kafli. Áhr if Holuhr aunsgossins á vatnalíf á Nor ðaustur- og Austurlandi

umhverfisins liggja, sem og hver eru eðlileg viðmiðunargildi þannig að unnt sé að meta áhættu á heilbrigði almennings og búpenings. Samhengi allra þessara þátta er margslungið og breytilegt. Margar áleitnar og mikilvægar spurningar komu til dæmis upp í starfi hópsins sem stendur að þessu hefti, eins og til dæmis: Hvernig skal meta hvaða svæði teljast undir álagi hverju sinni? Er um skammtíma eða langtíma áhrif að ræða? Hvaða ráðleggingar getum við veitt almenningi? Árangur og framtíðarsýn Með þeim rannsóknum sem hér eru birtar hefur náðst inn aukin þekking og reynsla um hvernig skuli staðið að vöktun á áhrifum stórra atburða, eins og eldgoss, á umhverfi og heilsu. Með þeim fæst einnig grunnur að viðmiðunargildum um slík áhrif sem munu nýtast til framtíðar. Eðli og styrkur mengunarefna, veðurfræðilegar aðstæður, s.s. vindáttir og úrkomuáttir, skipta miklu máli við mat á dreifingu mengunar á landinu. Jafnframt hafa svæðisbundnar aðstæður, s.s. landslag, eiginleikar og gerðir jarðvegs og gróðurlenda, mikil áhrif á áhrifamætti mengunarinnar til lengri og skemmri tíma. Þessa þætti þarf að skoða í samhengi og í samvinnu ýmissa fagaðila til þess að fá heildarmynd af mögulegum áhrifum og áhrifamætti eldgosa. Inn í þessa mynd blandast einnig nýting áhrifasvæða og þar með áhætta fyrir menn og skepnur. Til þess að geta spáð fyrir um dreifingu, skilgreint álagssvæði og gefið mat á hættu er mikilvægt að vinna að auknum rannsóknum á fjölbreytilegum áhrifum eldgosaatburða og auka getu okkar til þess að skilja og meta hættur og hættusvæði vegna atburða sem þessara og hvaða þætti er nauðsynlegt að vakta. Í sumum tilfellum er vandkvæðum bundið að túlka niðurstöður með afgerandi hætti vegna þess að bakgrunns- og viðmiðunarmælingar vantar. Tryggja þarf bakgrunnsþekkingu þannig að hægt sé að túlka mæligögn með viðunandi hætti. Ekki er síður mikilvægt að skýra verklag og hlutverk mismunandi stofnana og viðbragðsábyrgð, þannig að öllum þáttum sé sinnt hratt og vel miðað við aðstæður hverju sinni og að mögulegt sé með faglegum hætti að afmarka verkefni og hlutverk fagaðila strax við upphaf atburða. Tryggja þarf fjármagn til sameiginlegrar vöktunar stofnana vegna óvæntra atburða sem þessa. Ekki er síður mikilvægt að unnið verði að samhæfðri vöktunaráætlun milli fagstofnana og ráðuneyta. Með því móti aukast líkur á að markviss vöktun fari í gang fljótt og örugglega hverju sinni og verði í samræmi við eðli viðkomandi atburðar. Afar mikilvægt er að markvisst sé staðið að slíkum ákvörðunum strax í upphafi atburða, en styrkur efna er að jafnaði langhæstur í upphafi gosatburða. Einnig þarf að tryggja að fjármagn þannig að hægt sé að fylgja rannsóknum slíkra átaksverkefna eftir. Að gagnaöflun lokinni er umtalsverð vinna eftir til þess að meta og túlka niðurstöður og ekki síst við að draga lærdóm af niðurstöðum mismunandi fagaðila saman. Þetta síðastnefnda er eitthvað sem hópurinn sem stendur að þessu hefti hefur haft að leiðarljósi. Að lokum vilja ritstjórar þessa heftis þakka ríkisstjórn Íslands fyrir að styrkja þetta átaksverkefni með sérstakri fjárveitingu veturinn 2015, Atvinnu- og nýsköpunarráðuneytinu og Matvælastofnun fyrir að leiða starf hópsins, svo og öllum þeim sem hafa lagt til efni og tíma til gerðar þess.

Heimildir

Helena M. Stefánsdóttir (2016). Rannsóknir á flúor í náttúru Íslands: samantekt rannsókna. Rit LbhÍ 66: 25 bls. Pfeffer, A.M. B., Bergsson, S. Barsotti, G. Stefansdottir, B. Galle, A. Arellano, V. Conde, A. Donovan, E. Ilyinskaya, M. Burton, A. Aiuppa, R.C.W. Whitty, A. Simmons, Th. Arason, E.B. Jónasdóttir, N.S. Keller, R. Yeo, H. Arngrímsson, T. Jóhannsson, M.K. Butwin, R.A., Askew, S. Dumont, S. von Löwis, Th. Ingvarsson. A. La Spina, H. Thomas, F. Prata, F. Grassa, G. Giudice, A. Stefánsson, R. Marzano, M, Montipoli & L. Mereu. 2018. Ground-based measurements of the 2014-2015 Holuhraun volcanic cloud. Geosciences (í birtingu). Schmidt, A. o.fl. (2015), Satellite detection, long-range transport, and air quality impacts of volcanic sulfur dioxide from the 2014–2015 flood lava eruption at Bárðarbunga (Iceland), J. Geophys. Res. A tmos., 120: 9739 –9757, doi:10.1002/2015JD023638 Thordarson, T. & S. Self, 2003. Atmospheric and environmental effects of the 1783–1784 Laki eruption: a review and reassessment. Journal of Geophysical Research 108: 4011. Þjóðólfur (1862). Eldgosið norðan undir Vatnajökli 14, 127-129.