Wprowadzenie

WproWadzenie

Tematem przewodnim monografii jest wpływ kryzysu związanego z pandemią COVID-19 na branżę lotniczą, a tym samym na przepisy prawa lotniczego. Jej celem jest również określenie, jakie bariery prawne i wyzwania stoją przed lotnictwem cywilnym i ustawodawcą. Chociaż w lotnictwie dochodziło już do kryzysów – takich jak np. ataki terrorystyczne i zamknięcie przestrzeni powietrznej w 2001 r.; epidemie SARS i gorączki Ebola; kryzys światowego systemu finansowego w 2008 r.; zamknięcie europejskiej przestrzeni powietrznej podczas rozprzestrzeniania się chmury pyłu wulkanicznego w 2010 r. – żaden z nich nie doprowadził do całkowitego wstrzymania działalności linii lotniczych. Sytuacja covidowa nie ma precedensu. W marcu 2020 r. pandemia koronawirusa unieruchomiła świat. Najdotkliwiej odczuł to właśnie sektor lotniczy. Zgodnie z szacunkami Międzynarodowego Stowarzyszenia Transportu Lotniczego (IATA) w kwietniu tego samego roku odnotowano spadek dochodu w przeliczeniu na pasażerokilometr (RPK) o 90% w porównaniu z rokiem poprzednim, a w sierpniu – o 75%. Pomimo tego chwilowego kryzysu dla całego sektora, w tym największych europejskich przewoźników, statystyki wskazują, że branża rośnie w siłę. Według badania przeprowadzonego przez firmę eSky.pl we współpracy z agencją badawczą Mobile Institute aż 77% Polaków nie boi się podróżować w czasie zagrożenia koronawirusem1 . Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny w swojej opinii „Przyszłość unijnego transportu lotniczego w czasie kryzysu związanego z COVID-19 i po tym kryzysie” (Dz.Urz. UE C 429 z 11.12.2020, s. 99) wskazuje, że omawiany kryzys wymaga wyraźnego rozróżnienia między fazą odbudowy gospodarczej sektora lotnictwa w perspektywie krótkoterminowej a zabezpieczeniem międzynarodowej konkurencyjności i równych warunków jego działania w perspektywie średnio- i długoterminowej. Komitet oczekuje, że po odzyskaniu stabilności przez europejski sektor lotnictwa Komisja Europejska zobowiąże się do prowadzenia w dziedzinie lotnictwa zrównoważonej polityki, która uwolni potencjał tego sektora, i wzywa Komisję do zapewnienia konkurencyjności Europy poprzez przyspieszenie niezbędnych działań regulacyjnych w celu pełnego wdrożenia jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej – po dziesięcioleciach niepotrzebnych dyskusji między państwami członkowskimi a UE – i tym samym redukcji emisji CO2 w całej UE o wartości do 10% (pkt 1.7 i 1.8).

1 Podróże po Covid-19 – badanie eSky.pl, MarketingprzyKawie.pl, https://marketingprzykawie.pl/ espresso/podroze-covid-19-badanie-esky-pl/ [dostęp: 20.05.2022 r.].

W niniejszym opracowaniu omawiane są wyzwania dla podmiotów lotnictwa cywilnego, związane z procesem podejmowania decyzji przez poszczególne kraje, również na płaszczyźnie legislacyjnej, mające na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się wirusa. Poruszone zostały m.in. następujące kwestie: analiza przepisów ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych; inicjatywy i działania prawne podejmowane przez EASA; wyzwania dla zarządzających lotniskami; Unijny Certyfikat COVID; problematyka rozprzestrzeniania się wirusów drogą lotniczą; zmiany wprowadzone do umów leasingu pasażerskich statków powietrznych; kwestia pomiaru temperatury ciała członka załogi a ochrona danych osobowych; a także wpływ pandemii na kierunki zmian w regulacjach dotyczących użytkowania dronów w Stanach Zjednoczonych i państwach europejskich. Kolejne wyzwanie dla lotnictwa cywilnego związane jest z Europejskim Zielonym Ładem2, będącym pierwszym z sześciu priorytetów Komisji Europejskiej na lata 2019–2024. Trwający kryzys klimatyczny jest dla wielu sektorów gospodarki sygnałem do zmiany na przyjazny środowisku model działania. Jedną z tych gałęzi, w których nastąpi znaczące przekształcenie w system „zeroemisyjny”, jest lotnictwo cywilne. Zrównoważone lotnictwo to długoterminowa strategia, która określa wspólne podejście ogromnego wyzwania naszych czasów, jakim jest zapewnienie czystszej, cichszej i mądrzejszej przyszłości branży lotniczej. Jednym z priorytetów UE jest obecnie przeciwdziałanie postępującym zmianom klimatu oraz ich negatywnemu wpływowi na środowisko. W lipcu 2021 r. przyjęte zostało Europejskie prawo o klimacie3 przewidujące, że do 2050 r. Europa ma się stać pierwszym neutralnym klimatycznie kontynentem; opublikowany został również pakiet wniosków prawodawczych pod nazwą Fit for 554 (Gotowi na 55),

2 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Europejski Zielony Ład, Bruksela, dnia 11.12.2019 r., COM(2019) 640 final. 3 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 z dnia 30 czerwca 2021 r. w sprawie ustanowienia ram na potrzeby osiągnięcia neutralności klimatycznej i zmiany rozporządzeń (WE) nr 401/2009 i (UE) 2018/1999 (Dz.Urz. UE L 243 z 9.7.2021, s. 1–17). Ciekawie na temat sposobów dojścia do neutralności klimatycznej w Unii Europejskiej zob. J. Bukowska, Ramy prawne osiągania neutralności klimatycznej w Europejskim prawie o klimacie, [w:] C. Mik, A. Borek (red.), Zmiany klimatu w świetle prawa Unii Europejskiej i prawa polskiego na tle porównawczym, Warszawa 2021, s. 51–66. 4 Projekty wniosków Komisji opublikowanych 14.07.2021 r. umieszczono pod adresem: https:// ec.europa.eu/clima/eu-action/european-green-deal/delivering-european-green-deal_en [dostęp: 14.02.2022 r.].

prowadzący m.in. do realizacji zaostrzonych celów redukcyjnych do 2030 r. Analiza tej problematyki jest także przedmiotem niniejszego opracowania. Autorzy opracowania podejmują się ponadto omówienia przepisów prawa lotniczego: międzynarodowego, europejskiego oraz krajowego, w innych wybranych kwestiach. Jedną z nich jest omówienie naruszeń w zakresie nieprzekazywania danych PNR właściwej instytucji, za które ustawa PNR przewiduje administracyjne kary pieniężne. Opracowanie ma również na celu omówienie sposobu nakładania i egzekwowania kar, a w związku z tym także postawienie wniosków de lege ferenda. Z uwagi na doniosłą rolę dowódcy statku powietrznego w zagwarantowaniu bezpieczeństwa w transporcie lotniczym została tu też dokonana analiza przepisów w zakresie szkolenia dowódcy statku powietrznego oraz omówiona ścieżka jego rozwoju w oparciu o system szkolenia menedżerów, z wykorzystaniem m.in. metody ankietowej i metody wywiadu. Podjęto także analizę przepisów w zakresie ochrony prawnokarnej dowódcy statku powietrznego, udzielając odpowiedzi na pytanie, czy obecnie funkcjonująca ochrona jest wystarczająca, a jeśli nie, co powinno zostać zmienione w tej materii. Ponadto poruszona została problematyka odpowiedzialności cywilnej przewoźnika lotniczego wobec załogi statku powietrznego. Kolejne zagadnienia ujęte w monografii to: aspekty prawne organizacji imprez turystycznych, ułatwianie nabywania powiązanych usług turystycznych oraz dostarczania usług turystycznych w działalności linii lotniczych, czynnik ludzki i jego wpływ na kulturę bezpieczeństwa oraz wykorzystywanie taksówek powietrznych. W opracowaniu zastosowano przede wszystkim metodę formalno-dogmatyczną (logiczno-językową) poprzez analizę przepisów prawa. Metoda ta została użyta do analizy i oceny aktualnych oraz tworzonych regulacji prawnych w zakresie podjętej problematyki, w tym zwłaszcza przepisów prawa lotniczego międzynarodowego, europejskiego oraz krajowego. Zanalizowano również artykuły branżowe, publikowane w internecie przez analityków firm lotniczych. Z kolei przestudiowanie materiału prawnego oraz dostępnych projektów aktów prawnych i dokumentów posłużyło do zastosowania metody prawnoporównawczej. Ponadto użyte zostały metoda ankietowa i metoda wywiadu. dr hab. Anna Konert, prof. UŁa Dziekan Wydziału Prawa i Administracji, Dyrektor Instytutu Prawa Lotniczego i Kosmicznego Uczelnia Łazarskiego w Warszawie