Kader 141

4

Is België een fiscaal Luilekkerland

7

EU2020 bedreigt sociaal model

10 Een visie op financiële hervormingen

NVK Netwerk is de kaderwerking van LBC-NVK | VU: Sandra Vercammen, Sudermanstraat 5, 2000 Antwerpen

Ledenblad van het Nationaal Verbond voor Kaderpersoneel | nummer 141 | Verschijnt driemaandelijks | JAN-FEB-MRT 2011

Management heeft nood aan vrouwelijke inbreng

Foto: Daniël Rys

Kadernieuws: Hoe werkbaar is je werk? kader_141_def.indd 1

7-12-2010 14:46:43

In dit nummer 04 07 10 12

Is belgiË ook een fisCaal luilekkerland Is de belastingdruk in België te hoog? Professor Pacolet stelde vast dat er behoorlijk wat geld wegglipt door allerhande achterpoortjes. Belastingen betalen wordt daardoor iets voor de naïeven en de ongeorganiseerden. Als ons land alle verschuldigde belastingen effectief zou innen, zou het financiële plaatje van ons land er veel rooskleuriger uitzien.

EU2020 bedreigT sociaal model De Europese Unie heeft een ambitieus plan klaar om onze economie klaar te maken voor de 21ste eeuw. Het plan legt echter grote nadruk op een aantal hervormingen, die vooral werknemersrechten in een neerwaartse spiraal dreigen te duwen. De plannen voor de heropbouw na de crisis lijken sterk op een neoliberaal Trojaans paard, dat stap voor stap verder in de Europese besluitvorming binnendringt.

Een alternatieve visie op financiële hervormingen De gevolgen van de financiële crisis zijn nog verre van uitgewerkt. Het valt dan maar te hopen dat de beleidsmakers lessen getrokken hebben uit het financieel debacle. De roep om meer ethiek in de financiële sector klonk in de nadagen van de crisis wat luider dan voorheen, maar de vraag blijft of die roep ook leidt tot sluitende hervormingen om een herhaling te vermijden.

juridisch gekaderd

Een vaak voorkomende vergissing is dat kaderleden niet onderworpen zouden zijn aan de regels over de wekelijkse of dagelijkse arbeidsduur, die van toepassing zijn voor bedienen. Dat klopt niet, want kaderleden zijn namelijk bedienden. Toch is de wetgeving op dat vlak niet helemaal duidelijk…

Kadernieuws: HOE WERKBAAR IS JE WERK? Werkbaar werk is voor nogal wat kaderleden een probleem. Vooral werkstressproblemen en een moeilijke werk-privé-combinatie bezorgen (te) veel kaderleden kopbrekens. De situatie is er de voorbije jaren niet op vooruit gegaan. Dat blijkt uit de Werkbaarheidsmonitor.

Kaderleden moeten bovendien op twee fronten afrekenen met stress: ze moeten hun eigen situatie werkbaar houden, maar ook die van hun medewerkers. Een moeilijke oefening.

Colofon Deze uitgave verschijnt vier maal per jaar en wordt verstuurd naar alle leden Vormgeving www.x-oc.com Hoofdredactie Sandra Vercammen, Jan De Paepe Eindredactie Jan Deceunynck Drukkerij Artoos Communicatiegroep Verantwoordelijke Uitgever Sandra Vercammen, Sudermanstraat 5, 2000 Antwerpen

2 | JAN-feb-mrt 2011

Nationaal Secretaris NVK Sandra Vercammen Sudermanstraat 5, 2000 Antwerpen tel. 03/220.87.27 - fax 03/220.89.83 NVK Secretaris Jan De Paepe Sudermanstraat 5, 2000 Antwerpen tel. 03/220.87.19 - fax 03/220.89.83 Dagelijks Bestuur NVK Marnix Aerssens, voorzitter Isabelle Ven, ondervoorzitter Dirk Decock, bureaulid Luc Bosmans, werkgroepwerking Thierry Wargée, opvolging Bestuurlijke Raad Wilfried Eynatten, secretaris LBC-NVK Aalst-Oudenaarde Kris De Block Hopmarkt 45, 9300 Aalst tel. 053/73.45.24 - fax 03/220.88.01 LBC-NVK Antwerpen Karin Schaerlaekens Nationalestraat 111-113, 2000 Antwerpen tel. 03/222.70.15 - fax 03/220.88.02 LBC-NVK Brussel-HalleVilvoorde Filip Oosthuyse Pletinckxstraat 19, 1000 Brussel tel. 02/557.86.56 - fax 03/220.88.05 LBC-NVK Brugge Erik Somers Oude Burg 17, 8000 Brugge tel. 050/44.41.64 - fax 03/220.88.04 LBC-NVK Dendermonde/ Sint-Niklaas Patrick Wauman H. Heymanplein 7, 9100 Sint-Niklaas tel. 03/760.13.44 - fax 03/220.88.19 LBC-NVK Gent-Eeklo-Zelzate Swat Clerinx Poel 7, 9000 Gent tel. 09/265.43.15 - fax 03/220.88.08 LBC-NVK Hasselt Koen De Punder Mgr. Broekxplein 6, 3500 Hasselt tel. 011/29.09.83 - fax 03/220.88.09 LBC-NVK Kortrijk-ieperroeselare Gino Dupont Pres. Kennedypark 16D, 8500 Kortrijk tel. 056/23.55.63 - fax 03/220.88.12 LBC-NVK Leuven John De Decker L. Vanderkelenstraat 32, 3000 Leuven tel. 016/21.94.33 - fax 03/220.88.13 LBC-NVK Mechelen Magali Verhaegen Onder den Toren 5, 2800 Mechelen tel. 015/71.85.07 - fax 03/220.88.14 LBC-NVK Oostende Erik Buylaert Kan. Dr. L. Colensstraat 7, 8400 Oostende tel. 059/55.25.49 - fax 03/220.88.15 LBC-NVK Turnhout Leo Lauwerysen Korte Begijnenstraat 20, 2300 Turnhout tel. 014/44.61.61 - fax 03/220.88.20

Editoriaal

Sociaal overleg in het lessenpakket?

Wat zouden jongeren hebben aan een les over het sociaal overleg in België? Te ver van hun leefwereld misschien? Te hoog gegrepen?

Misschien eerder een les over leren omgaan met diversiteit voor de leerlingen uit het basisonderwijs. Een les over werk, inkomen en armoede is zeker haalbaar voor het 5de en 6de basis. En wat dan met laatstejaars aan de unief of hoge school? Wat te denken over een vak over het sociaal overleg, een kernwaarde van een actieve democratie?

Een tijdje geleden kregen we de kans om een gastcollege in te vullen aan een hogeschool voor vierde- en laatstejaars master industrieel ingenieur. Over het sociaal overleg in België.

De docent hadden we aan onze kant. Een erg geïnteresseerd man. Peilde vlak vóór de les en tijdens een geurende kop koffie naar onze jobinhoud, was zelf al lange tijd gesyndiceerd, sprak over Bologna, de soepelheid en toegankelijkheid die van docenten gevraagd wordt ten aanzien van studenten, haalde Brink’s (geldtransport in nauwe schoenen, verdacht van een potje fraude en poging om het bediendestatuut van tafel te vegen) en Bpost (de post in een nieuw kleedje) aan. Om ons daarna naar de aula te leiden voor de les economie.

En dan stromen die studenten binnen, recht naar de tafel met de bundels copies van powerpointpresentaties, krantenartikels, loonbarema’s en folders voor schoolverlaters.

Een goed begin, denk ik dan. Opvallen doen de vrouwelijke studenten. En meer nog de allochtone vrouwelijke studenten met hoofddoek in een toch nog overwegend blank en mannelijk publiek, een afstudeerrichting met uitzicht op een job in een mannelijke sector. Maar kom, ze zijn er. Euh, … terug naar de les.

Bijna school af. Wat te doen als schoolverlater? Het wordt een zoektocht naar vacante jobs. Het nut van een gemotiveerde sollicitatiebrief met cv en het belang van studies en een diploma krijgen het volle accent. Voor industrieel ingenieurs is er reëel uitzicht op werk. Want behorende tot de top 20 van de meest kansrijke diploma’s met een zeer laag percentage werkloosheid na 1 jaar afgestudeerd. Het statuut van werknemer, de arbeidsovereenkomst en de loon- en arbeidsvoorwaarden, zou het hen boeien?

“Hoeveel denk je over te houden van een bruto startersloon van 2.251 euro na aftrek van RSZ en bedrijfsvoorheffing? Een student antwoordt er knal op: 1.400 euro netto!

En waar de rest naar toe gaat? In de pocket van de staat? Neen, kaartje retour terug naar de gezinnen, in geval van ziekte, invaliditeit, werkloosheid of pensionering. Dit is solidariteit en verzekering, 2 in 1: voor mekaar zorgen maar ook voor jezelf. Veel landen benijden ons dat systeem, het zou een Belgisch exportproduct kunnen zijn.

En we hebben er nog een. Naast het paritair werkgeversoverleg op de verschillende niveaus over de minimumlonen, de barema’s, … is er de index. De automatische koppeling van de lonen aan de prijzen. Om verarming tegen te gaan. Dat die onder vuur ligt, zeker weten. Maar dat andere landen ons systeem benijden, is ook een feit.

Moeten leerlingen en studenten wachten met het appreciëren van deze democratische waarden tot ze na 15-20 jaar de voordelen ervan aan den lijven hebben ervaren? Ze zijn dan al eens ziek geweest, zoeken naar evenwicht tussen werk-privé, ervaren de beperktheden van variabele lonen, bonussen, aandelenopties en weten de zekerheid van baremieke lonen te waarderen… Sommigen hebben kunnen participeren aan het sociaal overleg in hun bedrijf. Zou het niet waardevol zijn om volop in te zetten op attitudes van de leerlingen en studenten inzake democratische waarden en de behoefte aan actieve participatie? Is het conservatief te stellen dat er geen andere keuze is, willen we onze lange democratische traditie versterken, ons uitgebreid sociaal netwerk en een hoog welvaartspeil bewaren?

Sandra Vercammen

Nationaal secretaris NVK

KADER |

3

Rechtvaardige fiscaliteit in België

Is België ook een fiscaal Luilekkerland?

Luilekkerland volgens Pieter Breughel de Oude: het land waar de gebraden kippen ons in de mond vliegen

Jan Deceunynck

Ons land staat – net als zowat alle andere Westerse landen – voor grote financiële uitdagingen.

De overheidstekorten zijn door de financiële crisis weer stevig opgelopen en de vergrijzing houdt de verzorgingsstaat in een knellende houdgreep. De belastingdruk nog opdrijven is allerminst populair. Maar snijden in de overheidsuitgaven is evenmin evident als we de welvaart in ons land niet in gevaar willen brengen. Volgens professor Pacolet van het Leuvense HIVA (Onderzoeksinstituut voor arbeid en samenleving) is er echter nog een derde piste: de minderontvangsten van de overheid.

Foto: Van Parys Media

Kader: Wat moeten we ons bij ‘minderontvangsten’ voorstellen?

Pacolet: De overheid heeft aan de ene kant inkomsten en aan de andere kant uitgaven. Maar er zijn ook belastingen en bijdragen die ze niet int, om tal van redenen. Het gaat om geld dat door ontduiking of ontwijking tussen de mazen van het net glipt, maar ook om fiscale vrijstellingen of aftrekken. Die minderinkomsten zijn er zowel aan de kant van de belasting op arbeid als op kapitaal. Er zijn bv. arbeidsinkomens die niet of verminderd worden belast. Denk maar aan verminderde sociale zekerheidsbijdragen voor ploegenpremies of onbelaste voordelen als maaltijdcheques. Wat het kapitaal betreft is de notionele intrestaftrek een goed voorbeeld. Die onttrekt een deel van de bedrijfswinst aan de belastingen. Daarnaast zijn er nog fiscale aftrekken voor kin-

4 | JAN-feb-mrt 2011

deropvang, dienstencheques, milieu-inspanningen…

De overheid laat op die manier behoorlijk wat geld liggen. In totaal zijn de minderontvangsten van de fiscus het voorbije decennium verdubbeld. Het gaat om 66 miljard, of 20% van ons bbp. Als je daar nog minderontvangsten in de sfeer van de sociale zekerheid bij optelt, en een bedrag aan minderontvangsten omwille van fiscale en sociale fraude, kom je zelfs uit op een bedrag van 120 miljard euro of 35% van het bbp. Dat is een enorm bedrag, als je weet dat de overheidsinkomsten 160 miljard betekenen en de uitgaven 180 miljard. Om dat tekort van 20 miljard te financieren, moet de overheid zich dus niet alleen richten op de inkomsten en de uitgaven, maar kan ze ook de minderontvangsten die wij in beeld brengen eens grondig tegen het licht houden. Dat kan aardig wat extra middelen opbrengen.

Kader: Belastingen betalen is dus best nodig en nuttig. Maar door velen wordt de fiscale druk onredelijk hoog bevonden.

Pacolet: De fiscale druk nog verhogen is inderdaad niet evident. Maar het is evenmin raadzaam om aan de andere kant de publieke dienstverlening terug te schroeven. Daarom pleit ik ervoor om te werken aan de minderontvangsten. Dat maakt het systeem ook transparanter. Onze fiscaliteit zit vol achterpoortjes om belastingen te ontduiken of ontwijken. Die moeten we sluiten. De nultarieven moeten eruit. Jan Modaal geniet daar veel minder van dan iemand met een hoger inkomen. Nu is ons land fiscaal heel vriendelijk voor mensen of bedrijven die in aanmerking komen voor de verminderingen – en die de weg weten. Zij kunnen beroep doen op adviseurs en consultants die hen de weg

tonen. Vroeger liet de vorst zijn belastingen innen door belastingpachters. De fiscale adviseurs zijn de moderne ‘pachters van het niet-belasten’ geworden.

Fiscale optimalisatie en vermogensplanning zijn het werkveld van fiscale experten en vermogensplanners. Belastingen betalen wordt daardoor iets voor ‘naïeven en ongeorganiseerden’, zoals professor Vanistendael in een eerdere studie al opmerkte.

Door al die minderontvangsten – en de mechanismen erachter – eens goed te analyseren, kan de belastingdruk gelijker verdeeld worden.

Kader: Belasting-critici vieren jaarlijks in juni ‘tax freedom day’. Dat is de dag waarop ze eindelijk voor zichzelf werken en niet langer voor ‘vadertje staat’.

Pacolet: Dat is een tendentieuze, naïeve en onjuiste voorstelling van de feiten. Het geld dat we aan de overheid betalen, krijgen we ruimschoots terugbetaald in collectieve voorzieningen. Het beeld dan men zo wil ophangen van de belastingbetaler als ‘gepluimde kip’ klopt helemaal niet. Als je nagaat wat je allemaal terugkrijgt voor je belastinggeld en hoe je dan nog aan al die fiscale druk kan ontsnappen, krijg je eerder het beeld van Luilekkerland, waar de gebraden kippen je in de mond vliegen..

Foto: Guillaume Laurent

Kader: Zijn er dan geen goede redenen voor al die aftrekken en vrijstellingen?

Pacolet: Niet alle minderontvangsten zijn even zinvol. De notionele intrestaftrek zorgt ervoor dat grote bedrijven nauwelijks belastingen betalen. Dat kan niet de bedoeling zijn. Op het moment dat er binnen Europa een consensus groeit over de bestrijding van belastingparadijzen, doen we er alles aan om er zelf een te worden. Om ons concurrentieel op te stellen, creëren we zelf uitwegen voor bedrijven om aan de belastingdruk te ontsnappen. Bij ons is die uitweg de notionele intrest.

Ook werknemers en vakbonden bedongen onbelaste voordelen of allerhande vrijstellingen. Ze deden dat via het sociaal overleg en in ruil voor minder brutoloon. Recente cijfers tonen aan dat gemiddeld 20% van het loon niet of minder belast is of vrijgesteld van sociale bijdragen. Een evident voorbeeld is de maaltijdcheque, maar ook bedrijfswagens en gsm’s zijn voorbeelden van fiscaal interessante voordelen die goed ingeburgerd zijn. Uiteraard zijn vaak ook de werkgevers geen vragende partij om die voordelen te onderwerpen aan belastingen of RSZ. Dat zou ook voor hen een extra kost betekenen.

Als we spreken over een gemiddelde van 20%, betekent dit dat het percentage voor een aantal werknemers nog hoger ligt. En wie niet geniet van de belastingvoordelen, zal een zwaardere belastingdruk ondervinden. In veel gevallen heeft de mate van ontwijking te maken met de hoogte van het inkomen. Fiscaal interessante voordelen zijn niet gelijk verdeeld.

Op dat vlak lijkt het hier wel Luilekkerland. Blijkbaar leven we in zo’n rijk land, dat we ons kunnen veroorloven om al dat lekkers niet te belasten. Maar we zijn geen Luilekkerland. In dat mythische land vlogen de gebraden kippen de mensen vanzelf in de mond.

Helaas is dat een sprookje en gaat het er in de echte wereld net iets anders aan toe. Belastingparadijzen moeten wij ook klasseren bij het rijk van de sprookjes.

Voor sommigen is het dat ook, maar in de reële wereld van de economie kunnen wij ons dat niet veroorloven. De inspanning om onze welvaart te behouden is draaglijk, maar dan moet wel iedereen meedoen.

Jozef Pacolet

Kader: De grootverdieners aanpakken kan ook door nieuwe vormen van belasting als een vermogensbelasting. Is het niet logisch om meer evenwicht na te streven in de belasting op arbeid en kapitaal?

Pacolet: Er groeit een algemene consensus om inkomens uit kapitaal meer te belasten. Zeker binnen Europa is men het daar steeds meer over eens. Ons systeem is onhoudbaar als kapitaalinkomens vrijgesteld blijven.

Wat is het basisprincipe van de inkomstenbelastingen? Dat alle inkomsten, van alle aard, begrepen zijn in de belastbare grondslag. Dus zowel inkomens uit arbeid als uit kapitaal. Maar op dat principe zijn uitzonderingen gegroeid, waardoor kapitaalinkomens minder belast worden dan arbeidsinkomsten.

Kader: Kan het aanpakken van de minderontvangsten volstaan om de gaten in de overheidsfinanciën te dempen?

Pacolet: Neen. Het geld om de begroting in evenwicht te krijgen, zal ook moeten komen uit besparingen en nieuwe inkomsten. Het probleem van de vergrijzing is zo massief. Als je weet dat het aantal 65-plussers van 17% (nu) naar 27% (tegen 2060 weliswaar) is gestegen, dan is het duidelijk dat er iets moet gedaan worden om de vergrijzingskost op te vangen. Veronderstellen dat deze groeiende groep van de bevolking dezelfde rechten kan behouden in de verzorgingsstaat, zonder de bijdragen te verhogen, is een illusie die sommigen zich voorhouden. Als je niets doet, krijg je onvermijdelijk een soort basispensioen. Om dat te vermijden zullen we dus de sociale zekerheidsbijdragen – voor werkgevers en werknemers – moeten verhogen. Of men gaat privé de

KADER |

5

pensioenen en de gezondheidszorg aanvullend verzekeren. Wat ik niet begrijp is dat men het wel logisch en doenbaar vindt om de premies voor een tweede of derde pensioenpijler privé, of voor een hospitalisatieverzekering, te verhogen, terwijl de bijdragen niet omhoog zouden mogen voor het wettelijk stelsel. Ik blijf dat laatste bepleiten, met goede redenen overigens. Want talloze keren merk ik dat het goedkoper is en meer solidair. In de praktijk zien we dat de sociale zekerheidsbijdragen eerder afgebouwd worden. Ook de gelijkgestelde periodes zijn daar in sommige aspecten een voorbeeld van. Het pensioenbedrag is nog altijd gebaseerd op een carrière van 45 jaar. Maar heel wat niet-actieve periodes worden daarmee gelijkgesteld. Dat ook zijn ‘minderontvangsten’ waarvan wij ons moeten realiseren dat zij elders moeten gecompenseerd worden wil het systeem niet in financieel onevenwicht komen.

Kader: Kan vermogensbelasting helpen om de vergrijzing op te vangen?

Pacolet: Sociale uitkeringen worden op dit moment vooral gefinancierd door werkgevers en werknemers.

En dat is niet onverstandig. Het gaat eigenlijk om uitgesteld loon: werkgevers en werknemers leggen een bepaald bedrag opzij voor later, wanneer de werknemer ziek of werkloos wordt, of voor zijn oude dag.

Die opzij gelegde middelen beheren werkgevers en werknemers samen. Dat vormt de sociale zekerheid.

Het is verleidelijk om daar ook algemeen belastinggeld in te stoppen. Maar dan riskeer je wel de controle over het systeem kwijt te raken. Alle vormen van inkomen belasten is één zaak; zelf bijdragen aan de sociale Triptiek van ontvangsten, uitgaven en minderontvangsten van de gezamenlijke overheid en budgettaire consolidatie

zekerheid en er dan ook meer inspraak over hebben, is een andere.

Kader: Je had het ook over dienstencheques als minderontvangst voor de fiscus. Het klopt uiteraard dat die fiscaal aantrekkelijk zijn. Maar volgens berekeningen hebben ze ook veel jobs gecreëerd. Er is dus een terugverdieneffect…

Pacolet: Het is een voorbeeld van onze genereuze overheid. Ik stel me daar toch vragen bij. De subsidie en minderontvangst is duidelijk becijferbaar. De berekening van terugverdieneffecten zijn veel meer hypothetisch, niet in het minst omdat zij ook zouden gelden als men dit geld zou besteden aan meer noodzakelijke behoeften, of gewoon door het overheidsdeficit te reduceren. Wat de dienstencheques betreft, stel ik vast dat ze in totaal voor 80% betaald worden door de overheid. Het gaat niet alleen om de fiscale aftrek (dus een minderontvangst voor de fiscus), maar er is ook een stevige rechtstreekse financiering door de overheid. Onze nieuwe studie over fiscale uitgaven zet die generositeit nog extra in de verf. Volgens de theoretische definitie is een ‘fiscale uitgave’ (aftrekbaar van uw belastbaar inkomen) een alternatief voor directe subsidies. Bij de dienstencheques heeft men beide gegund aan de gebruiker. Hier deelt zij als het ware cadeaucheques uit. Dan is het niet te verwonderen dat het een succesverhaal is waar in 2009 liefst 666.000 mensen beroep op deden. Het is echter de vraag of poetswerk voor tweeverdieners – want dat is toch de grote doelgroep – zo sterk door de overheid moet worden gefinancierd.

Gevatte sociale uitkeringsfraude Overige overheidsuitgaven Sociale uitkeringen 2009 Fiscale en sociale fraude max Fiscale en sociale fraude min Minderontvangsten door gelijkgestelde perioden (impliciet kost 20%) Vrijstellingen sociale zekerheidsbijdragen Sociale uitgaven onder de vorm van vrijstelling bijdragen op bepaalde inkomens Overige minderontvangsten Waarvan eigenlijke fiscale uitgaven 2007 Belastingen op deze bijdragen Private bijdragen voor sociale bescherming Financieringssaldo (hier deficit) 2009

Bron: J.Pacolet, T. Strengs, De kost van discale en parafiscale uitgaven en ontwijking in België, 2010, HIVA, K.U.Leuven

6 | JAN-feb-mrt 2011

Kader: Door de dienstencheques zou ook veel zwartwerk ‘gewit’ zijn…

Pacolet: Het witwasverhaal wordt niet bevestigd door de cijfers. Ongeveer 3% van de werknemers in de dienstencheque-sector geeft aan vroeger in het zwart te hebben gewerkt. Volgens voorzichtige ramingen gebeurde ongeveer 10% van het werk dat nu met dienstencheques verricht wordt, vroeger in het zwart. De rest van de markt is gecreëerd door het aanbod, dat dus voor 80% wordt betaald door de overheid. In 2009 kostte het de overheid 1,5 miljard.

De vraag is of de dienstencheque voor dat bedrag dan de meest zinvolle overheidsbesteding was. Ik denk eerlijk gezegd van niet. Ook als dat geld op een andere manier besteed was, of als de burger voor dat bedrag minder belast was, zou een groot stuk ervan ook via de consumptie terugverdiend zijn door de overheid of geresulteerd hebben in extra tewerkstelling. Het terugverdieneffect van de dienstencheques wordt door de overheid behoorlijk rooskleurig voorgesteld...

Meer info: www.hetgrotegeld.be

Europese plannen bedreigen sociaal model

EU2020-strategie Nancy Pauwels

De Europese Unie heeft een nieuw sociaaleconomisch tienjarenplan, EU2020. Dat plan moet de Europese economie tegen het jaar 2020 sterker, groener en minder ongelijk maken. Er moet grondig worden gesleuteld aan onze economie en ons sociaal model om een gepast antwoord te bedenken op de huidige crisis. En om in te spelen op grote maatschappelijke uitdagingen zoals de klimaatverandering, de globalisering, de vergrijzing en de toenemende inkomensongelijkheid.

Foto: Van Parys Media

EU2020 mikt op groei, meer jobs en een betere concurrentiepositie voor de EU-lidstaten. Dit positieve plan voor de toekomst zou op zich moeten kunnen steunen op een breed maatschappelijk draagvlak en navenante financiële middelen.

In het plan staan ook afspraken rond jobs, innovatie, klimaat, scholingsgraad en armoede. Tegen 2020 moet drie vierde van de actieve bevolking betaald werk hebben. Meer jongeren, ouderen, laaggeschoolden en migranten moeten aan de slag. Minstens drie procent van onze rijkdom (BBP) moet worden Ook voor de vakbond is EU2020 erg belangrijk. In geïnvesteerd in onderzoek en innovatie. 20% van wezen gaat het om de vraag hoe we onze economi- onze energie moet van hernieuwbare energiebronsche groei moeten oriënteren om alle EU-burgers nen afkomstig zijn, onze energie-efficiëntie moet meer welvaart en welzijn te bezorgen. Het lijdt geen met 20% stijgen en de uitstoot van broeikasgassen twijfel dat de vakbond op dit vlak graag zijn zegje met 20% dalen. De gemiddelde scholingsgraad moet wil doen. Het jongste congres van de LBC-NVK ging omhoog door het aantal voortijdige schoolverlaters trouwens over ‘de economie in dienst van de mens’. terug te dringen. Minstens 40 procent van de jongeren moet een diploma van het hoger onderwijs behaEU2020 houdt ook bedreigingen in. De Duitse bonds- len. En het aantal mensen die in armoede dreigen te kanselier Angela Merkel, de Franse president Nicolas belanden moet met 20 miljoen dalen.

Sarkozy en EU-president Herman Van Rompuy drongen erop aan om in het tienjarenplan afdwingbare Hervormingsplannen afspraken te maken over economische harmonise- De politiek moet zich engageren om structurele ring. Op zich een goede zaak. Op voorwaarde dat er veranderingen te verwezenlijken. Zo is er sprake ook afdwingbare afspraken gemaakt worden over van nationale hervormingsplannen of actieplannen. sociale materies. En als het nodige geld wordt uitge- België moet aan Europa uitleggen hoe het vijf streeftrokken om de grootse ambities van EU2020 te kun- cijfers denkt te halen. En hoe het de obstakels voor nen waarmaken. Als die laatste punten uitblijven, een duurzame groei uit de weg wil ruimen. dreigt de puur economische focus zware gevolgen te hebben voor de rechten van werknemers en de rol Als je weet welke aanbevelingen Europa naar voren van de vakbonden. schuift, is duidelijk dat de vakbonden hun ogen en oren goed moeten open houden. De EU wil bijvoorDe inzet van de Europese strategie is dus bepaald beeld de pensioenen laten hervormen door meer niet gering. Het gaat om jouw loon, jobzekerheid en belastingen te heffen of door te besparen op de overpensioen. Als de vakbonden niet op hun tellen pas- heidsuitgaven. Ze vraagt ook een hervorming van sen, dreigt het unieke sociaal model van Europa op de cao’s om de concurrentiekracht te vergroten. Dat de helling te komen. dreigt de loonkosten – en ook de lonen – te drukken.

Op het menu

EU2020 streeft naar een slimme, duurzame en inclusieve economie. Economische groei moet gebaseerd zijn op kennis en innovatie. Ze mag niet afhankelijk zijn van het gebruik van grondstoffen. En er moet aandacht gaan naar achtergestelde regio’s en kansengroepen.

Volgens de EU moet er ook meer worden gekeken naar productiviteitsverschillen tussen regio’s, sectoren en bedrijven. Het arbeidsrecht moet worden gemoderniseerd om ‘meer flexibiliteit’ mogelijk te maken. Op het vlak van de werkloosheid moeten de termijnen en vergoedingen worden beperkt om mensen te stimuleren om weer te werken. En de minimumlonen

KADER |

7

moeten opnieuw worden bekeken, dixit Europa.

In België is de federale regering nog altijd een regering van lopende zaken. Ze kan dan ook geen definitieve besparingskeuzes maken. Maar die staan dus alvast op de agenda van de komende regering.

Daarnaast zijn er nog de verplichtingen die het Stabiliteitspact de eurolanden oplegt. Het begrotingstekort moet beperkt worden tot drie procent en de overheidsschuld tot 60 procent van het bbp.

Belangrijke nieuwigheid hierbij is dat deze normen nu ook zullen kunnen worden afgedwongen. Europa zal hard aandringen op begrotingsdiscipline en een versnelde afbouw van de schulden. De EU wil veel aandacht besteden aan buitensporige begrotingstekorten en te hoge overheidsschulden in de lidstaten.

Het spreekt voor zich dat overheden niet ‘boven hun stand’ moeten leven. Maar Europa maakt het de lidstaten nu wel heel moeilijk. Omwille van de crisis mochten de budgetten van de Europese staten tijdelijk ‘in het rood’ gaan om de economie opnieuw de kans te geven zich te herpakken. Nu moeten die stimulerende maatregelen op heel korte termijn worden gecorrigeerd en afgebouwd. Landen als Griekenland en Portugal moeten al in 2010 terug naar de strikte begrotingsdiscipline. Andere landen, zoals België, ‘pas’ in 2011.

Concurrentieverschillen

tekorten. Of bij buitensporige overheidsschulden of te grote handelstekorten. Tegen de zomer van 2011 moeten de Raad en het Europees Parlement die voorstellen definitief goedkeuren.

Dat Europa landen op de vingers tikt omwille van hun tekorten, lijdt geen twijfel. Maar zal Europa ook Duitsland op de vingers durven tikken voor zijn overschotten? Zal Europa het land aansporen om de binnenlandse vraag aan te zwengelen via loonsverhogingen en minimumlonen? Ook dat bedreigt immers de Europese economie. Al wordt het Duitse model steeds meer naar voor geduwd als zaligmakend, toch stellen we ons al vakbond de vraag of het Duitse beleid Europa economisch kan vrijwaren. Of duwt het ons eerder in een neerwaartse spiraal?

Zeven speerpunten

Er zijn ook plannen voor een EU-agenda met zeven speerpunten. Die agenda zou zowel voor de EU als voor elke lidstaat afzonderlijk gelden. De speerpunten gaan over innovatie, kansen voor jongeren, efficiënt gebruik van hulpbronnen, nieuwe vaardigheden en jobs, armoedebestrijding, digitalisering en industrieel beleid. Samen met het EU-voorzitterschap zullen de speerpunten worden uitgewerkt.

Probleem is dat er voor die speerpunten nauwelijks financiële middelen beschikbaar zijn. Het ontbreekt Europa aan een stevig budget. De begroting van de EU wordt nu beperkt tot 1,04% van de Europese rijkdom. Dat is onvoldoende om de Euiropese ambities hard te kunnen maken. Het Europese parlement bepleitte een stijging van dat budget voor 2011 tot 5,9%, maar gezien de budgettaire krapte van de lidstaten, kwam die er niet.

De EU wil ook dat concurrentieverschillen worden weggewerkt. Gebeurt dat niet, dan dreigen er sancties te worden getroffen. ‘Brussel’ wil een veel grotere greep krijgen op het economisch beleid in de lidstaten. Vanaf 2011 wil Europa tegelijk de ontwerpbegrotingen van de lidstaten en de actieplannen in het kader van EU2020 aan een controle onderwerpen.

De agenda van Europa wordt automatisch die van de De budgettaire ruimte moet daarom komen van een lidstaten. versterking van de interne markt en een extern hanRevolutionair zijn de voorstellen om nieuwe wetten te delsbeleid (o.a. onaangeboorde nieuwe markten) van maken die de eurolanden bestraffen bij buitensporige de EU. Maar dat is een moeizame en onzekere weg.

Foto: Belga

Van Rompuy, Sarkozy en Merkel dringen aan op afdwingbare afspraken over economische harmonisering. Voor ons zijn sociale garanties even noodzakelijk.

8 | JAN-feb-mrt 2011

Vakbondsvisie Het is duidelijk dat Europa in het kader van de EU2020-strategie werk wil maken van een versnelde hervorming van de pensioenen, het arbeidsrecht, de werkloosheidsverzekering en het sociaal overleg. Het komt erop neer dat al het weerwerk van de vakbonden nationaal op al deze onderdelen wordt lamgelegd. Maar dan nu via Europa. De soevereiniteit van het sociaal overleg wordt nu zelfs met voeten getreden.

je de economische vraag. En daar doen ondernemers ook hun voordeel mee.

Om het EU-budget op te krikken, steunt het ACV de eis van het EVV om een taks te heffen op financiële transacties. Er is daarnaast ook nood aan een volwaardige meerwaardebelasting en een belasting op hoge vermogens en inkomsten uit vermogens. Op haar jongste congres brak de LBC-NVK verder een lans voor een harmonisering van de fiscaliteit van Op de Europese manifestatie van 29 september vennootschappen, met name op basis van een ver2010 gaven de vakbonden een duidelijke boodschap. gelijkbare grondslag en een mimimumtarief van om Besparen op lonen, pensioenen en andere soci- en bij de 30%. ale uitkeringen? Hogere belastingen invoeren voor gewone mensen? Met zulke maatregelen zal je het Focus op werk prille economische herstel in de kiem smoren en een De Europese ministers van Financiën en Economie nieuwe crisis uitlokken. Samen met het Europees trokken in de discussies over EU2020 het laken naar Vakverbond (EVV) roept het ACV de Europese Unie zich toe. Het gevolg is dat het werkgelegenheidsbeop om de lidstaten een sociaal verantwoord begro- leid en de verschillende actoren daarin een beperkte tingsbeleid te laten voeren. rol spelen in de voorliggende plannen.

De echte oorzaak van de crisis had niets te maken De Belgische minister van Werk, Joëlle Milquet, stelde met de niet-naleving van het Stabiliteitspact. Wel voor om werkgelegenheid een meer centrale plaats te met de verschillen tussen de economieën van de geven. Met een evenwaardige rol voor de ministers eurozone die te weinig op elkaar zijn afgestemd, maar van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Zonder het wel in eenzelfde monetair beleid worden gewrongen. belang te vergeten van de Europese sociale dialoog.

Landen als Griekenland en Spanje konden jarenlang veel te goedkoop lenen aan lage Duitse rentevoeten. Het EVV wil dat deze ministers nauw overleggen Met grote handelsonevenwichten tot gevolg. met de Europese sociale partners. Via een EU2020werkgroep binnen de Europese sociale dialoog. De Samen met het EVV dringt het ACV al langer aan op sociale partners van de 27 lidstaten kunnen zo vooraf een gemeenschappelijk economisch beleid. Maar dan nauw worden betrokken bij het beheer en uitvoering wel met de bedoeling een einde te maken aan de soci- van de ‘essentiële beleidskeuzes’ van EU2020. ale en fiscale dumping. Als lidstaten zoiets gecoördineerd aanpakken, heb je een dubbel effect. Enerzijds Het ACV en het EVV vragen verder een Europees hergeef je mensen meer inkomen, anderzijds stimuleer stelplan voor duurzame groei en werkgelegenheid.

KADER |

9

Unieke meningen

Vrouwen, auto’s en een alternatieve visie op financiële hervormingen Isabelle Ven & Chris Vervliet

Vrouwen en auto’s, volgens sommige stereotiepe denkbeelden een niet zo evidente combinatie, tenzij men de lieftallig glimlachende dames die glanzende bolides aan de man brengen, meerekent. In hogere managementkringen zijn de dames eerder dun gezaaid.

Misschien ook een moeilijke combinatie? Niet toevallig rijst de vraag of de aanwezigheid van vrouwen de recente gebeurtenissen in de financiële sector zou hebben voorkomen?

En wie weet hebben kritische stemmen in het algemeen, zoals die van vakbonden, in dit verhaal een positieve rol?

Foto: Van Parys Media

Houden de recente hervormingen hiermee voldoende rekening? Risicogedrag, streven naar prestaties en erkenning,… zowel in de wagen als in de financiële sector roepen ze vragen op. Is toezicht alleen voldoende of hebben we ook andere bestuurders nodig? En wat hebben auto’s nog gemeen met de financiële sector?

Technische keuring voor de financiële sector

De gevolgen van de financiële crisis zijn nog verre van uitgewerkt. Het valt dan maar te hopen dat de beleidsmakers lessen getrokken hebben uit het financieel debacle. De roep om meer ethiek in de financiële sector klonk in de nadagen van de crisis wat luider dan voorheen, maar de vraag blijft of die roep ook leidt tot sluitende hervormingen om een herhaling te vermijden.

Iedereen is het erover eens dat onveilige auto’s een gevaar betekenen op de weg. Zo is het ook met de financiële sector. Onveilige banken zijn een gevaar voor de economie. Daarom heeft de Europese Unie gesleuteld aan het financieel toezicht.

10 | JAN-feb-mrt 2011

De technische controle mag dan al een zekere veiligheid garanderen van elke auto op zich, ze garandeert geenszins de veiligheid van de grote verkeersstromen. De technische controle vertelt niks over riskante wegen, zwarte punten en dode hoeken. Ook dergelijke gevaren waren van belang in de financiële sector. Individuele instellingen werden gecontroleerd, maar niemand had nog zicht op het financieel systeem in zijn geheel. Om dit voortaan te vermijden komt er een nieuwe Europese overheid die de systeemrisico’s bewaakt.

Even terug naar de veilige wagen. Zolang Belgische auto’s enkel in België rijden en Franse auto’s enkel in Frankrijk, volstaat een nationale keuring. Maar de praktijk is natuurlijk anders. De auto’s steken wel eens de grens over. De Fransen willen daarom garanties dat de Belgische auto’s veilig zijn – en omgekeerd. Zo is het ook met de financiële sector.

Financiële instellingen zijn actief over de grenzen heen. En dan is het ook niet meer dan logisch dat ook de controle internationaler wordt. Maar is dat wel zo?

Europees toezicht

Ceci n’est pas une pipe: het financieel toezicht in Europa is geen Europees financieel toezicht geworden. Het zwaartepunt van het toezicht blijft bij de nationale toezichthouders. Drie nieuwe Europese overheden – voor de banksector, de verzekeringssector en de financiële markten – moeten ervoor zorgen dat de toezichthouders naar elkaar toegroeien.

Het statuut en bevoegdheden van deze coördinerende instellingen zijn versterkt. Ze kunnen onder meer aanbevelingen formuleren over de uniforme toepassing van de financiële wetgeving. Wanneer een nationale toezichthouder tekort schiet in zijn toezicht op individuele instellingen én de omstandigheden dat vereisen, kunnen ze zelfs rechtstreeks maatregelen opleggen aan deze financiële instelling. Indien nationale toezichthouders het onderling oneens zijn, spelen de toezichthouders bemiddelaar of scheidsrechter.

Bij grensoverschrijdende financiële instellingen gebeurt het toezicht door ‘colleges van toezichthouders’. Nieuw is dat de Europese toezichthoudende overheden betrokken worden in de werking van deze colleges.

Onder impuls van het Europees Vakverbond en de internationale dienstenvakbond UNI, die op internationaal vlak de bediendevakbonden groepeert, moeten de nieuwe Europese toezichthouders trachten te voorkomen dat financiële instellingen zich vestigen in lidstaten met het minst strenge toezicht.

instellingen thans worden onderworpen, zijn de ‘speekseltesten’ van de financiële sector.

Is hier een relatie met genderdiversiteit op zijn plaats? Misschien is mannelijk gedrag te veel prestatiegericht en te weinig risicobewust? Een overweging die naar aanleiding van de financiële crisis voor ogen gehouden wordt?

Deugdelijk bestuur en diversiteit

In een Green Paper on Corporate Governance in Financial Institutions and Remuneration Policies gaat de Europese Unie dieper in op deugdelijk bestuur waaronder de rol van de bestuurders. Wat als dezen niet tegen hun taak zijn opgewassen? Of als de neuzen te veel in dezelfde richting wijzen, zodat kritische meningen onvoldoende komen boven drijven?

Botst de cultuur van meer van hetzelfde op zijn limieten en is er nood aan meer diversiteit?

De Green Paper stelt daarom onder meer uitdrukkelijk de vraag of meer vrouwen en individuen met een verschillende achtergrond in de raad van bestuur de werking en efficiëntie van deze raden zou kunnen verbeteren.

Een terechte overweging waar vakbonden al eerder op wezen. Vast staat dat vrouwen ondervertegenwoordigd zijn op het beslissingsniveau van financiële instellingen. De vraag is of hun ruimere aanwezigheid de kuddementaliteit die de financiële sector teisterde, zou kunnen verhinderen. In dat geval zou vervrouwelijking niet alleen de vrouwen ten goede komen, maar het financiële systeem in zijn geheel, met gezonde strategische prioriteiten.

De toezichthouders moeten ook overleg plegen met ‘stakeholders’, waaronder ook de afgevaardigden van werknemers uit de financiële sector. Hun UNI onderschrijft de algemene lijnen van de Green kritische stem kan zeker bijdragen tot een veilige Paper en vraagt erkenning voor de rol van werknemers en hun afgevaardigden inzake deugdelijk financiële sector. bestuur. Risico’s worden immers niet enkel op het hoogste niveau herkend. Signalen van onderuit zijn Rijden onder invloed Niet alleen de auto kan een gevaar betekenen. Ook de in dat verband zeer belangrijk. chauffeur. Al rijd je met een veilige wagen, dan nog zijn alcohol en drugs nefast voor de veiligheid. Geld Wordt vervolgd? en winst zijn dat ook voor de financiële sector. Ze Volledig is dit overzicht uiteraard niet. Er zijn meerbedwelmen de gebruiker en werken bovendien ver- dere dimensies aan dit verhaal: van nieuwe normen slavend. Er is steeds meer nodig om ‘high’ te worden. voor financiële instellingen (Basel III) tot hefboomfondsen…

Het volstaat dus niet om de auto technisch te keuren. Ook de bestuurder moet gecontroleerd worden. De verdienstelijke pogingen om de sector aan banDaarom willen zowel de G20, het Baselcomité en den te leggen, lopen soms op een sisser af. In de de EU het deugdelijk bestuur van financiële instel- Verenigde Staten hebben de grote financiële instellingen verstevigen. Steeds terugkerende aandachts- lingen die staatssteun hadden genoten, deze steun punten zijn de rol van de Raad van Bestuur inzake zo snel mogelijk terugbetaald toen bleek dat het risicobeleid, een onafhankelijke risicoafdeling en bonusbeleid aan banden zou worden gelegd zolang een loonbeleid voor het hoger management dat deze staatssteun niet was terugbetaald. Sommige van deze instellingen keerden nooit hogere bonussen overdreven risico’s niet aanmoedigt. uit dan na de financiële crisis. Dit stemt tot nadenOok moeten financiële instellingen kunnen aan- ken. Is een nieuwe financiële crisis nodig om de ernst tonen dat ze in staat zijn veilig te rijden. De zoge- te doen inzien en écht fundamentele hervorminnaamde verplichte ‘stresstesten’ waaraan financiële gen af te dwingen? De toekomst zal het uitwijzen.

KADER |

11

juridisch gekaderd

Leidinggevende functie en vertrouwenspost sandra vercammen

In vorige editie van Kader, nr. 140, gingen we in op het begrip kaderlid. We zagen toen dat ‘kader’ vaak in één adem genoemd wordt met leidinggevend en vertrouwenspersoneel, een groep die uitgesloten is van wettelijke arbeidsduurbeperkingen. Maar is dit wel correct?

In principe kunnen alle werknemers genieten van maximale arbeidsduurgrenzen, pauzes, beschermende regels inzake nachtarbeid, enz. De wet voorziet (sinds 1922!) evenwel een uitzondering voor leidinggevend en vertrouwenspersoneel.

Met hen kan de werkgever over al deze zaken vrij afspraken maken. In praktijk betekent dit dan ook vaak een grote mate aan flexibiliteit en lange werkdagen. Niet onbelangrijk dus om even na te gaan welke werknemers nu juist als vertrouwenspersoneel kunnen worden aanzien.

Het antwoord vinden we in het Koninklijk Besluit van 10 februari 1965. Hierin wordt een aantal functies opgelijst waarvan de titularis geacht wordt zich niet te kunnen beroepen op de wettelijke arbeidstijdregels. Het gaat onder meer om directeurs, filiaalhouders, het hoofd van de informaticadienst, ingenieurs wiens aanwezigheid noodzakelijk is voor de veiligheid van de werknemers of van de onderneming, werknemers die de onderneming ten aanzien van derden kunnen verbinden (in zover het gaat om relatief belangrijke verbintenissen),…

Functies die niet voorkomen in het KB zullen onder de wettelijke arbeidstijdregels vallen. Algemene uitsluitingen voor kaderleden, ingenieurs, hoger geschoolden, niet-gebaremiseerden, grootverdieners, ... zijn nergens in de wet voorzien.

Foto: Daniël Rys

NVK lanceert Sensor LBC-NVK komt op voor de belangen van alle bedienden én kaderleden. Voor deze laatste doelgroep is er www.nvk.be. Een subsite van www.lbc-nvk.be die zich richt op (jonge) hooggeschoolden en kaderpersoneel. De website onderging een meer dan behoorlijke facelift: informatie werd geactualiseerd, nieuwe rubrieken gecreëerd en – misschien wel de belangrijkste aanpassing – de focus op een jonger publiek werd geïntensiveerd. Sensor, het jongerennetwerk van NVK zag het levenslicht met de bedoeling om meer jongeren warm te maken voor onze werking en standpunten. Op www.nvk.be lees je meer over het hoe en waarom van het NVK, de netwerkgedachte en het belang van Sensor.

Het KB van ’65 moet steeds beperkend worden uitgelegd. Bovendien geldt de reële functie-inhoud als uitgangspunt en niet enkel de functiebenaming.

Zo zal de facility manager geen vertrouwenspersoneel zijn als deze in werkelijkheid de toiletjuffrouw is.

Het belangrijkste gevolg van het feit dat een werknemer een functie uitoefent die opgesomd staat in het KB van 65, is de uitsluiting uit de regels over de arbeidsduur. Werknemers die een leidende functie of een vertrouwenpost invullen, zijn niet onderworpen aan de beperkingen betreffende de arbeidsduur. Hierdoor hebben zij in principe ook geen recht op overloon voor overwerk. Wat dan weer niet betekent dat deze werknemers geen recht zouden hebben op gewoon loon voor de uren die bovenop hun normale arbeidsduur verricht worden. En wat ook niet betekent dat er geen compensatie zou kunnen overlegd worden voor deze uren.

Tijdschrift toegelaten gesloten verpakking Antwerpen X

LBC-NVK Sudermanstraat 5 2000 Antwerpen

België - Belgique PB - PP Antwerpen X

Een uitgave van NVK - nationaal verbond van kaderpersoneel verschijnt driemaandelijks - nr 19, JAN 2011 nvk netwerk is de kaderwerking van lbc-nvk sluit je aan via www.nvk.be

Verantwoordelijke uitgever: Sandra Vercammen, Sudermanstraat 5, 2000 Antwerpen

Kadernieuws

Werkbaarheidsmonitor 2010

Kaderleden kampen met werkstress en werk-privé-combinatie FRANK JANSSENS*

Van alle jobs in Vlaanderen verdient 54,3% het kwaliteitslabel ‘werkbaar werk’. Dat blijkt uit de Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2010. De vooruitgang in het aandeel kwaliteitsvolle jobs, die werd opgetekend tussen 2004 (52,3%) en 2007 (54,1%), lijkt daarmee te zijn stilgevallen. Tegelijkertijd betekenen deze cijfers dat nog altijd een kleine helft van de werknemers tegen werkbaarheidsknelpunten aanbotst. Dat geldt ook voor kaderleden in Vlaanderen voor wie de werkbaarheidsthermometer sinds 2004 rond de 56% is blijven hangen. Vooral werkstressproblemen en een moeilijke werk-privé-combinatie bezorgen (te) veel kaderleden kopbrekens.

Foto: Daniël Rys

De Vlaamse werkbaarheidsmonitor is een initiatief van

doende uitdagend is om gemotiveerd aan de slag te

de SERV (Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen).

blijven en kansen biedt om bij te blijven en bij te leren.

Om de drie jaar brengen onderzoekers van de Stichting Innovatie & Arbeid, via een peiling bij 20.000

Al dit onderzoekswerk rond de zogenaamde werk-

werknemers, de kwaliteit van arbeid in Vlaanderen in

baarheidsgraad dient om de engagementen van

kaart. Ze berekenen daarbij hoeveel van de werken-

het Vlaams sociaal overleg te kunnen opvolgen. Zo

den een kwaliteitsvolle job hebben: ‘werkbaar werk’

spraken de sociale partners reeds in 2001 in het Pact

waarvan je niet overspannen of ziek dreigt te worden,

van Vilvoorde af om duidelijke stappen vooruit te

dat ruimte laat voor een normaal gezinsleven, dat vol-

zetten op weg naar meer arbeidskwaliteit in bedrijven

*Frank Janssens is stafmedewerker bij de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen, Stichting Innovatie en Arbeid

Balans werk-privé bij kaderleden Vooral voor kaderleden valt daar nog een hele weg af te leggen: voor 15,2% van het middenkader en liefst 24,0% van de hogere kaders is de combinatie werk-privé ronduit problematisch. Dit kan dan ook begrepen worden als een vingerwijzing om structurele overwerkpraktijken (52,2% van de kaderleden) eens kritisch onder de loep te nemen. En na te gaan hoe ook deze personeelsgroep daadwerkelijk toegang kan krijgen tot genoemde gezinsvriendeFoto: Daniël Rys

lijke regelingen.

Werkstress blijft zorgenkind en instellingen: een substantiële stijging

want het gaat hier toch nog altijd over een

Voor werkstress blijft de ‘indicator’ over

van de werkbaarheidsgraad tegen 2010,

groep van een goeie 15.000 kaderleden in

de verschillende metingen heen op het

heet dat dan in pact-termen. En het vorig

Vlaanderen die voor leren en persoonlijke

peil van 2004 hangen. Geen nieuws is

jaar afgesloten Pact Vlaanderen 2020 con-

ontwikkeling op een dood punt zitten in

in dit geval geen goed nieuws. Want het

cretiseert dat engagement cijfermatig en

hun loopbaan.

schuift minstens 60% werkbare jobs tegen

2

betekent dat 29,8% of 640.000 Vlaamse werknemers (in 2010 blijven) kampen met

2020 als doelstelling naar voor. Het is

De groeiende aandacht en de volgehouden

duidelijk dat de doelstelling van een ‘sub-

inspanningen voor vorming en compe-

stressklachten.

stantiële stap voorwaarts’ in 2010 niet werd

tentie-ontwikkeling in het sociaal over-

Bij middenkaders en professionals ligt het

gerealiseerd en dat we aan dit tempo die

leg – interprofessioneel, in sectoren en in

aantal probleemgevallen zelfs op 34,9%, bij

60% werkbare jobs tegen 2020 evenmin

ondernemingen – beginnen dus vruchten

het hoger kader op 33,8%. Omgerekend

zullen halen, ook niet voor kaderleden.

af te werpen. Opleiding zit duidelijk in de

gaat het om zowat 140.000 kaderleden die

lift: het aantal werknemers dat op jaarbasis

dagelijks moeten balanceren tussen spanning en overspanning.

Lerende loopbanen

een bedrijfsopleiding of andere bijscho-

in de lift

ling doorloopt is tussen 2004 en 2010

Nochtans wordt er op een aantal werk-

opgeklommen van 46,1% tot 50,7%. Bij

Werkstress of – in wetenschappelijk jar-

baarheidsdomeinen wel vooruitgang

kaderleden ligt de opleidingsparticipatie

gon – psychische vermoeidheid is trouwens

geboekt. Zo is er bijvoorbeeld een

(met 64,2%) zelfs nog gevoelig hoger.

niet om mee te lachen. Uit eerdere ana-

overtuigende verbetering op het vlak van

lyses op de werkbaarheidsmonitor bleek

de leermogelijkheden. Waar in 2004 nog

Gezinsvriendelijke

trouwens al dat stress samenhangt met

22,6% of 470.000 Vlaamse werknemers

bedrijven

ernstige gezondheidsproblemen: zo lopen

door gebrek aan bijscholingskansen of

Daarnaast is er ook vooruitgang op het

werknemers met werkstress bijvoorbeeld

routinematig werk in een heikele situatie

vlak van de werk-privé-balans. De groep

5 keer meer risico op depressieve klachten,

zaten op het vlak van ‘bijblijven en bijleren’,

werknemers die problemen heeft om de

krijgen ze 3,5 keer meer te maken met

is dit aantal gedaald tot 18,2% of 390.000

touwtjes van arbeid en gezin aan elkaar te

cardiovasculaire verwittigingen en hebben

werknemers in 2010.

knopen is kleiner geworden: van 245.000

ze 2 keer zo vaak rugproblemen.

werknemers in 2004 (11,8%) naar 225.000

Leermogelijkheden voor

werknemers in 2010 (10,6%).

Stress is dus alles behalve een ingebeelde

kaderleden

Dit is natuurlijk geen spectaculaire

ziekte. Met ruim een vierde van de Vlaamse

Kaderleden scoren voor de ‘indicator

vooruitgang. Maar allerlei maatregelen om

werknemers en zelfs een derde van de

leermogelijkheden’ trouwens opvallend

de combinatie arbeid-gezin werkbaarder

kaderleden die geconfronteerd worden

gunstiger: in 2010 zaten ‘slechts’ 4,5% van

te maken (investeringen in kinderopvang,

met werkstress is het hoog tijd dat ook

middenkaders/professionals en 1,9% van

ouderschapsverlof, diverse tijdskredietfor-

bij werkgevers en het beleid de ‘sense of

de hogere kaders in een problematische

mules, zorgverlof) vragen nu eenmaal wat

urgency’ ontstaat om het probleem daad-

situatie. ‘Slechts’ tussen aanhalingstekens,

tijd om op kruissnelheid komen.

werkelijk aan te pakken.

Leidinggevenden tussen twee vuren Uit de Werkbaarheidsmonitor 2010 blijkt dat werkstress en een moeilijke combinatie van arbeid en gezin nog altijd 56% van de kaderleden treft. Sinds 2004 is op dat vlak niet echt vooruitgang geboekt. Kaderleden ervaren de problemen omwille van hun functie langs twee kanten. Aan de ene kant worden ze in hun eigen privé-situatie geconfronteerd met lastige combinaties en overvolle werkdagen. Aan de andere kant moeten ze ook een oplossing vinden voor gelijkaardige problemen bij hun medewerkers – in combinatie met de targets en streefcijfers die ze door hun management krijgen opgelegd. Een moeilijke evenwichtsoefening. Kader polste bij twee filiaalleiders in de distributiesector naar hun ervaringen.

Geen tijdkrediet bij

heftechnieken, maar ook door betere

moeten medewerkers de kans krijgen om

Leen Bakker

afspraken over de zwaarte van de pak-

vroeger te vertrekken. Wat in de bouw-

Conny staat aan het hoofd van een filiaal

ketten.” Omdat het werk vaak toch fysiek

sector de norm is, kan bij ons niet omdat

van Leen Bakker. “Het vergt wel wat

zwaar blijft, vragen nogal wat oudere

onze sector ‘detailhandel’ heet. Maar het

organisatietalent om de kinderen tijdig

medewerkers om vervroegd met pensioen

zijn soms wel zware ‘details’.”

op te halen na school. Vier avonden per

te kunnen. “Op je vijftigste blijven trekken

week moet ik de winkel afsluiten, en die

en sleuren aan meubelen, is niet evident,”

De enige verzuchting waar de directie

sluit later dan de naschoolse opvang,” legt

legt ze uit. “Als het werk fysiek te zwaar is,

stoïcijns doof voor blijft, is tijdskrediet

ze uit. Wel heeft de directie begrip voor de situatie. “Ik heb het gevoel dat we bij Leen Bakker op dat vlak beter af zijn dan collega’s van andere ketens. Als ik de verhalen van mijn collega’s soms hoor! Bij ons blijkt de mentaliteit van hogerhand dan best ok.”

3

Die begrijpende lijn tracht ze zelf ook door te trekken voor haar personeel. “Wat de combinatie werk en privé betreft, proberen we iedereen een vaste vrije dag te geven. En als dat eens een keer een probleem oplevert, is er een ‘wensenboek’, waarin medewerkers hun wensen kunnen aangeven, en waarmee ze dan in de mate van het mogelijke rekening houdt in de uurrooster-planning.” Daarnaast zijn de collega’s onderling ook zeer flexibel. “Als er eens iemand wil wisselen om een privéreden, maakt daar niemand een probleem van, zolang alle functies ingevuld zijn. Het kan natuurlijk niet dat er niemand is om bijvoorbeeld een onverwachte levering in ontvangst te nemen.”

Werkbaar werk heeft niet alleen te maken met uurroosters, maar ook met fysieke inspanningen. En die kunnen in een meubelzaak als Leen Bakker best wel zwaar zijn. “Een veelgehoord probleem is het gewicht van de vrachten. Daar wordt op ingespeeld door opleidingen

Foto: Daniël Rys

is vaak het personeelsverloop. Maar in de winkel van Johan doet het op dat vlak relatief goed. “Er zijn winkels waar je slechts 1 op 4 personeelsleden kan houden. De andere drie moeten je op korte termijn laten gaan. Maar bij ons is dat 1 op 2. Als je dan genoeg kan delegeren, valt het qua werkbaarheid wel mee. Het is moeilijker als je met grote ploegen of steeds nieuwe medewerkers zit. Dan dreig je het overzicht te verliezen of steek je

Foto: Belga

heel veel tijd in de begeleiding.”

Voor het management is vooral de omzet van belang. Als die goed zit, valt de druk

“Werkbaar werk heeft niet alleen te maken met uurroosters, maar ook met fysieke inspanningen.”

van bovenaf wel mee. “Wij zitten met onze omzet altijd op of net iets boven het gemiddelde. Dan komt de regioleider wel

voor leidinggevenden. “Dat wordt voor

personeelsdienst vertelde. Nu informeer ik

eens langs om één of ander punt verder

filiaalleiders nooit toegestaan. Zorgverlof

me ook bij mijn vakbondssecretaris...”

aan te scherpen, maar het is niet zo dat

kan wettelijk niet geweigerd worden, ook

4

we steeds meer en beter moeten preste-

niet aan leidinggevenden, maar tijdskre-

Zelf heeft hij niet al te veel problemen

ren. Wel wordt ook onze personeelsbezet-

diet blijkbaar wel. Nochtans zou dat soms

met ‘werkbaar werk’. Zijn situatie is best

ting bepaald door ons omzetcijfer. Het is

welkom zijn. Een beetje meer tijd voor je

leefbaar. Zeker nu hij sinds enige tijd

dus belangrijk om voldoende omzet te

privé, zou een belangrijk verschil kunnen

overschakelde naar een 4/5 job. “Wie

halen. Anders mag je minder personeel

maken. Maar dat is alleen bespreekbaar

jonger is dan 50, kan als filiaalleider maar

of minder uren inzetten. En dan drijf je

als je in je carrière een stapje terugzet. Als

in heel uitzonderlijke gevallen tijdkrediet

de druk voor jezelf en je medewerkers

ik verkoopster word, mag ik morgen met

opnemen. Maar boven de 50 kan het wel,”

natuurlijk wel op. Bij ons zijn er nu werken

tijdskrediet. Maar dan schiet je er natuur-

vertelt hij.

in de straat, waardoor de bus niet meer

lijk financieel wel veel bij in…”

voor onze winkel stopt. Dat heeft onze cijIn zijn filiaal verloopt alles rustig en wordt

fers naar beneden gehaald. Daar blijf ik bij

hij omringd door goede medewerkers.

onze regioleider op hameren. Want anders

Blokker

De winkel staat of valt dus niet met zijn

zou dat een weerslag kunnen hebben op

Johan werkt al 25 jaar bij Blokker. Een

aanwezigheid. Een probleem bij Blokker

onze uren.”

Omzet primeert bij

paar jaar geleden zette hij als filiaalleider de stap naar een vakbondsengagement.

“Een probleem bij Blokker is vaak het personeelsverloop. ”

Sindsdien heeft hij nog meer oog voor de situatie van zijn medewerkers. “Ook voordien was ik geen onmens,” relativeert hij. “Maar ik merk toch aan mezelf dat ik me anders gedraag. Vanaf het einde van de herfstvakantie worden de vrije dagen strikt ingeperkt omwille van de eindejaarsdrukte. Ik zorg er uiteraard ook voor dat er altijd voldoende personeel in de winkel is, maar toch denk ik dat ik wat minder streng ben dan andere filiaalleiders. Als er iemand een probleem heeft, probeer ik daar op in te spelen. Een verschil met vroeger, toen ik nog niet bij de vakbond was, is dat ik nu ook meer informatiebronnen heb. Toen baseerde ik me op wat de

Foto: Daniël Rys