magazine voor sociaal-emotioneel leren
2020 - 2021
nr.
1
SEL en de professionele schoolcultuur
ui
SEL is overal: SEL op anderhalve meter
tn M e po em et st ba er r e
Welbevinden van leraren
Kwink is een uitgave van
voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl
Colofon
Prikbord
Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren
Kwink magazine is speciaal gemaakt voor leerkrachten, intern begeleiders en
Redactie Gerard van Midden, hoofdredacteur
directieleden die meer willen weten over sociaal-emotioneel leren op school. Kwink
magazine biedt achtergrondinformatie en informatie over Kwink. Om scholen te enthousiasmeren voor sociaal-emotioneel leren in de klas. Veel leesplezier!
Kwink-webinar: 11 september 2020 - 15.30 uur
Martijn Wabeke, eindredacteur
Het Kwink-webinar op 11 september is voor Kwink-coaches en leerkrachten. We geven tips voor een goede groepsvorming en
Erik Idema, uitgever
we vertellen hoe je het team nóg beter kunt enthousiasmeren voor Kwink. Natuurlijk kun je ook vragen stellen. Meld je nú aan via www.kwinkopschool.nl/webinar.
Auteurs Tea Adema, Dianne Bos, Henk Galenkamp, Erik Idema, Gerard van Midden, Kees van Overveld, Lynette de Ruijter, Wouter Siebers en Maartje Steenhof.
Kwink-coach trainingen 2020 Heb jij je al aangemeld voor de Kwink-coach trainingen in Amersfoort, Drachten of Sittard? Kijk voor meer informatie
Fotografie Lynette de Ruijter, (p. 4-5), Dreamstime (p.12-14), Ivo Samplonius (p.6-7), TIP S Anoeska Slegtenhorst (p. 8-9) •
ning. deze oefe de kans u heeft voor leerlingen als hoeveel tijd en. Geef overdoen ien of vang tevoren aan nog eens goed goo Geef van rijen en laat het kan even eerst in twee eren ook • Niet iedereen vaardigheid te oefenen een kunt de kind Doe dit in om ook deze keer goed lukt. U en vangen. ien goo een maar laten het niet in ar alleen elka r tegenove on. zigzagpatro
Vormgeving et Inhoud pakk Richard Feld, • • • Angela Damen, Michelangela n buitenbal De stoffen enballonnen Twee binn de ballon Een tuit om blazen mee op te
make bruiksklavlakarken, die gemaakt zijn De bal gebest ft u de aat uit 32 blazen hee
Uitgever Kwintessens Berkenweg 11 Amersfoort
te allon De buitenbal stof. Om de bal op e lde binnenb van duurzam dit product ontwikke de opening in speciaal voor n wordt door de worden ballo opgeblazen nodig. De ballon is moet dan op: als de gedaan en i het 35 cm). Let buitenbal Draa . van e pen rsne niet dichtkno (tot een doo en stop moet u deze keren rond ballon opgeblazen een aantal heeft de de ballon nballon. Zo einde van oegen. in de buite u lucht toev r het gat deze doo Mocht u ur en kunt nen. nsdu leve binnenballon kunt u die bij een langere , dan vindt u twee et ben heb pakk ig nod In het enballonnen extra binn en. nabestell Kwintessens
Postbus 1492 3800 BL Amersfoort
rsfoort tessens, Ame © 2020 Kwin 6526 r Bestelnumme
én voor de data en locaties van de verschillende
A
BC-bal
Kwink-coach trainingen op blz. 11 of op www.kwinkopschool.nl/kwink-coach.
voor d leren spelen
ABC-bal: energizers! Gebruik deze bal met actieve energizers als ideale afwisseling na geconcentreerd werken. Draagt bij aan de leeropbrengst. Met leuke werkvormen voor onder- en middenbouw. Ga voor deze en nog meer SEL- en Kwink-producten naar www.kwinkopschool.nl/sel-producten.
kinderen. van jonge n uit de buurt zen en onderdele rrubber, bij het opbla nnen en losse akt van natuu aan te raden n is gema ssenen is binnenballo de losse van volwa binnenballo ing: houd ooien. De ar. Toezicht Waarschuw direct wegg ikkingsgeva nballonnen nd met verst binne verba tte in ss, Duitsland Dit bal. Kapo 60 Vettelscho en van de pen. 10, D-535 samenstell reactie oproe der Höhe Auf , ische GmbH allerg Lernspiel dit kan een Prodesign erd door geproduce De bal is
T: 033 460 19 40 E: info@kwinkopschool.nl www.kwinkopschool.nl www.kwintessens.nl
Nieuw! Kwink-handpoppen - januari 2021 Kwink lanceert vier nieuwe handpoppen: Zwinzent, Odette, Hassel en Ep. Voor het spelenderwijs aanleren van SEL-vaardigheden in groep 1 t/m 6. Ideaal voor de transitie en het naspelen en oefenen van situaties uit de Kwink-lessen. Leverbaar in januari 2021. Houd de Kwink-nieuwsbrief in de gaten!
2020 - 2021 nr. 1 issn: 2405 - 5956 Alle rechten voorbehouden Overname uit Kwink magazine is zonder voorafgaande toestemming van de uitgever niet toegestaan.
Kijk voor het allerlaatste nieuws op www.kwinkopschool.nl of op het prikbord achter de inlog.
Kwink is geïnspireerd op het boek Groepsplan Gedrag van dr. Kees van Overveld. Dit is een uitgave van Uitgeverij Pica.
Inhoud
4
Nieuwe handleiding Kwink
6- 7
SEL en de professionele schoolcultuur
8-9
In gesprek met projectleider Wouter Siebers
12-13
Welbevinden van leraren
14
SEL is overal: SEL op anderhalve meter
16-17
Met de preventiepiramide op weg naar een veilige school En verder...
5 10 11 15 18 19
Kwink voor Thuis in coronatijd Vraag aan de redactie Kwink-coach trainingen Onrecht een cadeautje voor kinderen? Nieuwe Kwink-katernen in september en november SEL-inspiratie
Alles anders? Coronacrisis of niet? De kern van ons vak blijft het begeleiden van leerlingen in hun leerproces, zowel cognitief als sociaal-emotioneel. Aandacht voor SEL is cruciaal. Er is de afgelopen tijd veel gebeurd. Gespannen thuissituaties, emotionele gebeurtenissen en het wennen aan de aanpassingen op school. Dat alles kun je beter hanteren als je woorden hebt voor je emoties, ruimte krijgt om die te uiten en je je veilig voelt in de groep. Het gaat de komende tijd om de balans tussen het nieuwe normaal en uiting geven aan gevoelens. Maar wat heeft voorrang? Het antwoord is simpel: als cognitieve ontwikkeling stagneert, moet je eerst het gesprek over gevoelens voeren. Het actief inzetten van Kwink-lessen en de werkvormen op de gloednieuwe Gouden Wekenposter helpen je daarbij. Na de tijdelijke aanpassingen van de animaties tijdens de coronacrisis krijgen de leerlingen in het nieuwe schooljaar de vertrouwde Kwink-beleving terug: de dieren hebben hun eigen stem terug en de bovenbouwanimaties zijn weer op locatie opgenomen. Ik hoop dat wij je ook het komende schooljaar weer weten te inspireren. Te beginnen met een uitgebreide en gloednieuwe handleiding voor Kwink. Veel succes dit jaar! Wouter Siebers projectleider Kwink
Nieuwe handleiding Kwink
S
nel een antwoord op die éne brandende vraag? Of duik je juist graag de diepte in omdat je net
start met Kwink? De nieuwe handleiding ‘Praktisch aan de slag met Kwink’ geeft antwoord op (bijna) al je vragen. De handleiding is gemakkelijk te
Waarom een nieuwe handleiding? De makers van Kwink hebben nauw contact met leerkrachten. Zo krijgen zij een goed beeld van wat goed gaat en wat (nog) beter kan. Het is een grote wens van scholen om een praktische handleiding te hebben die bestaat uit vragen en antwoorden (FAQ). Hier-
downloaden als PDF via
onder vind je een overzicht van de veel-
www.kwinkopschool.nl/handleiding.
voorkomende vragen, die je ook terugvindt in de handleiding.
Hoe is een les opgebouwd?
Waarom is transitie zo belangrijk?
Wat is het verschil tussen de documenten ‘les’ en ‘compleet’?
Wat te doen als je een combinatiegroep hebt? Hoelang ben ik bezig met een Kwink-les? Onder welke bouw valt mijn groep?
Wat is het beste moment om een
Welke leerlijn
les te splitsen?
volgen de makers van Kwink?
Kan ik Kwink-lessen in een andere volgorde geven?
4
Moet ik alles doen? Waarom zijn de Kwink-slagen zo belangrijk?
Kwink voor thuis in coronatijd Marlous
Moeder van Amber
Gerard van Midden en Wouter Siebers
Makers van ‘Kwink voor Thuis’
Toen we hoorden dat de scholen dicht moesten, kwam meteen de reflex: dan moeten we Kwink-materiaal voor thuis maken. Juist op zo’n moment is SEL een taak van school en ouders samen. Het materiaal is zo gemaakt dat elke ouder ermee aan de slag kan. Kinderen leven in een stressvolle tijd. Dan is ontspanning belangrijk. Daarom hebben we ook spelletjes en kleurplaten op de Kwink-site staan voor thuis.
Wat leuk om te zien waarmee de kinderen op school bezig zijn. De Kwink voor Thuis-lessen vond ik heel compleet. Ik hoefde van tevoren nergens over na te denken; kon ze eenvoudig uitvoeren. We deden onder andere de les over communiceren. De hele dag riepen we wie er als Kalkoen en wie er als Condor reageert. Amber zei dat ik vaak als Kalkoen praat en papa als Condor. Daar heb ik zelf dus ook iets van geleerd.
Maaike Hak
Gedragsspecialist en leerkracht groep 7 – Caeciliaschool Amersfoort
Amber
Groep 2
Ik vond het leuk om Kwink nu eens met mama te doen. We gingen verkleden voor de fotoshoot met allerlei emoties. Dat was grappig. Het kwartetspel maken met verschillende emoties (MB les 1, opdracht 3), was moeilijk. In tijdschriften staan alleen maar blije mensen. Ik zou best vaker een Kwink-les thuis willen doen.
Via Teams deed ik met mijn groep de Kwink voor Thuis-les over positief communiceren. Dat is in coronatijd best lastig. Er is veel onzekerheid, gezinnen zitten thuis op elkaars lip. Kinderen hebben behoefte aan echt contact met hun klasgenoten. Na die les gaf ik deze opdracht: zoek een grappig, positief filmpje of foto op internet. De inzendingen stroomden binnen. De volgende dag heb ik die via mijn scherm met de groep gedeeld. We hebben gelachen en plezier gemaakt met elkaar. Dat kan dus ook op afstand.
5
SEL en de professionele schoolcultuur Henk Galenkamp Elke vorm van sociaal-emotioneel leren van leerlingen begint bij het gedrag van leerkrachten. Dit gedrag kan het leren van leerlingen bevorderen of belemmeren. In dit artikel bekijk ik het onderlinge gedrag van leerkrachten. Dat is de basis voor gezond gedrag van leerlingen en effectief onderwijs.
6
Focus op de onderlinge interactie
onbewuste gedrag van leerkrach-
Op scholen ligt de focus meestal
ten, onderwijsassistenten, team- en
op de leerlingen, hun leerprocessen
schoolleiders en ouders dat met
Op een basisschool was geweld-
en de manier waarop leerkrachten
elkaar gedeeld wordt. Daar kunnen
loze communicatie ingevoerd.
met leerlingen omgaan om dat
positieve en negatieve aspecten in
De leerlingen werden getraind om
leerproces te bevorderen. Dat is lo-
zitten. Aan dit gedrag liggen inner-
conflicten op een gezonde manier
gisch. Het is de kern van het leraar-
lijke overtuigingen ten grondslag.
op te lossen. Echter, tijdens team-
schap. Maar daar gaat deze vraag
Het is de blinde vlek; het zijn de
bijeenkomsten ontstonden regel-
aan vooraf, die soms wordt verge-
ongeschreven regels in de school.
matig conflicten die NIET
ten: ‘Hoe gedragen leerkrachten,
‘Zo doen wij het hier nou eenmaal’.
werden opgelost. De schoolleider
schoolleiding en ouders zich ten
Op nieuwe collega’s wordt onuit-
confronteerde haar team hier-
opzichte van elkaar?’
gesproken een appèl gedaan om
mee. Een van de leerkrachten zei:
ditzelfde gedrag te vertonen: ‘Je
‘Ja, maar dat zijn toch afspraken
‘Je hoort er pas bij als je doet zoals
hoort er pas bij als je doet zoals wij’.
voor de leerlingen? Die gelden
wij!’
Niet alle gedrag mag professioneel
toch niet voor ons?’
De schoolcultuur dringt door in alle
genoemd worden. Soms vindt rond-
aspecten van de school. Het is het
uit beschadigend gedrag plaats.
Achtergrondinformatie
‘Leraren moeten niet alleen voor hun leerlingen zorgen, maar ook voor elkaar en dat kan’ Luc Stevens in het voorwoord van Handboek professionele schoolcultuur.
Professionele schoolcultuur
gen): focus op koers én gedrag.
optimaliseren. Dat betekent dat
Een professionele schoolcultuur
Gedrag dat de gedeelde missie/
zij verantwoordelijkheid nemen
is een cultuur waarin alle gedrag
visie (koers) van de school helpt re-
en verantwoording afleggen en
van de volwassenen in en rond de
aliseren en tegelijkertijd óók gericht
daarbij autonoom handelen. Te-
school voldoet aan drie criteria:
is op het welbevinden van jezelf én
gelijkertijd werken de medewerkers
anderen. Dit laatste sluit naadloos
samen aan het verwezenlijken van
aan bij de vierde SEL-competentie:
de collectieve ambities van de
Relaties hanteren. Hierbij gaat het
school. Samen zijn ze op zoek naar
om (1) het aangaan van relaties,
manieren om hun werkprocessen te
gebaseerd op samenwerking, (2)
verbeteren om daardoor efficiënter
sociale druk leren weerstaan en (3)
en effectiever te functioneren.
1. Het gedrag draagt bij aan de doelen van de school. 2. Het gedrag leidt tot toename van welbevinden van jezelf. 3. Het gedrag leidt ook tot toe-
het oplossen van conflicten.
name van welbevinden van anderen.
Als de volwassenen in en rond de Uiteraard is het van groot belang
school de competentie Relaties
dat scholen beleid ontwikkelen en
hanteren onderling verder ont-
Als er gedrag plaatsvindt dat
uitvoeren om leerlingen in staat te
wikkelen, en vervolgens óók ten
niet aan deze drie criteria vol-
stellen deze competentie te ont-
opzichte van de leerlingen, dan
doet, komt het vierde criterium
wikkelen. Dat staat of valt echter bij
ontstaat er een gezonde voedings-
van een professionele cultuur in
de bereidheid én vaardigheid van
bodem voor leerlingen om dit ge-
beeld:
alle medewerkers van de school
drag ook in onderlinge contacten
om ook hun onderlinge relaties te
te laten zien. l
4. In een professionele cultuur wordt alle gedrag dat strijdig is met (een van) deze drie criteria, op vriendelijke en duidelijke wijze, effectief begrensd: ‘Zo doen we dat hier niet’.
‘In mijn gedragscoaching vind ik het belangrijk om leerkrachten te laten nadenken over hun eigen gedrag’ Kees van Overveld in Kwink magazine 2019 – 2020, nr 2.
Met deze definitie brengen we de vage term ‘cultuur’ terug tot feitelijk waarneembaar (zichtbaar en hoorbaar) gedrag. Dan is het mogelijk om onderscheid te maken tussen gedrag dat oké is en gedrag dat niet oké is, en elkaar daarop feedback te geven. De SEL-competentie Relaties hanteren In een professionele schoolcultuur vragen we van alle medewerkers (en ook de ouders van de leerlin-
Lees dit boek voor meer informatie over het belang van een professionele omgangscultuur om sociaal-emotioneel leren te bevorderen. Galenkamp, H. & Schut, J. (2018). Handboek professionele schoolcultuur. Focus op koers en gedrag. Huizen: Uitgeverij Pica. Henk Galenkamp is consultant, trainer en coach bij Bureau Galenkamp & Schut. De focus van zijn werk is het ontwikkelen van een professionele schoolcultuur.
7
In gesprek met projectleider Wouter Siebers Wie is toch die man achter Kwink? ‘Ik daag mezelf constant uit. Tot ik er gek van word! Ik moet altijd nieuw, anders, fris, kan beter, volgende stap.’ Zijn gedrevenheid heeft Wouter niet van een vreemde. Trots vertelt hij: ‘Mijn moeder gaf les op de basisschool waar ik naartoe ging. Ze is zestig en staat nog steeds voor een groep 8. Ik heb er grote bewondering voor dat je na zoveel jaar nog steeds vol passie je werk kan doen.’
Gedrag
geven aan startende leerkrachten.
delijke beslissingen. ‘Het gaat hierbij
Wouter werkte tien jaar als leer-
Ook begeleidde ik een project-
om hoe de methode eruit ziet, de
kracht in het basisonderwijs. Hij
groep die zich bezighield met socia-
gebruikte leerlijnen, de doelstel-
ontdekte al snel dat het managen
le veiligheid op school.’
lingen van de lessen en de extra
van klassen hem goed afging. ‘Als
aangeboden katernen. Ik maak
ik met collega’s sprak over de vei-
Kwink
Kwink natuurlijk niet alleen. Er zit een
ligheid in een groep, dan lukte het
In 2015 wordt Wouter Leraar van het
redactie van acht mensen achter.
mij nooit zo goed om daar woorden
Jaar voor het primair onderwijs. Be-
Ik ben erg voor de methode als
voor te vinden. Door de Master
scheiden zegt hij: ‘Dit was niet mijn
bron. Zo is Kwink ook opgebouwd.
Special Educational Needs, met
verdienste, maar die van mijn leer-
Wat ik voorheen in mijn klas pro-
afstudeerrichting “gedrag”, werd ik
lingen. Een leraar van het jaar is een
beerde te bereiken zit nu in de
van onbewust bekwaam, bewust
ambassadeur van het onderwijs. Je
methode. Hierdoor kan Kwink in
bekwaam. Ik kreeg taal voor wat
kan geen beste leraar aanwijzen.
duizenden klaslokalen een bijdrage
ik deed en ik kon hier ineens met
Dat slaat nergens op. Je hebt meer
leveren.’
anderen over praten. Dat is een
dan honderdduizend leraren en je
Met SEL wil Wouter voorwaarden
groot omslagpunt in mijn loopbaan
kan ze nooit allemaal zien.’
scheppen waardoor leerkrachten
geweest.’
Deze titel verbreedde zijn netwerk.
tot goed onderwijs komen. Hij wil
Door de opleiding leerde hij verder
Hij besloot een dag voor zichzelf te
hun zoveel mogelijk handvatten
kijken dan alleen zijn eigen klas. ‘Na
gaan werken, onder andere als pro-
geven om op een prettige manier
zo’n vijf jaar ben ik ook als gedrags-
jectleider van Kwink.
om te gaan met verschillen tussen
specialist gaan werken binnen de
8
leerlingen. ‘Ik was een energiek
school en het samenwerkingsver-
Als projectleider is Wouter eindver-
jongetje. Iedereen weet dat dit in
band. Ik ben dit gaan verbreden
antwoordelijk voor de lijn en inhoud
het onderwijs niet altijd wordt ge-
door trainingen over gedrag te
van Kwink, en neemt hij de uitein-
waardeerd. Ik weet dus uit eigen
Interview
‘Onderwijs is en blijft ontzettend interessant, er valt altijd iets nieuws te ontdekken.’ ervaring hoe het kan voelen als een
Dat Wouter niet stilstaat is duide-
ik aan de slag met de domeinen
leerkracht een kind niet goed be-
lijk: ‘Ik speel Escape Room games,
pedagogisch en didactisch hande-
grijpt. Dat kan een kind raken. Dat
bezoek het theater, lees vak- en
len, en duurzame schoolontwikke-
heeft mij ook weleens geraakt.’
(jeugd)literatuur, mountainbike en
ling. Wat ik het liefst doe is samen
ik kom graag in het bos. Ik werk
schaven en schuren aan goed
Constant bezig
veel. Mijn werk is echt mijn hobby.
onderwijs. Samen kritisch kijken naar
Wouter is getrouwd met Els, en
Ik vind het aan alle kanten leuk! Ik
onderwijs. Daar kan ik ontzettend
samen hebben ze twee kinderen.
hou dit wel in balans. Als ik over mijn
van genieten!
Lachend vertelt hij dat samenleven
grenzen ga, fluit mijn lijf me terug. Els
Op de vraag waar hij zichzelf over
met hem soms best vermoeiend
zegt soms: “Je bent nog steeds aan
vijf jaar ziet, antwoordt hij met een
is: ‘Ik wil altijd eropuit. Geen plan is
het werk, hè?”’
glimlach: ‘Dat kan ik nog niet voor-
eigenlijk geen optie. Mijn zoontje
Wouter is dit voorjaar gestopt als
zien. Onderwijs is en blijft ontzettend
vindt dat ook fantastisch. Hij lijkt op
teamleider: ‘Ik ben nu ook onder-
interessant, er valt altijd iets nieuws
mij.’
wijsadviseur bij Expertis. Daar ga
te ontdekken.’ l
Auteur artikel:
Maartje Steenhof, voormalig leerkracht basisonderwijs en nu freelance tekstschrijver en redacteur.
9
Vraag aan de redactie
ek! i r b u r e w Nieu ag aan
a Ook een vr ? de redactie l.nl kopschoo in w k @ o f in
Vraag aan de redactie Tijd voor een nieuwe rubriek! Elke editie beantwoorden we een vraag aan de redactie. We trappen af met een kijkje in de keuken:
Hoe wordt een Kwink-les gemaakt? JAARPLANNING Al in januari zetten we de eerste stappen voor het nieuwe schooljaar. Een kleine groep mensen buigt zich over leerlijnen, lesdoelen en de planning. Zo stellen we in een aantal maanden de inhoud voor een heel schooljaar vast. De voltallige Kwink-redactie, acht redactieleden, is uiteraard bij dit proces betrokken.
REDACTIEVERGADERING De redactie vergadert wekelijks over de Kwink-lessen. Elke Kwink-les kent drie fases van ontwikkeling en die komt drie keer opnieuw voorbij. Zo krijgt elk onderwerp de volle aandacht.
ANIMATIES SCHRIJVEN EN ONTWIKKELEN
THEORETISCH KADER
LESSEN
Elke Kwink-les begint op de tekentafel
Twee weken nadat er de eerste
Nu de redactieleden concrete
met een theoretisch kader. EĂŠn van
keer over een Kwink-les is gesproken,
doelstellingen ĂŠn animaties in
de redactieleden doet grondiger
zijn de teksten van de animaties in
handen hebben is het tijd om
onderzoek naar het onderwerp en
concept klaar. De redactie geeft
de daadwerkelijke Kwink-les te
zorgt voor voldoende bronnen. De
feedback. Als de scripts akkoord zijn,
schrijven. Dit doen de redactieleden
eerste keer dat we een les bespreken
gaan de animatoren, filmploeg en
in teams, per bouw. Het laatste
hebben we het over de inhoud,
(stem)acteurs aan het werk.
en meest uitgebreide moment
doelstellingen en de Kwink van de
dat een Kwink-les langskomt in de
Week. De schrijver van de animaties
redactievergadering is als we de
probeert helder te krijgen waar een
complete les bespreken. Vaak wordt
animatie aan moet voldoen om van
er inhoudelijk flink gediscussieerd om
waarde te zijn in de les.
het definitieve ontwerp zo scherp mogelijk neer te zetten.
EINDREDACTIE EN VORMGEVING
Tot slot redigeert de eindredacteur de les. Het
De laatste stap van een intensief proces. De les
uitgeefteam zorgt dat alle materialen bij elkaar
staat online en leraar en leerlingen kunnen ermee
komen zodat de vormgever er een mooie les van
aan de slag.
kan maken.
10
ONLINE
Kwink-coach trainingen: voor een optimaal gebruik van Kwink Wij pleiten ervoor dat elke school een Kwink-coach aanstelt. Een gedragsspecialist of ib’er die zich extra verantwoordelijk voelt voor de borging van Kwink. Iemand die het belang van sociaal-emotioneel leren blijft benadrukken als basis voor een sociaal veilige school. Iemand die jouw team weet te enthousiasmeren de Kwink-lessen te geven. Met bijzondere aandacht voor de zo belangrijke transitie en de betrokkenheid van ouders.
Drie soorten Kwink-coach trainingen Aanmelden kan eenvoudig via www.kwinkopschool.nl /kwink-coach.
• Wat: een basistraining, een verdiepingstraining en een praktijktraining. • Waar: Amersfoort, Drachten en Sittard. • Kosten: € 300,- per persoon, per training. NB: We houden rekening met de dan geldende coronarichtlijnen van het RIVM. Vooralsnog hanteren we de anderhalvemetermaatregel.
1 Kwink-coach basistraining • Je verdiept je kennis over SEL,
2
Kwink-coach verdiepingstraining
3
Kwink-coach praktijktraining
Dit is een vervolg op de basistrai-
(vervolg op de verdiepingstraining)
groepsvorming en groepsdyna-
ning. Je krijgt antwoord op onder
• Elke Kwink-coach krijgt ter voor-
mica.
andere deze vragen:
bereiding een opdracht om de
• Hoe SEL is jouw school op dit
huidige sociale veiligheid in de
• Je kunt je collega’s uitleg geven over de achtergronden en het
moment? En welke plek neemt
eigen schoolsituatie in kaart te
waarom van SEL.
Kwink daarin in?
brengen.
• Je krijgt als coach meer inzicht in
• Welke activiteiten kun je als
de fasen van de groepsvorming.
Kwink-coach ondernemen?
met de individuele schoolsitua-
• Hoe creëer je meer draagvlak
ties, de gewenste toekomstige
• Kennisoverdracht, filmpjes en opdrachten wisselen elkaar af. • Ruimte om met de andere coaches in gesprek te gaan. Heb je een opleiding Master Educational Needs gevolgd? Dan sluit de verdiepingstraining beter aan.
binnen de school en wie heb je daarbij nodig?
• We gaan in groepjes aan de slag
situatie en de stappen die nodig zijn om daar te komen.
• Hoe ondersteun je collega’s met
• Elke Kwink-coach maakt tijdens
groepsvorming en groepsdyna-
de bijeenkomst een SEL-jaarover-
miek?
zicht én een praktisch plan voor
• Hoe stimuleer je dat collega’s
de eigen schoolsituatie.
meer transitiemomenten gaan inbouwen en benutten? • Hoe betrek je ouders bij het SEL-beleid van de school?
Kalender Kwink-coach trainingen Amersfoort
Basistraining
Verdiepingstraining
Praktijktraining
14 oktober
11 november
25 november
9 september
23 september
25 november
28 oktober
4 november
9 september
23 september
28 oktober Drachten
Sittard
Meld je aan via: www.kwinkopschool.nl/kwink-coach.
11
Welbevinden van leraren Kees van Overveld
Leraren hebben het afgelopen schooljaar hard gewerkt. Eerst was er de omschakeling van dagonderwijs naar afstandsonderwijs, daarna het opstarten van de school vanuit de richtlijnen van de overheid. In het beroep van leraar was altijd al sprake van structurele kwetsbaarheid. In de coronacrisis wordt dit gevoel versterkt en ervaren veel leraren heftige emoties als angst en onzekerheid. In dit artikel bespreek ik het welbevinden van leraren die juist in deze tijd ook sociaal-emotioneel competent moeten zijn.
Dit artikel schrijf ik begin mei 2020.
Het is een van de vele vragen die
gevraagd welke drie emoties zij het
Hoe september 2020 eruit ziet,
ik de afgelopen weken van leraren
meest ervoeren tijdens de school-
weet ik niet. Ben je al gewend aan
kreeg. De onzekerheid is begrijpelijk.
dag. Dit is de uitslag: angstig, bang,
de nieuwe werkelijkheid? Zijn de
Leraren over de hele wereld erva-
bezorgd, overweldigd en verdrietig.
overheidsmaatregelen verder ver-
ren deze emoties.
Het is een rijtje om stil van te wor-
soepeld of zijn ze juist weer strenger
Eind maart 2020 deed The Yale
den.
geworden? Ik ben benieuwd.
Center for Emotional Intelligence
11 mei gingen de scholen weer
een onderzoek onder ruim 5000
De emotie anxiety (angstig) werd
open. Ik kreeg van leraar A. het
Amerikaanse leraren (Cipriano &
het meest genoemd. Anxiety is niet
volgende berichtje:
Brackett, 2020). Deze leraren werd
hetzelfde als fear (bang). Anxiety verwijst naar een onbekende, nauwelijks te omschrijven dreiging en gaat vaak samen met onzekerheid
Beste Kees, 11 mei gaan de scholen open. Ik heb veel aan je artikel gehad over SEL. Toch heb ik nog een vraag... Ik ben angstig en heb mijn bedenkingen. Kan ik wel voldoen aan de emotionele hulpvraag van de leerlingen als ik mezelf bang en gespannen voel? Hoe ga ik hier zo goed mogelijk mee om?
đ&#x;™
en nervositeit. Leraren voelen zich angstig omdat ze vrezen dat zijzelf, hun familie of misschien wel een van hun leerlingen ziek zouden kunnen worden. De top vijf van emoties uit maart 2020 stemt niet vrolijk. Zijn de resul-
12
Achtergrondinformatie
taten uit dit onderzoek nu volledig
In een boeiend webinar vertelt
toe te schrijven aan de onzekerheid
psycholoog Marc Brackett dat juist
over het coronavirus? Niet hele-
in tijden van stress en onzekerheid
maal. In 2017 heeft hetzelfde onder-
emotieregulatievaardigheden ons
zoekscentrum een soortgelijk onder-
kunnen helpen. Enkele van zijn tips:
zoek onder leraren gehouden. Dit was toen de top vijf: gefrustreerd,
l
Z org voor een goede (buik-)
l
L ichamelijke signalen als een ver-
ademhaling.
overweldigd, gestrest, moe en gelukkig. Ook in 2017 rapporteren lera-
hoogde hartslag of spierspanning
ren dus dat ze het zwaar hebben.
zijn een signaal dat we ergens We kunnen de conclusie trekken
mee zitten. Herken de signalen en
dat veel leraren hun beroep als
benoem ze met woorden (label de emotie).
zwaar en stressvol ervaren. Nu is het Amerikaanse onderwijs natuurlijk
l
emoties als informatie waar je iets
niet vergelijkbaar met het onderwijs
mee moet.
in Nederland, maar ik denk dat de meeste Nederlandse leraren zullen
l
veld, 2017). Levensvaardigheden
G eef jezelf toestemming om emoties te voelen.
beamen dat hun welbevinden behoorlijk onder druk staat (Van Over-
E moties zijn niet goed of fout. Zie
Beste A., die emoties zijn logisch. Ze geven aan dat je je zorgen maakt. Je weet vanuit de theorie het verschil tussen Zelfbesef en Zelfmanagement. Bij het eerste gaat het om het herkennen en begrijpen van je emotie. Bij het tweede om het reguleren. Reguleren moet je faciliteren. Start en beëindig de dag met een korte briefing in het team. Spreek uit wat je voelt. Deel je zorgen. Als jullie als team voor elkaar zorgen, ontstaat er ook ruimte in de professionele setting met de leerling. Je kunt je dan ten volle richten op de vraag en behoefte van de leerling zonder dat je eigen emoties je in de weg zitten.
l
S preek jezelf toe vanuit een an-
Ik sluit graag af met enkele woor-
der perspectief: ‘Kees, haal diep
den van Marc Brackett: ‘Appreciate
adem, ga naar die persoon toe
that developing emotion regulation
en zeg wat je wilt zeggen’.
skills can be harder than learning tradional “hard” skills. It’s hard work’. l
In oktober 2019 was ik op een internationaal congres over SEL. Een
Brackett maakt duidelijk dat als we
thema dat centraal stond was
onszelf kennen en goed voor onszelf
‘Adult SEL’. Kort gezegd was dit de
zorgen, we dan ook beter in staat
Bronnen
boodschap: laten we niet alleen
zijn voor anderen te zorgen.
• CASEL CARES (2020, 27 maart). Strategies for Being Your Best Possible ‘SEL’f with Dr. Marc Brackett [videobestand]. Zie: www.youtube.com/watch?v=8UE2mWPPj0k. • Cipriano, C. & Brackett, M. (2020, 7 april).Teachers Are Anxious and Overwhelmed. They Need SEL Now More Than Ever. Gelezen op 06-05-2020 op: www.edsurge.com/news/2020-04-07teachers-are-anxious-and-overwhelmed-they-need-sel-now-more-than-ever. • Van Overveld, K. (2017). SEL. Sociaal-emotioneel leren als basis. Huizen: uitgeverij Pica.
onze leerlingen sociaal en emotioneel competent maken, maar ook
Tot slot
de volwassenen die die kennis en
Ik hoop dat binnen schoolteams
vaardigheden moeten aanleren.
gesprekken zullen ontstaan over het
Als je als volwassene rolmodel wilt
belang van sociale en emotionele
zijn, moet je wel weten hoe je zelf in
competenties voor leraren. Leraar
elkaar steekt.
A., de persoon die mij een berichtje
Het gaat hier om de competenties
stuurde, gun ik een team waar zij
die ook in de Kwink-lessen worden
met haar zorgen terecht kan. Dit
aangeboden: Zelfbesef, Zelfma-
was trouwens mijn antwoord aan
nagement, Besef van de ander,
haar:
Relaties hanteren en Keuzes maken. Deze vijf competenties zijn essentiële levensvaardigheden. Ze versterken de mentale weerbaarheid en het welbevinden. Ze kunnen ons beschermen tegen de werkdruk
www.keesvanoverveld.nl
van alledag.
13
SEL is overal r te e m e lv a rh e d n a SEL op
we stand als het ‘nieu derhalve meter af an : en nn we n aa emaal maar sseling van mijn We moesten er all beeld als ik ter afwi or vo bij – eld ikk nd d ik het knap ingew toe om even afsta normaal’. Soms vin ef’ dwingt me af en es lfb ‘ze ijn (M n. and een stuk ga fietse n vlak vóór me iem thuiswerkdag een g of laat loopt da oe Vr ) rk… we oie mo gefietst komt. Wat te nemen van ons and mij tegemoet iem nt ka re de an t het risico terwijl van de wandelaar in, me hond uit te laten, maken’: Haal ik de es uz t ‘ke n va tje valle e het gesteld is me doe ik? Typisch ge et natuurlijk niet ho we Ik m? ko er gg n nsen duike bij de tegenli er… Sommige me dat ik dan te dicht van die tegenligg s tie en et en mp co ele n slingeren je mete de sociaal-emotion verschijnt, andere eld kv bli n hu in t nt op willen je überhaup of ze de andere ka al de bosjes in als t nie ar ma n da ag zijn.) het gezicht. (Ik vra hien wel beter zou een verwensing in tingsgevaar missc et sm be t he e eg el dat vanw naastgelegen schreeuwen, hoew hij beter even in de t da en ep ro ar k k tegen de wandela is dat misschien oo Ik kan natuurlijk oo ‘relaties hanteren’ n va t un gp oo t Maar uit he haal ik hem n zwemmen, hoe sloot kan springen. : Stel dat hij niet ka ien nd ve ch in Bo e. uz ke hien moet ik dan to niet zo’n gelukkige Lastig, lastig. Missc n? me ko te bij ht ar dat heeft nder te dic er dan weer uit zo stil blijven staan, ma en ev ar ma t’ en ook van ‘zelfmanagem ander’ hebben en een ultieme daad noeg ‘besef van de ge j mi er ht ac rs an – op tuele fietse t we allemaal stilsta alleen zin als even lang duren voorda oit no t he n ka r nie stoppen. Op die ma n elkaar. va r te anderhalve me n te staan. In een r allemaal stil kome nie ma die op we k zijn, als , over de er thuiswerkdagen Zou eigenlijk wel leu het dan hebben ov we zou en nn ku ad tsp t allemaal eigenlijk lange rij op het fie e wij vinden dat he ho er ov en en do ige toevall schappen buitenles Kwink! Als gevaren van bood t het een spontane rd wo it ez e je me t et he niemand we ho moeten. Heerlijk! Als roordeeld, omdat ve r aa elk t to ng we urenla dicht bij elkaar voorbijgangers zijn orbreken zonder te do en et mo u zo is het fietspad weer t zijn. Enige nadeel zo’n lockdown op otioneel experimen em alcia so nt sa laten… een interes even achter me te te komen. Het zou lukt is om mijn werk ge ht ec t nie er we dat het dan toch Erik Idema
e in het verleden Kwintessens. Hij werkt bij r ve ge uit is ma is Erik Ide p in Amsterdam en scholengemeenscha als docent op een . chters van 12 en 13 vader van twee do
14
Sociaalemotioneel leren thuis Onrecht een cadeautje voor kinderen?
Ouderinformatie
Door Tea Adema, trainer bij De Opleiding tot kinder- en opvoedcoach
Onrecht een cadeau? Natuurlijk niet! Maar omdat kinderen nu eenmaal met onrecht te maken krijgen, kunnen we hun ook leren er sterker en veerkrachtiger door te worden. Een onterechte, boze opmerking
leuks niet doorgaat omdat het iets
teiten van de kinderen. Ontneem
van een leerkracht. Geen uitnodi-
moet doen wat het vergeten was.
ze vooral niet de kans om te leren
ging voor een feestje. Niet geloofd
Dit noemen we de executieve func-
van de huis-, tuin- en keukenteleur-
worden als je zegt: ‘Dat heb ik niet
ties: regelfuncties van de hersenen
stellingen en het onrecht wat ze
gedaan!’ Het zijn de relatief klei-
die essentieel zijn voor het realiseren
wordt aangedaan op het plein, in
ne voorbeelden van onrecht die
van doelgericht en aangepast ge-
de klas en op straat. Als kinderen
een kind regelmatig tegenkomt. Ik
drag. Ze helpen om een succesvol
gewoon boos mogen zijn op wat
noem dat: huis-, tuin- en keukente-
leven te kunnen leiden. Helaas
hen overkomt en vervolgens zelf
leurstellingen. Daar kun je moeilijk
staat het aanleren van juist deze
een oplossing kunnen vinden met
over doen, maar daar help je een
belangrijke vaardigheden in de
de steun van de volwassenen om
kind niet mee. Daarom is het be-
opvoeding onder druk in deze tijd.
hen heen, leren ze veel; met name
langrijk dat je kinderen al jong leert
zelfvertrouwen!
om met lastig en oneerlijk gedrag
Wat kunnen ouders leren
van anderen te dealen. Zo leren ze
De houding van ouders is voor
Waar worden kinderen sterk van
veerkracht ontwikkelen die helpt
kinderen cruciaal bij onrecht. Veel
Kinderen kunnen leren van hun
om tegenslagen te overwinnen.
ouders vinden het moeilijk om ge-
eigen hulpeloosheid. Het maakt het
duld op te brengen als hun kind
besef wakker dat ze iemand nodig
Wat kunnen kinderen leren
niet zo goed in zijn vel zit. Ze span-
hebben om hun zaakjes op te los-
Veerkracht ontwikkelen kinderen
nen zich vaak tot het uiterste in om
sen en dus dat ze actief hulp leren
door te leren omgaan met teleur-
het leven van hun kind zo aange-
vragen. Zo leren ze ook dat ze zelf
stellingen én met het leren accep-
naam mogelijk te maken. Gaat er
invloed hebben op wat hun over-
teren van een NEE. Die vaardig-
een keer iets mis, dan staan ouders
komt en dat ze geen slachtoffer
heden leren peuters al als ze een
onmiddellijk paraat om de proble-
hoeven te zijn. Daar horen troost en
snoepje willen of een glazen vaas
men van kinderen op te lossen.
erkenning van ouders vanzelfspre-
dreigen om te duwen. Als het kind
Allemaal lief bedoeld, maar het
kend bij. Zo kan het kleine onrecht
ouder wordt, moet het misschien
werkt niet.
een geschenk zijn om te helpen
meehelpen met klusjes, huiswerk
bij het al jong leren omgaan met
maken en doorzetten om iets af te
Wat kunnen ouders doen
maken. Ook moet het leren een
Heel simpel: meer achterover leu-
goed humeur te houden als iets
nen en vertrouwen op de capaci-
moeilijkheden in het leven.
15
Met de preventiepiramide op weg naar een
veilige school V
oorkomen is beter dan genezen, zeker als het gaat om gedragsproblemen in de school.
Kwink richt zich daarom volledig op het preventief aanleren van SEL-vaardigheden. Daarmee helpen we leerlingen actief bij het ontwikkelen van gezond gedrag. Toch is alleen een methode voor SEL niet voldoende. Het is belangrijk om op meerdere lagen in de schoolorganisatie preventieve interventies te plaatsen. Daarmee bouw je aan een figuurlijke piramide waarbij de bovenste interventies op de lagen daaronder steunen. Het is een praktisch model dat inzichtelijk maakt wat een school al goed doet en waar verbeterpunten liggen.
Meer weten? De preventiepiramide van Johan Deklerck Uitgeverij Acco Het boek is een unieke combinatie van een transparant en goed werkbaar kader zoals de praktijk dit uitwijst, tegen een stevige theoretische achtergrond enerzijds en een grote verzameling aan voorbeelden anderzijds. Deze voorbeelden nodigen de lezer uit creatief aan de slag te gaan met preventie op school.
16
Boekbespreking
4
De preventiepiramide kent de volgende vijf lagen: Probleemaanpak Soms is een preventieve aanpak niet voldoende om een gezonde ontwikkeling van leerlingen en veiligheid binnen de school te waarborgen. Daarom is het van cruciaal belang vooraf goed af te spreken welke curatieve interventies de school heeft. Wat doet je als een leerling over de schreef gaat? Betrek je ouders daarbij? Doet de leraar van groep 7 dat op dezelfde manier als de leraar in groep 8? Uniformiteit is hier opnieuw het toverwoord. Daarnaast is het van belang de interventies zo in te richten dat ze gericht zijn op terugkeer naar eerdere preventieniveaus. Het zogenaamde ‘zakken’ in de piramide.
3
Specifieke preventie Interventies in deze laag van de piramide zijn gericht op een kleinere groep leerlingen of op een specifieke groep die meer ondersteuning nodig heeft om gezond gedrag te ontwikkelen. Denk hierbij aan een SOVA-training in school of het spelen van Taakspel.
2
Algemene preventie In deze laag vinden we interventies die op bijna alle leerlingen van de school van toepassing zijn. Het werken met Kwink valt hier ook onder. Scholen die laag twee goed vormgegeven hebben, halen in deze laag veel meer rendement uit Kwink. Het tegenovergestelde is ook waar: als je één laag niet goed inricht brengt dat de piramide direct aan het wankelen.
1
Bevordering van het leefklimaat Om de tweede laag van de piramide krachtig vorm te geven is het belangrijk om uniformiteit in het handelen van leraren te bereiken. Die start met een gesprek binnen het team over een visie op gedrag, schoolafspraken, gedragsverwachtingen en het verkennen van eigen constructen in gedrag. Ofwel: welk gedrag vind jij zelf prettig en wat niet, bij teamleden en bij leerlingen. Kan iedereen zich volledig conformeren aan wat het team met elkaar afspreekt? De tweede laag van de piramide is het meest cruciaal.
0
Brede maatschappelijke context De onderste laag van de piramide is vanzelfsprekend de basis waar de rest van de piramide op steunt. Een zeer belangrijke laag en direct de laag waar een school de minste invloed op heeft. Het is de invloed die de overheid, gemeenten en ketenpartners op de school hebben. In welke wijk staat je school? Hoeveel geld is er beschikbaar om het onderwijs vorm te geven? Factoren dus met een grote invloed.
17
Nieuw: Kwink-katernen in september en november K wink komt weer met extra materiaal. Speciaal voor de Week Tegen Pesten en de
Week van de Mediawijsheid. Met speelse, korte werkvormen die je snel en effectief
kunt inzetten om extra aandacht aan deze belangrijke thema’s te besteden. De
katernen zijn gratis te downloaden op www.kwinkopschool.nl/weektegenpesten en www.kwinkopschool.nl/mediawijsheid. Samen aan zet
Kwink &…
Week Tegen Pesten: 21 t/m 25 september 2020
De Week Tegen Pesten 21 t/m 25 september 2020
Samen aan zet
De vakantie is voorbij, net als de meest intense tijd van het coronavirus. Nóg meer dan andere schooljaren is de vraag: ‘Op welke manier ga je met de kinderen in je groep optrekken?’ De basis hiervoor leg in je het begin van het jaar, tijdens de forming- en normingfase.
De Week Tegen Pesten
De initiatiefnemers van de Week Tegen Pesten hebben het thema van 2020 – Samen aan zet – afgestemd op de kracht van een veilige groep. Dat is ook hét motto van Kwink! Want in een sociaal veilige, sterke groep, die je samen maakt, krijgt pesten geen of minder kans. Goede regels en afspraken zorgen voor stabiliteit in de groep
Werken aan de kracht van een veilige groep
en voor emotionele rust. Alleen zo komen de kinderen
15 korte activiteiten voor de hele school
tot optimaal leren in de breedste zin van het woord. In het nieuwe katern voor de Week Tegen Pesten geven
Dit materiaal is ontwikkeld door de makers van Kwink voor sociaal-emotioneel leren (Kwintessens, Amersfoort) in het kader van de Week Tegen Pesten 2020 van Stichting School & Veiligheid www.weektegenpesten.com.
we direct bruikbare tips, aangevuld met wetenschappelijk onderbouwde theorie. We maken bovendien een herkenbare koppeling met de Kwink-slag ‘Code Help!’ Download het katern op www.kwinkopschool.nl/weektegenpesten.
Gezond mediagebruik Week van de Mediawijsheid 6 t/m 13 november 2020 (Sociale) media kunnen heel gelukkig maken. Ze bieden vermaak en creativiteit. Je kunt met mensen over de hele wereld in gesprek en ontelbaar veel nieuwe dingen leren. Apps, online challenges of groepen op sociale media kunnen je motiveren om het beste uit jezelf te halen. Maar media lijken soms wel op een voortdurende competitie. Dan voelen we de druk om altijd beschik-
De Week van de Mediawijsheid
baar te zijn en lijdt onze slaap eronder. We voelen ons minder goed door onszelf constant te vergelijken met anderen, laten ons door nare reacties beïnvloeden of tonen minder respect voor elkaar. Deze negatieve effecten kun je voorkomen door kinderen specifieke SEL-vaardigheden aan te leren. In het katern staan hiervoor praktische tips. Download
18
het katern op www.kwinkopschool.nl/mediawijsheid.
SEL-inspiratie
SEL-producten en tips
De laatste ontwikkelingen van SEL, interessante producten en verwijzingen. Om uzelf en het team te inspireren.
Vaardighedenkaartjes
De Kwink-hoek!
Wat moet je leren om een probleem te laten verdwijnen? De Vaardighedenkaartjes geven antwoord en helpen kinderen oplossingsgericht te kijken naar probleemgedrag. Je maakt eenvoudig inzichtelijk welke vaardigheden kinderen
Bevorder het spelend en ontdekkend leren in de
willen leren, maar ook welke ze al bezitten. De set
kleutergroepen met De Kwink-hoek, een speciaal
bestaat uit 52 kaarten en is geschikt voor kinderen
katern voor de onderbouw met daarin praktische
vanaf 8 jaar.
suggesties en concrete handreikingen.
www.kwinkopschool.nl/vaardighedenkaartjes
www.kwinkopschool.nl/kwinkhoek
Alles wat ik voel!
Feedback is fantastisch!
Max weet niet wat hij moet zeggen als zijn vriend Freek hem vertelt wat een goede kauwgombellenblazer hij is. En alle woorden zwemmen rond in zijn hoofd wanneer Liam hem tijdens voetbal een tip geeft over schieten op de goal. Net zoals veel Alles wat ik voel gaat het over je gevoelens. Waarom
kinderen van zijn leeftijd, weet Max nog niet goed
voel je wat je voelt? Is het niet erg om jaloers te
hoe hij kan omgaan met kritiek en complimenten.
zijn? Kun je jezelf empathie aanleren? Een boek dat
In dit boek leert Max hoe je kunt reageren op po-
kinderen bewust maakt van hun eigen gevoelens
sitieve feedback en hoe je negatieve feedback
ĂŠn hen stimuleert erover na te denken.
kunt gebruiken om te groeien.
www.kwinkopschool.nl/alleswatikvoel
www.kwinkopschool.nl/feedback
19
Kwink in het nieuwe schooljaar uitproberen? vraag nu een Gratis proefabonnement aan
SCHOOL
www.kwinkopschool.nl Kwink is een methode van
T: 033 – 460 19 40 E: info@kwintessens.nl