Rit LbhÍ nr 71

Rit LbhÍ nr.

Samanburðarsafn

dýrabeinafornleifafræði

Samanburðarsafn

dýrabeinafornleifafræði við

Íslands

Staða árið 2016 og framtíðarhorfur

2016

Albína Hulda Pálsdóttir og Elísa Skúladóttir

©AlbínaHuldaPálsdóttir,ElísaSkúladóttirogLandbúnaðarháskóliÍslands2016

SamanburðarsafnídýrabeinafornleifafræðiviðLandbúnaðarháskólaÍslands:Staðaárið2016 ogframtíðarhorfur RitLbhÍnr.71

Útgefandi:LandbúnaðarháskóliÍslands

Útgáfustaður:Reykjavík ISSN1670-5785

ISBN978-997-9881-40-7

Myndáforsíðu:Nokkrarbeinagrinduraðþornaeftirvatnsrotnun.Fremstmásjábeinúrframfætiaf kálfi,ímiðjubeinagrindafútselogaftasterutværfuglsbeinagrindur.Myndinertekiníhúsnæði LandbúnaðarháskólaÍslandsíKeldnaholtiíágúst2016.Ljósmyndari:ElísaSkúladóttir.

Myndaskrá

Mynd1:SylvíagrefuruppsýniálóðÁrbæjarsafnsíseptember2015.Ljósmynd:AlbínaHulda Pálsdóttir..................................................................................................................................................8

Mynd2:JakobogElísaaðsækjasýniísamanburðarsafniðíKlettakæli,Sundahöfn,íjúní2016. Ljósmynd:AlbínaHuldaPálsdóttir...........................................................................................................9

Mynd3:Aðstaðaþarsemvatnsrotnunferfram.HúsnæðiLandbúnaðarháskólaÍslandsíKeldnaholtií ágúst2016.Ljósmynd:ElísaSkúladóttir.................................................................................................10

Mynd4:Boxmeðsýnumífituhreinsuníágúst2016.Boxinerugeymdístinkskápþarsemuppgufuná acetonigeturskapaðeldhættu.Ljósmynd:ElísaSkúladóttir.................................................................11

Mynd5:Hlutiaffiskibeinasýnumsafnsinseríefrihillueníneðrihilluerhlutiafspendýrasafninu. MyndinertekiníhúsnæðiLandbúnaðarháskólaÍslandsíKeldnaholtiíágúst2016.Ljósmynd:Elísa Skúladóttir.............................................................................................................................................13

Mynd6:Sáhlutiafspendýrasafninusemmesternýtturtilgreiningaerhafðurlausíhillu.Efstá myndinnieruhöfuðkúpurafnautgripumogsauðféogíneðrihilluýmisútlimabein.Húsnæði LandbúnaðarháskólaÍslandsíKeldnaholtiíágúst2016.Ljósmynd:ElísaSkúladóttir............................14

Mynd7:Annaraffuglabeinakössunumsemhefurveriðútbúinnfyrirsamanburðarsafnið.Eittboxer fyrirhvertbein.Íboxinuneðstfyrirmiðjuerut.d.lærleggir(e.femur)aflunda,grágæs,ritu,svartbak, hvítmáv,æðarfugli,fýlogrjúpu.Ljósmynd:AlbínaHuldaPálsdóttir.....................................................15

Mynd8:Annaraffiskibeinakössunumsemhefurveriðútbúinnfyrirsamanburðarsafnið.Íhverjuboxi ereitttiltekiðbeinafsteinbít,þorski,ýsuoglöngu.Ljósmynd:AlbínaHuldaPálsdóttir.......................16

Mynd9:Fuglabeinaskúffurísamanburðarsafnirannsóknarstofuídýrabeinafornleifafræðivið UniversityofSheffield(UniversityofSheffield,e.d.).............................................................................18

Stuttyfirlityfirsafnið

Safniðinnihelduraðmestuíslenskspendýr,fuglaogfiska.Sýnineruum300ogeruþaraf223sýni tilbúintilnotkunnar.Ítarlegarupplýsingarfylgjamörgumsýnumþ.á.mfundarstaður,tegund,aldurog kyn.

Skráðeru137spendýrasýniígagnagrunnsafnsinsogerunokkurenníverkun.Íþennanhluta safnsinsvantarhelstfleiriselirafþekktritegund,aldriogkyni,folald,höfuðkúpuafbæðihyrndum nautgripoghrútásamtheillibeinagrindaffullorðnumnautgrip.

Staðafuglasýnaermjöggóðogerusýnin138talsins,þarmeðtalinókláruðsýni.Meirihluti sýnannaeruheilarbeinagrindurogtegundasamsetningþessmjöggóð.Þóvantarfleiriendur,sjófugla, vaðfuglaogmávategundir.Ísafninueru22beinagrindurafíslenskumhænsnum,afbáðumkynjumá ýmsumaldri.

Söfnunbeinagrindafiskahefurgengiðhægtþarsemmikilvinnaliggurábakviðhvertsýni.Nú eruísafninu40fiskbeinagrindurogþarfaðbætategundaúrvalaukþessaðfjölgaeinstaklingumaf mismunandistærðuminnantegunda.

LandbúnaðarháskóliÍslandshefurkomiðuppgóðriaðstöðutilþessaðverkasýniaukþesser aðstaðafyrirvísindamennsemviljanýtasérsafniðtilgreininga.Listiyfirþausýnisemaðgengilegeruí safninuerbirturáheimasíðuLandbúnaðarháskólaÍslands.

Collectionsummary

ThezooarchaeologicalreferencecollectionoftheAgriculturalUniversityofIcelandhasspeciemensof variousmammals,birdsandfishfoundinoraroundIceland.Thereareabout300specimensintotal and223arereadyforuse.Detailedinformationsuchasorigin,species,ageandsexisavailablefor manyspecimens.Zooarchaeologicalmeasurementsandphotosofpreparedskeletonsareavailablefor somespecimens.

About137samplesfrommammalsarelistedinthereferencecollection,includingsome samplesthatarestillbeingprocessed.Themammalcollectionrequiresmoresealsofknownspecies, ageandsex,afoal,skullofhornedcattleandacompleteskeletonofanadultcattle.

ThebirdbonereferencecollectionincludesadiverserangeofspeciesfoundinIceland,with 138specimens,includingsomeunfinishedspeciemens.Mostofthespecimensarewholeskeletons andthespeciescompositionisgood.Thecollectionstillneedsamorediverserangeofducks,seabirds, wadersandgulls.Thecollectionincludes22skeletonsofIcelandicchickens,bothmalesandfemales andofvariousages.

Collectionoffishskeletonisstilllimitedsincealotofworkisbehindeachpreparedsample. Currentlythecollectionincludes40fishskeletonsbutmorespeciesareneededinadditiontoincrease thenumberofindividualsofdifferentsizeswithinspecies.

TheAgriculturalUniversityofIcelandhasestablishedgoodfacilitiesforsampleprocessingas wellasfacilitiesforresearcherswishingtousethecollectionforanalysis.Listofavailablesamplesis accessibleontheAgriculturalUniversityofIcelandwebsite.

Inngangur

Þettaerlokaskýrslavegnastyrksnr.201602-0099úrfornminjasjóðisemúthlutaðvarvorið2016.Skýrt erfrástöðuvinnuviðuppbyggingusamanburðarsafnsíslenskradýra-,fugla-ogfisktegundavið LandbúnaðarháskólaÍslands.Ísafniðerunúkominum300sýni,flestheilarbeinagrinduroger meirihlutiþeirrafullunninnogkominnínotkunviðgreiningarádýrabeinumúríslenskum fornleifauppgröftum,viðkennslu,miðlunogrannsóknir.Safniðernúorðiðaðgengilegtnemendumog vísindamönnumutanLandbúnaðarháskólaÍslandstilrannsóknaogmunþaðleiðatilaukinnarnýtingar þessánæstuárum.

Fylgigögn:SamanburðarsafnLbhÍ,Excel-skjalmeðyfirlitiyfireintökísamanburðarsafniLbhÍ.

Samanburðarsafnídýrabeinafornleifafræði

Dýrabeinafornleifafræðiermikilvægundirgreinfornleifafræðiogíhennifelastfjölmargirmöguleikartil aðskiljabetursamfélögogumhverfiífortíðinni.Greiningádýrabeinumermikilvægurþátturí fornleifarannsóknumoggeturt.d.varpaðljósiáfæðuval,umhverfisaðstæður,verslun,fólksflutninga ogtrúariðkun(sját.d.Clutton-Brock,2012;Jennbert,2011;Joneso.fl.,2012;Kintigho.fl.,2014;Reitz, 2009;ReitzogWing,2008;Russell,2011;Steele,2015;Wolverton,2013)ogmeðnýjum sameindafræðilegumaðferðums.s.fornDNAogísótópagreiningumfermikilvægivandaðra grunngreiningaádýrabeinumsífelltvaxandi(sját.d.Barretto.fl.,2011;GuðbjörgÁstaÓlafsdóttir, Westfall,RagnarEdvardsson,ogSnæbjörnPálsson,2014;Kristiansen,2014;Orlandoo.fl.,2013; Steele,2015;Wolverton,2013;Wutkeo.fl.,2016,2016).

Tilgangursamanburðarsafnaídýrabeinafornleifafræðierígrunninnþríþættur, grunngreiningar(átegundu,kyniogaldri)ádýrabeinumúrfornleifafræðirannsóknum,ýmsar aðferðafræðilegarrannsóknirogþjáflunogkennslanemenda(Vigne,Lefevre,ogPelle,1991).Þóað greiningalyklar,bækuroggreinarséutilmeðgóðumteikningumogmyndumafdýrabeinum(t.d. Cohen og Serjeantsson, 1996; Hillson, 1999, 2005; Hodgetts, 1999; Post, 2004; Tomek og Bocheński, 2009;Wheeler,2009;ZederogLapham,2010)semhægteraðnýtaviðgreiningarádýrabeinumúr fornleifarannsóknumgetaþæraldreikomiðístaðinnfyriryfirgripsmikiðsamanburðarsafn(Bochenski, 2008;Driver,2011;Lyman,2010).Gottsamanburðarsafnergrundvöllurgrunngreiningaádýrabeinum úr fornleifarannsóknum (sjá t d Bochenski, 2008; Bocheński og Tomek, 1995; Davis, 1987, bls 32; Driver,2011;Gobalet,2001;Lyman,2010;ReitzogWing,2008,bls.377–378;Vigneo.fl.,1991).

ÞaðermikilvægtaðsamanburðarsafnfyriríslenskdýrogfiskasétiláÍslandiogaðhugaðséað þvíaðþjálfauppsérfræðingaídýrabeinafornleifafræðisemstarfahérálandi(Steele,2015).Slíkt fyrirkomulageykurgagnsemifræðigreinarinnarfyrirþróuníslenskrarfornleifafræðiogþekkingará dýralífiÍslandsþóaðgottsamstarfviðerlendasérfræðingaséeinnigmikilvægt(Chase,Chase,og Teeter,2004;Steele,2015).Ísumumtilfellumgetadýrabeinsemfinnastviðfornleifarannsóknirverið ofviðkvæmtilaðhægtséaðréttlætaaðflytjaþauúrlanditilgreiningaogþáermikilvægtaðtilsé gottsamanburðarsafnáÍslandi(Chaseo.fl.,2004;Steele,2015).Fyrstumsinnættiaðveramarkmið aðbyggjauppsamanburðarsafnsemnýtistveltilhefðbundinnadýrabeinagreiningaáíslenskum dýrabeinasöfnumogkennslu.Fyrirslíktsafnernógaðverameðnokkraeinstaklingaafhverritegundaf karl-ogkvenkyniogmismunandialdri.Ífyllingutímansværigamanaðbyggjauppyfirgripsmikiðsafn semhægtværiaðnýtatilfjölbreytilegraaðferðafræðilegrarannsóknaentilþessþarfaðfástfast fjármagntilsafnsins,hafahamskeraáþessvegumogstækkaaðstöðuþessverulega(Vigneo.fl.,1991).

Tilþessaðhægtséaðnýtasafntilaðferðafræðilegrarannsóknaþarfaðveraíþvímikillfjöldi

einstaklingaafhverritegundogværiyrðiuppbyggingáslíkusafnihérálandilíklegaaðvera langtímasamstarfsverkefnimargrastofnanat.d.LbhÍ,Þjóðminjasafns,Náttúrufræðistofnunarogfleiri.

Ííslenskusamanburðarsafniþurfaaðveraflestarþærdýra-,fuglaogfisktegundirsemfinnast hérálandienhingaðtilhefurenginíslenskstofnuneðasafnkerfisbundiðsafnaðbeinagrindum íslenskradýra.ÁNáttúrufræðistofnunertiltöluverðurfjöldibeinagrindaaffuglumogeinnigaföðrum villtumdýrumsemnýtastviðgreiningarenhvergihefurhingaðtilveriðtilsafnafbeinumíslenskra húsdýra.Þarafleiðiraðaðgengiaðbeinagrindumúreinstaklingumafþekktritegund,kyniogaldrier afartakmarkaðhérálandiogþaðrýrirmöguleikaáhágæðagreiningumáíslenskumdýrabeinasöfnum (Driver,2011;Lyman,2010).Uppbyggingsamanburðarsafnsííslenskridýrabeinafornleifafræðier mikilvægtlangtímaverkefnitilþessaðtryggjagæðiogsamkeppnishæfnifornleifarannsóknahérálandi (Driver,2011;Lyman,2010;Steele,2015).Safniðmáeinnignýtatilannarrarannsóknaáíslenskum húsdýrastofnumogsérstöðuþeirra.ÞaðgeturnýstviðrannsókniráNorðurlöndunumogannarsstaðar íNorður-Atlantshafisökumsérstöðuíslenskunytjastofnannasemmargirhafahaldiðsérkennumsínum beturenstofnarínágrannalöndumokkar(Russell,2006;StefánAðalsteinsson,1981).Tilþessaðná þessumarkmiðiermikilvægtaðvinnuviðaðbætainnísafniðveriðhaldiðáframjafntogþétt(Lyman, 2010).Beininísamanburðarsafninuslitnaeinnigviðnotkunogþvíernauðsynlegtaðstöðugtséverið aðbætaísafnið(Tomkins,Rosendahl,ogUlm,2013;Vigneo.fl.,1991).

Núerbúiðaðkomauppgóðriaðstöðutilverkunarásýnumfyrirsafniðíhúsnæði LandbúnaðarháskólaÍslandsíKeldnaholti.Þarerlíkaaðstaðatilnotkunarásafninuviðgreiningarog þvíernúhægtaðgerasafniðaðgengilegtutanaðkomandifræðimönnumognemendum.

Árin2006-2012

AlbínaHuldaPálsdóttirsafnaðifyrstasýninuísamanburðarsafniðvorið2006(M001,vikugamalt lamb).Vinnaviðsöfnunsýnahófstafalvöruárið2009oghefurveriðunniðaðsöfnumeintakaísafnið meðframöðrumverkefnumsíðan.Sumarið2007varvinnaviðsafniðstyrktafMinningarsjóði MargrétarBjörgúlfsdótturogárið2009affornleifasjóði,samtalsnámuþessirstyrkirtæpumþremur mannmánuðumogskiptuþeirmiklumálitilaðkomasöfnunafstaðafalvöruogfjármagnakaupá kössumogverkfærumtilvinnuviðsafnið.Milli2006og2012hamlaðiþaðvinnuviðsafniðaðekkivar tilstaðargóðaðstaðatilaðverkasýnieðageymaþausemtilbúinvoru.

Árin2013-2015

Árið2013varsafniðfluttíhúsnæðiLandbúnaðarháskólaÍslandsíKeldnaholtiogviðþaðbatnaði umgjörðþesstilmunaoghægtvaraðfaraíaðhraðauppbygginguþessogbætaallanfrágangog skipulag.Verkunhænsnasýnavarstyrktárið2014affornminjasjóði(nr.2014010051)semhlutiaf verkefninu„HænsnaræktáÍslandifrálandnámitil20.aldar“.Núerkomin22hænsnasýniísafniðaf

einstaklingumafbáðumkynjumogáýmsumaldri.SylvíaOddnýArnardóttirBAnemandií fornleifafræðiviðHáskólaÍslandstókþáttívinnuviðsamanburðarsafniðhaustið2015semhlutaaf5 ECTSstarfsþjálfunogverkaðioggekkfránokkrumsýnum(Mynd1).

Mynd1:SylvíagrefuruppsýniálóðÁrbæjarsafnsíseptember2015.Ljósmynd:AlbínaHuldaPálsdóttir.

Vinnaviðsamanburðarsafniðárið2016

Vorið2016fékkststyrkurfráfornminjasjóði(nr.201602-0099)tilaðráðastarfsmanntilþessaðvinnaí safninuíþrjámánuði.ElísaSkúladóttirmastersnemiílíffræðivarráðinívinnuviðsamanburðarsafnið sumarið2016(Mynd2).HúnhafðireynsluafkrufningurefahræjafráNáttúrufræðistofnunÍslandssem nýttistvel.Byrjaðvaráaðmótaverkferilumverkunsýnafyrirsamanburðarsafnið(sjáíviðauka).Farið varyfirsafniðíheildsinnisem,nokkrumsýnumendurpakkaðogöllskráningígagnagrunninyfirsafnið yfirfarin.Áþessumþremurmánuðumvarlokiðviðaðverkaum40sýnisemnúerutilbúintilnotkunarí ásamtþvívarhafinverkuná30sýnumtilviðbótarogverðurverkunþeirrahaldiðáframunsþaueru tilbúin.JakobJakobssonsumarstarfsmaðurviðLandbúnaðarháskólaÍslandssumarið2016aðstoðaði einnigviðverkunsýna(Mynd2).

Mynd2:JakobogElísaaðsækjasýniísamanburðarsafniðíKlettakæli,Sundahöfn,íjúní2016.Ljósmynd:AlbínaHulda Pálsdóttir.

Aðferðirviðsöfnunogverkunsýna

Mikilvægteraðhugaðséaðöryggi,sjúkdómsvörnumogdýravelferðviðuppbyggingu samanburðarsafnsins(DavisogPayne,1992).Aðaukiþarfaðtakatillittilsiðferðilegrasjónarmiða þegarkemuraðveiðumávilltumdýrumogþásérstaklegaefumeraðræðategundirsemkunnaað varaáválistum(Miller,1991;Plug,1991).CharlottaOddsdóttirdýralækniroglektorvið LandbúnaðarháskólaÍslandsertilráðgjafarvarðandisjúkdómahættuviðverkunsýnafyrir samanburðarsafnið.Söfnunsýnaerferframísamræmiviðlögogreglurumdýravelferð, sjúkdómavarnirogfriðun.Dýrogfuglarhafaekkiveriðveiddsérstaklegafyrirsafniðhingaðtilogreynt eraðnýtahvertsýnieinsveloghægtertilkennsluogrannsóknaáðurenþaðerverkaðtilnotkunarí samanburðarsafninu.Fiskarhafahingaðtilmestfengistúrrannsóknarleiðöngrum

HafrannsóknarstofnunarogfráVeiðimálastofnunogverðurvonandihægtaðhaldaþvígóðasamstarfi áframmeðsameininguþeirrastofnannaíeina.

Sýninsemberastsafninuerudýrsemfundisthafadauð,drepastvegnaaldurseðasjúkdóma eðafallatilviðvísindarannsókniroghefðbundinnbúrekstur.Líkahafaveriðkeypteintökí samanburðarsafniðerlendisfráogeintökúrsafninuveriðnýtttilskiptaogerþaðtilvalinleiðtilað aukategundafjölbreytniísamanburðarsafninu.Ímaí2015fékkBenGruwieríBelgíulunda (Fratercula arctica) (varsýninr.A26–núafskráð) ogálku(Alkatorda)(varsýninr.A44–núafskráð)ístaðinnfyrir gráhegra(Ardeacinerea),sýninr.A110ográkönd(Anascarolinensis),sýninr.A111.

Mynd3:Aðstaðaþarsemvatnsrotnunferfram.HúsnæðiLandbúnaðarháskólaÍslandsíKeldnaholtiíágúst2016.Ljósmynd:Elísa Skúladóttir.

Öllsýnisemkomainnísamanburðarsafniðfánúmersemfylgirþeimígegnumverkunarferlið. SpendýrfánúmersembyrjaáM,númerfuglabyrjaáAognúmerfiskaáP.Allarupplýsingarumhvert sýni,t.d.kyn,aldur,fundarstaður,eruskráðarígagnagrunnaukþesseruteknarafþvímyndir(Davisog Payne,1992)ogteknarerustaðlaðarmælingar (ReitzogWing,2008,bls.380,382).Árið2016varfleiri stöðluðummælingumbættinnfyrirfisksýni(Tomkinso.fl.,2013,bls.3).Þvínæstersýniðverkað,þar semmjúkvefirerufjarlægðir.Beinagrindinersíðanhreinsuðmeðvatnsrotnun,þarsemskipterum vatnu.þ.b.einusinniíviku(Mynd3).Fiskarerustundumsoðnir(Tomkinso.fl.,2013) en þvífylgirmikil lyktogskortirennbetriaðstöðutilverkunaráfiskum.

Mynd4:Boxmeðsýnumífituhreinsuníágúst2016.Boxinerugeymdístinkskápþarsemuppgufunáacetonigeturskapað eldhættu.Ljósmynd:ElísaSkúladóttir.

Fyrirfuglaervantsrotnunoftastnógtilþessaðhreinsabeininenmikilfitasiturofteftirá beinumfráfiskumogspendýrum.Þessibeineruþvísettífituhreinsunuppúrhreinuacetoni(Davisog Payne,1992).Ferliðferþannigframaðbeininliggjaíacetonelausnalltfránokkrumdögumuppí nokkramánuðienþaðfereftirstærðbeinannaogfituinnihaldi(Mynd4).Beininerureglulegafærðí hreinniacetonelausnoglátinliggjaþangaðtilaðöllfitanhefurveriðfjarlægð.Þegarbeinineruorðin hreinogfitulauseruþaumerktogpakkaðísamanburðarsafnið.Nokkuðtímafrekteraðmerkjahvert sýniogreglulegaþarfaðyfirfaramerkingarábeinumþarsemþærgetadofnaðviðnotkunogeffita hefurekkiveriðhreinsuðnægjanlegavelúrbeinunumáðurenþauvorumerkt(Tomkinso.fl.,2013). Ferliðviðverkunsýnaernánarskýrtíviðauka.

VerkunáhverjusýniskiptistuppínokkraáfangaenaðmestuerstuðstviðaðferðDavisogPayne (1992,bls.20).Samanlagðurtímisemþarftilaðverkahvertsýnier1-7dagareftirtegund,ástandiog stærð.

1. Söfnun:Oftþarfaðsækjasýniþarsemþaufallatil.0,5-2klstpersýni

2. Verkun:Hræinerumæld,skráðogljósmynduð.Síðanerdýriðfláð,holdhreinsaðafbeinumog innyflifjarlægð,ísumumtilfellumeruvefirsemtilfallanýttirtilkennsluog/eðarannsókna.1-6 klstpersýnieftirstærðogástandi.

3. Vatnsrotnun:Eftiraðmjúkvefirhafaveriðfjarlægðirferbeinagrindinívatnsrotnunenþarsjá bakteríurumaðfjarlægjaleifarafholdi,liðböndumogslíku.Vatnsrotnuntekur1-6mánuði eftirstærðogeðlisýnisinsenstærstihlutiþesstímaerbiðtímimillivatnsskipta.Aðjafnaðier skiptumvatneinusinniívikusvosamanlagðurvinnutímier2-30klstpersýni.

4. Fituhreinsun:Þegarvatnsrotnunerlokiðþarfaðfituhreinsabeininífituleysiístinkskáp,það tekurfránokkrumdögumtilnokkurramánaðaeftirstærðbeinannaenermestbiðtími.Skipt erumlausnaðrahverjavikuaðjafnaðisvosamanlagðurtímier1-10klstpersýni.

5. Merkingogfrágangur:Merkjaþarfhvertbeiníhverjusýnimeðnúmerisvoætíðséhægtað tengjaþauafturviðsafnskrána.1-4klstpersýni.

Staðanásafninu

Mynd5:Hlutiaffiskibeinasýnumsafnsinseríefrihillueníneðrihilluerhlutiafspendýrasafninu.Myndinertekiníhúsnæði LandbúnaðarháskólaÍslandsíKeldnaholtiíágúst2016.Ljósmynd:ElísaSkúladóttir.

Núeruskráðísafnið313sýnanúmerafhúsdýrum,villtumdýrum,sjávarspendýrum,fuglumogfiskum. Sýninísafninueruörlítiðfærriensýnanúmeringefatilkynnaogeruum300,þaraferu223sýnitilbúin tilnotkunar.Um30sýnieruenníverkuneðaáeftiraðmerkjaogpakkaogum20sýnieruífrystiog bíðaverkunar.Mikilltímihefurfariðíuppbyggingusafnsinsogmikilvægteraðhægtséaðviðhaldaþví eftirþörfumennauðsynlegtgeturveriðaðendurmerkjabeinogfituhreinsaþauafturogfylgjastþarf meðalmennuástandibeinannareglulega(Tomkinso.fl.,2013).

ÍLandbúnaðarháskólaÍslandsergóðaðstaðatilaðvinnaaðfrekariuppbyggingusafnsinsþar ert.d.stórfrystigeymslatilgeymsluásýnumsembíðaeftiraðkomastíverkun.Sérstaktherbergiertil þessaðverkasýniogþarereinnigaðstaðatilaðþurrkaogþrífabeineftirvatnsrotnun.Íöðruherbergi ervelloftræstrýmiþarsemvatnsrotnunferfram(Mynd3)ogtilstaðarerustinkskáparfyrir fituhreinsun(Mynd4).Myndavél,lamparogmacrolinsaskólansnýtasttilskráningarábeinasafninu. ListiyfirsýniísamanburðarsafninuerbirturávefsíðuLbhÍ1 samhliðaþessariskýrslusvoeinfalterfyrir fræðimennaðsjáhvaðertilísafninuogóskaeftiraðgangiaðsafninueðaeinstökumsýnum.

http://www.lbhi.is/

Mynd6:Sáhlutiafspendýrasafninusemmesternýtturtilgreiningaerhafðurlausíhillu.Efstámyndinnieruhöfuðkúpuraf nautgripumogsauðféogíneðrihilluýmisútlimabein.HúsnæðiLandbúnaðarháskólaÍslandsíKeldnaholtiíágúst2016. Ljósmynd:ElísaSkúladóttir.

Núeruskráðísafnið137spendýrasýni,flestþeirraeruheilareðanánastheilarbeinagrindur.Sum spendýrasýnannaeruenníverkun.Þærdýrategundirsemhelstvantaríspendýrahlutasafnsinsá þessustigierufleiriselirafþekktritegund,aldriogkyni,folald,höfuðkúpaafhyrndumnautgripogheil beinagrindaffullorðnumnautgrip.Ísamanburðarsafninuerunúafarfáhvalbeinogaðeinseinheil beinagrindafhnísusemnúeríverkun.Hvalbeinfinnastoftííslenskumfornleifarannsóknum(t.d. Buckleyo.fl.,2014,2015)ogæskilegtværiaðísafninuværubeinagrinduralgengrahvala.Nokkrar spendýrabeinagrindurhafaveriðkeyptarerlendisfráísafniðmáþarhelstnefnabeinagrindafkiðling, höfðukúpurafhundumafnokkrumstærðumoghvolpumogheilhundsbeinagrind.Mikilvægterað skráhúsdýrasýniítarlegameðupplýsingumumætterni,kyn(e.breed)oghæðáherðakambefhægter (Vigneo.fl.,1991).

Fuglar

Söfnunfuglasýnahefurgengiðvelennúeru138fuglasýniísafninuoghefurþaðþegarkomiðaðmiklu gagniviðgreininguáfuglabeinumfráAlþingisreitogStóru-Borg.Mikillmeirihlutifuglasýnannaeru heilarbeinagrindurúreinstaklingumsemvorumældirogljósmyndaðir.Ísafniðerunúkomnarmargar helstutegundirsemfinnastífornleifauppgröftumþóvantarfleiriendur,sjófugla,vaðfuglaognokkrar mávategundirísafnið.

Um75tegundirfuglaverpaaðstaðaldriáÍslandiog370tegundirhafasésthérálandiþegar alltertaliðsvoverkiðerumfangsmikið(NáttúrufræðistofnunÍslands,e.d.).Fyrirgreiningarfuglabeina tiltegundarþegarumeraðræðamjögskyldartegundirafsvipaðristærðþarfyfirleittbeinúr2-3 einstaklingum (Bocheński og Tomek, 1995; Corke, Davis, og Payne, 1998) Hér á landi hefur þetta hefur sérstaklegaáhrifátegundargreiningubeinaúrfuglumafmáfaætt(Laridae),svartfuglaætt(Alcidae)og andaætt(Anatidae)umþarsemnokkrarmjögskyldartegundirafsvipaðristærðfinnasthérálandi.

Mynd7:Annaraffuglabeinakössunumsemhefurveriðútbúinnfyrirsamanburðarsafnið.Eittboxerfyrirhvertbein.Íboxinu neðstfyrirmiðjuerut.d.lærleggir(e.femur)aflunda,grágæs,ritu,svartbak,hvítmáv,æðarfugli,fýlogrjúpu.Ljósmynd:Albína HuldaPálsdóttir.

NáttúrufræðistofnunÍslandságottsafnbeinagrindaaffuglumsemnýtthefurveriðtil greiningaáfuglabeinumúríslenskumfornleifarannsóknum.Þráttfyriraðþaðsafnséaðgengilegter nauðsynlegtaðhaldaáframaðbyggjauppdýrabeinafornleifafræðilegtsamanburðarsafnmeð algengustutegundumþarsemhægteraðraðaslíkusafniuppáþannháttsemnýtistbestvið greiningudýrabeinaúrfornleifauppgröftumenþaðflýtirmikiðfyrirgreiningumefslíktsafnertil staðar(Mynd7)(Corkeo.fl.,1998).Fyrirgreininguásjaldgæfaritegundumsvosemörnumogfálkum verðuráframmikilvægtaðhafaaðgangaðsafniNáttúrufræðistofnunar.

Fiskar

Núeruísafninu40fiskbeinagrindur.Söfnunbeinagrindafiskahefurgengiðtiltölulegahægtenþar liggurmjögmikilvinnaábakviðverkun,hreinsunogmerkinguáhverjusýni.Aðjafnaðitekur2-3daga aðverkaeinafiskbeinagrindogmerkja.Bætaþarfviðtegundaúrvaliðífiskibeinasafninuogmáþar helstnefnavilltanlax,karfa,marhnút,skötuogsíld.Aukþessþarfaðfjölgaeinstaklingumaf mismunandistærðuminnanalgengustutegunda.

Aðstöðuleysiháðilengivinnslufiskisýnaenalgengasteraðverkafiskbeinagrindurmeðþvíað sjóðafiskanatilaðhreinsaafbeinunumholdogbrjóskogþvífylgirnokkuðmiklilykt(Tomkinso.fl., 2013).Ekkierheppilegtaðgrafafiskatilaðhreinsabeininþarsemfiskibeinerumunviðkvæmarien fugla-ogspendýrabeinogeigatilaðverpast,flagnaeðabrotnaefþeirriaðferðerbeitt.Undanfariðár höfumviðprófaðaðverkafisksýnimeðvatnsrotnunsemhefurreynstvelenoftastþarfaðfituhreinsa beinináeftir.Núþegarkomineraðstaðatilfituhreinsunarværiæskilegtaðfaraíátakíaðfjölga eintökumífiskihlutasamanburðarsafnsins.Þaðgeturveriðmjöghagkvæmtaðkaupafisksýnitilbúin fráaðilumsemsérhæfasigíaðvinnaslíksýnioggætiþaðhraðaðmjöguppbygginguáfiskahluta safnsins.Verðáhverritilbúinnibeinagrinder3.000-10.000kr.Þráttfyriraðsýniséukeypttilbúinfylgir þvísamtnokkurvinnaaðkomaþeimínotkunísafninuþarsemnauðsynlegteraðskráþau,merkjaog pakka.

Mynd8:Annaraffiskibeinakössunumsemhefurveriðútbúinnfyrirsamanburðarsafnið.Íhverjuboxiereitttiltekiðbeinaf steinbít,þorski,ýsuoglöngu.Ljósmynd:AlbínaHuldaPálsdóttir.

Nýtingsafnsins

Samanburðarsafniðnýtisthelstviðgreiningudýrabeinaúrfornleifauppgröftumoghefurþegarverið nýttviðgreiningudýrabeinafráÞjótandaviðÞjórsá,Skriðuklaustri,Alþingisreit,Granastöðum, SauðafelliíDölum,Stóru-Borg,Tjarnargötu4ogUrriðakotsíGarðabæsvonokkurdæmiséunefnd. SafniðhefureinnigveriðnýtttilkennsluíHáskólaungafólksins2009-2012ogHáskólalestinniogvið

viðburðáLandnámssýningunniáBarnamenningarhátíðíapríl2013.Þaðereinnignotaðíkennsluí ýmsumáföngumviðLandbúnaðarháskólaÍslands.

Ímars2016varhlutiM47,semerbeinagrindaffullorðinnikvenkynsgeit,mældfyrirNimrod Marom,LaboratoryofArchaeozoology,UniversityofHaifa,tilaðnotaídiscriminantfunctionanalysisí PASTforritinu.

BeinagrindáM34útsel(Halichoerusgrypus)varmælduppíjúlí2016fyrirmastersverkefni BethanyJohnston,ífornleifafræðiviðUniversityofSheffieldíBretlandi,leiðbeinandihennarer UmbertoAlbarella.Verkefniðer„Ametricapproachtothedistinctionbetweenthegreyandcommon seal“.

Hænsnasýnihafaveriðnýttíverkefnið„HænsnaræktáÍslandifrálandnámitil20.aldar“sem AlbínaHuldaPálsdóttirogDr.JónHallsteinnHallssonvinnaaðviðLandbúnaðarháskólaÍslands.

Hunda-ogrefabeinagrindurhafaveriðnýttaríverkefninu„HundaráÍslandifrálandnámsöldtil 1800“semAlbínaHuldaPálsdóttirogDr.JónHallsteinnHallssonvinnaaðviðLandbúnaðarháskóla Íslands.

Samanburðarsafniðverðureinnignýttviðverkefnið“Hestarogsauðfévíkinganna: FornerfðafræðihúsdýraíNorður-Atlantshafi.”VerkefniðerstyrktafrannsóknasjóðiRannísstyrkurnr. 162783-051.VerkefnastjóriDrJónHallsteinnHallsson,dósentviðLandbúnaðarháskólaÍslandsen meðumsækjendureruAlbínaHuldaPálsdóttir,Dr.SanneBoessenkoologDr.JuhaKantanen.

Listiyfirútgefnarskýrslursemnýtthafasamanburðarsafnið

AlbínaHuldaPálsdóttir.(2016). FornleifarannsóknáMiðbæíFlatey,ágúst2009:Frumskýrsla. RitLbhÍ nr.68.Reykjavík:LandbúnaðarháskóliÍslands.

AlbínaHuldaPálsdóttirogEyþórEðvarðsson.(2016). DýrabeinírofsáriíKeravíkíSúgandafirði. RitLbhÍ nr.68.Reykjavík:LandbúnaðarháskóliÍslands.

AlbínaHuldaPálsdóttirogBergsveinnBirgisson(2015). DýrabeinúrrofiviðBæ1íKaldrananeshreppi, Strandasýslu. SkýrslurÍslenskrafornleifarannsóknanr.2015-1.Reykjavík:Íslenskar fornleifarannsóknirehf.

AlbínaHuldaPálsdóttir.(2013). DýrabeininfráAlþingisreitIV.fasi(871-1226):Uppgröftur2008-2012. SkýrslurÍslenskrafornleifarannsóknaehfnr.2013-1.Reykjavík:Íslenskarfornleifarannsóknirehf.

AlbínaHuldaPálsdóttir.(2011). ÞjótandiviðÞjórsá:Greiningádýrabeinum2008-2010.Lokaskýrsla SkýrslurÍslenskrafornleifarannsóknaehfnr.2011-1.Reykjavík:Íslenskarfornleifarannsóknirehf.

AlbínaHuldaPálsdóttir.(2010). DýrabeininfráAlþingisreit:GreiningádýrabeinumfrásvæðumA,Bog C.SkýrslurÍslenskrafornleifarannsóknanr.2010-1.Reykjavík:Íslenskarfornleifarannsóknirehf.

AlbínaHuldaPálsdóttir.2009. ÞjótandiviðÞjórsá:Greiningádýrabeinum. SkýrslurÍslenskra fornleifarannsóknanr.1.Reykjavík:Íslenskarfornleifarannsóknirehf.

Framtíðarhorfur

Haldaþarfáframaðbyggjasafniðuppoghorfaþartillangstíma(Lyman,2010).Mestáherslaáaðvera áaðbyggjasafniðuppþannigaðíþvíséuflestardýra-,fugla-ogfisktegundirsemfinnamáviðÍsland enþómáeinnigsjáfyrirséraðástæðasétilaðsafnaeinnigsýnumtegundasemekkifinnasthérá landi(Vigneo.fl.,1991).Ísafninuerunúum300sýnisemverðuraðteljastágæturáranguráþeim10 árumsemunniðhefurveriðaðuppbygginguþess.Tilsamanburðarmánefnaaðísamanburðarsafni UniversityofSheffielderuum1800sýni(UniversityofSheffield,e.d.)ogísafniGroningenInstituteof Archaeology í Hollandi, þar sem söfnun hófst á 19 öld, eru nú um 4900 sýni (Çakırlar, 2016) Í safni HáskólansíBergeneruyfir15.000höfðukúpurogbeinagrindurenþarhafaölldýrabeinasöfnúr norskumfornleifarannsóknumveriðgreindsíðan1920ogvirksöfnunsýnaísamanburðarsafnhófstá 19.öld(Hufthammer,2014).

Eittafverkefnunumnæstaáriðeraðkynnasafniðoggeraþaðþarmeðaðgengilegt fræðimönnumhérálandiogerlendistilnotkunarviðrannsóknir.Tillengritímaþarfsvoaðmóta stefnumumaðgengifræðimannaaðsafninuogmöguleglánásýnumúrþví,geraformlega söfnunarstefnuogtryggjalangtímafjármögnunfyrirsafnið.

Mynd9:FuglabeinaskúffurísamanburðarsafnirannsóknarstofuídýrabeinafornleifafræðiviðUniversityofSheffield(University ofSheffield,e.d.).

Hugaþarfaðgeymsluaðstöðufyrirsafniðeftirþvísemþaðstækkarogfrágangitilþessaðvel fariumsýninogauðveltséaðnotaþautilgreiningar.Eittafþeimverkefnumsemgottværiaðfaraí fljótlegaværiuppsetningáfuglabeinaskápþarsemeinskúffaerfyrirhvertbein(t.d.lærlegg)með beinumúröllumþeimfuglumsemtileruísafninuoggötþarsemennvantarinnísafnið(sjádæmiá Mynd9).Slíkuppsetningflýtirmjögfyrirgreiningufuglabeinaogbætirgæðigreiningarinnar (Bocheński og Tomek, 1995; Corke o fl , 1998) Safnið hefur þegar fengið heppilegan skáp gefins en nokkurvinnaeraðhólfaniðurhverjaskúffu,merkjaograðabeinumáréttastaði.

Faraþarfíátakíaðfjölgafiskisýnumísafninuendahafafiskveiðarveriðmikilvægurþátturí efnahagogútflutningiáÍslandialltfrálandnámi(t.d.AlbínaHuldaPálsdóttir,2008;Amorosi,1996; McGoverno.fl.,2007;McGovern,Perdikaris,ÁrniEinarsson,ogSidell,2006;RagnarEdvardsson,2010; RagnarEdvardsson,Perdikaris,McGovern,Zagor,ogWaxman,2004)oggott

fiskibeinasamanburðarsafnernauðsynlegttilaðstyðjaviðrannsókniránýtingarsögufiskistofna.

Æskilegtværiaðhægtværiaðsafnabeinagrindumúralgengustuhvalategundumsemfinnast hérviðlandoghafaísafninu.Verkunáhvalbeinumermjögumfangsmikiðverkefniþarsemumerað ræðaafarstórdýrogbeinþeirratakamikiðplássígeymslusvomikiðfjármagnþarfíþettaverkefni.

ÞorvaldurÞórBjörnssonhamskeriáNáttúrufræðistofnunÍslandshefurmiklareynsluafverkun hvalbeinaoghefurverkaðflestarbeinagrindursemerutilsýnisáHvalasafninuáHúsavík(Þorvaldur ÞórBjörnsson,2012).Þvímiðurnýtastuppsettarbeinagrindurillatilgreiningaogþvíværiæskilegtað horftværitilþessaðverkalíkabeinagrindursemgeymdareruóuppsettarogaðgengilegartil rannsókna.Vegnaþesshvebeinagrindurhvalatakamikiðplássígeymslueigaflestnáttúrufræðisöfní heiminumfáarbeinagrindur(Lyman,2010).ÞarerþvítækifærifyrirÍslandaðskapasérsérstöðuog byggjaupprannsóknarinnviðihægteraðnýtaviðvísindarannsókniráhvölumoghvalbeinumvíðsvegar íheiminum.

Stefnteráaðaukaaðkomunemendaaðvinnuviðsafnið.Þaðgefurþeimtækifæritilað kynnastbeinagrindummismunanditegundaogstyrkirskilningþeirraádýrabeinafornleifafræði.Auk þessfáþeirþjálfuníaðljósmynda,mælaogskrásýniogtilskiljabeturmikilvægigóðra rannsóknarinnviðaogvinnunasemaðbakiþeimliggur.Þarnaliggurmöguleikiámeirisamvinnuvið námsbrautífornleifafræðiviðHáskólaÍslandseneinniglíffræðiogskyldargreinar.

Þakkir

Fjölmargiraðilarhafalagtvinnuviðsamanburðarsafniðlið,helstmeðþvíaðútvegasýni.Áðuren aðstöðuvarkomiðuppíhúsnæðiLandbúnaðarháskólaÍslandsíKeldnaholtiveittumargireinnig aðstöðutilverkunarásýnumogaðraaðstoð.

GrétarbóndiáEinarsstöðumíVopnafirðisemlétsafninuítéfyrstaeintakiðí samanburðarsafniðárið2006.PállÁgústÁsgeirssonogLáraJóhannsdóttireignkonahansfábestu þakkirfyrirsýnasöfnun,fyriraðleyfagreftrunvilltradýraígarðinumhjáþeimogfleira.Ragnar Sigurmundsson,ÞorvarðurPálsson,ÁsgeirPálssonogHildurBjörgvinsdóttirfyriraðstoðviðaðgrafaog skráhræ.

GuðniÞ.T.SigurðssonogÁslaugÚlfsdóttirfyrirlánábílogýmsaaðraaðstoð.Dýraspítalinní Víðidal,GuðmundurBjörnssonrekstrarstjóriMeindýravarnaReykjavíkur,HildaogHöskulduráStóraÁrmóti,GeirÖrnGestssonhjáStjörnugrís,ÓskarLeifurArnarsonfornleifafræðingur,Ásta Hermannsdóttirfornleifafræðingur,ÞórkatlaogJóhannJónsbörnogfleirifyriraðhafalagttileintökí samanburðarsafnið.

KristjanLilliendahlhjáHafrannsóknarstofnunlétsafninuítéýmsasjófuglasemskotnirvoru vegnarannsóknaogaðstoðaðviðaðútvegafiska.PállHersteinssonlétsafninuíténokkrarefiárið 2009.JóhannaB.ÞorvaldsdóttiráHáafellifærkærarþakkirfyriraðhafahjálpaðmeðbeinoghornaf íslenskumgeitum.GunnarBjörnssonáBorgarskjalasafnifyrirálkuogEvaKristínDalfyriraðbendaá beinagrindafhöfrungi/smáhveliáReykjanesi.ValtýrSigurðssonhjáBiopoláSkagaströndsemútvegaði hnísu,landsel,teistur,skarf,æðarfuglogskötuselíjúní2016.

NokkursýnivorueinniggrafinálóðÁrbæjarsafnsogaðstoðaðiKristjánráðsmaðurviðþá vinnu.

EgillGunnarssonogHafþórFinnbogasonhjáHvanneyrarbúinufyriraðleggjatilkálfaísafnið. SnædísAnnaÞórhallsdóttirogHelgiElíHálfdánarsonáfjárbúinuáHestifyrirveittaaðstoð.Starfsfólk Veiðimálastofnunarfyriraðhafalagtsafninutilsýniúrrannsóknumþeirra.Ýmsirstarfsmenn

Landbúnaðarháskólanshafaeinnigveittaðstoðtengdasafninu,berþarhelstaðnefnaJónHallstein HallssonogCharlottuOddsdóttur,ogkannégþeimbestuþakkirfyrir.

Viðauki:VerkferillfyrirverkunáhræjumísamanburðarsafnLbhÍ

Ágúst2016–AlbínaHuldaPálsdóttirogElísaSkúladóttir

1. SkráíExcelskjal

a. Fánúmerfyrirsýniðogskráupplýsingarumupprunaogfleira

2. Mælasýnið(ReitzogWing,2008;Tomkinso.fl.,2013)

3. Vigtasýnið(þegarþaðerhægt)

4. Takaljósmyndafsýninu

a. Prentaútmeðmiðameðnúmeri,tegundogdagsetninguoghafaámynd

b. Munaaðhafaskalaámynd(reglustikueðatommustokkt.d.)

c. Vistamyndirísérmöppufyrirhvertsýnisemmerktermeðnúmeriogtegund

5. Geraálmerkimeðnúmerisýnisins(skrifaðtvisvarámerkið),tegundogdagsetningu

6. Verkasýnið,fláoghreinsamjúkvefiafeinsoghægter

7. Setjasýniðínetapokameðálmerki

8. Vatnsrotnun–tekur1-6mánuði/Suða(fyrirfiska)–tekur2-8klst

9. Fituhreinsun(ekkialltafnauðsynleg)

a. EfbeininerufituhreinsuðþarfaðskráþaðíExcelskjaliðogsegjahvaðaefnivarnotað viðhreinsunina.

b. Beininerusettínetapokameðálmerkiogsvoíplastboxmeðlokisemfylltermeð hreinuaceton.Boxiðermerktaðutanogsettístinkskáp.

c. Fituhreinsuningeturtekiðfrátveimurvikumuppínokkramánuði.Gotteraðfæra beininyfiríhreinnilausnánokkraviknafresti.

d. Þegarbeininlítaútfyriraðveraorðinhreinernetapokinntekinúracetonlausninni, lagðurátrébakkaoglátiðþornaístinkskápí1-2tíma.Síðanergottaðþvobeininmeð vatni.

10. Þurrkunábakka,tekur1-2sólarhringa

11. Merkjabeininmeðsýnanúmeri

a. Naglalakkaðmeðglærulakki

b. Númersýnisskrifaðástærribeinmeðtússpenna

12. Pakkaíkassa/öskjuíheppilegristærð

a. Merkjakassann,álokiogframhlið

b. Setjamiðaíkassannmeðupplýsingumumsýnið

13. UpplýsingaríExcelskjaliuppfærðar

a. Skráefeinhverummerkieruumslyseðasjúkdóm(e.pathology)erábeinum b. Uppfærastaðsetningusýnis

c. Skráhvenærsýnikomstínotkunísamanburðarsafni

Heimildir

AlbínaHuldaPálsdóttir.(2008).TheTjarnargata3carchaeofauna:TheFishingindustryandthe riseofurbanisminearlymodernIceland.ÍP.Béarez,S.Grouard,ogB.Clavel(Ritstj.), Archéologiedupoisson:30ansd’archéo-ichtyologieauCNRS (bls.111–124).Fluttá XXVIIIe rencontres internationales d´archéologie er d´histoire d´Antibes ; XIVth ICAZ Fishremainsworkinggroupmeeting,Antibes:duCentred’étudesPréhistorie, Antiguité,MoyenAgedelavillad’AntibesetduministéredelaCultureeddela Communication.

Amorosi,T.(1996). IcelandicZooarchaeology:NewDataAppliedtoIssuesofHistorical Ecology,PaleoeconomyandGlobalChange (UnpublishedPhDthesis).TheCity UniversityofNewYork,NewYork.

Barrett,J.H.,Orton,D.,Johnstone,C.,Harland,J.,VanNeer,W.,Ervynck,A.,Roberts,C.,o.fl. (2011).InterpretingtheexpansionofseafishinginmedievalEuropeusingstable isotopeanalysisofarchaeologicalcodbones. JournalofArchaeologicalScience, 38(7), 1516–1524.doi:10.1016/j.jas.2011.02.017

Bochenski,Z.M.(2008).Identificationofskeletalremainsofcloselyrelatedspecies:the pitfallsandsolutions. JournalofArchaeologicalScience, 35(5),1247–1250. doi:10.1016/j.jas.2007.08.013

Bocheński, Z. M. og Tomek, T. (1995). How many comparative skeletons do we need to identifyabirdbone? CourierForschungsinstitutSenckenberg, 181,357–361.

Buckley,M.,Fraser,S.,Herman,J.,Melton,N.D.,Mulville,J.ogAlbínaHuldaPálsdóttir. (2014).Speciesidentificationofarchaeologicalmarinemammalsusingcollagen fingerprinting. JournalofArchaeologicalScience, 41,631–641. doi:10.1016/j.jas.2013.08.021

Buckley,M.,Fraser,S.,Herman,J.,Melton,N.D.,Mulville,J.ogAlbínaHuldaPálsdóttir. (2015).Corrigendumto“Speciesidentificationofarchaeologicalmarinemammals usingcollagenfingerprinting”[YJASC41(2014)631–641]. JournalofArchaeological Science, 61,290.doi:10.1016/j.jas.2015.05.009

Çakırlar, C (2016, 24 ágúst) Downloadable inventories of Groningen vertebrate collections Sóttafhttps://www.jiscmail.ac.uk/cgibin/webadmin?A2=ind1608&L=ZOOARCH&F=&S=&P=63029.

Chase,A.F.,Chase,D.Z.ogTeeter,W.G.(2004).Archaeology,FaunalAnalysisand Interpretation:LessonsfromMayaStudies. Archaeofauna, 13,11–18.

Clutton-Brock,J.(2012). AnimalsasDomesticates:AWorldViewthroughHistory.TheAnimal Turn(Kindle.).EastLansing:MichiganStateUniversityPress.

Cohen,A.ogSerjeantsson,D.(1996). AManualfortheIdentificationofBirdBonesFrom ArchaeologicalSites. London:ArchetypePress.

Corke,E.,Davis,S.ogPayne,S.(1998).TheOrganizationofaZoo-archaeologiclaReference CollectionofBirdBones. EnvironmentalArchaeology, 2,67–69.

Davis,S.J.M.(1987). Thearchaeologyofanimals.London:B.T.Batsford.

Davis,S.ogPayne,S.(1992).101waystodealwithadeadhedgehog:notesonthe preparationofdisarticulatedskeletonsforzoo-archaeologicaluse. Circaea, 8(2),95–104.

Driver,J.C.(2011).Identification,ClassificationandZooarchaeology. EthnobiologyLetters, 2, 19.doi:10.14237/ebl.2.2011.32

Gobalet,K.W.(2001).ACritiqueofFaunalAnalysis;InconsistencyamongExpertsinBlind Tests. JournalofArchaeologicalScience, 28(4),377–386.doi:10.1006/jasc.2000.0564

GuðbjörgÁstaÓlafsdóttir,Westfall,K.M.,RagnarEdvardssonogSnæbjörnPálsson.(2014). HistoricalDNArevealsthedemographichistoryofAtlanticcod(Gadusmorhua)in medievalandearlymodernIceland. ProceedingsoftheRoyalSocietyB:Biological Sciences, 281(1777),20132976.doi:10.1098/rspb.2013.2976

Hillson,S.(1999). Mammalbonesandteeth.Anintroductoryguidetomethodsof identification.London:InstituteofArchaeology,UniversityCollegeLondon.

Hillson,S.(2005). Teeth:Secondedition.Cambridge:CambridgeUniversityPress.

Hodgetts,L.M.(1999). AnimalbonesandhumansocietyinthelateYoungerStoneAgeof arcticNorway (Doctoralthesis).UniversityofDurham,Durham.

Hufthammer,A.K.(2014).AnimalOsteologyinNorway.ÍB.J.Sellevoid(Ritstj.), Oldbones. OsteoarchaeologyinNorway:Yesterday,TodayandTomorrow (bls.53–71).Oslo: Novusforlag.

Jennbert,K.(2011). AnimalsandHumans:RecurrentSymbiosisinArchaeologyandOldNorse Religion.NordicAcademicPress.

Jones,E.P.,KarlSkírnisson,McGovern,T.H.,Gilbert,M.T.P.,Willerslev,E.ogSearle,J.B. (2012).Fellowtravellers:aconcordanceofcolonizationpatternsbetweenmiceand menintheNorthAtlanticregion. BMCEvolutionaryBiology, 12(1),35. doi:10.1186/1471-2148-12-35

Kintigh,K.W.,Altschul,J.H.,Beaudry,M.C.,Drennan,R.D.,Kinzig,A.P.,Kohler,T.A.,Limp, W.F.,o.fl.(2014).Grandchallengesforarchaeology. ProceedingsoftheNational AcademyofSciences, 111(3),879–880.doi:10.1073/pnas.1324000111

Kristiansen,K.(2014).TowardsaNewParadigm?TheThirdScioenceRevolutionandits PossibleConsequencesinArchaeology. CurrentSwedishArchaeology, 22,11–34.

Lyman,R.L.(2010).Paleozoology’sDependenceonNaturalHistoryCollections. Journalof Ethnobiology, 30(1),126–136.doi:10.2993/0278-0771-30.1.126

McGovern,T.H.,OrriVésteinsson,AdolfFriðriksson,Church,M.,Lawson,I.,Simpson,I.A., ÁrniEinarsson,o.fl.(2007).LandscapesofSettlementinNorthernIceland:Historical EcologyofHumanImpactandClimateFluctuationontheMillennialScale. American Anthropologist, 109(1),27–51.

McGovern,T.H.,Perdikaris,S.,ÁrniEinarssonogSidell,J.(2006).Coastalconnections,local fishing,andsustainableeggharvesting:patternsofVikingAgeinlandwildresourceuse inMyvatndistrict,NorthernIceland. EnvironmentalArchaeology, 11(2),187–205.

Miller,S.J.(1991).Legalandethicalaspectsofcuration.ÍE.Henry(Ritstj.), Guidetothe curationofarchaeozoologicalcollections.Proceedingsofthecurationworkshopheld attheSmitsonianInstitutionWashingtonD.C. (bls.25–28).Gainesville:Florida MuseumofNaturalHistory.

NáttúrufræðistofnunÍslands.(e.d.).Fuglar. NáttúrufræðistofnunÍslands.Sótt10.ágúst2012 afhttp://www.ni.is/dyralif/fuglar/.

Orlando,L.,Ginolhac,A.,Zhang,G.,Froese,D.,Albrechtsen,A.,Stiller,M.,Schubert,M.,o.fl. (2013).RecalibratingEquusevolutionusingthegenomesequenceofanearlyMiddle Pleistocenehorse. Nature, 499(7456),74–78.doi:10.1038/nature12323

Plug,I.(1991).Accessionproceduresandcriteriaforacceptance.ÍE.Henry(Ritstj.), Guideto thecurationofarchaeozoologicalcollections.Proceedingsofthecurationworkshop heldattheSmitsonianInstitutionWashingtonD.C. (bls.19–23).Gainesville:Florida MuseumofNaturalHistory.

Post,L.(2004). Pinniped projects : articulating seal and sea lion skeletons.[HomerAK]:L. Post.

RagnarEdvardsson.(2010). TheRoleofMarineResourcesintheMedievalEconomyof Vestfirðir,Iceland (PhDThesis).TheGraduateCenter,TheCityUniversityofNewYork, NewYork.

RagnarEdvardsson,Perdikaris,S.,McGovern,T.H.,Zagor,N.ogWaxman,M.(2004).Coping withhardtimesinNorth-WestIceland:Zooarchaeology,History,andLandscape ArchaeologyatFinnbogastaðirinthe18thcentury. ArchaeologicaIslandica, 3,20–48.

Reitz,E.J.(2009,2.september).InternationalCouncilforArchaeozoology(ICAZ)ProfessionalProtocolsforArchaeozoology.InternationalCouncilforArchaeozoology (ICAZ).Sóttafhttp://alexandriaarchive.org/icaz/pdf/protocols2009.pdf.

Reitz,E.J.ogWing,E.S.(2008). Zooarchaeology (2.útgáfa).CambridgeUniversityPress.

Russell,N.(2006). Likeengend’ringlike:heredityandanimalbreedinginearlymodern England.Cambridge:CambridgeUniversityPress.

Russell,N.(2011). SocialZooarchaeology:HumansandAnimalsinPrehistory.Cambridge UniversityPress.

Steele,T.E.(2015).Thecontributionsofanimalbonesfromarchaeologicalsites:thepastand futureofzooarchaeology. JournalofArchaeologicalScience, 56,168–176. doi:10.1016/j.jas.2015.02.036

StefánAðalsteinsson.(1981).OriginandconservationoffarmanimalpopulationsinIceland. JournalofAnimalBreedingandGenetics, 98,258–264.

Tomek, T. og Bocheński, Z. M. (2009). AKeyfortheIdentificationofDomesticBirdBonesin Europe:GalliformesandColumbiformes.Krakow:InstSystandEvolAnim.

Tomkins,H.,Rosendahl,D.ogUlm,S.(2013).TropicalArchaeologyResearchLaboratory ComparativeFishReferenceCollection:DevelopingaResourceforIdentifyingMarine FishRemainsinArchaeologicalDepositsinTropicalAustralasia. Queensland ArchaeologicalResearch, 16,1–14.

UniversityofSheffield.(e.d.).ReferenceCollection-ZooarchaeologyLab. Universityof Sheffield.Sótt10.ágúst2016af https://www.sheffield.ac.uk/archaeology/research/zooarchaeology-lab/ref-coll.

Vigne,J.-D.,Lefevre,C.ogPelle,E.(1991).Managingcomparativeosteologicalcollectionfor archaeozoologistsintheMuseumNationalD’HistoireNaturelleinParis,France.ÍE. Henry(Ritstj.), Guidetothecurationofarchaeozoologicalcollections.Proceedingsof thecurationworkshopheldattheSmitsonianInstitutionWashingtonD.C. (bls.32–34). Gainesville:FloridaMuseumofNaturalHistory.

Wheeler,A.(2009). Fishes.Cambridge:CambridgeUniversityPress.

Wolverton,S.(2013).DataQualityinZooarchaeologicalFaunalIdentification. Journalof ArchaeologicalMethodandTheory, 20(3),381–396.doi:10.1007/s10816-012-9161-4 Wutke,S.,Andersson,L.,Benecke,N.,Sandoval-Castellanos,E.,Gonzalez,J.,JónHallsteinn Hallsson,Lõugas,L.,o.fl.(2016).Theoriginofamblinghorses. CurrentBiology, 26(15), R697–R699.doi:10.1016/j.cub.2016.07.001

Zeder,M.A.ogLapham,H.A.(2010).Assessingthereliabilityofcriteriausedtoidentify postcranialbonesinsheep,Ovis,andgoats,Capra. JournalofArchaeologicalScience, 37(11),2887–2905.doi:10.1016/j.jas.2010.06.032

ÞorvaldurÞórBjörnsson.(2012,1.febrúar).1.febrúar2012.ÞorvaldurÞórBjörnsson:Saga umsteypireyðisemrakálandáSkaga. NáttúrufræðistofnunÍslands.Sótt8.september 2016afhttp://www.ni.is/greinar/1-februar-2012-thorvaldur-thor-bjornsson-saga-umsteypireydi-sem-rak-a-land-a-skaga.