magazine voor sociaal-emotioneel leren
2021- 2022
nr.
2
Specifieke preventie
ui
Kwink voor Burgerschap
tn M e po em et st ba er r e
SEL-pionier: Daniel Goleman
Kwink is een uitgave van
voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl
Colofon
Prikbord
Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren
Kwink magazine is speciaal gemaakt voor leerkrachten, intern begeleiders en
Redactie Gerard van Midden, hoofdredacteur Martijn Wabeke, eindredacteur Erik Idema, uitgever Auteurs Tea Adema, Dianne Bos, Erik Idema, Gerard van Midden, Kees van Overveld, Lynette de Ruijter, Wouter Siebers Fotografie Dreamstime (p. 12, 14, 15, 17), HulpKid (p. 6-7), Lynette de Ruijter (p. 4-5), Ivo Samplonius (p. 11), Sprekend beeld (cover, p. 9). Vormgeving Richard Feld, Angela Damen, Michelangela
directieleden die meer willen weten over sociaal-emotioneel leren op school. Kwink magazine biedt achtergrondinformatie en informatie over Kwink om scholen te enthousiasmeren voor sociaal-emotioneel leren in de klas. Veel leesplezier!
Gratis katern voor de Week van de Lentekriebels: 14 - 18 maart 2022 Besteed ook aandacht aan deze nationale projectweek. De onderwerpen? Weerbaarheid, relaties en seksualiteit. Kwink komt opnieuw met een gratis katern met achtergrondinformatie, werkvormen en tips voor deze bijzondere week. Begin maart te downloaden op www.kwinkopschool.nl/lentekriebels.
Gratis katern voor de Week van Burgerschap: 16 - 20 mei 2022 Naast Kwink voor SEL is er ook Kwink voor Burgerschap. Een belangrijk vak dat we in de Week van Burgerschap graag een extra impuls geven met een gratis Kwink-katern. Thema: Technologisch Burgerschap. Je vindt de lessen begin mei op www.kwinkvoorburgerschap-en-mensenrechten.nl.
Uitgever Kwintessens Berkenweg 11 Amersfoort Postbus 1492 3800 BL Amersfoort
Gratis SEL-bijeenkomst exclusief voor Kwink-abonnees: 18 mei 2022 We ontmoeten onze Kwink-scholen graag weer live in Beeld en
T: 033 460 19 40 E: info@kwinkopschool.nl www.kwinkopschool.nl www.kwintessens.nl
Geluid in Hilversum. Sprekers: Kees van Overveld, Wouter Siebers en Marijne Sammels. Zij komen vertellen over de nieuwste SEL-inzichten. Aanmelden kan nu al: www.kwinkopschool.nl/sel-congres.
2021 - 2022 nr. 2 issn: 2405-5956 Alle rechten voorbehouden Overname uit Kwink magazine is zonder voorafgaande toestemming van de uitgever niet toegestaan.
Kijk voor het allerlaatste nieuws op www.kwinkopschool.nl of op het prikbord achter de inlog.
Kwink is geïnspireerd op het boek Groepsplan Gedrag van dr. Kees van Overveld. Dit is een uitgave van Uitgeverij Pica.
Inhoud
6-7 8-9 10 12-13 15 16-17
Specifieke preventie
Boekbespreking
Vraag aan de redactie
SEL-pioniers (2): Daniel Goleman Een hond, je kind en het aanleren van gewoontes Kwink voor Burgerschap
En verder...
4-5 11 14 18-19
Schoolvoorbeeld 18 mei: SEL-bijeenkomst Momentopname SEL-inspiratie
Een ongemakkelijke stilte ‘Wat zijn jullie schoolregels?’ vraag ik tijdens een intake met de schoolleider. Ik krijg een verbaasde blik en het is even stil. ‘We hebben ze wel, maar het zijn er nogal veel. En ik ga ervan uit dat de leraren op de hoogte zijn.’ ‘Dus als ik drie verschillende leraren naar de schoolregels vraag, krijg ik drie dezelfde antwoorden?’ vraag ik door. Zo’n gesprek is geen uitzondering. Als onderwijsadviseur zie ik soms onrust in een school en ervaar ik dat het team maar niet de vinger op de zere plek weet te leggen. Eigenlijk spelen er dan altijd twee dingen: een gebrek aan uniformiteit (wat spreken we af?) én onduidelijkheid over de manier waarop collega’s elkaar aanspreken (hoe doen we de dingen hier?). Gedrag en cultuur gaan altijd samen en moeten daarom ook samen op orde zijn. Het begin van een nieuw kalenderjaar is een uitgelezen moment om dit krachtig neer te zetten op je school. Moeilijk? Nee. Vraagt het aandacht en doorzettingsvermogen? Absoluut. De moeite waard? Onbetaalbaar. Rust zorgt namelijk niet alleen voor een gezondere sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen. Ook het leren in de breedste zin van het woord gaat gewoonweg beter en makkelijker. Suggesties nodig? Pak dan het Kwink-katern Pedagogisch vakmanschap erbij voor concrete handreikingen (zie www.kwinkopschool.nl). Zo gaat 2022 een prachtig jaar worden. Wouter Siebers projectleider Kwink
Schoolvoorbeeld
van Marco Petersen Daltonschool ‘De Margriet’ in Rotterdam Toen Marco (1972) drie jaar geleden op De Margriet kwam werken, werkte de school al met Kwink. Intussen is hij kartrekker van de werkgroep Sociale Vaardigheden.
extra dingen, zoals aandacht voor mediawijsheid en de Gouden Weken. Klassenregels
4
‘Kwink sluit goed aan bij de visie
mooi bij de Daltoncompetenties:
In Marco’s groep 7 zijn de Gouden
van onze school. Daarin staat dat
zelfstandigheid, samenwerken en
Weken ‘helemaal uit de hand gelo-
we alle kinderen willen helpen in
eigen verantwoordelijkheid nemen.’
pen’.
hun sociale en persoonlijke groei, in
Er is schoolbreed veel aandacht
‘Elk jaar laat ik de klas een eigen
de complexe samenleving waarin
voor Kwink, zodat iedereen het op-
groepsnaam kiezen. Die werd dit
we leven, tot individuen zonder
pakt. Sommige teamleden zijn heel
jaar De Kwakies. Vervolgens ging
vrees. We zijn een Daltonschool.
actief met Kwink bezig. Dat werkt als
de groep aan de slag met de klas-
De competenties van Kwink passen
een olievlek. De school is blij met de
senregels.
gedacht dat hij daarvoor de Gouden Kwakie zou krijgen. Voor mij was zijn gedrag een goed voorbeeld van een kind dat inziet dat je vrolijkheid kan brengen in de groep door op een bepaalde manier te reageren. Klasgenoten gaan dan ook anders met jou om. Je hebt dus zelf veel invloed op hoe er op je gereageerd wordt.’ Marco’s wens voor sociaal-emotioneel leren in zijn huidige klas is dat de kinderen zich ontwikkelen op het gebied van zelfreflectie. Als ze Eerst dachten de kinderen daar in
zich op een leuke manier aan de
serieus aan de slag gaan met wie
hun eigen koppie over na. Vervol-
regels gehouden heeft.’
ze zijn en waar ze zelf invloed op
gens deelden ze hun ideeën in
Of Marco beloont een kind met de
hebben, gaat hun dat veel geven.
kleine groepjes. Daarna bespraken
Gouden Kwakie dat een bijzonde-
Nu en in de toekomst. l
we de regels met de hele klas. Ten
re, persoonlijke ontwikkeling laat
slotte stemden we welke regels de
zien.
klassenregels van dit jaar zouden
‘Mij was opgevallen dat een van
worden.’
de jongens in de groep de laatste tijd steeds vrolijk de klas inkwam
De gekozen regels staan op papier
en dat hij vriendelijk was tegen zijn
en hangen op een centrale plek in
klasgenoten. Zijn gedrag was die
het lokaal.
week zo positief, dat ik besloot hem
‘Hierdoor heeft iedereen eigenaar-
de Gouden Kwakie te geven.
schap van de regels. Dus als ie-
Het mooiste vond ik, dat toen ik
mand door een ander heen tettert,
beschreef aan wie ik de Kwakie
kan ik wijzen op de klassenregels
wilde geven, de hele groep al wist
en zeggen: “Ik dacht dat jullie het
over wie het ging. Alleen de jongen
fijn vinden dat jullie naar elkaar
zelf was verbaasd. Hij had nooit
luisteren. Jij doet dat niet. Snap je dat ik nu boos word?” Dat snapt zo’n kind dan.’
De jongen uit Marco’s groep is er trots op dat hij de Gouden Kwakie kreeg
Positief gedrag beloond
omdat hij de laatste tijd zo gezellig
Om een veilige sfeer in de klas te
aanwezig is in de klas.
stimuleren, deelt Marco elke week de Gouden Kwakie uit. ‘Ik bedenk wat de klas op dat moment nodig heeft. Bijvoorbeeld
Motto van Marco
naar aanleiding van de klassenregels. Dan vertel ik op welke regel
‘Ik wil kinderen helpen hun autonomie te ontwikkelen.
ik die week extra ga letten. Aan
Bijvoorbeeld door te leren zelf conflicten op te lossen.
het eind van de week geef ik de
Een kind heeft een mond waarmee het kan praten.
Gouden Kwakie aan het kind dat
Daarmee kunnen ze veel voorkómen. Bij schermutselingen vraag ik altijd: “Wat had jíj anders kunnen doen?” Dan zie je ze nadenken.’
5
Specifieke preventie
HulpKID Kwink werkt preventief aan gedrag. ‘Maar wat moeten we doen,’ vragen scholen ons regelmatig, ‘als hieraan werken niet voldoende is? Welke laagdrempelige interventies kunnen we dan inzetten?’ We hebben het dan over interventies op de derde laag van de preventiepiramide: de ‘specifieke preventie’ (Deklerck). In dit artikel beschrijven we zo’n interventie: HulpKID. HulpKID is een interventie die leer-
belangrijk en krachtig te laten zijn
Het product
lingen laat praten over problemen
hebben ze HulpKID ontwikkeld.
Al direct bij het zien van HulpKID is duidelijk dat een van de ontwikke-
en die ze leert te denken in oplossingen. De interventie is ontwikkeld
Oplossingsgericht
laars ook grafische kwaliteiten heeft.
door orthopedagoog Annemarie
HulpKID is een oplossingsgerichte
Het product zit in een mooie stoffen
Janssen-van Harten en leerkracht
behandelmethode, waarbij de prin-
hoes en bestaat uit een aantrekke-
en kindercoach Albertine Reynders.
cipes uit het handelingsgericht wer-
lijk spelbord, vaardigheidskaartjes,
Ze werken beiden met kinderen in
ken volledig geïntegreerd zijn. De
groeiplannen, geheugensteuntjes
de basisschoolleeftijd en lopen er
interventie is in beginsel ontwikkeld
en kaarten met een schat aan
vaak tegenaan dat er te veel voor
voor de jeugdhulpverlening, maar
oplossingsgerichte interventies. Zo is
het kind wordt gedacht. De school,
ook uitstekend in te zetten door
er bijvoorbeeld een hulpkaart voor
leraar en ouders zijn druk bezig om
onderwijsmensen. Dit kan de leraar
emotieregulatie, een gevoelsther-
na te denken hoe bijvoorbeeld ge-
zelf zijn, maar juist ook de gedrags-
mometer, tips om tot effectief leren
dragsproblemen opgelost kunnen
specialist of Kwink-coach binnen
te komen, de gedachtencheck,
worden, terwijl daarbij de belang-
de school. Gezien de oplopende
rijkste kracht soms over het hoofd
wachtlijsten in de jeugdzorg is de
wordt gezien: het kind zelf. In hun
inzet van HulpKID door de school
zoektocht om de stem van het kind
een gouden kans.
‘De naam HulpKID zegt wat we bedoelen: je gebruikt wat werkt voor dat ene kind. De interventie is flexibel en in elke situatie anders, zonder zijn kracht te verliezen.’ Annemarie Jansen–van Harten, orthopedagoog en ontwikkelaar HulpKID
6
Specifieke preventie
‘Oprechte aandacht en interesse voor het kind staan bij HulpKID centraal. Samen actief nieuwe vaardigheden trainen die het kind helpen met zijn uitdagingen om te gaan.’ suggesties om krachtig te communiceren en schermtijd. De makers
STAPPEN
van HulpKID leunen hierbij op bewezen effectieve strategieën uit de psychologie en cognitieve gedragstherapie. Uiteraard ontbreken ook een dui-
STAP
1
Wat is er aan de hand? Waar wil ik hulp bij? Waar pieker ik over? Wat wil ik graag leren?
delijke handleiding en stap voor stap-instructie niet. Aan de slag met HulpKID
STAP
2
Wat wil ik bereiken? Hoe zou ik me willen voelen? Wat zou ik willen kunnen? Wat zou ik anders doen?
HulpKID kun je gebruiken voor een individuele leerling of een groepje leerlingen met dezelfde problematiek. Het doorlopen van HulpKID
STAP
3
Welke vaardigheden en kennis heb ik nodig om mijn doel te bereiken? Welke vaardigheden kan ik vaker gebruiken, zodat ik mijn
gebeurt in zes stappen en vraagt
doel haal? Welke kennis heb ik nodig om te kunnen groeien?
om een aantal sessies. Bij sommige
In welke vaardigheden wil ik graag beter worden?
sessies kunnen ook ouders betrokken worden. Elke stap kent zes deelvragen. Een dobbelsteen kan een speels ele-
STAP
4
Wat wordt mijn plan? In welke situaties pas ik deze vaardigheden toe? Hoe ga ik deze vaardigheden oefenen? Hoe zorg ik dat ik echt aan de slag ga met mijn groeiplan?
ment toevoegen bij bespreking hiervan. l STAP
5
Hoe gaat het deze week? Wat maakte mij deze week trots? Geef jezelf een compliment. Hoe heb ik mij deze week ingezet? Wie kan ik om hulp vragen als het eventjes niet lukt?
STAP
6
Heb ik mijn doelen écht gehaald? Als ik terugkijk naar hoe ik ben gegroeid, waar ben ik dan het meest trots op? Wat is mijn beste ‘tip’ voor mezelf?
Voor wie? HulpKID kun je inzetten vanaf groep 5 en vraagt over het algemeen een goede en planmatige begeleiding van een leraar, gedragsspecialist of begeleider. In de bovenbouw is het ook mogelijk om leerlingen in kleine groepjes de stappen van HulpKID te laten doorlopen. Dit zorgt vaak voor interessante ontwikkelingsgesprekken.
Meer informatie over HulpKID? Kijk op www.hulpkid.nl voor het product en scholingsmogelijkheden.
7
Boekbespreking door Wouter Siebers
Bijna alles wat je moet weten over
psychologie van kinderen en jongeren
Klopt het cliché van de lastige puber? Op welke manier vergroten we weerbaarheid bij jongeren? Welke invloed heeft de naaste omgeving op een kind? Het bestuderen van de psychologie van kinderen en jongeren kent een relatief korte, maar boeiende geschiedenis. Verschillende denkers en stromingen hebben dit vakgebied in een richting gestuurd die ook opvoeding en onderwijs grondig hebben beïnvloed. Alleen zijn veel van die ideeën intussen weerlegd. Hoe weet je dan wat wel effectief bewezen is en werkt? Bijna alles wat je moet weten over
kent vier delen.
Hier wordt de wetenschap gecon-
psychologie kijkt naar het reilen en
Alles start bij de kern van het kind in
cretiseerd en beantwoorden de
zeilen van kinderen en jongeren in
het hoofdstuk over de ‘ik’. Daarin
schrijvers vragen als: ‘Hoe ga je om
de dagelijkse praktijk. En vooral: het
beschrijven de onderzoekers de
met sociale media en de vele scher-
laat zien hoe ouders, leraren en op-
huidige stand van zaken in het de-
men? Hoe houd je een groep van
voeders met psychologische inzich-
bat over nature versus nurture. Ofte-
kinderen en jongeren in de hand?
ten op dat terrein aan de slag kun-
wel: wat is aanleg en wat is opvoe-
Wat doe je met de pest die pesten
nen. Om tot een bruikbaar overzicht
ding?
heet?’ De fiches zijn duidelijk te her-
te komen, staan er in het boek ook
Ook de ontwikkeling van tempera-
kennen en snel vindbaar door de
inzichten uit de pedagogiek, socio-
ment, karakter, identiteit en hechting
gekleurde pagina’s.
logie en andere gedragsweten-
komen aan bod, inclusief een uitge-
Het derde deel is gericht op het
schappen, Hoe leren kinderen en
breide uitleg over de morele ontwik-
leren van leerlingen en gaat onder
jongeren, hoe motiveer je hen en
keling van kinderen.
andere over de impact van vooroordelen op leren. Ook het sociaal-
hoe kun je hun gedrag individueel en in een groep positief beïnvloe-
Praktische fiches
constructivisme en cognitieve
den? Dit praktische en actuele
Het tweede deel gaat over ‘ande-
belasting krijgen een plek.
basisboek leert het je allemaal.
ren’. De auteurs kijken vanuit het
Het laatste deel van het boek be-
Het boek kent een heldere opbouw,
bio-ecologische model van Bronfen-
spreekt het handelen van de leraar,
is goed in zijn geheel te lezen én
brenner naar opvoedingsstijlen,
begeleider of ouder. In volgorde van
bruikbaar als naslagwerk. Bijna alles
vriendschap en pesten. Elk sub-
opkomst wordt de zin en onzin van
wat je moet weten over psychologie
hoofdstuk kent praktische ‘fiches’.
executieve functies duidelijk uiteen-
‘Eén vriend maakt al een wereld van verschil’
8
gezet. Mooi is het fiche ‘Hoe werk je aan weerbaarheid of veerkracht?’ De schrijvers maken helder wat nodig is om een kind te helpen in de ontwikkeling van weerbaarheid. Zo beschrijven ze het belang van een vriend: ‘één vriend maakt al een wereld van verschil’. Er is aandacht voor het motiveren van leerlingen en de term behavioral economics wordt geïntroduceerd. Anders gezegd: hoe geef je mensen een duwtje in de goede richting?
‘Een must have voor elke leraar’ Door het woord ‘bijna’ in de titel Bijna alles wat je moet weten over psychologie zou je kunnen denken dat de schrijvers niet volledig zijn, maar al in de inleiding krijgt de lezer een duidelijke toelichting. In dit werk is het veld van leer- en ontwikkelingsstoornissen niet meegenomen. Naar mijn idee is dat geen enkel bezwaar. Het zorgt ervoor dat het werk volledig is op andere gebieden en uitstekend leesbaar blijft.
Over de schrijvers:
Bijna alles wat je moet weten over psychologie maakt de titel meer
Pedro De Bruyckere is pedagoog en docent aan de Arteveldehogeschool
dan waar. Een must have voor elke
in Gent. Ook is hij postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit Leiden. Hij
leraar! l
schreef verscheidene internationaal bekende boeken waarin hij de meest hardnekkige mythes over onderwijs en opvoeding ontkracht. Zijn onderzoek werd onder meer gepubliceerd in American Educator. Casper Hulshof is psycholoog en als docent onderwijswetenschappen verbonden aan de Universiteit Utrecht. Hij is een veelgevraagd spreker over de rol van media en internet in het hoger onderwijs. Liese Missinne is onderwijskundige en opleider voor toekomstige leraren secundair (of voortgezet) onderwijs aan de Arteveldehogeschool in Gent.
9
vraag aan e de redapsccthiool.nl ko
info@kwin
Vraag aan de redactie In een nieuwe editie van deze rubriek beantwoorden we de vraag:
Hoe komt een Kwink-animatie tot stand? De bedenkers en ontwikkelaars van een Kwink-animatie gaan niet over één nacht ijs. De productie kent verschillende fasen waarbij veel medewerkers betrokken zijn.
1. Het script De redactie stelt een theoretisch kader vast bij de eerste versies van het lesdoel. Op basis hiervan schrijft een van de redacteuren een animatiescript. De complete redactie bespreekt dit script en kan, waar nodig, teksten wijzigen of soms hele stukken opnieuw laten ontwikkelen. De redactie kijkt in de animatie extra goed naar aanknopingspunten voor het ontwikkelen van een sterke les.
4. Animeren Ook het animeren is een vak apart. De animator zorgt ervoor dat de animatie de juiste sfeer en bewegingen krijgt. Het is een belangrijke stap, want de animator heeft veel invloed op ‘de flow’ van de animatie.
2. Inspreken Een aantal keer per jaar komen de stemacteurs bij elkaar voor het inspreken van de stemmen van de
5. Geluidseffecten
dieren en de voice-over.
Na het tekenen, animeren en inspreken worden de geluidseffecten toegevoegd om de animatie spannend, rustig of juist vrolijk te maken.
3. Tekenen Is het script vastgesteld? Dan gaat Adriaan Bijloo, de tekenaar van de Kwink-wereld, aan de slag om de animatie te tekenen. Hierbij tekent hij de onderdelen van de illustraties in verschillende ‘lagen’ zodat de animator die onderdelen los van elkaar kan gebruiken om beweging in de animatie te brengen.
6. De animatie Klaar? Dan checken we alles nog een keer en plaatsen we de animatie definitief bij de desbetreffende les.
10
kinderen vooral over wat nu beter gaat en, als ze een voornemen uitspreken, wat er moet gebeuren om die wens ook te laten uitkomen.
SEL-congres 18 mei 2022
Speciaal voor alle Kwink-scholen
Geef sociaal-emotioneel leren op school krachtig vorm Kom ook naar onze SEL-bijeenkomst op woensdagmiddag 18 mei in Hilversum. Exclusief en gratis voor Kwink-abonnees. We ontvangen je graag in Beeld en Geluid, een unieke locatie die al een belevenis op zich is. Het thema van deze inspirerende, leerzame en praktische middag is: geef sociaal-emotioneel leren in je groep of in de school krachtig vorm. Dagvoorzitter en een van de sprekers is Wouter Siebers, projectleider van Kwink, onderwijsadviseur en leraar. Kees van Overveld, schrijver van het boek ‘Groepsplan Gedrag’ – de theoretische basis van Kwink – geeft een lezing over de nieuwste inzichten in sociaal-emotioneel leren. We
belangrijk aandacht te hebben voor zowel de individuele kwaliteiten van kinderen als de manier waarop ze deze kunnen inzetten voor de groep. Werk daarom aan een gezamenlijk product zoals een groepsschilderij.
bieden ook verschillende aantrekkelijke SEL-workshops aan.
Aanmelden? Ga naar www.kwinkopschool.nl/sel-congres. Let op: vol = vol!
Over onze Kwink-trainers Wil je meer achtergrondinformatie over onze trainers? Dat kan! Kijk voor deze nieuwe informatie op: www.kwinkopschool.nl/kwink-trainers. En dit is het overzicht van de nieuwe Kwink-coach trainingen tot en met april 2022. Lees hier meer over op www.kwinkopschool.nl/kwink-coach-training.
Kwink-coach trainingen t/m april 2022 Basistraining Online
Amersfoort
23 maart
9 februari
Drachten
Verdiepingstraining
Praktijktraining*)
12 januari 20 april 16 februari
24 november
6 april
26 januari
We houden ons bij de trainingen op locatie aan de coronarichtlijnen van de Rijksoverheid die op dat moment van kracht zijn. De vermelde data voor de live-trainingen zijn dus onder voorbehoud.
3 november 23 maart
10 november
24 november
20 april
*) De praktijktraining wordt alleen op locatie (live) gehouden.
11
2
D E E L 2 VAN E E N SE R I E
SEL-pioniers:
Daniel Goleman Kees van Overveld Sociaal-emotioneel leren (SEL) krijgt wereldwijd steeds meer aandacht. Die belangstelling voor SEL is niet vanzelfsprekend. In onze recente historie hebben SEL-pioniers van over de hele wereld bijgedragen aan de kennis en inzichten die we vandaag de dag gebruiken bij het ontwikkelen van programma’s zoals Kwink. Dit keer vraag ik jullie aandacht voor Daniel Goleman.
Succesvol schrijver
Het brein
Daniel Goleman (1946) is een inter-
Toen ik in 1996 Golemans boek las,
in talloze boeken en cursussen over
nationaal bekende psycholoog. Als
werd ik meteen gegrepen door zijn
gedrag. Daniel Goleman plaveide
wetenschapsjournalist bracht hij
uitleg over de werking van het
de weg.
jarenlang verslag uit over de her-
brein. Het was voor het eerst dat ik
sen- en gedragswetenschappen
las over de belangrijke functie van
Empathie
voor The New York Times. Vijfentwin-
de amygdala, de bewakingsdienst
In zijn boek over emotionele intelli-
tig jaar geleden schreef hij een
van ons brein. Het werd ineens
gentie betoogt Goleman dat een
baanbrekend boek. Het werd een
duidelijk hoe signalen uit onze
hoog IQ geen garantie is voor
klassieker: Emotionele intelligentie:
omgeving een angstreactie kunnen
succes en geluk. Hij schrijft dat
Emoties als sleutel tot succes.
oproepen en vervolgens een vecht-
emotionele vaardigheden van
Het boek stond anderhalf jaar op
of vluchtrespons in werking stellen.
doorslaggevend belang zijn voor
de bestsellerlijst van The New York
Het was ook in dít boek dat ik las
school, werk, relaties en welbevin-
Times. Er werden wereldwijd meer
over de belangrijke functie van
den. Volgens hem heeft werkelijke
dan vijf miljoen (!) exemplaren van
innerlijke taal. Door onszelf zachtjes
intelligentie weinig te maken met
verkocht. Het boek verscheen in
toe te spreken met woordjes als
kennis en hoge cijfers, maar meer
veertig talen en is in veel landen
stop, word rustig of blijf kalm, kun-
met zelfinzicht, empathie en het
een bestseller geweest. Het kende
nen we heftige emoties controleren
vermogen tot samenwerken.
vele herdrukken en het is nog
en ons gedrag beter sturen.
In later werk heeft hij het concept
steeds te koop.
Tegenwoordig vind je deze kennis
empathie verder uitgewerkt. Hij
‘Door onszelf zachtjes toe te spreken met woordjes als stop, word rustig of blijf kalm, kunnen we heftige emoties controleren en ons gedrag beter sturen.’
12
Achtergrondinformatie
‘We moeten ons bewust zijn dat we als mens verantwoordelijk zijn voor het leven op aarde, het klimaat en het welzijn van andere volkeren.’ onderscheidt drie soorten empa-
een systeem.
de ademhaling. In het werk van
thie die je ook in de Kwink-lessen
Kinderen maken deel uit van een
Goleman kom je dan ook veel
kunt ontdekken.
gezin, een netwerk van vrienden,
tegen over mindfulness.
een serie digitale groepen (zoals • Cognitieve empathie
Instagram of Snapchat), een
Dit gaat over het begrijpen van
(sport-)vereniging en/of een groep
hoe andere mensen de wereld
in de basisschool. In iedere groep
zien, hoe ze over die wereld na-
heb je te maken met groepsdyna-
denken en welke denkpatronen
miek, met regels, met intenties van
ze hebben.
anderen.
Als we weten wat en hoe de
‘Zo eenvoudig kan mindfulness dus zijn.’
Goleman wijst erop dat het belang-
ander denkt, kunnen we ons
rijk is dat je je als persoon bewust
Breathing buddies is een mooi
gedrag daarop afstemmen. Dit
bent van al die verschillende
voorbeeld van wat mindfulness op
begrijpen wordt ook wel theory
groepsdynamieken. Je maakt er
school kan inhouden. Het is een
of mind genoemd.
deel van uit en je draagt eraan bij.
werkvorm waarbij jonge leerlingen
Het systeemdenken gaat volgens
leren wat buikademhaling is.
Goleman ook over de rol van de
Leerlingen gaan op de grond lig-
• Emotionele empathie
mens in globaal perspectief. Daar-
gen en zetten een knuffel op hun
ander voelt. Het is een soort
mee bedoelt hij dat we ons ervan
buik. Terwijl de leerlingen gedurende
‘emotionele wifi’ die we aanzet-
bewust moeten zijn dat we als
vijf tellen inademen en ook weer vijf
ten om een connectie met die
mens verantwoordelijk zijn voor het
tellen uitademen, kijken ze naar de
ander te maken.
leven op aarde, het klimaat en het
knuffel die op en neer beweegt. In
welzijn van andere volkeren. Een
slechts enkele minuten voelen de
actueel thema!
leerlingen zich kalm en ontspannen.
laat zich wat lastig vertalen. Je
Mindfulness
Tot slot
zou het kunnen omschrijven als
Daniel Goleman is de organisator
Daniel Goleman maakte deel uit
onvoorwaardelijke zorg.
van een groot aantal wetenschap-
van een kleine groep wetenschap-
pelijke sessies met de Dalai Lama.
pers die in de vorige eeuw al be-
waarin kinderen elkaar helpen,
In die sessies werden recente
dacht dat teaching the whole child
voor elkaar zorgen. Als een leer-
wetenschappelijke inzichten over
een belangrijk doel is. Naast aan-
ling verdriet heeft of zich buiten-
gedrag en sociaal-emotioneel leren
dacht voor belangrijke vakken als
gesloten voelt, is er altijd iemand
besproken.
rekenen en taal zou het in scholen
die op zijn klasgenootje afstapt,
Goleman heeft met de Dalai Lama
ook om sociale en emotionele com-
een arm om hem heen slaat en
gesproken over meditatie en de
petenties moeten gaan. Die bood-
vraagt wat hij kan doen om te
kalmerende werking van een goe-
schap ligt mij na aan het hart! l
Dit gaat over het voelen wat de
• Empathic concern Deze derde vorm van empathie
Goleman ziet een klas voor zich
helpen. Empathic concern heeft dus veel te maken met actie ondernemen vanuit innerlijke vriendelijkheid
www.keesvanoverveld.nl
(kindness). Meer lezen? Systeembewustzijn
Daniel Goleman schreef meerdere boeken. Naast
In zijn latere werk gaat Goleman in
zijn klassieker Emotionele intelligentie verschenen
op systems awareness, het bewust-
van zijn hand interessante boeken over sociale intel-
zijn dat we altijd deel uitmaken van
ligentie, destructieve emoties en bijvoorbeeld aandacht. De meeste van zijn boeken zijn vertaald in het Nederlands.
13
Kwinkmeting e m a n p o t n e m o M k blij zijn ige leerkrachten oo aar waarbij somm m , zijn k leu st be n die t Er zijn van die dinge graaf. Het resultaa gen is de schoolfoto din die n va n Ee . de rug zijn t zo zijn als ze weer achter g naar dat resultaa zeggen dat de we we en lat r aa m , deren die pas kan prachtig zijn en in de lessen, kin ing rek rb de on ol, Onrust in de scho ken over uitdagingen kent. oeten de gesprek vinden… En dan m ug ter al ka slo kla n g hu wel?’) na anderhalve da zo, waarom dan nu ijn kind kijkt nooit (‘M . en m ko g no t het resultaa atief n kinderen nog rel ograaf dat foto’s va fot de en vri be n ee . Laatst Nu begreep ik van ingewikkelder te zijn t schijnt nog veel da o, fot m tea ke n leu ereen eenvoudig zijn. Ee mfoto was waar ied dat er niet één tea ek ble f ra hte ac ol waar was hij op een scho een leuke school,’ de fotograaf. ‘Wij zijn n aa lijk ur tu na ek. Dat lag foto’s. Die kunnen leuk genoeg op ke niet terug op jouw we n zie t da r aa ecteur hem. ‘M el te serieus zo verzekerde de dir d waarschijnlijk ve n.’ De fotograaf ha tte ze ite bs we ze on nken we zo echt niet op had moeten bede lijk, dat kon ook. Hij vro te st jui Of r. teu de direc andersom. En gedaan, meende d kunnen staan en ha an ra hte ac ter voorste rij be n oogde het team dat die juf van de s had gemaakt? Da nd hte oc ’s t nie mfoto eigenlijk waarom hij de tea f. iddags om half vij veel frisser dan ’s m ns terug te komen nde week nog ee lge vo de om af ra e de fotog team de hele week Uiteindelijk beloofd orwaarde dat het vo als l we lde ste ging. Maar hij k hem voor de voor een nieuwe po n hebben. (Dat lee lde wi o fot de op de uitstraling die ze hoe wil zou oefenen met in de teamkamer: ie Kwink-vraag voor oo m n ee ij m t lijk r.) Het kinderen ook leuke en! ograaf maar kom staan? Laat die fot jij er deze week op
r van Kwink
Erik Idema, uitgeve
14
Sociaalemotioneel leren thuis
Een hond, je kind en het aanleren van gewoontes
Ouderinformatie
Door Tea Adema, trainer bij De Opleiding tot kinder- en opvoedcoach
‘Hoezo, haast, huiswerk en toetsen? Je kind heeft nog zeeën van tijd en komt pas in actie als hij dat wil. Geen seconde eerder!’ Ze snurkt het grootste deel van
nou niet te voorkomen? denk je
hebt genomen; beginnen met leer-
de dag. Soms trekt ze één oog
wanhopig.
werk en afwisselen met maakwerk;
open. Ze staat zelfs op, loopt
je tas voor de volgende dag klaar-
een rondje en ploft dan weer
Leer gewoontes aan
maken zodra je klaar bent met je
op haar kleedje. Ik kan jaloers
Opvoeding is vaak gestoeld op het
huiswerk.
worden op dat hondenleven…
aanleren van vaste gewoontes. Die
De vergelijking ligt voor de hand.
geven ritme en houvast. En… die
Investering voor later
Tussen mijn hond en een kind.
voorkómen meestal vragen. Puur
Ja, eerlijk is eerlijk, het kost je de
Jij hebt je kind beloofd te hel-
omdat het ingesleten gewoontes
nodige tijd om hierin te investeren;
pen met zijn huiswerk en hebt
zijn. Die vaste routines leer je kinde-
om het in de hersentjes te planten
de toets bij wijze van spreken al
ren zo snel mogelijk aan. Door
en het daar te houden voor het
gemaakt. Je roept je kind erbij
daarin zelf consequent het goede
juiste gebruik als het nodig is. Maar
en krijgt als antwoord: ‘Nu even
voorbeeld te geven. Dat scheelt
ik verzeker je: het is de moeite
niet. Ben net aan het chillen. Kan
later een hoop gedoe.
waard. Want gewoontes gaan op
straks nog wel.’
Voorbeelden van vaste gewoontes:
de automatische piloot en daar
Straks wordt later en later. Jij ligt
na het eten tandenpoetsen; je jas
hoef je nooit meer naar om te
intussen op de bank en kijkt
op de kapstok hangen; je tas eerst
kijken. Wat een rust!
naar je favoriete programma.
leegmaken voor je gaat spelen of
Geen geschreeuw meer over waar
Precies dan komt je kind, met
bankzitten; de borden bij de afwas
de sleutels zijn, waarom er geen
smekende hondenogen: ‘Kun
zetten; je spullen op een vaste plek
schone broek is, waar de sportspul-
je me nú overhoren?’
neerleggen; pas het huis uit als je
len zijn. Alleen al daarvoor haal je
Om gek van te worden. En je
opgeruimd hebt.
ze, als ze nog klein zijn, uit hun bed
bent ook eigenlijk gek als je
En voor pubers: aan je huiswerk
als de fiets nog buiten staat en roep
toch zuchtend erin toestemt. Je
beginnen nadat je je spullen hebt
je ze terug om hun speeltje op te
voelt je de grote verliezer. Is dat
opgeruimd en even iets te drinken
ruimen. Denk vooral op die momenten aan later…
15
Kwink voor Burgerschap: leuke lessen over zinvolle thema’s Burgerschap. Elke school gaat er weer anders mee om. Geïntegreerd in
burgerschap: om betekenis te ge-
de verschillende vakken of als onderdeel van sociaal-emotioneel leren
ven aan de wereld om hen heen
(SEL). Zichtbaar in één of twee projecten per jaar, samen met de buurt of
en aan hun eigen rol daarin, moe-
een goed doel. Met een aparte methode of in de vorm van thematische
ten leerlingen zich bewust worden
kringgesprekken.
van wie ze zijn of willen worden en
De makers van Kwink voor SEL hebben al negen burgerschapslessen
hoe ze zich tot een ander en het
ontwikkeld die los én in samenhang met Kwink voor SEL gegeven kunnen
andere willen verhouden.
worden. De tiende les is in de maak. De opbouw van al die lessen is herkenbaar voor de Kwink-abonnees en sluiten inhoudelijk aan bij de
Uitdagend onderwijs: burgerschap
voorstellen van Curriculum.nu en de reacties daarop vanuit het ministerie.
in de praktijk Burgerschapsonderwijs daagt leer-
In dit artikel geven we een inleiding
leerlingen kennis hebben van en
lingen uit om verbanden te leggen
op het algemene doel van burger-
inzicht krijgen in de diversiteit van
tussen hun eigen leefwerelden en
schapsonderwijs (uit ‘Leergebied
onze samenleving, de werking van
grotere maatschappelijke vraag-
Burgerschap – Voorstel voor de ba-
onze democratische rechtsstaat en
stukken, zoals globalisering, duur-
sis van de herziening van de kern-
hun rol daarin (kwalificatie).
zaamheid en technologie. In dat
doelen en eindtermen’, Curriculum.
Socialisatie komt in de context van
verband leren leerlingen kritisch na
nu) en vragen we je aandacht voor
burgerschap neer op het inwijden
te denken en gericht te reflecteren
het onderdeel ‘Globalisering’, één
van leerlingen in een democratische
op deze complexe, ook ethisch ge-
van de elf zogenaamde ‘grote op-
cultuur en het stimuleren van een
laden vraagstukken.
drachten’.
humane en vreedzame houding ten
De school kun je opvatten als een
opzichte van anderen en de wereld
samenleving, en tot op zekere
Hoofddoelen burgerschap
om hen heen. Daar hoort individue-
hoogte als een democratie in het
Hoofddoelen van het onderwijs zijn
le vrijheid bij, begrensd door de vrij-
klein. Binnen de schoolcontext en in
kwalificatie, socialisatie en per-
heid van de ander en door de mo-
de schoolomgeving brengen leer-
soonsvorming. Burgerschapsonder-
gelijkheden van de leerling.
lingen hun burgerschap in praktijk,
wijs draagt bij aan al deze hoofd-
Persoonsvorming en reflectie op de
oefenen zij medezeggenschap en
doelen. Daarbij is het belangrijk dat
eigen identiteit zijn essentieel voor
ontwikkelen zij de sociale en democratische vaardigheden die zij daarbij nodig hebben. Behalve op het niveau van klas en school ontwikkelen leerlingen zich ook op andere schaalniveaus als burger: lokaal, regionaal, nationaal, Europees en mondiaal. Ze ontdekken overeenkomsten en verschillen tussen mensen, landen, culturen, religies, levensovertuigingen en politieke stromingen. Dit biedt een basis voor een klimaat waarin leerlingen leren elkaar en anderen te begrijpen, te waarderen en te respecteren. Daarbij leren ze zich ook te verplaatsen in elkaars en in andermans perspectieven.
16
Burgerschap en mensenrechten
goed, kleren en eten vaak in andere delen van de wereld gemaakt worden. Op deze manier worden zij zich al meer bewust van de manier waarop ook zij deel zijn van een wijde wereld. Daarnaast maken zij kennis met andere culturen in hun directe leefomgeving en via de media. In de bovenbouw worden leerlingen zich meer bewust van de wereld om zich heen en hoe ze hieraan deelnemen en invloed op Grote opdracht 9: Globalisering
van leerlingen om invloed uit te
uitoefenen. Zij maken kennis met
In les 10 van Kwink voor Burger-
oefenen op hun omgeving – of juist
enkele dimensies die een rol spelen
schap werken we aan de opdracht
niet.
binnen het globaliseringsvraagstuk,
‘Globalisering’. We interpreteren dit
zoals economische vraagstukken
begrip in deze les als: ‘Mensen zijn
Inhoud
(o.a. arm en rijk) en sociaal-culture-
altijd al op reis. Soms om iets te ont-
Leerlingen ontwikkelen inzicht in
le vraagstukken (o.a. rol van de
dekken, soms om iets te ontvluch-
deze thematiek en worden toege-
media bij het ontstaan van beeld-
ten.’ Dat laatste is helaas, denk aan
rust om hiervan de betekenis te zien
vorming). Vormen van internationali-
de asielzoekers vanuit onder andere
voor hun eigen leven en leefomge-
sering variërend van vakanties tot
Afghanistan en Syrië, zeer actueel.
ving, nu en straks, hier en elders.
migratie kunnen leiden tot reflectie
Scholen zijn redelijk vrij in de invul-
Ook wegen zij verschillende ziens-
op de eigen identiteit. l
ling van een thema als globalise-
wijzen op globalisering en onder-
ring binnen de volgende kaders:
zoeken ze de voor- en nadelen ervan met bijzondere aandacht voor
Dit zijn de lessen Kwink voor
Relevantie
migratie en verdelingsvraagstukken
Burgerschap
Op Europees en op mondiaal ni-
in de wereld. Leerlingen onderzoe-
De lessen Kwink voor Burgerschap
veau zijn mensen en gebieden
ken ook de (on)mogelijkheden om
vind je op www.kwinkvoorburger-
steeds meer met elkaar vervlochten
als burger invloed uit te oefenen op
schap-en-mensenrechten.nl.
en van elkaar afhankelijk geworden.
processen van globalisering. Leerlin-
Les 10 over onder andere jonge
Het geheel van processen dat dit
gen leren te reflecteren op rollen die
asielzoekers en vluchtelingen
veroorzaakt en versterkt noemen we
zij in kunnen nemen in een globale
komt op 28 februari 2022 online.
globalisering. Een definitie daarvan
wereld, op de keuzes die zij en an-
is: ‘Het proces van uitbreiding en
deren daarin wel of niet hebben en
Dit zijn de thema’s van de eerste
intensivering van contacten en we-
op de identiteiten die zij en ande-
negen burgerschapslessen:
derzijdse afhankelijkheden over
ren kunnen ontwikkelen.
regels en (mensen)rechten
zeer grote afstanden, op economisch, juridisch, politiek, sociaal-cul-
Onder- en bovenbouw
tureel, demografisch, technologisch
In de onderbouw zijn leerlingen
en ecologisch gebied.’ Globalise-
nog weinig bewust van de omvang
ring voltrekt zich gedeeltelijk binnen
en complexiteit van de wereld. Toch
en gedeeltelijk buiten de kaders
komen ze aspecten van globalise-
van de democratie. Globalisering
ring in hun omgeving tegen. Ze
heeft effect op de mogelijkheden
leren bijvoorbeeld dat hun speel-
•onze democratische rechtstaat •gelijke behandeling•recht op onderwijs/privacy•schone leefomgeving•waarden en normen van huis uit•vooroordelen en racisme•jouw stem telt mee (verkiezingen)•mediawijsheid.
17
SEL-inspiratie De laatste ontwikkelingen van SEL, interessante producten en verwijzingen. Om jou en het team te inspireren.
Welkom in Kwink!
Boekje ders voor ou e w en nieu n ge lin er le
De stap
Welkom in Kwink
A6 boekje Kwink welkom.indd 1
11-11-2021 09:26
Cadeauboekje voor nieuwe leerlingen en hun
Een topvrouw die de bestuurskamer verruilde voor
ouders. Het biedt een eerste kennismaking met
het klaslokaal. ‘Ik wil van individuele betekenis zijn
de wereld van Kwink: met de dieren en de manier
voor mensen die dat het meest nodig hebben,
van omgaan met elkaar. Een boekje vol verhalen,
zoals leraren dat waren voor mijn zoon met
liedjes en vrolijke illustraties. De uitleg van de vijf
autisme. Daarom ga ik het speciaal onderwijs in.’
Kwink-slagen is ook nuttig voor thuis. Het boekje is
Zo kondigde Merel van Vroonhoven in 2019 haar
geheel herzien.
grote stap aan.
www.kwintessens.nl/welkom-in-kwink
www.amboanthos.nl/boek/de-stap/
Klasse(n)kracht
De Zilveren Weken
Klasse(n)Kracht: met RESPECT voor de klas is een aanpak om het groepsvormingsproces in de klas
18
actief te begeleiden. Een werkwijze om vanaf de
‘De Zilveren Weken’ is de naam voor de groepsvor-
voordeur regie te voeren op een sociaal, veilig en
mingsperiode na de kerstvakantie. Al is het onder-
krachtig klimaat in de klas en in de school. Het
houden van de groep een continu proces, je klas
boek is bedoeld voor leerkrachten, intern bege-
heeft na een pauze extra onderhoud nodig. Waar-
leiders en directeuren in het basisonderwijs.
om dat zo is en hoe je dat doet, lees je in dit boek.
www.maakjeeigenonderwijsboek.nl
www.eduforce.nl
SEL-producten en tips
Die ene leerling
Oplossingsgericht werken voor de klas verwacht maart 2022
Docenten vertellen in dit boek over de leerling die
In dit praktijkboek neemt Louis Cauffman je mee in
hun kijk op het onderwijs voor altijd veranderde.
wat oplossingsgericht werken voor het onderwijs
Door welke leerling ben je anders naar je vak
kan betekenen. Zijn focus ligt op de werkrelatie
gaan kijken? De meeste leraren hoeven niet lang
tussen onderwijsprofessional en de lerende, met
na te denken over die vraag. Het zijn opwekkende
als doel: de lerende zelf aan het werk te krijgen.
en aandoenlijke verhalen die je even in het klas-
Op een effectieve wijze, zonder negatieve
lokaal brengen.
beoordelingen en emoties.
www.amboanthos.nl/boek/die-ene-leerling/
www.uitgeverijpica.nl
Doorloopjes
Talen die de school in komen
verwacht maart 2022
Dit boek gaat in het bijzonder over een andere kijk Onderwijs verbeteren was nog nooit zo eenvoudig!
op meertaligheid. Multidiverse scholen zijn er al
In Doorloopjes, een visuele ontwerpgids voor lera-
decennia, meestal staan ze in achterstandswijken.
ren vatten Tom Sherrington en Oliver Caviglioli het
Maar intussen krijgen vrijwel alle scholen te maken
belangrijkste onderwijsonderzoek samen in prakti-
met leerlingen die thuis geen Nederlands spre-
sche, geïllustreerde vijf-stappen-plannen. Het boek
ken. Wat betekent dat voor een schoolteam? Wat
is ongekend populair in het Verenigd Koninkrijk en
vraagt het van leerlingen om onderwijs te volgen
is in het Nederlands vertaald door René Kneyber.
in een taal die zij niet (volledig) beheersen?
www.uitgeverijphronese.nl/doorloopjes/
www.lannoocampus.nl
19
Kwink proefabonnem ent
G ra t i s
Een sociaal veilige groep? Wil jij dat ook? Doe mee met jouw school met
op preventie (van bijvoorbeeld pesten op school)
Kwink, dé online methode voor sociaal-emotioneel
en de kracht van een veilige groep. Sluit goed
leren (SEL). Inclusief burgerschap en mediawijs-
aan bij de principes van PBS (Positive Behaviour
heid. Voor groep 1 t/m 8 van het primair onderwijs.
Support).
Kwink biedt een doordacht SEL-programma,
Vraag voor de hele school een gratis proef-
gebaseerd op de laatste wetenschappelijke
abonnement tot de voorjaarsvakantie aan!
inzichten. Praktisch, leuk en altijd actueel. Gericht
www.kwinkopschool.nl/proefabonnement
❄ www.kwinkopschool.nl Kwink is een methode van
T: 033 – 460 19 40 E: info@kwintessens.nl