Houtkanten bekeken door een cultuurhistorische bril
Joep Fourneau Symposium ‘energieke houtkanten’ Hasselt 16 juni 2011
Inhoud • • • • • •
Verschillen tussen vroeger en nu… Ontstaan van houtkanten Vroegere functies van houtkanten Wat blijft er nog van over? ‘Nieuwe’ functies van houtkanten Kansen voor de toekomst?
Zoek de 5 verschillen‌
Vroeger
Vandaag
Verschillen tussen vroeger en nu Vroeger
Vandaag
• • • •
• • • • •
Intensief gebruikt ‘struikgordels’ Veel variatie in structuur Alles uit de houtkant werd gebruikt • …
Niet of nauwelijks gebruikt Bomenrijen Monotone structuur Beheerresten zijn afval …
Lummen, willekensberg
Ten westen van Gent
Schelde Linkeroever
Bij Mechelen
Bocage, Rennes, Bretagne F. (1950)
Ontstaan van houtkanten (Kempen)
Vroegere functies van houtkanten • Eigendomsafbakening • Drainage – beïnvloeden van waterhuishouding
Drainage en be誰nvloeding waterhuishouding
akker heide
Vroegere functies van houtkanten • Eigendomsafbakening • Drainage – beïnvloeden van waterhuishouding • Energieleverancier: hout voor bakoven
Vroegere functies van houtkanten • • • •
Eigendomsafbakening Drainage – beïnvloeden van waterhuishouding Energieleverancier: hout voor bakoven Andere functies: – Productieverhoging van gewassen (schermfunctie) – Veekering – Constructiehout, rijshout, stelen…
Functies verschilden doorheen de tijd en tussen plaatsen
Wat blijft er nog van over? • Na WO I: grote omschakeling • Landbouw – Kunstmest – Grote machines • Fossiele brandstoffen: steenkool, aargas, aardolie
Gebruik van houtkanten valt stil
Houtkanten worden eerder een last
Nieuwe functies van houtkanten
Houtkanten verdwijnen of worden smalle bosjes Tegenreactie vanuit natuur- en landschapsbehoud
‘Nieuwe’ functies van houtkanten • Ecologisch: leefgebied, verbindingsfunctie • Landschappelijk, toeristisch: de ‘ziel’ van een streek • Cultuurhistorisch: houtkanten als monumenten • …
De moeite waard om houtkanten te behouden
Behouden = beheren
• Houtkantenbeheer vandaag kost (veel) geld • Zoektocht naar: – Rendabele vorm van beheer – Praktische organisatie van beheer – Moderne manieren van beheer
Uitdagingen/kansen voor de toekomst • Houtkantenbeheer op ‘grote schaal’? • Link met hernieuwbare energieproductie • Combineren van functies: – Economisch – Ecologisch – Cultuurhistorisch – Toeristisch –…
Dank u ! Joep Fourneau Regionaal Landschap Lage Kempen Joep.fourneau@rllk.be
Hakhoutbeheer en biodiversiteit Hasselt ‐ Symposium energieke houtkanten 16 juni 2011 Albert Vliegenthart
(Eiken)hakhout is een belangrijk ecosysteem! Meer licht en warmte in het bos Enkele soorten zijn min of meer afhankelijk van hakhout Intact hakhout wordt steeds zeldzamer Duur in onderhoud Belangrijk voor de biodiversiteit
Hakhoutbrigades Het doel • Een structurele impuls gaan geven aan het opnieuw in beheer nemen van (voormalige) eikenhakhoutpercelen ten behoeve van een betere bescherming van karakteristieke maar bedreigde soorten flora en fauna, landschap en cultuurhistorie. • Vaste vrijwilligersgroepen
Hakhoutbrigades • Natuur: Regelmatige kap zorgt voor snelle afwisseling stadia, waardoor soorten voor kunnen komen van open vlakten, struwelen en bossen, zoals de levendbarende hagedis en bruine eikenpage. Licht wordt zeldzaam in het Nederlandse bos. Verder zijn de stobben van belang voor bijv. mossen en insecten. •Cultuurhistorie: herinnering aan bosbeheer in het verleden •Recreatie: Afwisseling en educatieve rol
Wat is eikenhakhout?
Wat is eikenhakhout?
2008
2022
Waarom eik? +/‐ 25 Doelsoorten geselecteerd Groep
Soort
Overige insekten
Vliegend hert
Planten
Knollathyrus
Planten
Berghertshooi
Planten
Dichte bermzegge
Planten
Mannetjes orchis
Planten
Betonie
Planten
Wilde kamperfoelie
Planten
Hengel
Planten
Welriekende agrimonie
Planten
Havikskruid(en)
Planten
Fraai hertshooi
Reptielen / Amfibieen
Boomkikker
Reptielen / Amfibieen
Levendbarende hagedis
Reptielen / Amfibieen
Hazelworm
Reptielen / Amfibieen
Gladde slang
Reptielen / Amfibieen
Adder
Vlinders
Bruine eikenpage
Vlinders
Kleine ijsvogelvlinder
Vlinders
Bosparelmoervlinder
Knelpunten in het eikenhakhout
Workshop Hoog Buurlo
Knelpunten • Overwoekering prunus • Perceelgrootte • Leeftijd en uitlopen van bomen • Wilddruk • # Overstaanders • Wat voor type hakhout
Oproep via de media
Oproep om te helpen in de natuur! 1 extra vrijwilliger
Oproep om kachelhout te komen zagen 15 extra vrijwilligers
Informeren vrijwilligers
Aan de slag!!!
Aan de slag!!!
Hoe verloopt de ontwikkeling 2007
2009
2011
Eikenhakhout, wat bepaald nu de biodiversiteit Variatie: in leeftijd
Bruine eikenpage
eikenpage
Eikenhakhout, wat bepaald nu de biodiversiteit Variatie: dood hout
Vliegend hert (eik)
Donkere wespvlieg
Eikenhakhout, wat bepaald nu de biodiversiteit Variatie: nat en droog
Kleine ijsvogelvlinder
Eikenhakhout, wat bepaald nu de biodiversiteit
Variatie: nat en droog
sikkelsprinkhaan
Ook voor andere dieren
Doelsoort: Bruine eikenpage Waarom is hakhout belangrijk?
Eikenhakhout, wat bepaald nu de biodiversiteit Ligging van het hakhoutperceel
Omgeven door bos
Sluit aan op heide Of akkers
Eikenhakhout, waarborgen van biodiversiteit
Gefaseerd werken: deel percelen op en sla enkele jaren over met kappen Overstaanders laten staan
Aanbevelingen op soortniveau Hakhoutbeheer is goed voor het vliegend hert
Goed ondergronds houtsysteem Geregeld kappen zorgt voor open bosbodem Maar is niet voldoende omdat grote houtdelen ontbreken
Broedstoof en knot‐eiken
Voorbeeld Hoog Buurlo (Veluwe) Bosparelmoervlinder
Dalkruid
Levendbarende hagedis
Gouden tor
Biodiversiteit in eikenhakhout • 18% hazelmuis (belangrijke soort in Vlaanderen) leeft in eikenhakhout • Adelaarsvaren biedt beschutting aan kleine zoogdieren en vogels • Hakhout minder gunstig voor schaduwminnende planten • Dynamisch systeem, constante wisseling van soorten • Veel vogelsoorten profiteren van de insectenrijkdom • Belangrijk ecosysteem!
Effecten hakhoutbeheer in Hellingbossen (Nachtvlinders) 300
Aantal soorten geschat
250 200 150
Oombos Schaelsbergerbos
100 50 0 Jong‐open Jong ‐ enige verruiging
3 jr, wapendrager
eiken‐orvlinder
5jr
Staken
15 jr
Referentie
60 niet gekapt gevlekte zomervlinder
Eikenhakhout in gebruik
Kweek van paddenstoelen voor consumptie Uit de Kunst
Eikenhakhout in gebruik Cursussen en bedrijfsuitjes Vooral de vrijwilligers doen het er voor!
Samengevat • Hakhoutbrigades zijn een goede ondersteuning voor het hakhoutbeheer • Herstel van (eiken)hakhout is goed voor de biodiversiteit • Biodiversiteit is afhankelijk van verschillende factoren zoals ligging, type en leeftijd • Biodiversiteit kan worden gewaarborgd door gefaseerd te werken • Het afgezette hout kan op meerdere manieren worden gebruikt • Energie‐ en hakhout kan de biodiversiteit verhogen
Bedankt voor uw aandacht!
Met dank aan de vrijwilligers, onderzoekers en fotografen
Beheer van houtkanten langs wegen vandaag de dag
Kristof Ramaekers 16-06-2011 Hasselt
Agentschap Wegen en Verkeer • Beheer in Vlaanderen van: • • • •
5.500 km gewestwegen (N) 1.500 km autosnelwegen (A) 6.700 km fietspaden 9.000 ha bermen
• Verdeeld over 5 afdelingen = provinciegrenzen
Afdeling Limburg •
Beheer van: • 1.043 km gewestwegen (N) • 101 km autosnelwegen (A) en 47 km op/afritten • A2-E314 • A13-E313 • 1.404 km fietspaden
•
Verdeeld in 6 districten (regio’s)
Afdeling Limburg • • • • • •
711 – Sint-Truiden 712 – Hasselt 713 – Neerpelt 714 – Tongeren 715 – Maaseik 716 – Genk
Waarom houtige beplanting langs wegen ? • Houtige beplanting langs wegen zorgt voor: • Verkeersgeleiding • Verduidelijking van het straatverloop • Hulp bij inschatten van afstanden en snelheid • Doorbreken eentonigheid van de weg
Waarom houtige beplanting langs wegen ? • Houtige beplanting langs wegen zorgt voor: • Verkeersscheiding • Visueel scherm • Tegenliggend verkeer • Omgeving – weg wordt minder storend element
• Windscherm • Geluidsscherm
Waarom houtige beplanting langs wegen ? • Houtige beplanting langs wegen zorgt voor: • Verkeersveiligheid • Nadruk op aanwezigheid van kruispunten • Beplantingen tussen rijweg en fietspad beschermen de zachte weggebruiker • ‘Slimme’ inplanting werkt snelheidsremmend
Waarom houtige beplanting langs wegen ? • Beplanting langs wegen mag geen oorzaak zijn van verkeersonveiligheid • Beheer van houtige beplanting ten allen tijde in functie van een veilig gebruik van de rijweg veiligheid van de weggebruiker primeert !
Typering • 2 types houtige beplanting: • Houtkanten • Oppervlakte • Beheer / behandeling in groep
• Vrijstaande hoogstammige bomen • Meestal in lijnverband • Individueel beheer / behandeling
Beheer houtkanten • Houtkanten in beheer van AWV Limburg: • Gewestwegen: 903.000 m² • A2-E314: 718.000 m² • A13-E313: 663.000 m²
Beheer houtkanten • Voornamelijk hakhoutbeheer (verjongen) • Houtkanten worden verdeeld in zones • Omloopcyclus varieert: • Om de 6 jaar op plaatsen waar “zichten” opengemaakt worden • Om de 9 jaar in zones dicht bij de weg • Om de 12-15 jaar in verkeerswisselaars en zones verder van de weg gesitueerd
Beheer houtkanten • Wegnemen overhangende takken • Zichtbaarheid verkeersborden • Gabariet (vrije doorrijhoogte) • 4,5m vrije hoogte, tot 0,5m buiten de rijweg • 3m vrije hoogte boven fiets/wandelpaden
• Dunnen • Zichtbaarheid verbeteren thv complexen, parkings • Veiligheidsgevoel
Beheer vrijstaande bomen • Vrijstaande bomen in beheer van AWV Limburg: • Gewestwegen: 37.500 bomen • Autosnelwegen:
/
Beheer vrijstaande bomen • Snoeien • Onderhoudssnoei • Volwassen bomen • Omloopcyclus van 2 jaar
• Begeleidingssnoei • Jonge / onvolwassen bomen • Omloopcyclus van 2 jaar
Beheer vrijstaande bomen • Waarom snoeien ? • Veiligheid van de weggebruiker • Vrijhouden van de vrije doorrijhoogte • 4,5m vrije hoogte, tot 0,5m buiten de rijweg • 3m vrije hoogte boven fiets/wandelpaden
• Verwijderen van dode takken • Verwijderen van afgebroken takken (na stormschade, …)
Contracten - aannemers • Organisatie werkzaamheden door afsluiten van onderhoudscontracten met groenaannemers • Contract omvat: • • • • •
Maaien van bermen Werkzaamheden aan houtkanten Snoeien en vellen van hoogstambomen Beperkte aanplantingen Zwerfvuilverwijdering
Contracten - aannemers • Contractduur van 1 jaar (3 x verlengbaar) = max 4 jaren • Openbare aanbesteding • Gebaseerd op “Uniform bestek groenonderhoud” binnen het Agentschap • Administratieve bepalingen cfr. wetgeving overheidsopdrachten • Technische bepalingen cfr. SB250, Bermbesluit, Technisch Vademecum Bomen, …
Einde
• www.wegenenverkeer.be
WETGEVING OMTRENT HET BEHEER VAN HOUTKANTEN EN PRAKTISCHE CONSEQUENTIES OP HET TERREIN
Basis voor de bescherming van “Kleine Landschapselementen” (K.L.E.’s) = Het Decreet betreffende het Natuurbehoud en het Natuurlijk Milieu (21/10/1997) of NATUURDECREET (ND) art. 13 §1 4°
De uitvoering van het ND wordt geregeld door o.a. het “Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van nadere regels ter uitvoering van het Decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu” (Vegetatiebesluit) van 1998
“Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van nadere regels ter uitvoering van het Decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu” (Vegetatiebesluit) van 1998 VERBOD tot het wijzigen van -
graften en holle wegen (art. 7) in alle gewestplanbestemmingen ongeacht SBZ
VERGUNNINGSPLICHT voor het wijzigen van K.L.E.’n (art. 11) -
-
rooien/verwijderen/beschadigen van lijn- en puntvormige beplantingen wijzigen van vegetatie behorende bij het K.L.E. (vb. bermvegetatie tussen houtkant en weg) binnen agrarische gebieden al dan niet met landschappelijke en ecologische waarde en alle types groengebieden volgens gewestplannen binnen de Speciale Beschermingszones i.k.v. de Europese richtlijnen (SBZ-V en SBZ-H) en de RAMSAR-gebieden
Uitzonderingen op de verboden en de vergunningsplicht - Normale onderhoudswerken - 100 meter rond vergunde woningen en constructies die nog in gebruik zijn - In uitvoering van een stedenbouwkundige vergunning indien advies werd ingewonnen bij ANB (o.a. waken over onvermijdbare schade) - In uitvoering van expliciet vermelde werken in een goedgekeurd o o o o o o
Natuurbeheerplan Bosbeheerplan Landinrichtingsplan Natuurinrichtingsproject Ruilverkavelingsplan Beheerplan beschermd landschap
Voor welke werken welke vergunning?
- Rooien of verwijderen van solitaire bomen en lijnvormige landschapselementen: natuurvergunning - Kappen of rooien van bomen met stamomtrek van meer dan 100 cm op 1 meter hoogte gemeten: stedenbouwkundige vergunning - Alle onderhoud in houtkanten breder dan 10 meter of drie bomenrijen: kapmachtiging in toepassing van het Bosdecreet - Binnen de VEN-afbakening wordt de natuurvergunning vervangen door de zgn. individuele VEN-ontheffing
Een vergunning kan onvoorwaardelijk of voorwaardelijk worden toegekend of geweigerd.
Wie verleent welke vergunning? NATUURVERGUNNING gemeentebestuur voor privaatrechtelijke rechtspersonen Bestendige Deputatie Provincie voor publiekrechtelijke rechtspersonen STEDENBOUWKUNDIGE VERGUNNINGEN Gemeentebestuur voor privaatrechtelijke rechtspersonen Vlaamse Gemeenschap Agentschap Ruimte en Erfgoed voor publiekrechtelijke rechtspersonen KAPMACHTIGING Vlaamse Gemeenschap Agentschap voor Natuur en Bos INDIVIDUELE VEN-ONTHEFFING Agentschap voor Natuur en bos – provinciale afdeling Formulieren zijn steeds voorradig bij de gemeentelijke diensten
Indien een vergunning wordt aangevraagd, steeds goed omschrijven
- bestaande toestand - wat er gaat gebeuren (verwijderen/rooien/kappen/verjongingskap/dunnen) - kaartmateriaal
(ligging, evt. historische verantwoording)
- compensatie:
aanplant op dezelfde plaats aanplant op een andere locatie voorzorgsmaatregelen om de houtkant te behouden, om de bijhorende vegetatie te beschermen, faunabescherming
Via een aantal flowcharts kunnen we duidelijk maken in welke gevallen voor een aantal K.L.E. welke vergunningsplicht geldt.
houtkanten en houtwallen in groene + gele best. + SBZ
ja
in bosverband of vergelijkbaar (cfr. interpretatie bos)
nee
regulier nee beheer
achterstallig beheer of verwijderen
ja
ja
ja Kapmachtiging op basis van het Bosdecreet
Vrij van Vergunning
stamomtrek > 1m op 1m hoogte op
ja .
stedenbouwkundige vergunning met advies A.N.B.
nee
huiskavel of bedrijfskavel
nee
natuurvergunning
ja
op > 100 m verg. constr. f op > 50 m indien groengebied ja natuurvergunning
nee
vrij van vergunning
Bijkomende opmerkingen -steeds aandacht voor de zorgplicht (art. 14 Natuurdecreet) - vermijdbare schade (spoorvorming in de bodem, respecteren broedperiode, velschade,‌) voorkomen - Onvermijdbare schade herstellen of compenseren -in de flowchart werd geen rekening gehouden met mogelijke gemeentelijke bouwverordingen
De grote stap tussen theorie en de praktische toepassing - Bos ↔ houtkant - regulier onderhoud - achterstallig onderhoud - verwijderen van houtkanten - aanleggen van houtkanten
bos versus houtkant Houtkant aanliggend aan bossen (ongeacht de eigendomstoestand) → kapmachtiging voor aanleggend gedeelte en natuur- of bouwvergunning voor vrij liggende gedeelte Houtkant kops tegen bos → natuur- of houtkant
bouwvergunning
voor
achterstallig
beheer
of
verwijderen
Indien bos en houtkant gescheiden zijn door een verharde, uitgeruste openbare weg waarbij er geen kroonsluiting optreedt, maakt de houtkant/-wal geen deel uit van het bos. In de andere gevallen wel.
Foto aanliggend
Foto kops
Het reguliere onderhoud wordt omschreven in de Code van Goede Natuurpraktijk dat als bijlage gevoegd is bij de omzendbrief LNW/98/01 (Staatsblad 17/02/1999 pag. 4657 e.v.).
De Code van Goede Natuurpraktijk is juridisch afdwingbaar voor werken uitgevoerd door openbare besturen
Voor particulieren vormt de Code voor Goede Natuurpraktijk een richtlijn die als voorwaarde in vergunningen verankerd kan worden
De volgende maatregelen worden aanvaard als regulier beheer
Het periodiek afzetten van de staken en stammen tot op 10 Ă 15 cm van het maaiveld of het wallichaam; de omlooptijd verschilt van soort tot soort (zomereik en andere hardhoutsoorten doorgaans 8-15 jaar; zachte houtsoorten zoals zwarte els en wilg, sporkehout en lijsterbes doorgaans 4-10 jaar)
Indien de totale lengte van de houtkant groter is dan 50 m, wordt de houtkant gefaseerd gekapt, hetzij een fasering in de lengte, hetzij een fasering in de breedte; doorgaans wordt de verjongingskap gespreid over 3 tot 4 jaar uitgevoerd.
Men verwijdert doorgaans het hakhout voor 15 maart Begrazen behoort niet tot het regulier beheer, dus houtkanten in graasweiden uitrasteren
De kruidige vegetatie in de houtkant niet branden; ook takhout buiten de houtkant verbranden
De houtkant niet bemesten
De houtkant niet met bestrijdingsmiddelen behandelen, uitgezonderd de bestrijding van exoten zoals Japanse duizendknoop en Amerikaanse vogelkers via specifieke methodes
Het regulier beheer dient steeds te worden uitgevoerd tussen 1 november en 1 maart; grote afwijking hierop resulteert in het vernietigen van het K.L.E.
Indien gaten in de houtkant voorkomen, dicht men die met soorten die reeds in de houtkant voorkomen De beste plantperiode is het najaar (vanaf november tot einde december)
Wijzigen van lijn- en puntvormige beplantingen
Alle werkzaamheden die niet binnen het regulier onderhoud zoals omschreven in de Code van Goede Natuurpraktijk te verantwoorden zijn, zijn vergunningsplichtig. Hierin onderscheiden we het achterstallig beheer en het verwijderen van de houtkant.
Achterstallig beheer -het laatst uitgevoerde regulier beheer merkelijk langer geleden werd uitgevoerd dan de aannemelijke omlooptijd bij de verjongingskap, spreekt men van achterstallig beheer. -Gefaseerde uitvoering -eerst dunning in het hooghout (middelgrote stamomtrekken) (brengt meer licht op de bodem). -na 3 tot 5 jaren kan dan het middelhout op het uiteindelijk stamtal gebracht worden. -Meestal blijven de dikkere bomen (vanaf ca. 80 cm stamomtrek) als overstaanders behouden (ca. 4-5 stuks / 100 meter). Deze omvorming vindt voortgang na telkens een evaluatie van de vorige ingreep. Dit moet resulteren in een omvorming tot houtkant of houtwal waarbij de oorspronkelijke gelaagdheid is hersteld en waarna het regulier beheer opnieuw kan starten. Het spreekt vanzelf dat het uitvoeren van het achterstallig beheer wel gebonden is aan het aanvragen van natuur- of bouwvergunningen.
Uitgegroeide houtkant zonder beheer gedurende bijna 100 jaren
Gefaseerde omvorming tot houtkant met volledige gelaagdheid
Verwijderen van houtkanten Het verwijderen van houtkanten is mits de juiste vergunningsprocedure mogelijk mits het standstillprincipe en het voorzorgsprincipe uit art. 14 en 16 van het ND gerespecteerd blijven DUS:
verwijderen van houtkanten en houtwallen moet steeds gepaard gaan met een EVENWAARDIGE compensatie in natura → gelijkwaardig in oppervlakte en soortensamenstelling → gelijkwaardige functie in het landschap (stapsteen, verbindingselement, onderdeel van netwerk)
Aanleg van nieuwe houtkanten -in principe zonder vergunning -behalve indien een beschermde vegetatie (natuurvergunning voor vegetatiewijziging)
door
de
aanleg
van
de
houtkant
verdwijnt
Aandacht: opletten voor landshapsvervalsing! Daarom de aanleg van nieuwe houtkanten en –wallen proberen te motiveren vanuit historisch standpunt.
ZIJN ER NOG VRAGEN?
Symposium Energieke houtkanten 16 juni 2011 ‐ Hasselt Agrarisch natuurbeheer door landbouwers
inhoud • Situering • ECO² – Agro|beheergroepen – Agrarisch aannemingswerk
• Werking hagendorser
Situering
3
De maatschappij vraagt
• Voldoende – veilig – kwaliteitsvol – divers …
De consument betaalt …
… om dit te verwezenlijken, gestuurd door landbouwpolitiek …
Schaalvergroting Specialisatie Mechanisatie
MAAR… de maatschappij vraagt…
… publieke diensten • Meer dan alleen voedsel : – Groen : natuur, omgeving, landschap – Blauw : water
– Geel : sociale diensten, recreatie, opvoeding Wie betaalt ? – Rood : energie
Economische functies van landschappelijke elementen Vroeger : energie, afsluiting, bescherming gewassen
Herwaarderen ?
Economische kosten‐baten • Landbouw landschap • Landschap en natuur als bijproduct van voedselproductie ?
Openbare ‘lusten’
individuele koten €
ECO² • Uitbouwen samenwerkingsverbanden voor agrarisch landschaps‐ en natuurbeheer via agro|beheergroepen • Agrarisch aannemingswerk verder uitbouwen • Uitbouwen landschapsfondsen
Agro|beheergroepen • Agro‐ Landbouw
• Beheer Meer dan alleen natuur
• Groepen Binnen andere organisatievorm
12
Agro|beheergroepen Lokale samenwerkingsverbanden van
landbouwers m.b.t. agrarisch natuur‐ en landschapsbeheer Onder deskundige begeleiding
Individueel initiatief gezamenlijk initiatief Gebiedsgericht resultaat Efficiëntie Vorming Duurzaamheid Draagvlak Samenwerking met regionale landschappen, lokale natuurverenigingen, WBE’s, gemeenten, polderbesturen, …
13
Ruime waaier thema’s agrarisch natuur en landschapsbeheer Bodem en water • Erosiebestrijding • Beekrandenbeheer / Waterkwaliteit • Waterconservering
Soortenbescherming • Akkervogelbeheer • Weidevogelbeheer
Landschap en KLE’s • Houtkanten / Holle wegen • Landschapsbeheer 14
Agro|beheergroepen
Agrarisch aannemingswerk
Agrarisch aannemingswerk agro|aanneming zorgt voor correct kader waarbinnen boeren aan landschaps‐ en natuurbeheer kunnen doen coördinatie aannemen van opdrachten opstellen van offertes oplevering van de werken facturatie
17
Agrarisch aannemingswerk Een kans voor de boer opdrachten komen de leef‐ en woonkwaliteit van de plaatselijke gemeenschap ten goede. Machines beter benutten Variërend werk en in team werken bijkomend inkomen
18
Agrarisch aannemingswerk Een kans om grotere projecten aan te nemen Boeren werken samen bij • Aanplanten hagen • Beheer rietvelden • Egaliseren wegen • Plaatsen van borden • Planten bosplantsoen • opkuisen wandelwegen
19
Projecten ECO²
20
Realisaties in provincie Limburg
21
Bestrijding exoten
23
Ecologisch maaibeheer
Opdrachtgever : bosgroep
24
Onderhoud holle wegen
• • •
Verschillende boeren doen achterstallig onderhoud agro| aanneming geeft opleiding en coördineert Opdrachtgever : – Regionaal Landschap Haspengouw‐Voeren – Gemeente
25
Aanleg vlonderpad – takkenwal
26
Inrichtingswerken Rvk Vliermaalroot Opdrachthouder Vlaamse Land Maatschappij Limburg , afdeling Ruilverkaveling.
Inrichtingswerken Rvk Vliermaalroot • • • • • • •
8.000 meter prikkeldraad. 3.200 meter gladde draad 320 linde bomen 132 wilgenbomen (knotwilgen) 5600 stuks meidoornhaag 8000 stuks besdragend bosgoed 44 kastanjebomen
28
Inrichtingswerken Rvk Vliermaalroot
• Omzet 85.400 euro • Meegewerkte 19 landbouwers die vennoot werden. • Een 8542 ha werden ingekleed door LAND‐schaps‐BOUWERS van agro|aanneming!
29
Inrichtingswerken Rvk Vliermaalroot
30
Inrichtingswerken Rvk Vliermaalroot
Hagendorser
32
Hagendorser • Leader – project In samenwerking met Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren
• Thematische aanpak van een typische landschapsvorm
Hagendorser • Landbouwers doen praktische werk 1 landbouwer coördineert praktische werking 3 landbouwers scheren
• Agro|aanneming zorgt voor : Materiaal Facturatie Verzekering
Prestaties Hagendorser
Hagendorser kansen ‐ aandachtspunten • Grote investering • Machine wordt ter beschikking gesteld aan niet‐personeel • Rendabiliteit bij aanvang • Locale betrokkenheid landbouwers • Meedenken met opdrachtgevers
Waarom samenwerken ? • Agro|diensten – traditie in samenwerken met landbouwers Landbouwers begeleiden in hun samenwerking
– Willen meedenken met locale partners – Kennis coöperaties Juridisch Fiscaal
Geef landbouwers een kans! Maak van hen een
LAND ‐ Schaps‐ Bouwer 39
15-6-2011
BIOMASSA UIT HET LANDSCHAP DE LOGISTIEKE UITDAGING VOOR MORGEN HASSELT – 16 juni 2011
Ing. Jeroen Oorschot MSc
Praktisch advies… Bosbeheer Schalmen
en houtmeten
Oogstvoorbereiding/-begeleiding Logistiek Beheerplanning Flora-
en Faunacheck
Boomveiligheidscontrole GIS
en GPS
Cursussen HOUTIGE
BIOMASSA BORGMAN BEHEER ADVIES B.V. uw logistieke partner
1
15-6-2011
Biomassa als bijproduct; CASCADERING als START Timmer aan
minder klimaatverandering
GEBRUIK en HERGEBRUIK HOUT
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
Inhoud Een gesloten
circel Globaal versus lokaal Betrokkenen binnen de logistieke circel Logistiek van houtkanten Bosranden en jong
bos Lokale biomassawerf Logistieke knelpunten BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
2
15-6-2011
Biomassa als bijproduct; CASCADERING als START Timmer aan
minder klimaatverandering
GEBRUIK en HERGEBRUIK HOUT
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
Houtkanten kringloop
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
3
15-6-2011
Dichtbij huis of ver weg?
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
Onze missie: Het bereiken van structurele en langdurige samenwerking met partners en de belanghebbenden in de keten van bos, natuur en landschapsonderhoud, in een lokale context. BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
4
15-6-2011
WAAR KOMT HET HOUT VANDAAN? • • •
Globaal Regionaal Lokaal BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
GLOBAAL
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
5
15-6-2011
WAAR KOMT HET “GLOBALE” HOUT VANDAAN? • •
•
Residu uit industrie Residu van grootschalige houtkap en rooiprojecten Korte omloophout BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
REGIONAAL
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
6
15-6-2011
WAAR KOMT HET “REGIONALE” HOUT VANDAAN? • • •
Residu uit kleine industrie Residu van houtkap en rooiprojecten Groot onderhoud aan bos, natuur en landschap BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
LOKAAL Dicht
bij huis! Weinig transport Kleine hoeveelheden Kleine kachels “Kleine” techniek en machines Dus MAATWERK ! BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
7
15-6-2011
Focus op LOKAAL Onderhoud aan
houtkanten Eigen hout eerst naar de juiste bestemming Eigen biomassa eerst naar de dichtstbijzijnde bestemming
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
Wie is de eigenaar? Wie
is de eigenaar van de biomassa? Waar ligt het potentieel op de lange termijn? Waar borgen wij de duurzaamheid? Wie plaatst een kachel?
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
8
15-6-2011
Groen-eigenaar Boseigenaar Landgoedeigenaar Landbouwer
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
Kachel-eigenaar Woning
of groep woningen Landgoedeigenaar Landbouwer Zwembadbeheerder Zorginstelling Schoolgebouw Gemeentehuis CONTINUE
WARMTEVRAAG!
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
9
15-6-2011
Houtkanten Duurzame
onderhoudsbehoefte Mobilisering hout en biomassa Technieken
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
Duurzame onderhoudsbehoefte Landgoed Eerde Ommen – Ver. Natuurmonumenten Herstel van cultuurlandschap Behoud van natuurwaarden Kleinschalige landbouw Toerisme Rendabel onderhoud BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
10
15-6-2011
Duurzame onderhoudsbehoefte
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
Duurzame onderhoudsbehoefte
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
11
15-6-2011
Duurzame onderhoudsbehoefte Cascadering: rondhout, eiken
rasterpalen en houtsnippers Typen landschapselement Cyclisch beheer en oogst Verdeling van de ingreep vs. Rust Landschapsbeeld
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
Wat kost de ton biomassa uit het landschap? Wat
nu als deze teveel kost? 1 ton kost nu â‚Ź 33,33 Wat brengt het op?
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
12
15-6-2011
Mooi Nederland Energieke integratie van stadsrand en landschap Verrommeling
van de stadsrand Duurzaam bouwen Inpassing van bebouwing en groen Belevingswaarde van energiebos
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
BOSRANDEN EN JONG BOS
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
13
15-6-2011
Potentieel in bosranden
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
Op tijd beginnen in de bosrand
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
14
15-6-2011
JONG BOS: Zuivering en eerste dunning Aanleg machinepaden
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
MOBILISEREN Een langdurige
samenwerking met partners en betrokkenen in het landschap.
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
15
15-6-2011
LOGISTIEKE AFSTEMMING Voldoende
omvang van een project 500 ton is te weinig, is 1.000 ton genoeg? Of mag het kleinschaliger?
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
Lokale biomassawerf
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
16
15-6-2011
Biomassalland lokale energie uit het Sallands landschap Haalbaarheidsonderzoek
Biomassapotentieel Geinteresseerde partijen I nvesteerders Optimalisatie v an landschapsbeheer
Investeringsplan
Plaatsing v an kachels ADVI ES B.V. Oogst en logistiek BORGM ANuwBEHEER logis tieke part ner
Een pallet aan techniek
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
17
15-6-2011
Techniek is altijd maatwerk Elke
houtkant is anders en vraagt een juiste onderhoudsinsteek……………..
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
Logistieke knelpunten De logist ieke ket en van hout ige biomassa uit bos, nat uur en landschap in Nederland: st and van zaken, knelpunt en en kansen “Schoon en zuinig” – Ministerie LNV 2009 Rapport :
www.borgmanbeheer.nl BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
18
15-6-2011
Knelpunten Markt “Jonge” markt , prijzen Kwaliteitseisen biomassa vs. kachels Is biomassa afval? Snipperopbrengst dekt niet het beheer Gesubsidieerde markt
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
Knelpunten Beleidsmatig Schoont ijd vs. duurzame levering Is biomassa afval? Draagvlak
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
19
15-6-2011
Knelpunten Technisch Kwaliteitseisen biomassa vs. kachels Vocht gehalte Transport , opslag, buffering, broei?
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
Knelpunten Logist iek Oogst : de juist e machine en ket en Cont inuiteit van oogst en aanvoer Versnipperde snippers Schakels in de ket en
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
20
15-6-2011
Knelpunten Kennis Het wiel blijven uitvinden… Kennis van de mogelijkheden SAMENWERKING!
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
Samengevat…
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
21
15-6-2011
Logistiek plannen Lokaties
houtkanten Verwerkingskeuze Begaanbaarheid terrein Tussenopslag of niet? Houtstapelplaatsen Just-in-time afhalen biomassa
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
Aan de slag! Regelmatig en
terugkerend onderhoud zorgt voor een continue stroom aan biomassa Meerjarenplanning en realisatie een must!
BORGM AN BEHEER ADVI ES B.V. uw logis tieke part ner
22
15-6-2011
Aan het werk…….
Hartelijk dank voor uw aandacht !
Wageningen/Schalkhaar (NL)
www.borgmanbeheer.nl info@borgmanbeheer.nl
Colofon Presentatie Houtkanten 2011 Foto’s © Borgman Beheer Advies Biomassastroomlijn Biomassmatch® Probos iStockphoto Aerodata Surveys Nuon Cogen Cogas
BORGMAN BEHEER ADVIES B.V. uw logistieke partner
23
‘Het landschap als bron van energie’ Biomassa-project Beetsterzwaag ‘Symposium Energieke Houtkanten’ Hasselt, 16 juni 2011 Dirk de Boer 1
Agenda • • • • • • •
Aanleiding Aspecten en positie van bioenergie DLG-project: “North Sea Bio Energy” Pilotprojecten DLG Economische perspectieven Slotopmerkingen Discussie
2
Aanleiding • Interreg IIIB project ‘North Sea Bio Energy’ • Internationale partners – – – – –
Forestry Commission Scotland Provincie Fryslân Landwirtschaftskammer Weser-Ems Gom West Vlaanderen Dienst Landelijk Gebied
• Leadpartner Provincie Friesland
3
Belangrijkste activiteiten • Communicatie / voorlichtingsbijeenkomsten • Onderzoek naar inzet van biomassa uit houtsingels (RUG) • Realisatie van demo-installaties • Realisatie van een biomassacentrum
www.bioenergienoord.nl
4
Energie voor verwarming Situatie in Nederland Bijna 100% van de huishoudens zijn aangesloten op het aardgasnet Aardgas is schoon, gemakkelijk, comfortabel, betrouwbaar en ‘small� Vraag:
Waarom zouden de mensen veranderen?
Situatie in Duitsland, Denemarken, Italie etc. verschilt totaal van de situatie in Nederland als een oliegestookte CV-installatie vervangen moet worden, wordt vaak gekozen voor een pellet- of houtsnipperverbrandingsinstallatie Deze landen hebben veelal een subsidieprogramma.
5
We hebben een groot probleem!!
Production
Het olie tijdperk ‌
0
500
1000 Anno Domini
1500
2000
2500
Ref. Colin J. Campbell 6
Prijsontwikkeling van aardgas 0,025
euro/MJ
0,02
0,015
0,01
0,005
0 1996
1998
2000
2002
2004
2006
Bron: CBS, 2006
Houtsnippers Aardgas
Energie inhoud MJ/m3
Prijs €/m3
Prijs €/MJ
2500
10
0,004
32
0,75
0,024 7
Duurzame energie Taakstelling Nederlandse Overheid: • Kyoto 1991: – 2010: 5% duurzame energie – 2020: 20% duurzame energie • Duurzame energie: wind, biomassa, water, zon, aardwarmte • Doelstelling CO2-reductie: 6% in 2010 t.o.v.1990 • Biomassa is in principe onbeperkt beschikbaar. 8
““Duurzame Duurzame Energie is Politieke Energie ” Energie”
9
Actualiteit van Bio-energie Actualiteit van bio-energie Bush: ‘VS zijn verslaafd aan olie uit buitenland’ Bron: Volkskrant, 1-2-2006
Brussel zint op verplichte bijmenging biobrandstof Groninger politiek wijst nieuwe kerncentrale af DVHN, 13 februari 2006, 22:04 Een meerderheid van provinciale staten in Groningen is faliekant tegen de bouw van een kerncentrale in de Eemshaven. De collegepartijen PvdA en CDA wijzen dit idee van staatssecretaris Pieter van Geel (Milieu) af. Douwe Hollenga, CDA fractievoorzitter in de Groninger staten, wijst het pleidooi voor een nieuwe kerncentrale door zijn partijgenoot Van Geel van de hand. "We willen, zolang de afvalproblematiek niet is opgelost, geen kernenergie in de Eemshaven en dus ook niet in Nederland." Hij ziet meer in een milieuvriendelijke centrale in de Eemshaven voor biomassa.
Ministers: Toekomst voor boeren in energie BRUSSEL (ANP) - Landbouw en bosbouw kunnen goede bronnen zijn voor energie, zo vinden de ministers van Landbouw van de Europese Unie. Ze denken positief over een actieplan …… Bron: Reformatorisch Dagblad, 24-1-2006
Accijnsvrijstelling PPO vanaf 2006 beperkt tot 31 cent per liter Bron: Ministerie van Financiën, 08-02-2006
10
Huidige energiestromen Import of Energy
Finances
Potential Biomass
11
Onze afhankelijkheid ! Olie: van Hoessein
Gas: van
Bio-enerie van ‌.??? 12
Regionale kringloop Import of Energy
Biomass for Bio-energy
Finances
Finances
13
Aspecten en positie van bio-energie
Waarom bio-energie uit biomassa ? • • • • • • •
Reductie van de CO2 emissies Fossiel brandstoffen raken uitgeput Stijgende energieprijzen van olie, gas, etc.) Stimulatie van de lokale economie Lokale beschikbaarheid Korte aanvoerroutes (geen milieurampen) 6 x meer werkgelegenheid dan bij de inzet van olie 14
Biomassa heeft verschillende aspecten • Ecologische aspecten • CO2-neutrale energievoorziening
• Economische aspecten • Sociale aspecten
15
Ecologische aspecten CO2--kringloop kringloop bij verbranding van hout
16
Economische aspecten Energie prijzen van verschillende brandstoffen Fuel Fuel-oil Natural Gas Cereals
Energy content 10 kWh/l 8,816 kWh/m3 4,1 kWh/kg
Woodchips
4,1 kWh/kg
Woodpellets 4,6 kWh/kg
Price / unit
Price / kWh
0,55 €/L 0,058 €/kWh 0,10 € /kg 2005 0,23 € /kg 2007 15 €/m3
5,5 Ct 5,8 Ct 2,4 Ct 5,8 Ct 1,9 Ct
230 € / t
5,0 Ct (Carsten Brüggemann) 17
Energie -inhoud versus volume Energie-inhoud • Olie, hout, steenkool and stro • Dezelfde energieinhoud, • ………… Verschillend volume. Vaste regel: 1 m3 Houtsnippers = 75 m3 aardgas 18
Sociale aspecten van bio bio-energie • • • • •
Bio-energie is onbekend Imago Bio-energie-keten is complex Veel biomassa-technologie combinaties Veel mogelijkheden: – Klein- / grootschalig – Veel energieproducten – Inzetbaar op de vraag
24 uur per dag 19
Inzet biomassa: nationaal / regionaal? • Nadelen nationaal: – Hoge Transportkosten – Laag rendement • Voordelen Regionaal: – Duurzame ontwikkeling – Locale bedrijvigheid – Kennisontwikkeling in de regio – Positief effect op de werkgelegenheid 20
DLG project: North Sea Bio Energy
The Landscape as a source of energy! energy! 21
Houtwallen • • • • •
Houtwallen: een rij bomen en/of struiken Meestal eik en els Ca. 7000 kilometres in noord-Nederland In bezit bij boeren Functie: – Verleden: perceelsgrens en eigen houtproductie – Heden: schoonheid van het platteland
22
Houtsingels en ……
23
Houtwallen
24
Huidige problemen Onderhoud • Hoge onderhoudskosten • Afnemende overheidssteun • Opschaling van de landbouw Biomassa • •
Snoeihout: volgens huidige wetgeving is het afval Veranderende wet- en regelgeving – Verbranden in het open veld is verboden
25
Oplossing: Bioenergie uit hout? • Voordelen: – Transitie van fossiele energie naar bio-energie – Reductie van de CO2 emissies – Nuttig gebruik van ‘afval’ materiaal
• Maar: Is het rendabel? 26
27
Onderzoek Rijks Universiteit Groningen Belangrijkste aanbevelingen: • Verlaging van de onderhoudskosten door: – Inzetten op machinaal onderhoud – Samenwerken • Meer kansen door het creëren van een locale markt • Creëer een lokale markt d.m.v. het realiseren van lokale installaties • De eigenaren van de houtwallen moeten zelf de hele keten organiseren • Een goede logistieke opzet is noodzakelijk
28
Handmatig of ‌
29
Machinaal snoeien heeft voordelen.
30
Afzetten gebeurt hier eens per 8 tot 12 jaar
31
Hydraulische knipschaar 32
Een originele versnipperaar
33
Met een omgebouwde maishakselaar worden hier enkele kilometers per dag versnipperd
34
Opslag van houtsnippers
35
Sifting
Pruning
Chipping
Transport
Storage
Burning
36
Belangrijke aspecten voor de bouw van een installatie: • • • • • • •
Locatiekeuze Type warmteafnemer Grootte en continuïteit van de warmtevraag Planologie en wetgeving Economische haalbaarheid Sociale acceptatie Organisatie 37
Pilot projecten DLG • Twee pilots in het North Sea Bio Energy project • Doel: zoeken naar nieuwe vormen van inkomen om het landschap te onderhouden. Pilot Lyndensteyn: Zuid-oost Friesland Ca. 2500 km houtwallen Verwarmen van een revalidatiecentrum Boeren leveren de energie 38
Revalidatie Friesland en
School Lyndensteyn
39
Luchtfoto
40
Pilot Lyndensteyn • • • •
Aardgasverbr: 400.000 m3 95% vervangen door hout Houtsnippers: ca. 5000 m3 25-30 km houtwal/jaar
• Totale investering: • € 800.000
• Lengte warmteleidingnet: 470 m 41
Warmteleidingnet voor Revalidatie Friesland en School Lyndensteyn
42
Ge誰soleerde stalen buizen, lengtes 12 meter
43
Pijpleiding
44
Gebouw voor de houtketel en opslag van houtsnippers
45
In de winterperiode wordt er voorraad opgebouwd , om de zomerperiode te overbruggen.
46
EĂŠn keer per week wordt de voorraadbunker met een shovel gevuld.
47
Houtsnipperverbrandingsinstallatie, 1 MW
48
De installatie is op afstand in te regelen
49
De vraag was, wie kan nu de installatie bouwen en exploiteren? Er waren verschillende mogelijkheden:
1. Revalidatie Friesland
Afnemer van de energie
2. Essent of Nuon
Energiemaatschappij
3. De “Alde Delte�
Agrarische Natuurvereniging
50
Ad 1 Revalidatie Friesland Voordeel:
Regelen de eigen energievoorziening
Nadeel:
Hun ‘corebusiness’ is het genezen van mensen en ze hebben geen ervaring op het gebied van energie.
Ad2. Essent of Nuon Voordeel:
Ze zijn specialist op het gebied van energie
Nadeel:
De toevoer van biomassa kan niet worden gegarandeerd De landbouw heeft mogelijk minder voordeel
Ad 3. Farmers association for nature Voordeel:
Ze kunnen maximaal profijt halen uit hun houtsingels
Nadeel:
Het thema “Energie” is een nieuw speelveld voor de boeren.
51
Organisatiemodellen Organisatiemodellen Producent van biomassa
Model 1
Exploitant v.d. installatie
Biomassaprod uctie
Bewerken v. biomassa
Model 2
Model 3
Bewerken v. biomassa
Beheer v.d. installatie
Producent van biomassa
Bew erker van biomassa
Exploitant v.d. installatie
Biomassaprod uctie
Bewerken v. biomassa
Beheer v.d. installatie
Energie(eind)gebruiker
Exploitant v.d. installatie
Producent van biomassa Biomassaprod uctie
Beheer v.d. installatie
Producent, bewerker & exploitant
Model 4
Biomassaprod uctie
Bewerken v. biomassa
Beheer v.d. installatie
52
“Energy Contracting” De agrarische natuurvereniging “Alde Delte” heeft een warmteleveringscontract met de school en het revalidatiecentrum De prijs per geleverde MJ wordt jaarlijks vastgesteld en is gekoppeld aan de gasprijs
53
Openingsdag Biomassainstallatie op 16 januari 2008
54
55
56
57
58
Conclusies Gebruik van houtsnippers voor de productie van duurzame energie: • • • • • •
Zal bijdragen aan het oplossen van een hoop problemen Heeft goede economische potenties Moet worden gestimuleerd door de overheid Staat garant voor het onderhoud van het landschap Kan goed worden georganiseerd door de landbouw zelf Is nog in een ontwikkelingsstadium 59
60
61
Gluren bij de buren in NormandiĂŤ Marian Gerard
INHOUD • Voorstelling SOLABIO • Aanleiding bezoek Normandië & organisatie symposium • Film: “Energie uit houtkanten. Een voorbeeld uit Normandie” • Aanvullende informatie & conclusies
SOorten en Landschappen als drager voor BIOdiversiteit
INTERREG IV A: 27 partners uit de 8 provincies in de grensregio Vlaanderen Nederland
Uitgangspunt 1: Het verlies aan biodiversiteit kan momenteel niet afgeremd worden (zowel mondiaal als regionaal). In de grensregio Vlaanderen-Nederland: Toenemende behoeften aan ruimte vanuit verschillende functies vnl. In het buitengebied
Natuurlijke leefomgeving steeds meer onder druk (zowel qua landschappelijke kwaliteit & qua rijkdom aan biodiversiteit)
Uitgangspunt 2: Integrale benadering & Participatie van lokale belangengroepen = ESSENTIEEL
Ecologie
Economie
Cultuur
Uitgangspunt 3:
• Verschillende accenten • Verschillende methoden en instrumenten één soort
meerdere soorten
leefgebied
landschap
Doelstellingen: 1) De biodiversiteit in de grensregio Vlaanderen-Nederland behouden en stimuleren
2) Betrokkenheid van verschillende groepen verhogen 3) Het verbeteren van onze werkwijzen/methoden en bijdragen tot een beter implementeerbaar biodiversiteitsbeleid.
AANPAK 1) Habitatherstel, testen van nieuwe methoden of maatregelen & productontwikkeling
AANPAK 2) Mensen samenbrengen: Kruisbestuiving & samenwerking bevorderen
AANPAK 3) Evaluatie/zelf-evaluatie: Kansen en knelpunten detecteren
-
+
AANPAK Menselijke Infrastructuur
Boer en Natuur
TRIORAND
Houtkanten en bosranden
Beekdalen
HOUTKANTEN EN BOSRANDEN Acties: •Aanplanten houtkanten •Herstel van houtkanten •Machinaal beheer van houtkanten (demonstreren) •Aanleg van bosranden
HOUTKANTEN EN BOSRANDEN Kennisuitwisseling: •Trefmoment bosranden (3/6/2010) •Trefmoment houtkanten op Landgoed Wallsteijn (30/11/2010) •Trefmoment “Machinaal beheer van houtkanten” (1/3/2011)
Acties hebben verschillende doelen: •Specifieke soorten (leefgebied) •Herstel corridors/verbindingen •Landschapsherstel •Herstel of onderhoud van cultuurhistorische elementen
HOUTKANTEN Knelpunten, kansen en vragen: •Wat is een goede houtkant? •Technische aspecten m.b.t aanleg, achterstallig beheer, regulier beheer… •Financiële aspecten (subsidies, economische functies) •Reglementering
HOUTKANTEN Eén element komt steeds terug: •Een goede houtkant is een beheerde houtkant. Regulier beheer is nodig. •Beheer van houtkanten is kostelijk •Wel subsidies voor aanleg van houtkanten, minder voor achterstallig beheer en weinig of geen voor regulier beheer. •Duurzaamheid van de genomen maatregelen is daardoor niet gegarandeerd
HOUTKANTEN Mogelijke oplossingen: 1.Zoeken naar een meer efficiënte, minder kostelijke vorm/manier van beheren 2.Terug een economische waarde/functie geven aan houtkanten zodat: • •
Houtkantenbeheer genereert inkomsten of minstens niets meer kosten Er terug zorg komt voor houtkanten, doordat zij ervaren worden als iets nuttigs i.p.v. een last
HOUTKANTEN Kansen voor energieproductie • Hout van regulier beheer is niet geschikt voor het leveren van (rond) brandhout • Klimaatsverandering: zoektocht naar alternatieve energieën, in het bijzonder uit biomassa bezig • Her en der voorbeelden van individuele verbrandingsinstallaties bij landbouwers
Zoektocht naar een duurzaam en rendabel systeem van energieproductie uit houtkanten
SCIC (Société Coopérative d’Intérêt Collectif) BOIS BOCAGE ENERGIE
FILM: Energie uit houtkanten Een voorbeeld uit NormandiĂŤ
Doelstellingen van SCIC • Het behoud van het bocage-landschap versterken • Economisch revaloriseren van het bocage-landschap en • Het duurzaam beheer van hout uit houtkanten • Lokale tewerkstelling in dit landelijke gebieden versterken • Lokale productie van hernieuwbare energie die hanteerbaar is in klein (individuele) verbrandingsinstallaties • Een ruimtelijke spreiding van het beheer over het hele territorium
Boeren en eigenaars van houtkanten Inzet coĂśperatieven Garantie op kosten-efficiĂŤnte, duurzaam aanvoer !!
Mechaniseren & optimaliseren oogst en snipperen Grondstoffen beheren
- Stockage/drogen snippers ! - Vervoer snippers ! - Kwaliteitsgarantie !
Klanten Moderniseren & bekendmaken individuele of gekoppelde verwarmingssystemen Garantie op afzet !!
Raad van bestuur SCIC
5. Droogloods CVBA gemeente
afnemers afnemer betaalt: 79 €/ton
verlies gewicht 17% = 13 €
Behandeling: 21 €/ton (diverse: huur, handelingen, afschrijving)
+ BTW + vervoer
4. Weegbrug. Lokale industrie 1. Machine die knipt en grijpt. Coöperatie landbouw
2. Grote hakselaar hakselt en spuit in maïskar. Coöperatie landbouw
3. Maïskarren vervoeren. Lokale landbouwers
Aanbieder houtkant Eigenaar krijgt: 45 €/ton
Beheer van de grondstoffen
Beheer van de grondstoffen Referentiewaarde jaarlijks geproduceerde volumes hout voor verschillende typen houtkanten en samenstellingen
type houtkant overstaanders met hakhout en struiken overstaanders met struiklaag enkel overstaanders overstaanders met hakhout hakhout met struiken hakhout heg
theoretische gemiddelde jaarlijkse aangroei (m続 snippers) gemiddelde interval van minimum maximum
theoretisch volume van 100m (m続 snippers) gemiddelde interval van minimum maximum
1,5
1,2
1,8
36
28
44
1,3
1,1
1,5
26
19
33
0,6 2,3 2,6 1,6
0,4 1,7 1,2 1,2
0,8 2,8 4 2,1
17 52 42 37
12 41 27 22
21 63 56 52
Conclusies • Inspirerend voorbeeld: • Toont aan dat een duurzaam rendabel beheer van houtkanten mogelijk is (houtkanten kosten niets meer) • Korte keten systeem met individuele verbrandingsinstallaties werkt • Het landschap leeft • Lokale tewerkstelling wordt versterkt • Draagvlak voor het behoud en onderhoud van houtkanten wordt verhoogd
Conclusies • Open vragen: • Effect op biodiversiteit • Wat met elementen die niet “productief” zijn, zoals oude houtstoven/knoteiken? Onze subsidiesystemen daar eerder op richten?
Conclusies • Vertaalbaarheid naar Vlaanderen/Limburg: • Landschappelijk meer verweving met andere functies & verschillende “energieke elementen” in het landschap (bufferzones, bosranden, elementen onder hoogspanningslijnen, etc…) • Andere (en veel) instanties en spelers: afstemming nodig • Houtkanten zijn uitgegroeid tot mini-bossen: eerst achterstallig beheer aanpakken - deskundigheid nodig. • Opkomen van exoten: opvolging/nazorg nodig
Conclusies • Vertaalbaarheid naar Vlaanderen/Limburg: • Wetgeving/reglementering is anders: - Bouw- en kapvergunning - Groenresten uit houtkantenbeheer wordt beschouwd als afval • Landschapsbeeld zal drastisch veranderen: belang van communicatie • Technologische verbetering en kansen voor verhogen energierendabiliteit
Dank u! Merci!