Leo Bormans
Word optimist! Negen toetsstenen voor een positief leven
Inhoud
Start. Negen toetsstenen De reis van ons leven
1.
13 15
OPEN: OPTIMISTEN ZIJN OPEN MENSEN Hoeveel mensen ken jij die gelukkig zijn? Ben ik een optimist? Optimisme kun je leren Ź Positieve psychologie En waarom zou ik? Ź Overoptimisme Zinvol pessimisme Ź In onze hersenen De droomvakantie
2.
22 24 29 32 32 35 36 39 40
POSITIVE PO WER: OPTIMISTEN ZE T TEN HUN POSITIE VE KR ACHTEN IN Natuurlijke energie De nieuwe tijdgeest De wet van Murphy overtreden Ź De gele hoed Bedanken Vergeven Ź Optimisten zijn gezonder Het recept Een ijsje durven eten
46 48 49 52 53 55 57 58 60
3.
TRANSFORM: OPTIMISTEN VER ANDEREN ZICHZELF Hoe begin je eraan? Ź Probeer het zo eens De eerste stappen naar geluk En als je fouten maakt? De boemerang van woorden Rode en groene knoppen Ups-and-downs
66 69 70 72 75 78 80
4. INTERAC T: OPTIMISTEN GAAN IN INTER AC TIE ME T ANDEREN De sociale cirkel Stappen zetten in relaties Ź Een goed gesprek Positieve relaties Ź Familieberaad Zo leren we het onze kinderen Los of verankerd?
5.
86 88 92 93 95 96 98
MEANING: OPTIMISTEN GE VEN ZIN AAN HE T LE VEN Hoe dapper ben jij? Welke kracht schuilt er in jou? Ź Ik ben het waard Van wens naar waarde De goede dood Natuurlijke kracht Genieten Ź Vijf kenmerken van een optimist Een rijk land Vrij en verbonden
104 105 110 110 113 115 117 120 120 122
6. INSPIRE: OPTIMISTEN INSPIREREN Invloed als magneet Ź Type 7 Als het netwerk lacht De magie van enthousiasme De positieve school Positief nieuws We hebben de keuze
7.
128 133 134 135 137 139 142
SMILE: OPTIMISTEN LACHEN – ONDANKS ALLES EN JUIST DAAROM De kracht van lachen Ź Is dat grappig? Een plaats voor verdriet De TGV bij tegenslag en ongeluk De kleur van ons leven Ź De vierkleurenmens Eet je gelukkig De prijs van een goeiedag
8.
148 151 151 153 157 160 161 164
TAR GE T: OPTIMISTEN LE VEN NAAR DOELEN Van droom naar doel Ź Gouden doelen Waar je niet bent Ź Het gesprek met jezelf Bewust werk Ź Spanning Wat koop je dan? Egoland
170 172 172 174 175 177 177 182
9. !HE T UITR OEPTEKEN: DE URGENTIE VAN HE T OPTIMISME Now or never
187
Met bijzondere dank aan het optimisme van mijn ouders, Riet, Ine, Kasper, mijn familie, mijn vrienden, de collega’s, de onderzoekers in de positieve psychologie en de vele mensen die hun bekommernis en levensvreugde met mij delen. Hun moed, hoop, dromen en enthousiasme inspireren me. Een pessimist concentreert zich op wie hij is. Een optimist concentreert zich op wie hij kan worden.
START
NEGEN TOETSSTENEN Soms lijkt het alsof alleen optimisme goed is en pessimisme slecht. Dat is een misvatting. Defensief pessimisme werkt voor veel mensen. Hun geloof in het risico van de slechte afloop laat hen juist uitstekend presteren. Een positieve boodschap werkt in dat geval niet. Het is voor velen zelfs zwaar om altijd het gevoel te hebben vrolijk te moeten zijn. Dat is nergens goed voor. Depressieve mensen zijn echter nagenoeg altijd pessimistisch. Het verband tussen optimisme en geluk is even sterk als het verband tussen roken en longkanker. Wie rookt, krijgt longkanker, wie zich optimistisch opstelt, wordt gelukkiger, gezonder en succesvoller. Dat heeft de grondlegger van de positieve psychologie, Martin Seligman, uitvoerig aangetoond. Hij is een van de invloedrijkste psychologen in Amerika en auteur van de bestseller Authentic Happiness. Ik ben hem en mijn vrienden in de positieve psychologie bijzonder dankbaar voor hun inzichten en toepassingen. Optimisme is geen medicijn, het is een levensstijl. En wie zich die levensstijl eigen kan maken, is gelukkiger en slaagt er vaak in dat geluk ook door te geven aan anderen. Waarom zouden we het dan niet proberen? Dit boek telt negen hoofdstukken. Ze zijn opgebouwd rond acht belangrijke kenmerken van een optimistische levenshouding: open, positive power, transform, interact, meaning, inspire, smile, target. De eerste letters van deze acht begrippen vormen het woord optimist. Zo kun je de basisboodschap makkelijk onthouden. Het negende element is een uitroepteken. Het toont de urgentie van deze oproep aan: Word optimist! We gaan er niet langer mee wachten. It’s now or never. Do worry, be happy.
start
13
Je hebt met dit boek negen fluweelzwarte toetsstenen in handen. Toetsstenen werden aanvankelijk door juweliers en goudsmeden gebruikt om de zuiverheid van edelmetalen, vooral goud, te bepalen en te keuren. Wat vroeger letterlijk met toetsnaalden en krassen in stenen gebeurde, zijn wij later met abstracte begrippen als ‘criteria’ en ‘maatstaven’ gaan benoemen. Ze proberen vaak het onbepaalbare te bepalen en het onmeetbare te meten. Het goudgehalte van mensen vastleggen, is peilen naar de essentie. Daar zijn geen vaste criteria en toetsstenen voor. We kunnen alleen proberen het onschrijfbare te omschrijven in de hoop dat we van die toetsstenen stapstenen kunnen maken om een positieve richting te geven aan ons leven. Daarom heeft dit boek de ondertitel ‘negen toetsstenen voor een positief leven’ meegekregen. Het zijn niet meer dan maatstaven voor het onmeetbare. Dit boek vormt het sluitstuk van een drieluik dat begonnen is met Geluk. The World Book of Happiness. Daarin vatten honderd hoogleraren uit vijftig landen hun kennis en wijsheid over geluk samen. Nadien ben ik me blijven verdiepen in dit onderwerp. In Een schatkist vol geluk. The World Box of Happiness vindt de lezer 52 kaartjes met 104 concrete tips die kunnen leiden naar een gelukkiger leven. Nu voegen we de elementen samen: de kracht van de wetenschap, het haalbare van concrete adviezen en het verhaal dat ons tot handelen kan inspireren: Word optimist!. Dit is The ‘Work’ Book of Happiness. Je kunt niemand verplichten om gelukkig te zijn. En iedereen heeft recht op verdriet. Dit boek bevat geen uitgebreide lijsten met dingen die je moet doen om zogenaamd gelukkig te worden. Het beschrijft met alledaagse en inspirerende voorbeelden, haalbare adviezen en persoonlijke verhalen hoe je van optimisme een levensstijl kunt maken. Het gaat er niet om dat we niet weten wat we daarvoor moeten doen. We doen niet wat we weten. Optimisten zijn gezonder en leven langer. Ze zijn gelukkiger en succesvoller in sport, studie, zaken, politiek en vriendschap. Waar wacht je nog op? Word optimist! Leo Bormans P.S. Dit is een werkboek. Je mag erin schrijven. Maar houd vooral ook pen en papier bij de hand. Vaak stuit je op een korte vraag die een persoonlijk antwoord verwacht. Wie de vraag alleen leest en niet de moeite doet om daadwerkelijk een antwoord op te schrijven, verliest de kracht van de opdracht.
14
word optimist!
Ź
Voor haar Ze staat te wachten tot de hele zaal leeg is. Ze hebben met z’n allen geluisterd naar ‘Het geheim van geluk’. En ook de signeersessie zit erop. Ze heeft gewacht tot de laatste persoon is vertrokken. Nu stuurt ze ook haar vriendin weg. Ze wil nog iets persoonlijks tegen me zeggen. ‘Mijn vriendin heeft me vanavond hier mee naar toe moeten trekken’, zegt ze. ‘Ik wilde echt niks meer horen over optimisme en geluk. Mijn vriendin weet niet eens hoe erg het met mij gesteld is. Ik heb dit jaar al vier zelfmoordpogingen gedaan. Het wil niet stoppen.’ Nu heeft ze een boek gekocht en vraagt ze of ik er een opdracht in wil schrijven. ‘Zet er maar in: voor stap 1’, zegt ze. ‘Ik heb al psycho’s genoeg gezien en goede raad genoeg gehoord. Het werkt niet. Maar vanavond heb ik het gevoel dat ik stap 1 ga zetten. Het lijkt me plots zo helder. Het verhaal dat je vertelt is eenvoudig. Ik kan het.’ Ze kijkt me vriendelijk en kordaat aan. Dan verlaat ze de zaal. Ik heb haar nooit meer gezien, maar ik hoop dat ze ook dit boek leest. Het is voor haar. En voor jou. En voor al wie van zijn dromen doelen wil maken.
DE REIS VAN ONS LEVEN Was optimisme tot voor kort iets voor wazige posters op meisjeskamers, dan is het nu een volwaardig wetenschappelijk onderzoeksobject geworden. Niet alleen in de psychologie en de sociologie maar ook in de economie en de neurobiologie. Er wordt niet meer smalend over gedaan. Vaktijdschriften brengen steeds meer nieuwe inzichten. Sinds onlangs de gebieden in onze hersenen zijn gelokaliseerd die actief worden bij optimisme en bij depressie, gaat de wetenschap snel vooruit. We reizen als nooit tevoren naar verre streken en nemen daarbij vaak grote risico’s. Als we niet optimistisch zouden zijn over de goede afloop, zouden we niet eens vertrekken. Ons optimisme en onze zin voor
start
15
avontuur brengen ons in beweging. Maar we nemen ondertussen wel een reisverzekering, en in onze rugzak zit een kleine huisapotheek voor het geval er iets misgaat. Daarvoor gebruiken we ons gezond verstand. De meeste mensen zijn veel optimistischer dan wij denken. Door de toegenomen communicatie zijn we beter op de hoogte van rampen, onheil, oorlog, misdaad en klimaatverandering. Dat maakt ons misschien wel pessimistischer over de toekomst van onze samenleving en van onze planeet. Maar het optimisme over onze eigen toekomst blijft redelijk stabiel. Daarbij spelen onze hersenen een spelletje met ons. Bij gezonde mensen selecteren ze meer positief dan negatief nieuws. We weten dat het aantal echtscheidingen hoog is, maar geliefden die trouwen schatten de kans op een levenslang verbond nog altijd hoog in. We kennen de hoge cijfers wat betreft kanker en verkeersongevallen maar schatten de kans dat we er zelf ooit mee te maken krijgen in als miniem. Tien procent van de Amerikanen denkt dat ze ouder zullen worden dan honderd jaar. Terwijl hun werkelijke kans maar 0,02 procent is. Mensen hebben altijd risico’s genomen. Als onze voorouders hun bekende oorden nooit hadden verlaten en zich nooit hadden verplaatst, woonden we nu nog in grotten en holen. Zij moeten optimisten zijn geweest. In feite moet ons optimisme begonnen zijn toen we vaststelden dat we uiteindelijk allemaal doodgaan. Dat fatale inzicht had er bij onze voorouders even goed toe kunnen leiden alles op te geven. Wat was in het licht van de dood van onszelf en onze dierbaren nog de moeite waard? Waarom zouden we nog kinderen op de wereld zetten, het land bewerken of kennis vergaren? En toch zijn we niet bij de pakken neer gaan zitten. Gedreven door hoop en leergierigheid zijn we in beweging gebleven. Die kracht hebben we eeuwenlang genetisch doorgegeven. Daarbij hebben we ons telkens een beeld van een betere toekomst gevormd. Onze hersenen zitten dus niet alleen vol met verleden, zoals vele psychologen lang gedacht hebben, maar vormen zich voortdurend door hun relatie met de toekomst. Op dat vlak verschillen we van de dieren: wij kunnen ons vrij accurate beelden vormen van onze toekomst. Die beelden drijven ons handelen. Ze zorgen ervoor dat we stevige huizen bouwen, dat we bruggen en tunnels aanleggen, dat we verschillende onderwijssystemen uitproberen, dat we nadenken over energievoorziening en stedenbouw
16
word optimist!
voor de volgende decennia. Optimisten sparen niet alleen meer, ze investeren ook meer in de planning van de toekomst. De scanners leggen ons brein bloot en tonen ons hoe en waar onze hersenen superactief worden als we over de toekomst nadenken. En waar de verschillen zitten als we daar hoopvol of bevreesd naar kijken. De meeste mensen stellen zich de toekomst eigenlijk iets rooskleuriger voor dan die in werkelijkheid zal zijn. Naarmate de tijd vordert, passen we onze kijk en onze verwachtingen aan. Een jonge vrouw die in een rolstoel was beland, vertelde me dat ze na een tijdje door een dal te zijn gegaan, vaststelde dat ze eigenlijk alles had en kon om gelukkig te zijn. Het enige punt van verschil met alle andere mensen was voor haar geworden: ‘ik zit in een rolstoel.’ En daar kon ze vrij aardig mee leven. Depressieve mensen hebben echter de neiging om precies het tegenovergestelde te doen. Zij stellen zich de toekomst negatief voor en zien in alles wat er gebeurt een bevestiging van hun pessimistische vooroordeel. Ze hadden het zien aankomen. Het verbeelden van een toekomst gebeurt in hetzelfde gedeelte van onze hersenen waar ook ons taalvermogen en het stellen van doelen zich afspelen. Het is dus niet verwonderlijk dat als we het over optimisme hebben, het zowel over onze kijk op de toekomst zal gaan als over de taal die we gebruiken en het zoeken naar zin in ons leven. Een optimist is een reiziger. Hij komt, gedreven door hoop en avontuur, in beweging. Hij stelt zich open op, zoekt Een optimist de positieve kracht in zichzelf en is bereid om te is een reiziger veranderen. Hij groeit door interactie met anderen, gaat op zoek naar de zin van het leven en slaagt erin anderen te inspireren. Hij blijft lachen en houdt met de verrekijker in de hand een duidelijk doel voor ogen. In deze beschrijving zitten meteen zijn kerneigenschappen vervat: open, positive power, transform, interact, meaning, inspire, smile, target. Prettige reis.
start
17