Wprowadzenie

WproWadzenie

XXI wiek zarówno w ekonomii, jak i w zarządzaniu, niesie zmiany w paradygmacie neoliberalnym, nastawionym głównie na maksymalizację zysku w działalności gospodarczej. Kryzysy ekonomiczne i zmiany w stylu funkcjonowania społeczeństw pokazały, że zachodzi potrzeba przewartościowania celów w życiu społeczno-gospodarczym, a także weryfikacji priorytetów w szeroko ujętym kapitalizmie. Zmiany te dotyczą wprowadzenia prospołeczności i uspołecznienia kapitalizmu w procesach gospodarowania1. Możemy mówić o nich w aspekcie makroekonomicznym (uspołecznienie polityki gospodarczej, społeczna gospodarka rynkowa i tworzenie prospołecznych systemów na poziomie makro w celu przeciwdziałania nierówności ekonomicznej i wykluczeniu społecznemu). Na poziomie mikroekonomicznym z kolei prospołeczność dotyczy funkcjonowania przedsiębiorstw (finansowych, operacyjnych, strategicznych oraz zarządczych), jak również kształtowania relacji przedsiębiorstw z otoczeniem zewnętrznym i interesariuszami. Obserwujemy też rozwój sektora organizacji pozarządowych, a także wyodrębnianie się na rynku przedsiębiorstw społecznych. Prospołeczność odnosi się ponadto do szeroko pojętego zarządzania rozumianego jako uwzględnienie podmiotowości człowieka w decyzjach i procesach zarządczych.

Niniejsza monografia składa się z dwóch części. Pierwsza część dotyczy prospołeczności we współczesnej gospodarce w ujęciu teoretycznym i makroekonomicznym, druga część z kolei obejmuje ujęcie praktyczne przejawów prospołeczności w gospodarce.

Pierwszy rozdział poświęcony jest genezie, źródłom i zasadom społecznej gospodarki rynkowej. Piotr Pysz i Anna Jurczuk podejmują w nim próbę wyjaśnienia długookresowych uwarunkowań trwałości i skuteczności – przede wszystkim w niemieckim obszarze językowym – koncepcji społecznej gospodarki rynkowej. Przeprowadzenie przez autorów badań na ten temat wynika z niezaakceptowania rozpowszechnionego w literaturze i uproszczonego poglądu, że koncepcja ta została rozwinięta w latach 30. i 40. XX wieku jako odpowiedź niemieckich

1 J. Brdulak, E. Florczak, T. Gardziński, Uspołecznienie kapitalizmu w Europie Środkowo-Wschodniej, „Myśl Ekonomiczna i Polityczna” 2019, nr 1(64), s. 74–95.

ordoliberalnych teoretyków na kryzys światowy 1929–1933 i jego ekonomiczne oraz społeczne skutki.

W drugim rozdziale Marian Guzek i Jerzy Kur formułują tezę, że neoliberalizm stanowi wdrożeniową wersję początkowego stadium libertarianizmu. Stadium to nosi nazwę minarchizmu (od minimum władzy centralnej). Z jego celów wynika uruchomienie przekształceń nauki o ekonomii jako podstawy polityki gospodarczej. W zakresie empirycznym zaś minarchizm rodzi tendencję do deetatyzacji oraz potrzebę działań antyzwiązkowych i antysocjalnych. Zdaniem autorów makroekonomia po dokonanych już przekształceniach w mniejszym zakresie zajmuje się zagadnieniami mikroekonomicznymi, rozpatrywanymi z punktu widzenia procesów wolnorynkowych oraz konkurencyjności i innowacyjności.

Rozdział trzeci natomiast stanowi próbę odpowiedzi na postawione przez Anitę Zarzycką i Zuzannę Krześniak pytanie badawcze: czy libertariański paternalizm Cassa R. Sunsteina i Richarda Thalera pozwala na tworzenie ładu społecznego z zachowaniem dużego zakresu wolności? Celem autorek jest ukazanie, jak libertariański paternalizm, bazując na architekturze wyboru, jest w stanie przyczynić się do zwiększenia ładu społecznego oraz szeroko pojętego dobrobytu gospodarczego z zachowaniem pełnej i niczym nieskrępowanej wolności jednostki. W rozdziale wykorzystano metodę analizy opisowej i studiów literaturowych oraz metodę eksperymentu ekonomicznego.

Czwarty rozdział to rozważania na temat przedsiębiorstw społecznych jako szansy na zmniejszenie napięć we współczesnym kapitalizmie. Jacek Brdulak, Ewelina Florczak i Tomasz Gardziński akcentują, że koszty społeczne przewidywanych zmian i niezbędnego dostosowania globalnej społeczności do komplikującej się sytuacji zaczynają być analizowane nie tylko w sferze ekonomicznej, choć taki mają ostateczny wyraz. Napięcia we współczesnym kapitalizmie przekładają się w nieunikniony sposób na złożone relacje społeczne i międzyludzkie. Dlatego rozkwit przedsiębiorstw społecznych stanowi istotny wkład w rozwój zrównoważony z wyszczególnieniem prospołeczności w gospodarowaniu.

W piątym rozdziale Tomasz Gardziński udowadnia hipotezę, że koncepcja przedsiębiorstwa społecznego łączy się w naturalny sposób z ordoliberalną koncepcją społecznej gospodarki rynkowej. Obu przyświeca ten sam cel: prospołeczny kierunek działań w wymiarze ekonomii i zarządzania, a precyzyjniej – w podejmowaniu decyzji zarządczych. Przedstawiona metodologia teorii ładu społeczno-gospodarczego skłania autora do postawienia kolejnej hipotezy: o niezbędności stosowania w tych koncepcjach prospołecznych wartości, które poprzez zarządzanie maksymalizują korzyści społeczne.

W szóstym rozdziale Martin Dahl i Fatima Arib dokonują analizy porównawczej strategii zrównoważonego rozwoju w świetle teorii ordoliberalizmu

realizowanej na przykładzie Polski i Maroka. Autorzy, analizując założenia polityki zrównoważonego rozwoju obu tych krajów, akcentują, że obecny rozwój nie opiera się na maksymalizacji zysku czy skupieniu się wyłącznie na korzystnych efektach dla podmiotu, ale przede wszystkim na poprawie jakości życia społecznego. Oba analizowane państwa deklarują takie oczekiwania i w tym też celu wprowadzają politykę zrównoważonego rozwoju.

W siódmym rozdziale Magdalena Libicka przedstawia paradygmat przedsiębiorstwa społecznego oraz jego lokalizację w polskiej gospodarce. Celem jest uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy podmioty ekonomii społecznej mogą być determinantą rozwoju edukacji i kultury. Rozdział odnosi się do tematyki ekonomii społecznej i wskazuje miejsce przedsiębiorstw społecznych w polskim systemie społeczno-gospodarczym oraz najważniejsze funkcje tych podmiotów. Autorka udowadnia, że przedsiębiorstwa społeczne dzięki lokalnemu osadzeniu mogą integrować, aktywizować, przeciwdziałać wykluczeniu oraz odgrywać ważną rolę w promocji i rozwoju kultury i edukacji.

W rozdziale ósmym Ewelina Florczak zestawia tematykę zarządzania społecznego charakterystycznego dla przedsiębiorstw społecznych z kulturą organizacyjną i kulturą jakości realizowaną w standardach prospołeczności rynkowej. Celem jest przedstawienie założeń zarządzania społecznego. Autorka określa prospołeczność w kształtowaniu kultury jakości organizacji. Funkcja zarządzania społecznego ma tak kształtować kulturę organizacyjną, a przez to kulturę jakości przedsiębiorstwa, aby spełnione były cele, które pozwolą na efektywne funkcjonowanie przedsiębiorstwa, a także określą standardy jego prospołecznej specyfiki zmierzającej do realizowania również korzyści społecznych.

W dziewiątym rozdziale Ewa Kulińska-Sadłocha omawia Zasady Odpowiedzialnej Bankowości – ZOB (ang. Principles for Responsible Banking), które mają na celu nie tylko odbudowę i wzmocnienie zaufania do banków, lecz przede wszystkim ustanowienie globalnego standardu odpowiedzialności w branży bankowej. Celem rozdziału jest charakterystyka ewolucji postrzegania odpowiedzialności w bankowości w ujęciu sekularnym, analiza zasad odpowiedzialnej bankowości oraz przedstawienie – na podstawie przeprowadzonego badania eksperckiego – opinii kluczowych ekspertów rynku finansowego na temat implementacji tych zasad w warunkach polskich.

W dziesiątym rozdziale Grzegorz Sobiecki formułuje szereg sugestii dla trendu zwanego Interim Management. Istotą jest łączenie różnorodności oraz integracji tak, aby działania miały cele realistyczne, gdy chodzi o skuteczność, praktyczne, gdy chodzi o efektywność, oraz obejmowały wdrażanie systemów i narzędzi, których działanie wspiera zarządy w uzyskaniu realnego i trwałego efektu biznesowego. Interim Management jako narzędzie w transformacji firm,

które cechować musi efektywność, zajmuje się w tym kontekście różnorodnością oraz integracją w znaczeniu zawężonym do obszaru biznesu, a w nim do wyodrębnionego nurtu w miejscu pracy, gdzie działania kierowane są do wybranych grup beneficjentów.

W rozdziale jedenastym Iryna Polets wykazuje, że bogate współczesne środowisko korporacyjne nie jest nowatorskim pomysłem i pomimo ogólnego zrozumienia, że biznes korporacyjny musi maksymalizować zysk, firmy starają się inwestować w udogodnienia dla pracowników i różne świadczenia społeczne, aby być konkurencyjnymi na rynku. Autorka kreśli również historię rozwoju biznesu korporacyjnego w zakresie korzyści społecznych. Próbuje prześledzić korelacje między korzyściami przekazywanymi przez firmy pracownikom a spójnością kapitału ludzkiego jako siły napędowej rozwoju biznesu. Współczesne wynalazki w zakresie odpowiedzialności społecznej i korzyści dla pracowników są przedstawiane jako zakorzenione w przeszłości, biorące się z samego etapu rozwoju biznesu korporacyjnego.

W rozdziale dwunastym Dorota Śmigielska, wykorzystując model ekonometryczny wykonany na podstawie analizy regresji, metodą najmniejszych kwadratów bada wpływ ceny podstawowych produktów mleczarskich na cenę surowca w Polsce z uwzględnieniem konsekwencji społecznych w tym zakresie. Cena mleka w Polsce jest uwarunkowana wieloma czynnikami. Jednym z nich są ceny produktów mleczarskich, które podlegają wymianie handlowej.

Monografia z wielu naukowych punktów widzenia określa zmiany w gospodarce zmierzające ku prospołeczności. Tak szeroki zakres spojrzenia – od makro- do mikroekonomicznego – pokazuje, że prospołeczność jest zjawiskiem, które na trwałe i w coraz większym stopniu wpisuje się w funkcjonowanie podmiotów gospodarczych i środowiska rynkowego. Kolejne lata z pewnością przyniosą wzmocnienie tego trendu, zwłaszcza przy rozwijającej się dyskusji nad nowymi modelami rozwoju gospodarki kapitalistycznej.

dr Martin Dahl dr Ewelina Florczak