilige school met Kwink. Meer weten? www.kwinkopschool.nl/proefabonnement
Kwink is een methode van
T: 033 – 460 19 40 E: info@kwintessens.nl