ZABÓJCZE PIĘKNO

Barwa różowa kojarzy się z romantycznością, kochliwością czy empatią. Bywają jednak kwiaty o tej barwie, których urok jest zdradliwy.

tekst i ilustracje: Adam Rybarczyk

Daphne, czyli wawrzynek, to rodzaj reprezentowany w polskiej florze przez dwa gatunki krzewów, pięknych, a przy tym niebezpiecznych, gdyż trujących. W mitologii greckiej nimfa o imieniu Dafne uprosiła swego ojca, by zamienił ją w drzewo wawrzynu. Schroniła się w ten sposób przed zakochanym w niej Apollinem. Jednakże wawrzyn szlachetny (Laurus nobilis) to zupełnie inna roślina, stosowana już od starożytności w zielarstwie, a nam znana ze sztuki kulinarnej jako przyprawa do bigosu czy gulaszu.

Pierwszym gatunkiem, nieco podobnym z kształtu liści do wawrzynu, jest wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum). Jego kwiaty wydzielają przyjemny aromat. Zakwita od przedwiośnia do wiosny, jeszcze przed rozwojem liści. Ten niski, rosnący na glebach wapiennych cienistych lasów liściastych, miododajny krzew o wzniesionym pokroju jest niezwykle cenny dla owadów, w tym pszczół. Drugi człon nazwy, mezereum, to nic innego jak perskie określenie wawrzynka: mazariyun. Gdy większość drzew i krzewów drzemie jeszcze w zimowym półśnie, on z oddali kusi różem swego kwiecia. Kształtem i barwą przypomina kwiaty lilaka, mylnie zwanego bzem.

Praktycznie cała roślina jest trująca, choć największe stężenie substancji szkodliwych dla ssaków znajduje się pod korą. Stąd zapewne polska nazwa: „wilczełyko”. Stosowano go niegdyś przy bólach zębów lub jako odkłady na podagrę, lecz były to kuracje wielce ryzykowne. Podaje się bowiem, że zjedzenie zaledwie kilkunastu owoców może być śmiertelne dla dorosłego człowieka, a dla dziecka już dwóch, trzech. Mawiano nawet, że „szęścią jagodami wilka otruć można”. Wspomnieć należy jednak, że są zupełnie nieszkodliwe dla odżywiających się nimi ptaków. Jarząbki, dzwońce czy grubodzioby biorą główny udział w rozsiewaniu się jego nasion.

Gatunek ten uprawiany jest jako roślina ozdobna, niegdyś wykopywany z naturalnych stanowisk. Nie jest to roślina rzadka, aczkolwiek znajdująca się pod ochroną częściową.

Zdecydowanie nieliczny jest za to wawrzynek główkowy (Daphne cneorum). Cneorum pochodzi z greki i oznacza „drobny krzew oliwny”. Gdy przyjrzeć się jego skórzastym, zimozielonym liściom, to faktycznie można odnaleźć pewne podobieństwo do liści oliwki europejskiej (Olea europaea). Ale na tym podobieństwa te się kończą. Polski epitet „główkowy” odnosi się do kwiatów zebranych w charakterystyczną „główkę”. Kwitnie od kwietnia do maja. Ten niski, ciepłolubny i światłożądny krzew, a częściej krzewinka, dorasta zaledwie do pół metra wysokości. Jego gałązki płożą się i zakorzeniają, toteż rzadko wytwarza żółtawobrunatne owoce, rozmnażając się głównie wegetatywnie. Podobnie jak poprzedni, jest dla człowieka i innych ssaków trujący. Porasta widne sosnowe bory i zarośla na glebach wapiennych. Tę rzadką, objętą ochroną ścisłą, krytycznie zagrożoną roślinę spotkać można w Polsce wyłącznie na Lubelszczyźnie i Sandomierszczyźnie.

Wawrzynek główkowy (Daphne cneorum) A: Cienki, płożący się, zdrewniały pęd, A1: Część niezdrewniała pędu, B: Zimozielone, skórzaste liście lancetowatego kształtu, B1: Pojedynczy liść, od strony spodniej sinawy, B2: Pojedynczy liść, od strony wierzchniej ciemnozielony, C: Szczytowa główka kwiatostanu przed rozkwitnięciem, C1: Intensywnie pachnące, różowe kwiaty zebrane po 5–10 w szczytowej części gałązki, C2: Kwiaty po rozkwitnięciu. Nie mają płatków korony, lecz działki kielicha. Długa rurka kielicha umożliwia zapylanie tylko przez trzmiele i motyle o odpowiednim aparacie ssącym. Wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum) A: Pęd zimowy, B: Kwiatostan złożony z licznych bezpłatkowych kwiatów o czterokrotnej działce kielicha. Zakwitają od lutego na zeszłorocznych pędach, C: Gałązka z owocami, C1: Owoce – szkarłatne pestkowce. C2: Liście, ułożone skrętolegle, całobrzegie, osadzone na krótkim ogonku, skupione na końcu gałązki, 1: Przekrój przez pojedynczy kwiat, 1a: Poczwórna działka kielicha, 1b: Osiem pręcików w dwóch rzędach, 1c: Dwuznamionowy słupek, 2: Przekrój przez owoc, 3: Nasiono długości 5–7 milimetrów.