De toekomst van de friese taal by LC topwerkstukken

De toekomst van de Friese taal “Wy leve yn een wereld wêr sokke dingen gebeure”

Marco en Laura van der Berg H5A en H5F 2015 e 1 corrector: Dhr. Hemmes 2e corrector: Mw. Meijer 1

Inhoudsopgave - Inleiding Hoofdstuk 1: Het Fries en de politiek 1.1 Kneppelfreed 1.2 De status van onze tweede rijkstaal 1.3 Mestsilodrama in Makkinga 1.4 Functie van de Fryske Akademy 1.5 Vernieuwing van de spelling door de Fryske Akademy Hoofdstuk 2: Ontwikkelingen in de Friese taal. 2.1 Hoe taalgebonden zijn de Nederlanders en de Friezen 2.2 Vernederlandsen van de werkwoordsvolgorde 2.3 Hedendaags gebruik van de Friese taal 2.4 Verandering in het spreken 2.5 In welke richting gaat de Friese taal 2.6 Het Fries als taalfamilie 2.7 Fries in Google Translate - Tussenconclusie Deelvraag 2 hoofdstuk 1 Hoe worden de taalveranderingen ervaren? 1.1 Uitleg over de enquête 1.2 Uitkomsten van de enquête Hoofdstuk 2 Onderzoek met een geluidsfragment van Omrop Fryslan 2.1 Uitleg over de enquête 2.2 Uitkomsten van de enquête - Eindconclusie - Nawoord - Logboek - Bronvermelding - Werkplan

Inleiding Wij werden door meneer Hemmes enthousiast gemaakt over het onderwerp ‘de Friese taal’. Toen hij met ons ‘’ Tweede onderwerp’’ kwam, wilden we hier meteen mee aan de slag. Onze hoofdvraag luidt dan ook: Hoe ziet de toekomst van de Friese taal eruit? We kijken in het eerste deel van ons profielwerkstuk naar welke veranderingen er zijn geweest in de Friese taal de afgelopen vijf tot tien jaar, maar we willen ook een stukje gebruiken uit de geschiedenis om de positie van het Fries van toen en het Fries van nu te verduidelijken. In het tweede deel van ons profielwerkstuk doen we onderzoek en daarmee gaan we kijken hoe belangrijk mensen het vinden dat de Friese taal in stand blijft. Ook willen we weten hoeveel mensen van het totaal aantal ondervraagden Fries spreekt en willen we weten of het Fries van ouders en pakes en beppes ook anders is dan dat van de mensen zelf. Voor het eerste deel van ons profielwerkstuk gaan we veel informatie bij de Fryske Akademy uit Leeuwarden vandaan halen. De Fryske Akademy verzorgt onderzoeken onder Friezen over de Friese taal, en kijken daarmee hoe het Fries ervoor staat. Misschien kan de Fryske Akademy ons ook inspiratie geven voor de rest van ons onderzoek, maar ze kunnen in ieder geval wel veel antwoorden geven over de vragen die wij hun willen stellen.

Deelvraag 1 Wat zijn de ontwikkelingen in de Friese taal van de afgelopen 5 tot 10 jaar? Hoofdstuk 1. Het Fries en de politiek Kneppelfreed Er is lang over gedaan om voor het Fries ook echt alle rechten te krijgen die bij een taal horen. Daarmee bedoelen wij dat je je bijvoorbeeld eerder niet in het Fries mocht verdedigen in de rechtbank. Daar is Kneppelfreed een heel goed voorbeeld van. Kneppelfreed staat voor knuppelvrijdag, en vond plaats op 16 november 1951. Op deze dag raakten demonstranten, nieuwsgierige mensen en journalisten in gevecht met de politie. Die heeft de grote groep mensen toen uit elkaar moeten drijven met knuppels en waterkanonnen. De aanleiding hiervan lag bij de volgende twee rechtzaken. In 1948 zijn twee melkboeren uit Oldeboorn veroordeeld, omdat ze op hun melkbussen molke en sûpe hadden geschreven. Ze kregen echter geen straf. In 1951 moest de Friese veearts Van der Burg zich melden bij de rechtbank. Hij moest zich verdedigen omdat hij een verkeersovertreding had begaan. Van der Burg wilde zich in het Fries verdedigen, maar dat mocht niet van de rechter. ‘Officieel kan ik u niet verstaan’ had rechter Wolthers gezegd. Het optreden van Mr. Wolthers werd door een Friese krant bekritiseerd. Deze krant citeerde een stuk uit een Nederlands overheidsrapport: "In de eerste plaats dienen de betrokken overheidsinstanties overal, waar zulks mogelijk en verantwoord is, bereid te zijn het gebruik van het Fries te respecteren en con amore te aanvaarden. Dit vraagt van "Hollandse" ambtenaren bij rechtsprekende en andere instanties, in Friesland werkzaam, dat zij hun aandacht aan de Friese taal wijden." Op 19 oktober schreef Fedde Schurer, hoofdredacteur van de Heerenveense Koerier onder de titel De laatste man van de Zwarte Hoop? een commentaar, waarin hij Wolthers beschuldigde van een "kinderachtig, beledigend en treiterend optreden". Naast Schurer hekelde het Provinciale Staten-lid Tjebbe de Jong de gang van zaken in een column in het Bolswarder Nieuwsblad. Door hun commentaren werden Schurer en De Jong ook bij de rechtbank verwacht voor belediging van de rechter. Het proces vond plaats op 16 november. Het was geruchtmakend, doordat het een taalstrijd was tussen de Nederlandssprekende elite en de Friessprekende jonge mensen. Vele Friezen wilden de zitting bijwonen. De grote groep Friezen voor het gerechtsgebouw demonstreerde tegen het besluit om Schurer in de kleine zaal te berechten, in plaats van in de grote zaal, waardoor zij de zaak niet konden bijwonen. De keuze voor de kleine zaal was volgens de rechtbank gemaakt om stookkosten te sparen. De grote groep politiemensen zette brandspuiten in, alleen daarmee werden vooral kooplui en huisvrouwen getroffen. Er ontstond een veldslag waarbij een groot aantal onschuldige Friezen door de politie tot Friese taalstrijder gerekend werd. Ondertussen was de rechtszaak aan de gang. De Vervangend-officier van Justitie legde "eenvoudige belediging, aangedaan aan een ambtenaar ter zake van de rechtmatige uitoefening zijner bediening" ten laste. De door de verdediging opgeroepen getuigedeskundige Pieter Wijbenga van het Friesch Dagblad wilde de eed in het Fries afleggen, maar dat werd door politierechter mr. Taconis niet geaccepteerd. Wijbenga stelde dat in de journalistiek andere normen gelden dan in het dagelijks leven voor wat als beledigingen en ongeoorloofd geldt. Verdediger mr. Okma zei dat het artikel niet beledigend was, en wees op

de strijd om het Fries als achtergrond, en zei dat van opzet om mr. Wolthers persoonlijk te beledigen geen sprake was geweest. Fedde Schurer was ervan overtuigd dat hij had gedaan wat hij moest doen. Uiteindelijk werd Schurer tot 14 dagen voorwaardelijke gevangenisstraf veroordeeld, met een proeftijd van drie jaar. De Jong, die wel had gezegd dat hij spijt had van zijn daden, kreeg 7 dagen voorwaardelijke gevangenisstraf. Bij beide mannen was er ook nog een boete van 150 gulden geĂŤist. Na de rechtszaak werd de aanwezigen gevraagd om door de achteruitgang naar buiten te gaan. Buiten werd Schurer door omstanders op de schouders genomen, waarna de politie een charge uitvoerde. Hierbij liep Wijbenga klappen op en viel Schurer door een ruit waardoor hij gewond raakte. Ook verschillende journalisten liepen klappen op. In een geĂŻmproviseerde vergadering in het Oranjehotel werd een verklaring opgemaakt waarin werd geprotesteerd "tegen het volstrekt onnodige, brute en gewelddadige optreden van de politie". Schurer ging in hoger beroep. Als verdediger had hij Abel Herzberg. Het hoger beroep zou eerst op 21 februari 1952 zijn, maar moest door ziekte van Herzberg worden uitgesteld. De nieuwe datum was 18 maart, en toen werd de rechtszaak gehouden in de grote zaal van het gerechtsgebouw in Leeuwarden. Wijbenga mocht weer de eed niet in het Fries afleggen, waarop Herzberg van het horen van Wijbenga afzag. De officier van justitie bevestigde het vonnis van 16 november. Schurer werd op 27 maart veroordeeld tot 150 gulden boete, en 30 dagen hechtenis. Schurer zag af van cassatie. Bron: Fryske Akademy Wikipedia

De status van onze tweede rijkstaal Nederland heeft het Fries erkend als tweede rijkstaal. Dat betekent dat Nederland een verplichting heeft zich in te zetten voor de bescherming van het Fries. Het Fries is naast het Nederlands een officiĂŤle taal van de provincie Friesland. In de rechtbank mag het Fries ook gesproken worden als men zich dan beter kan verdedigen. Plaatsnaamborden zijn tweetalig en op de middelbare school kan er examen in de Friese taal- en letterkunde gedaan worden. Vanaf de dertiende eeuw werd er al in het Fries geschreven, vooral wetsteksten. Sinds die tijd kent het Fries een vrijwel ononderbroken, hoewel niet altijd even intensieve, schrijftaaltraditie. De Bijbel, de Ilias en de Odyssee en het complete werk van Shakespeare zijn in het Fries vertaald. Daarnaast is er in 1938 een wetenschappelijk instituut opgericht, de Fryske Akademy. En er is een wetenschappelijke bibliotheek, Tresoar, die alles wat verschijnt over FryslĂ˘n en het Fries verzamelt en digitaliseert. Het bestaan van een standaard (spelling, woordenboek, grammatica) draagt eveneens bij aan de status van een streektaal. Zo is er een standaard voor het Fries, terwijl er voor het Nedersaksisch en het Limburgs geen algemeen aanvaarde standaard is, hoewel er wel een uniforme spelling voor beide streektalen is ontwikkeld. Bron: taalcanon.nl friesetaal.org

Het mestsilodrama in Makkinga Nu een heel ander verhaal uit 2013. Het jaar waarin het mestsilo drama zich voordeed. In juni kwamen toen drie mensen om in een mestsilo toen ze die aan het schoonmaken waren, de vierde was zwaar gewond. Twee personen waren de mestsilo van binnen aan het schoonmaken, de derde persoon kwam er later bij. De derde persoon was de zoon van de eigenaar van de boerderij in Makkinga, de 26-jarige Mark. Mark was de laatste persoon die in de silo ging. Hij zou de lichamen van de slachtoffers op hun rug hebben gedraaid, omdat ze met hun hoofd in de mest lagen. Toen Mark er weer uit ging, gleed hij vermoedelijk uit op de helft van de ladder en viel in de mest. De vader van Mark heeft toen nog geprobeerd hen te bevrijden door met de tractor een gat in de silo te maken, maar dat is niet gelukt. Wat er nu gebeurt, is dat het bedrijf dat de silo aan het schoonmaken was, Heeres mix en pomptechniek uit Abbega, voor de rechter wordt gesleept. Het is een bedrijf dat gevestigd is in Friesland, en het heeft Friese eigenaren. Deze mensen hebben er dus officieel recht op hun zegje in het Fries te doen. De rechter probeert dit echter te omzeilen door de rechtszaak in Zwolle te laten plaatsvinden. Eerder zou de rechtszaak in Almelo plaatsvinden, alleen dat is niet door gegaan. De zaak kon volgens een minister van de Tweede Kamer niet in Friesland worden uitgevoerd, omdat er speciale rechters voor nodig waren en omdat het voor beide partijen dan ongeveer even ver reizen was. De advocaat van de verdachte heeft meerdere malen gevraagd of de rechtszaak niet in Friesland kon plaatsvinden, ook toen de aanklacht werd veranderd van dood door schuld naar overtreding van de arbeidsomstandighedenwet maar het kon niet naar Friesland verplaatst worden. De verdachte van deze strafzaak vindt het nu erg vervelend dat hij het Fries niet kan gebruiken in de rechtszaal en er wordt nu een tolk ingezet. Maar verder is er niemand die het iets kan schelen dat deze man zijn woord niet in het Fries kan doen. In 1951 vochten onze voorouders ervoor om te zorgen dat je je in het Fries mag verdedigen in de rechtszaal en nu hebben we dat recht en dan willen we het gebruiken maar dan wordt de rechtszaak verplaatst naar het oosten van het land zodat er dan geen Fries gesproken hoeft te worden. Bron: Omrop Frysl창n

De functie van de Fryske Akademy De Fryske Akademy is een wetenschappelijk onderzoeksinstituut met betrekking tot de provincie Friesland en haar bevolking, taal en cultuur. De Fryske Akademy is verwant aan de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Er werken ongeveer 60 mensen op de Academie. Het is gevestigd in Leeuwarden. De Fryske Akademy telt drie vakgroepen: geschiedenis en letterkunde, sociale wetenschappen, en taalkunde. Een paar grote projecten van de Fryske Akademy zijn: • • • •

Het Frysk Wurdboek. Het woordenboek der Friese taal, in 25 delen. De letter q komt namelijk niet voor in de Friese taal. Het heeft ook een Historisch-Geografisch informatiesysteem (HISGIS), hierin staan historische gegevens. Ook mag de Fryske Akademy het Friese woordenboek vernieuwen.

Het maatschappelijke doel van de Fryske Akademy is het in stand houden van een werkgemeenschap voor de beoefening van wetenschap over Friesland, het Friese volk en de Friese cultuur. De Fryske Akademy is na lange onderhandelingen in 1938 opgericht met steun van het provinciaal bestuur. Drijvende krachten waren de geschiedkundige Geert Aeilco Wumkes en Johannes Kapteyn (hoogleraar Oudfries) en de theoloog Titus Brandsma. Eerder waren er in de 19e eeuw en in het begin van de 20e eeuw twee organisaties voor Friese wetenschap actief: • •

Het Provinciaal Friesch Genootschap ter Beoefening van Friesche Geschied-, Oudheid- en Taalkunde It Selskip foar Fryske Tael en Skriftekennisse

Bron: wikipedia

De vernieuwing van de spelling door de Fryske Akademy In de afgelopen jaren is er in de Friese taal niet veel veranderd, omdat de taal in beweging is. Als een taal in beweging is, zegt dat niet dat er geen veranderingen zijn, integendeel. Meestal merk je die veranderingen niet van de een op de andere dag en daar wordt dan dus wel onderzoek naar gedaan. Wat we wel kunnen zeggen is dat de Friese spelling aardig is vernieuwd. In 2011 kreeg de Fryske Akademie de opdracht van de provinsje Fryslan om: • een woordenlijst met voorkeurspelling te maken • een nieuwe spellingcheck uit te voeren • een woordenboekportaal te maken • een automatische vertaalmachine te maken In totaal zijn er zo’n 25 miljoen woorden in het geschreven Fries. Er werden voor het uitvoeren van dit plan ook woorden veranderd, omdat veel mensen ze niet meer gebruikten of omdat ze teveel op andere woorden leken. Als je berekend hoeveel van de Friese taal intact is gebleven, dan is dat 99,93 procent. 0,07 procent van de woorden is veranderd, dat zijn 332 van de 83.000 woorden van woordbeeld in de Wurdlist Frysk. Bij de woorden die zijn veranderd zijn meestal kleine veranderingen toegepast, of er zijn vervangende woorden die meer gebruikt worden. een paar van die woorden zijn: Oud Nieuw • droech / drûch • ieu / iuw • útnoeging / útnûging • televyzje / telefyzje Woorden die niet zoveel gebruikt worden maar toch veranderd zijn, zijn onder andere: • koetsebei / kûtsebei • haboes / habûs Bron: Fryske Akademy, KNAW en Frieslandpost.nl

Hoofdstuk 2. Welke veranderingen zijn er in de Friese taal geweest de afgelopen 5 tot 10 jaar? Hoe taalgebonden zijn Friezen? In Australië is onderzoek gedaan naar de verschillende culturen en in hoeverre ze hun volgende generatie de cultuur en taal meegeven. Na de Tweede Wereldoorlog zijn heel veel mensen uit verschillende landen naar Australië geëmigreerd. Het gevolg was dat er in één keer heel veel verschillende culturen bij kwamen. Er is onderzoek gedaan naar verschillende talen en uit de cijfers bleek dat Nederlanders na 1 generatie al geen Nederlands meer spreken. Friezen spreken na 1,1 generatie al geen Fries meer. En Portugezen geven hun taal na 7 generaties nog steeds door. Het resultaat van het onderzoek is dat Nederlanders en Friezen niet erg aan hun cultuur en taal gebonden zijn en dat ze zich snel gaan aanpassen. In Australië kregen andere culturen de mogelijkheid om hun eigen school op te richten waar ze onderwijs van hun eigen taal konden volgen. De Grieken kozen voor Grieks, de Fransen voor Frans, de Portugezen kozen voor Portugees, maar de Nederlanders en de Friezen kozen voor Japans. In Nederland bezuinigt het kabinet telkens weer op taalonderwijs in het buitenland. Daardoor is het niet meer aantrekkelijk om de Nederlandse taal in het buitenland te volgen. Een opvallend verschijnsel is dat men elkaar in het Fries niet verbeterd, waar dat in het Nederlands wel zou gebeuren. In Nederland gaat het Friese taalonderwijs niet vanuit Den Haag, maar wordt geregeld in Friesland zelf. Vier jaar geleden wilde het kabinet alle minderheidstalen afschaffen. Op zo’n moment voelen de Friezen zich één en zijn dan erg trots op hun taal. Er is toen een gedeputeerde van Friesland naar Den Haag gegaan en die heeft gevraagd hoe het dan met het Fries moest. Die plannen zijn toen om die reden niet doorgegaan. Bron: Edwin Klinkenberg en Nika Stefan (Fryske Akademy) Vernederlandsen van de werkwoordsvolgorde Veel mensen die ‘geef Frysk’ spreken ergeren zich er kapot aan, de werkwoorden omdraaien. Veel mensen zeggen dat dit verkeerd is, er is echter geen verkeerd. Er is geen standaard Fries en daar zitten heel veel mensen mee. Ook speelt het mee uit welk deel van Friesland je komt. Als je uit de Zuidwesthoek komt, spreek je anders dan iemand die uit de wouden komt. ‘Het omdraaien van de werkwoorden gebeurt al sinds de 17e eeuw’ zegt Edwin Klinkenberg van de Fryske Akademy.

Hedendaags gebruik van de Friese taal Er zijn twee bijzondere verschijnselen bij het gebruik van de Friese taal vandaag de dag. Het aantal mensen dat Fries schrijft was nog nooit zo hoog, en is nog steeds aan het stijgen. Dit komt omdat jongeren die onderling Fries spreken, op bijvoorbeeld Facebook en Whatsapp, met elkaar chatten in het Fries. De woorden worden wel heel anders geschreven dan dat het eigenlijk hoort. Veel mensen schrijven het woord ‘hoor’ als ‘hjer’ terwijl het eigenlijk als ‘hear’ moet worden geschreven. Dit is nog maar één voorbeeld, maar er zijn er nog veel meer. Jongeren schrijven fonetisch Fries omdat dat het makkelijkst is. Het staat wel vol met taalfouten, maar er staan ook woorden in die goed zijn. In een artikel in de Leeuwarder Courant stonden net de uitkomsten van het onderzoek hoeveel mensen er Fries schrijven. Er zat een erg bijzondere uitspraak bij, namelijk dat het goed is dat men Fries schrijft en het maakt niet uit dat er veel taalfouten in staan. Wij vinden dat de mensen schrijfles moeten krijgen in het Fries, want dan hoeven er ook niet zoveel “taalflaters” in te zitten. En doordat men woorden fonetisch gaat schrijven, herkent iedereen die woorden straks alleen nog maar als ze er fonetisch staan en verandert de Friese taal nog sneller Het tweede verschijnsel is dat het aantal Fries sprekenden afneemt. Dit komt vooral omdat je met Fries buiten Friesland niet erg ver komt. Veel ouders spreken met hun kinderen alleen maar Nederlands, omdat ze hun kinderen dan betere kansen denken te geven voor later. Ook wordt in de Friese steden al steeds meer Nederlands gesproken. Bron: Fryske Akademy en Leeuwarder Courant 4 december 2015 Lysbeth Jongbloed, Wol wolle mar net kinne Verandering in het spreken Wat we bij de Fryske Akademy ook hebben gevraagd, is of de uitspraak van de Friese taal ook verandert. Daarmee bedoelen we dat bijvoorbeeld tsiis tegenwoordig steeds vaker als tsieus wordt uitgesproken. Bij de Fryske Akademy hadden ze hier nog nooit van gehoord. Ze vonden dat meneer Hemmes een oude zeur was omdat hem dat opviel. Wat ze ons hierover vertelden was dat er in elk deel van Friesland een ander soort Fries wordt gesproken en dat daarom de klank anders is. Bron: Fryske Akademy In welke richting gaat de Friese taal? Friesland is een meertalige provincie. Je hebt verschillende dialecten binnen het Fries zoals het Stellingwerfs, het Bildts en het Stadsfries. Het Fries reageert vaak op het Nederlands dus als het Nederlands verandert, verandert het Fries ook. Er is ook wel eens onderzoek gedaan naar het behoud van de Friese taal en daar is uit gebleken dat het van geen enkel belang is om de Friese taal te behouden. Het is alleen om de cultuur van het kleine gebied te behouden en een beetje af te scheiden. Er zijn ook veel woorden in het Fries die uit het Nederlands komen, maar die niet meer gebruikt worden in de Nederlandse taal. Een goed voorbeeld hiervan is ‘zeep zieden’ het woord zieden, nu koken, wordt niet meer gebruikt in het Nederlands. Zieden wordt wel gebruikt in het Fries, iten siere (eten koken) Bron: Fryske Akademy Kennislink.nl

Het Fries als taalfamilie Het Fries is een van de familieleden binnen de Germaanse taal. Het Fries is ook in Duitsland volledig erkend als minderheidstaal, en wel in twee vormen: als Saterfries (bij Cloppenburg in Nedersaksen) en als Noordfries (bij de Deense grens). Dat betekent dat het Fries niet zo zeer een taal is, maar een taalfamilie. De Friese taalfamilie heeft drie leden: het Nederlandse Fries, het Saterfries en het Noordfries. Deze drie Friese talen wijken ongeveer even veel van elkaar af als Duits en Nederlands. Het Noordfries, dat bij de Deense grens wordt gesproken, heeft veel met het Deens gemeen, maar is voor Denen niet verstaanbaar. Het Oudfries (middeleeuws Fries) heeft veel overeenkomsten met het Oudengels. Het Nederlands leek ook sterk op het Oudengels. Later hebben deze talen zich wel verschillend ontwikkeld. In het Fries ontstonden drie dialectgroepen: het westerlauwers Fries, het Eemsfries en het Wezerfries. Woorden als swiet, tsiis en kaai (sweet, cheese en key) worden nog vaak gebruikt om te laten zien hoe sterk deze twee talen op elkaar leken. De Friese taal gaat tegenwoordig steeds meer op het Nederlands lijken en de Nederlandse taal gaat meer op het Engels lijken, dus daarmee gaat het Fries ook op het Engels lijken. Onze conclusie is hierbij dat de geschiedenis zich eigenlijk herhaalt. Talen zijn veranderlijke fenomenen. Doordat Nederlands de dominante nationale taal is, neemt het Fries veel gemakkelijker woorden uit het Nederlands op dan andersom. Zeker het gesproken Fries kent vele Nederlandse vormen en woorden. Bron: Kennislink.nl Fries in Google Translate Ook is er nog een leuk nieuwtje gepubliceerd in de Telegraaf. Google Translate gaat aan de slag met een vertaalmachine in het Fries. Ze hebben daar echter wel erg veel tijd en vrijwilligers voor nodig. Harmen Akerboom van de provincie Friesland vindt dat het erg goed is dat er een vertaalmachine komt. "Als je digitaal niet meegaat, is dat niet goed voor het behoud van een taal." Akerboom zegt dat het monnikenwerk niet zozeer zit in de vertaling van vele duizenden woorden, maar vooral in welke context die staan. "Als je een zin letterlijk vertaalt, krijg je soms heel vreemde resultaten." Ook hebben woorden vaak een dubbele betekenis. "In Nederland wordt 'It giet oan' geassocieerd met de melding dat de Elfstedentocht doorgaat. Maar je kunt het ook zeggen als je bedoelt: de wedstrijd begint, of de vergadering begint." Bron: Telegraaf, 19 september 2015, redactie, â&#x20AC;&#x2DC;It giet oanâ&#x20AC;&#x2122; moet ook op Google Translate

Tussenconclusie Onze tussenconclusie is dat er best wel veel verklaringen zijn voor de veranderingen in de Friese taal. En de status van de Friese taal is veranderd. Ook vonden wij het gek om te zien dat er zoveel moeite is gedaan om de Friese taal de rechten te geven die een taal normaal heeft. Vroeger mocht je je in het Fries niet verdedigen in de rechtbank en daar waren veel mensen het niet mee eens. Tegenwoordig hebben we het recht wel om ons te verdedigen in het Fries. De rechters proberen er wel onderuit te komen door de rechtzaak plaats te laten vinden buiten Friesland. Ook vonden wij dat in de Leeuwarder Courant een vreemd stuk was geschreven waar in stond dat het niet uit maakte dat er Fries werd geschreven waar heel veel taalfouten in zitten, als er maar werd geschreven. Dat komt op ons een beetje wanhopig over en wij denken ook niet dat fonetisch schrijven de oplossing is, omdat iedereen weer zijn eigen manier van noteren heeft.

Deelvraag 2 Hoe worden de taalveranderingen ervaren? Voor de tweede deelvraag gaan we een onderzoek doen onder mensen die wij in ons deel van Friesland (de Friese wouden) op straat aantreffen. Met dit onderzoek willen wij erachter komen hoe belangrijk mensen het vinden dat de Friese taal blijft bestaan en welke leeftijdscategorie het belangrijker vindt dat de Friese taal blijft bestaan. Wij verwachten dat hoe verder je naar de waddeneilanden gaat, dat mensen het steeds belangrijker vinden om Fries door te geven aan de volgende generatie. Ook denken wij dat de jongeren het niet belangrijk vinden om het Fries door te geven, en dat ook veel jongeren geen Fries beheersen. En dat ouderen het juist wel heel belangrijk vinden en het ook goed beheersen. In het onderzoek hebben wij specifieke vragen gesteld om erachter te komen welke leeftijdscategorie zich het meest stoort aan de taalveranderingen. De ouderen en geleerden zijn bang dat er over twintig jaar geen Fries meer wordt gesproken in Friesland, omdat er nu al steeds meer door kinderen op schoolpleinen Nederlands wordt gesproken. De helft van de kinderen uit een klas van een Friese school spreekt wel Fries, maar op het schoolplein maakt dat dus plaats voor het Nederlands. Het is van groot belang dat hier door de overheid goed op in wordt gespeeld. Zo moet de overheid zorgen voor goed taalonderwijs en ervoor zorgen dat ouders hun kinderen Fries meegeven. Ook dan blijft het nog lastig, want je weet niet hoe de volgende generatie hier mee om zal gaan. Wat wel zeker is, is dat het Fries niet binnen een paar jaar uit gaat sterven. â&#x20AC;&#x153;Het zal nog wel een paar honderd jaar duren voordat het is uitgestorven als het zo doorgaat als nuâ&#x20AC;?, zegt Edwin Klinkenberg van de Fryske Akademy. Omdat wij dit wel interessant vonden, hebben we besloten om hier onderzoek naar te doen en te kijken of de zorgen van de ouderen en geleerden wel terecht zijn. Let op! Ons onderzoek is indicatief. We hebben het onderzoek uitgevoerd in de regio Drachten, en dat is niet heel Friesland.

Op straat hebben we veel meer jongeren weten te vinden dan de volwassen categorieĂŤn. In totaal hebben we 127 mensen weten te vinden om aan ons onderzoek mee te doen. We hadden zelf eigenlijk verwacht dat we meer mensen uit de 20+ categorieĂŤn zouden tegenkomen.

Van de 127 mensen die meededen aan ons onderzoek kwam 84,3% uit Friesland. 14,2% kwam uit de provincie Groningen en er kwam 1 persoon uit Swifterbant (Flevoland). Ook was 1 ondervraagde afkomstig van Texel.

Omdat we ons onderzoek hebben uitgevoerd in de Friese Wouden, klopt het dus ook wel dat we veel meer mensen hebben die uit de Friese Wouden komen. Wat ons wel opviel in de vragenlijst was dat veel mensen niet weten uit welk Fries cultuurgebied ze komen. We hadden bij de antwoorden ook ingevuld; weet je het niet, vul dan je woonplaats in. Ruim een kwart van de mensen vulde zijn/haar woonplaats in.

Het aantal mensen dat Fries spreekt en uit de provincie Friesland komt, is erg hoog. Als je het percentage mensen uit Groningen en de andere twee plaatsen eraf haalt, hou je 107 Mensen uit Friesland over. Daarvan spreekt 48,6 procent Fries. 21,5 procent spreekt alleen thuis Fries en 6,6 procent spreekt alleen Fries op het werk. Wij hadden zelf verwacht dat er meer mensen alleen thuis Fries zouden spreken, maar toen er uitkwam dat er veel meer mensen altijd Fries spreken waren we wel erg verrast. We hadden verwacht dat er meer mensen voor alleen thuis zouden kiezen omdat je in het dagelijks leven ook al steeds vaker in het Nederlands wordt aangesproken in bijvoorbeeld winkels, horeca en door mensen op straat.

We hadden hier wel verwacht dat er maar weinig mensen echt Fries kunnen schrijven, maar wat we niet hadden verwacht is dat er zo veel mensen Fries schrijven op social media. Dit is jammer genoeg vaak niet het goede Fries.

We hadden hier eigenlijk verwacht dat de meeste mensen heel erg of een klein beetje zouden invullen, omdat veranderingen in een taal vaak ook komen door veel andere invloeden van buitenaf (dingen die jongeren wel kennen en doen maar ouderen niet). Maar velen van onze ondervraagden zagen helemaal geen verschil tussen het Fries dat ze zelf spreken en het Fries van hun opa en oma. Aan de andere kant waren er toch wel heel veel die aangaven dat er wel een klein verschil is.

Hier hadden we wel verwacht dat de meeste mensen het met elkaar eens zouden zijn. Het is belangrijk dat de Friese taal blijft bestaan. Veel ouderen waren bang dat de Friese taal niet zou blijven bestaan omdat jonge mensen steeds minder Fries gaan spreken, maar die angst is dus nergens voor nodig.

De meesten zeggen hier dat ze erg goed Fries spreken, dus ze zijn er erg van overtuigd dat ze goed Fries spreken. In ons derde onderzoek gaan we kijken of ze ook echt goed Fries spreken door een fragment met taalfouten te laten horen. Als ze dan aangeven dat dat het goede Fries is, kun je er hier al vanuit gaan dat als ze deze vraag opnieuw moesten invullen, de meeste mensen nu voor nee zouden kiezen. Bij de Fryske Akademy vinden ze dat de kwaliteit van het Fries snel achteruit gaat, en wij willen zien of we dat hiermee kunnen bewijzen.

Hier is het best wel logisch dat veel mensen weet ik niet invullen, Als ze bij de vorige vraag invullen dat ze goed Fries spreken, dan weten ze nu niet meer of dat echt zo is en beginnen ze te twijfelen of ze Nederlandse woorden gebruiken in het Fries.

Hier hadden we verwacht dat het grootste percentage voor ‘nee, er zit geen verschil in het Fries van mij en mijn ouders’ zouden kiezen. Dit hadden wij verwacht omdat je elke dag wordt beïnvloed als je bij je ouders bent, en dan neem je ook automatisch dingen van hen over omdat ze je voorbeeld zijn.

Hier vinden we het wel bijzonder dat veel mensen voor nee hebben gekozen. Veel mensen vinden het niet verkeerd, wat we al helemaal raar vonden omdat deze mensen het waarschijnlijk niet door zullen hebben wanneer de ander ‘geef’ of ‘min’ Frysk spreekt. Ook veel mensen zeggen dat elk dialect weer anders is, en deze mensen weten dus waarschijnlijk ook niet wanneer iets goed of niet goed is.

Wij vinden het beide mooi om te zien dat de meeste mensen zeggen dat ze het belangrijk vinden om hun kinderen de Friese taal meegeven. Wat we jammer vinden is dat er toch een kwart van de mensen vinden dat de Nederlandse taal belangrijker is. Je kunt je kind prima Fries en Nederlands meegeven en dat zouden we ook een stuk mooier vinden.

Tussenconclusie In dit onderzoek hadden we te maken met veel jongeren, en wat we mooi vinden om te zien is dat ze de Friese taal wel graag willen doorgeven. Veel mensen vinden dat ze goed Fries spreken, maar er waren ook wel veel die later aangaven dat ze toch wel Nederlandse woorden gebruikten. Men geeft ook aan dat ze het niet storend vinden als iemand een ander soort Fries spreekt, maar heel vaak wordt een ander soort Fries maar klakkeloos aangenomen en denkt men dat het wel goed zal zijn.

Uitkomst van het derde onderzoek In het derde onderzoek kijken we naar de verschillen bij vier leeftijdsgroepen in het horen van ‘’Min Frysk” en ook of men het belangrijk vindt om een Friestalige omroep te hebben. Er volgen nu eerst drie cirkeldiagrammen met algemene gegevens. Daarna gaan we verder met de informatie die we eigenlijk nodig hebben. Ook dit onderzoek is weer indicatief omdat het in de regio Drachten is uitgevoerd.

Vindt u dat u goed Fries spreekt? Leeftijd 10 - 20 20 - 40 40 - 65 65+

1 = zeer goed 4 3 4 5

2 6 5 6 5

3 6 3 4 2

4 0 1 1 0

5 = zeer slecht 0 1 0 0

Hier zien we dat eigenlijk iedereen van zichzelf vindt dat hij/zij goed Fries spreekt. Wij vinden dit vrij bijzonder en gaan kijken of deze mensen ook zo goed Fries spreken, dat ze de fouten zullen herkennen in het videofragment. Dit zegt de geïnterviewde: It hat ek te meitsen mei dot we vorig jier it NK organisere koenen jirre en dot hat toch wol yn grutte impact hoarn op de minsken die toen west binne te sjin en die no sein ha van he jongens dot lieket mie mooi ta wij wolle ek ien keer mei dwan. Dus wy hien ien behoorlijke wachtlijst iene organisatie. Interviewer: Mei de dielnimmers Geïnterviewde: Mei deelnimmers ja ja. We sitte nou op ien 140 starts harre we op papier stean, dus er is aardig wot deelname. Vindt u dat de geïnterviewde goed Fries spreekt? Leeftijd 10 - 20 20 - 40 40 - 65 65+

1 = zeer goed 4 2 0 0

2 6 5 5 2

3 6 4 3 2

4 0 2 2 5

5 = zeer slecht 0 0 5 3

Hier komen we meteen al uit bij wat we hadden gedacht. Onze verwachting was dat de 4065 jarigen en de 65 +ers het ‘min Frysk’ eerder zouden herkennen en dat klopt, want in de rij van het cijfer 5 zijn er acht personen die dit Fries zeer slecht vonden, en die acht komen uit de groepen 40-65 en 65+. Wij vinden het wel bijzonder dat de eerste twee leeftijdscategorieën het Fries van de geïnterviewde zeer goed of goed vonden. Het lijkt er hier dus toch op dat er wel verschillen zijn in het Fries van jongeren en het Fries van ouderen.

Vindt u dat de mensen van Omrop Fryslân goed Fries spreken? Leeftijd 10 - 20 20 - 40 40 - 65

1 = zeer goed 8 7 7

2 2 5 6

3 6 1 2

4 0 0 0

5 = zeer slecht 0 0 0

65+

Hier is eigenlijk iedereen het wel met elkaar eens. De mensen van Omrop Fryslan spreken wel goed Fries volgens de meesten. Veel mensen herkennen het echte Fries tegenwoordig niet meer, en die mensen denken dat het Fries van Omrop Fryslan “geef Frysk” is. Dus je kunt er hier niet helemaal op vertrouwen dat de mensen hier hebben gelet op eventuele fouten. Vindt u het van belang dat er een Friestalige omroep is? Leeftijd 10 - 20 20 - 40 40 - 65 65+

Ja 6 9 13 12

Nee 10 4 2 0

We hadden hier gedacht dat de jongeren het allemaal niet belangrijk zouden vinden om een Friestalige omroep te hebben, maar dat viel ons nog mee. We hadden ook verwacht dat de 65+ers het allemaal belangrijk zouden vinden, en dat klopt. Als je naar de hele tabel kijkt, vinden de meeste mensen het belangrijk dat er een Friestalige omroep is. Hoe vaak kijkt u naar Omrop Fryslân? Leeftijd 10 - 20 20 - 40 40 - 65 65+

1 = vaak 0 0 1 10

2 1 1 5 0

3 0 1 4 2

4 6 5 2 0

5 = nooit 9 6 3 0

De eerste twee leeftijdsgroepen vinden het belangrijk dat er een Friestalige omroep is, maar kijken er bijna nooit tot nooit naar. Dus hoe belangrijk vinden ze het dan eigenlijk? Wat we niet gedacht hadden was dat de leeftijdsgroep 40-65 zo verdeeld zou zijn. Aan het aantal 65+ers kun je zien dat ze het wel belangrijk vinden dat onze Friestalige omroep er is, de meesten kijken elke dag naar Omrop Fryslân.

Conclusie Wat we ook al zeiden in onze tussenconclusie is dat er wel veel verklaringen zijn voor veranderingen in de Friese taal. De status van de Friese taal is ook veranderd. Tegenwoordig hebben we het recht wel om ons te verdedigen in het Fries, maar de rechters proberen er wel onderuit te komen door de rechtzaak plaats te laten vinden buiten Friesland. De conclusie uit het tweede deel van ons onderzoek is dat vrijwel iedereen vindt dat hij of zij goed Fries spreekt. Bijna iedereen wil ook dat de Friese taal blijft bestaan. Wat ook opviel is dat er veel meer mensen Fries schrijven, maar dit Fries is dan meer op social media en dit zit dan ook vol spelling- en taalfouten. We hebben ook een geluidsfragment aan mensen laten horen en het viel op dat de mensen in de leeftijdscategorie van 40 tot 65+ het ‘min Frysk’ wel horen, maar de mensen in de leeftijdcategorie 10 tot 40 hoorden dit niet. Iedereen vindt wel dat de mensen van Omrop Fryslân goed Fries spreken. Over de vraag of de Friestalige omroep van belang is, was er ook een duidelijk verschil. De mensen in de leeftijdscategorie van 10 tot 40 vonden het minder van belang dan de mensen in de leeftijdscategorie van 40 tot 65+. Dit komt waarschijnlijk ook omdat de mensen in de categorie 40 tot 65+ heel vaak of elke dag naar Omrop Fryslân kijken. Onze verwachting kwam dus uit. Oudere mensen vinden de Friese

taal erg belangrijk en willen ook dat deze blijft bestaan. Jongeren vinden de Friese taal ook belangrijk, maar ze hebben het niet snel door als er veel fouten in de Friese taal zitten. Gelukkig willen ze de Friese taal later wel doorgeven aan hun kinderen. “Wy leve yn een wereld wêr sokke dingen gebeure” Wij denken dat er in de toekomst veel meer van zulke taal- en spellingfouten voor gaan komen. Dit komt door de invloeden van social media en veel jongeren storen zich niet aan de taal- en spellingfouten in de Friese taal. En deze jongeren zijn de toekomst.

Nawoord Ons onderzoek ging vrij gemakkelijk, we zijn niet tegen veel grote missers aangelopen. Voor het eerste deel van ons profielwerkstuk zijn wij naar de Fryske Akademy in Leeuwarden geweest (tip van meneer Hemmes). En voor het tweede deel van ons profielwerkstuk waren we vooral afhankelijk van de reacties van Friezen. Dat is ook vrij vlot gegaan. Af en toe hing het even vast door de omstandigheden, maar vaak herpakten we ons weer en dan ging het ook wel weer goed. De samenwerking verliep goed, we hadden duidelijke afspraken over wie wat deed en wanneer het af moest zijn. En als we er niet uit kwamen, hielpen we elkaar even en dan kwam het meestal wel weer goed. Wij willen op deze manier ook meneer Hemmes bedanken voor alle hulp en krantenberichten, teksten en tabellen. Daar hebben we veel aan gehad. Ook kregen we iedere keer duidelijk advies waar we wat mee konden. Ons PWS was een leuke uitdaging, maar we zijn nu ook blij dat het achter de rug is.

Logboek Wie? Marco en Laura Marco en Laura Marco en Laura Marco Marco Marco en Laura Laura

Wat? Pws dagen Begin PWS Gesprek meneer Hemmes Voorwoord schrijven informatie opzoeken informatie opzoeken informatie opzoeken + logboek maken

Wanneer? vorig schooljaar 18 augustus 8 september 9 september 15 september 16 september 12 september

Hoelang? 20 uur 4 uur 1 uur 1 uur 1 uur 1,5 uur 1,5 uur

Marco Laura Marco

Informatie opzoeken Informatie opzoeken Informatie opzoeken + gesprek meneer Hemmes Informatie opzoeken + gesprek meneer

26 september 26 september 29 september

2 uur 2 uur 3 uur

29 september

3 uur

Laura

Hemmes Interviewvragen bedenken

4 oktober

2 uur

Marco Naar de Fryske Akademie Laura Naar de Fryske Akademie Laura en Marco Enquêtevragen bedenken

20 oktober 20 oktober 26 oktober

5 uur 5 uur 1 uur

Laura en Marco Informatie Fryske Akademie verwerken

26 oktober

2,5 uur

Laura en Marco Informatie Fryske Akademie verwerken Laura en Marco hoofdvraag 1 uitwerken

5 november 6 november

4 uur 7 uur

Marco Laura Laura Marco Marco en Laura Laura Marco en Laura Laura Marco Marco en Laura Marco Laura Laura Marco en Laura

11 november 17 november 29 november 29 november 29 november 1 december 1 december 4 december 11 december 15 december 16 december 17 december 18 december 18 december

4 uur 3 uur 2 uur 1 uur 1 uur 0,5 uur 0,5 uur 1 uur 0,5 uur 0,5 uur 1,5 uur 0,5 uur 0,5 uur 1 uur

Mestsilozaak toevoegen Enquête maken en luisterfragment opzoeken Tabellen invoegen Geluidsfragment zoeken Verklaringen maken bij de tabellen Tussenconclusie maken Gesprek meneer Hemmes Tweede enquête maken Uitkomst enquête in Google Drive zetten Gesprek meneer Hemmes Verklaringen bij tabellen maken Werkplan uittypen Conclusie maken Spelling en interpunctie

Bronvermelding Een groot gedeelte van de deelvraag: wat zijn de veranderingen in de Friese taal in de afgelopen 5 tot 10 jaar, hebben wij te danken aan Edwin Klinkenberg en Nika Stefan van de Fryske Akademy. Wij hebben ook nog een aantal dingen op internet gevonden. Daarvan zijn de volgende links: http://www.kennislink.nl/publicaties/toen-het-fries-nog-op-het-engels-leek Gepubliceerd op: 18 december 2008 Geschreven door: Mathilde Jansen Gebruikt bij: - In welke richting gaat de Friese taal - Het Fries als taalfamilie http://www.friesland-post.nl/friese-taal-krijgt-officiele-spellingchecker/ Gepubliceerd op: 13 oktober 2014 Geschreven door: de redactie van Friesland-post.nl Gebruikt bij: vernieuwing van de spelling http://www.11en30.nu/de-canon-vensters/het-fries Gepubliceerd op: Onbekende datum Geschreven door: 11en30.nu Gebruikt voor: meerdere onderwerpen van deelvraag 1 http://www.telegraaf.nl/binnenland/24513115/__Fries_in_vertaaldienst__.html Gepubliceerd op: 19 september 2015 Geschreven door: Onbekend Gebruikt voor: Fries in Google translate http://www.lc.nl/friesland/drama-mestsilo-vraagt-om-friese-rechter-18940533.html Gepubliceerd op: 8 augustus 2015 Geschreven door: Onbekend Gebruikt voor: drama rechtszaak mestsilo makkinga https://www.knaw.nl/nl/actueel/nieuws/fryske-akademy-ontwikkelt-woordenlijst-friesevoorkeurspelling Gepubliceerd op: 31 oktober 2014 Geschreven door: Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Gebruikt voor: vernieuwing van de spelling https://nl.wikipedia.org/wiki/Fryske_Akademy Gepubliceerd op: 16 december 2014 Geschreven door: Onbekend Gebruikt voor: informatie over de Fryske Akademy http://www.kennislink.nl/publicaties/het-fries-als-taalfamilie Gepubliceerd op: 27 januari 2010 Geschreven door: Mathilde Jansen Gebruikt voor: Het Fries als taalfamilie

Werkplan Hoofdvraag: Hoe ziet de toekomst van de Friese taal eruit? Deelvragen: Fries en de politiek Ontwikkelingen in de Friese taal Wat vinden mensen van de ontwikkelingen (onderzoek) Geluidfragment (onderzoek) Hypothese: Wij verwachten dat de Friese taal heel erg vernederlandst en dat mensen geen waarde hechten aan de Friese taal. Wij denken dat de ontwikkelingen vooral jongeren niet storen, ouderen wel. Werkwijze: Google Drive Informatiebronnen: De Fryske Akademy, internet, Friese mensen op straat. Taakverdeling: Marco: Inleiding maken, conclusies uit de enquĂŞtes trekken, informatie over de Fryske Akademy opzoeken. Laura: Werkplan maken, EnquĂŞtes maken, afspraak Fryske Akademy maken, conclusie, tussenconclusie