Profielwerkstuk van Sake Antonides
AdBlue
School: Dockinga College te Dokkum, afdeling havo/vwo Datum: 14 februari 2017 Begeleider: Y. Bartholomeus Klas: 5vb
Inhoudsopgave Voorwoord
Blz. 2
Inleiding
Blz. 3
Hoofdstuk 1: wat is AdBlue?
Blz. 4
Hoofdstuk 2: geschiedenis van AdBlue
Blz. 5 t/m 6
Hoofdstuk 3: AdBlue in het nieuws
Blz. 7 t/m 8
Hoofdstuk 4: hoe werkt AdBlue?
Blz. 9 t/m 11
Hoofdstuk 5: wat wil ik onderzoeken?
Blz. 12 t/m 13
Hoofdstuk 6: de proef
Blz. 14 t/m 17
Evaluatie en aanbevelingen
Blz. 18 t/m 19
Verwijzing van de afbeeldingen
Blz. 20
Literatuurlijst
Blz. 21
Bijlagen
Blz. 22 t/m 28
Logboek
Blz. 29 t/m 37
1
Voorwoord Het idee om dit profielwerkstuk over AdBlue te doen kreeg ik in 2015. Mijn vader had voor zijn boerenbedrijf een nieuwe machine gekocht. Naast deze machine stond er in de werkplaats van Broekens mechanisatie een trekker met een blauwe tankdop bij de dieseltank. Dit wekte mijn interesse, waardoor ik ging vragen wat daar in moest. Dit was AdBlue. Toen er voor de zomervakantie een onderwerp voor het PWS moest worden gekozen was de keuze al snel gemaakt, mede door het feit dat mijn vader toen had geĂŻnvesteerd in een machine die ook gebruik maakte van AdBlue. Tijdens het schrijven van dit profielwerkstuk had ik op verschillende fronten hulp nodig. Ik wil mijn begeleidster, mevrouw Bartholomeus, bedanken voor haar hulp. Ook wil ik Marja, de technische onderwijsassistente, bedanken voor haar hulp bij het uitvoeren van een proef. Ten slotte wil ik Broekens Mechanisatie, en dan met name Renze Broekens, bedanken voor het beschikbaar stellen van trekkers waarbij ik een proef mocht uitvoeren.
2
Inleiding Dit profielwerkstuk gaat over AdBlue. Nieuw gefabriceerde voertuigen moeten zich steeds aan strengere emissieregels houden. Doordat er steeds nieuwe manieren werden ontwikkeld om emissie terug te dringen, kwam men voor het terugdringen van de emissie van stikstofoxiden met het middel AdBlue. Mede door het feit dat ik geïnteresseerd ben in scheikundige reacties, heb ik dit onderwerp gekozen. Daarnaast wilde ik graag meer weten over de werking van AdBlue. Doordat AdBlue vrij recent is ontwikkeld, zijn de bronnen waarvan ik gebruik heb gemaakt vooral internetbronnen. Deze heb ik gebruikt bij het literatuuronderzoek. Zo kwam ik ook te weten dat het dieselschandaal van Volkswagen in verband staat met AdBlue. Dit wekte bij mij de vraag op: “hoeveel verschil maakt AdBlue”. Dit kon worden onderzocht met een reagens in combinatie met een ijkreeks. Helaas is het reagens nogal prijzig. Hierdoor kon de proef die bij deze vraag hoort niet worden uitgevoerd. Dus kwam er een vraag die wel kon worden beantwoord met een proef: “maakt AdBlue verschil”. Hier heb ik onderzoek naar gedaan met een proef bij twee trekkers.
3
Wat is AdBlue? Wat is AdBlue? De vloeistof zelf is een ureumoplossing in gedemineraliseerd water die voor 32.5% uit ureum bestaat. Dit ureum bestaat uit stikstofhoudende organische verbindingen en heeft als molecuulformule CH4N2O. Dit ureum kom je ook wel tegen in bepaalde meststoffen voor planten en is bij de mens een afvalstof uit de lever. De molecuulformule van AdBlue is eigenlijk dezelfde als die van ureum maar dan in oplossing. AdBlue is een handelsnaam van de Duitse automobielindustriefederatie VDA; Verband Der Automobilindustrie. AdBlue staat ook wel bekend als AUS32, wat Aqueous Urea Solution betekent. Waarbij de 32 staat voor het percentage ureum. Bij maritieme en industriĂŤle toepassingen gebruikt men ook een ureumoplossing. Die oplossing staat beter bekend als AUS40, dus met 40% ureum. Het lijkt veel op AdBlue maar wordt niet zo genoemd. AdBlue heeft als doel om uitlaatgassen schoner te maken en zet dus schadelijke stoffen om in minder/niet schadelijke stoffen. AdBlue is ontwikkeld zodat verbrandingsmotoren aan bepaalde emissie wetten voldoen, genaamd de Europese emissiestandaard. Het draait met AdBlue om de NOx-uitstoot. En dus om het verminderen van de uitstoot van deze schadelijke stikstofoxiden.
67.5% Water structuurformule
AdBlue
32.5%
Ureum structuurformule
4
Geschiedenis van AdBlue In de jaren ‘70 reden mensen met zeer rijke brandstofmengsels in hun auto. Dan stond de aanwezigheid van hoog vermogen en goede rijeigenschappen vast. Maar het rijden met die rijke brandstofmengsels had consequenties. Doordat deze mengsels zo rijk waren, kon er voor alle brandstof niet genoeg zuurstof worden aangevoerd om alle brandstof te verbranden. Hierbij was de lambdawaarde (λ, de luchtovermaatfactor) kleiner dan 1. Bij het rijden met zo’n rijk brandstofmengsel komt een deel van de brandstof onverbrand uit de uitlaat. Dit resulteert in een hoge koolstofmonoxide-uitstoot (CO) en een hoge koolwaterstofuitstoot (HC). Deze uitstoot was schadelijk. In 1968 kwamen er in Californië wettelijke eisen voor de samenstelling van uitlaatgassen. Later begonnen ook Duitsland en Frankrijk met het instellen van emissielimieten voor auto’s. De emissielimieten gelden voor nog te produceren of nog te ontwikkelen auto’s. In 1970 werden deze limieten in heel Europa ingesteld. Na vele tussentijdse normen, wetten en richtlijnen kwam er op 1 juli 1992 een nieuw pakket aan regels. Met deze regels nam Europa het voortouw in de wereld. Deze regels stonden bekend onder de naam Euro I. Bij deze regels waren er ook limieten voor de CO- en HC-uitstoot. Hierdoor werden armere brandstofmengsels ontwikkeld. Later kwam in 1996 Euro II, welke strengere limieten hanteerde dan Euro I. Om aan de nieuwe limieten te voldoen werd de verbrandingstemperatuur, naarmate de tijd verstreek, steeds hoger en hoger. Want hoe hoger de ontbrandingstemperatuur, hoe minder CO- en HCuitstoot bij dezelfde hoeveelheid brandstof en zuurstof. Bij Euro I en II golden de eisen voor zowel diesel- als benzineauto’s, bij Euro III, welke in 2000 bekend werd, veranderde dit. Emissiestandaard Datum NOx Dieselmotoren kregen een eigen maatstaaf. July 1992 Naast deze verandering begon men ook Euro I limieten te stellen aan de uitstoot van Jan. 1996 Euro II stikstofoxiden, oftewel NOx (Wat is 1 weergegeven in naastgelegen tabel ). Deze Jan. 2000 0.50 Euro III limiet werd gesteld omdat er werd ontdekt dat stikstofoxiden schadelijk zijn. Want nadat ze Jan. 2005 0.25 Euro IV uit de uitlaat komen vormen ze fotochemische verontreinigingen zoals smog en ozon. Deze Sept. 2009 0.18 Euro V verontreinigingen kunnen bij de mensen Sept. 2014 0.08 Euro VI irritatie opleveren aan de ogen of in de luchtwegen.
Tabel emissiestandaard NOx in gram/kilometer voor
passagiersauto’s met dieselmotor Men kon bij Euro I en Euro II de emissies van CO en HC beperken door een hogere ontbrandingstemperatuur. Maar bij een hogere ontbrandingstemperatuur ontstaan meer stikstofoxiden. En voor deze stikstofoxiden was een limiet ingesteld.
1
https://nl.wikipedia.org/wiki/Europese_emissiestandaard
5
Dit vormde een probleem. Om aan die nieuwe emissie-eis te voldoen maakten fabrikanten zuinigere motoren waarbij het benodigde vermogen wel werd behaald. Ze zorgden voor een zo zuinig mogelijke samenstelling van brandstof, ontbrandingstemperatuur en zuurstof.
Tabel die de onderlinge verschillen van de NOx uitstoot van de emissiewetten weergeeft.
maximale NOx-uitstoot in g/km bij passagiersauto's 1 0,9
NOx-uitstoot in g/km
Maar toen Euro IV zijn intrede maakte moest er iets 0,8 anders aan te pas komen om aan de NOx limiet te voldoen. Er werd gezocht naar manieren om de 0,7 Euro I hoeveelheid NOx die werd uitgestoten te reduceren. 0,6 Euro II Zo kwam men met de EGR-methode en een (beter Euro III ontwikkelde) driewegkatalysator en twee NOx 0,5 reductiekatalysatoren. Bij de EGR-methode (Exhaust Euro IV 0,4 Gas Recirculation, oftewel uitlaatgasrecirculatie) Euro V 0,3 wordt een deel van uitlaatgassen naar de Euro VI verbrandingskamers geleid. De uitlaatgassen worden 0,2 nu gemengd met inkomende lucht. De beschikbare 0,1 zuurstof wordt verdeeld over een grotere hoeveelheid 0 gas. Door de daling van het zuurstofgehalte zal de lambdawaarde ook dalen. De warmte die uit de verbranding ontstaat wordt verspreid over een grotere hoeveelheid gas. Hierdoor is de temperatuur bij de verbranding lager. En aangezien er meer stikstofoxiden worden gevormd naarmate de verbrandingstemperatuur hoger is zullen er minder stikstofoxiden worden uitgestoten. Dit systeem zou het stikstofoxidegehalte met zo’n 30% verlagen. Het nadeel van deze methode is dat er veel roet wordt gevormd. Dit kan worden opgelost met een roetfilter. De uitstoot die na de EGR-methode overblijft kan een behandeling krijgen van de driewegkatalysator of van een NOx-reductiekatalysator. De driewegkatalysator en de NOx-reductiekatalysator worden ook los van de EGR-methode in voertuigen geplaatst. Bij de driewegkatalysator vinden drie reacties plaats, zoals ook is af te leiden in de naam. Een van deze reacties is met NO, een stikstofoxide. Deze reactie is te danken aan het werkzame metaal rhodium welke is verwerkt in de katalysator. 2CO + 2NO ďƒ N2 + 2CO2 Er zijn twee NOx-reductiekatalysatoren. De ene katalysator is de NOx-trap en de andere katalysator is de SCR: Selective Catalytic Reduction. De NOx-trap, ook wel NOx-adsorber genoemd slaat stikstofoxiden op net zoals een spons water opneemt. Als hij vol zit wordt hij gezuiverd met behulp van diesel. Dit systeem komt nog niet veel voor. Het nadeel van dit systeem is dat er meer brandstof wordt verbruikt. Tenslotte komen we dan aan bij de SCR-katalysator. Deze methode om stikstofoxiden af te breken wordt in vele voertuigen gebruikt. Deze manier is zeer effectief en maakt gebruik van een toevoegingsmiddel die ook bekend staat als AdBlue. Dit systeem is ook in voertuigen terug te vinden die moeten voldoen aan de in 2009 bekendgemaakte Euro V. En zo ook bij de in 2015 gelanceerde Euro VI, welke nog lagere waarden hanteert, maakt de SCR-katalysator deel uit bij een groot deel van alle nieuwe dieselvoertuigen. Mede door het feit dat deze methode makkelijk is te combineren met andere manieren. De SCR-katalysator zal samen met zijn AdBlue de komende tijd niet uit beeld verdwijnen.
6
AdBlue in het nieuws sjoemelsoftware Het woord van het jaar. Veel mensen hebben er wel van gehoord: de sjoemelsoftware2. Deze software van bepaalde Volkswagen auto’s zorgde voor een boel ophef. En deze sjoemel-software zat niet alleen in Volkswagens maar ook in andere auto’s die behoren tot het Volkswagen-concern. Ondanks een rapport uit juni 2013 voor de Europese Commissie waarin het risico van manipulerende software en het aanraden van het Joint Research Center om auto’s te testen op de weg bleef men toch gewoon op de testbank testen. En toen kwam de aap uit de mouw. In september 2015 toen er bij een test totaal andere meetresultaten tevoorschijn kwamen dan de door de autoproducent gegeven emissiegegevens. Er bleek dus software in het voertuig te zitten die doorheeft dat het voertuig op een testbank staat. Dit merken deze voertuigen door met name: de temperatuur, dat het stuur niet wordt gebruikt, dat de auto stilstaat ondanks dat de wielen draaien en dat de gps geen contact met de satelliet kan maken omdat hij binnen staat. Hierdoor werd automatisch software gestart die ervoor zorgde dat de uitstoot van NOx behoorlijk werd gereduceerd. Maar ook van CO2. Bij Stappenschema hoe de sjoemelsoftware in sommige van deze auto’s gebruikte Volkswagen AdBlue. werking gaat Er werd dus in het echt veel minder AdBlue bij de uitlaatgassen gespoten dan nodig is voor de beloofde uitstoot. Hierdoor heeft Volkswagen een groot aantal auto’s teruggeroepen en zullen garages ervoor zorgen dat de uitstoot binnen de norm komt. Dit emissieschandaal van Volkswagen wordt ook wel dieselgate genoemd.
AdBlue uitschakelen Ook de nieuwste vrachtwagens en tractoren gebruiken een AdBlue systeem om aan de emissiewetten van Euro VI te voldoen. Vrachtwagens moeten nu met Euro VI 20x zo weinig uitstoten als in Euro I. Er staat in Euro VI dat het rijden met een slecht functionerend of niet functionerend AdBlue systeem niet mag. Alleen dit is moeilijk te achterhalen want je moet een voertuig dan rijdend testen. Zo is het dus ook mogelijk dat je hier onderuit kunt komen. Als je op google zoekt naar: “AdBlue vrachtwagen uitschakelen”3. Krijg je vele resultaten van bedrijven die in staat zijn om dat voor jou te regelen. Dit ‘uitschakelen’ wordt ook wel 2
http://www.nu.nl/volkswagen-schandaal/4131514/moet-weten-dieselschandaal-van-volkswagen.html http://nos.nl/artikel/2059048-volkswagen-11-miljoen-auto-s-hebben-sjoemelsoftware.html http://nos.nl/artikel/2059128-sjoemelsoftware-vw-weet-wanneer-auto-op-rollenbank-staat.html https://nl.wikipedia.org/wiki/Emissieschandaal_Volkswagen 3 http://www.ecosetting.com/nl/diagnose/adblue-uitschakelen/adblue-uitschakelen-hardware-matig http://nos.nl/artikel/2076349-aanpakken-dieselsjoemelaars-nog-niet-zo-makkelijk.html
7
ecotunen genoemd. Je krijgt vele resultaten van bedrijven die software gebruiken zodat er in de cabine wordt aangegeven dat het AdBlue tankje voor 75% vol zit terwijl er in werkelijkheid niks in het tankje zit. Hierdoor is de uitstoot overeen te komen met wat er mocht worden uitgestoten met Euro I. Dus wordt de uitstoot vele malen vergroot. Naast AdBlue laten sommigen de EGR-klep uitschakelen en het roetfilter verwijderen. Ook hierbij wordt de bijbehorende software uitgezet. Deze handelingen worden uitgevoerd omdat er minder onderhoud nodig is en de voertuigen hier voordeliger door rijden.
Een jaar na dieselgate Een jaar na het sjoemelsoftwarefestijn zou gedacht worden dat de dieselauto’s nu wel zullen voldoen aan de uitstootlimieten en dan met name die van NOx. Maar niets is minder waar. Zo produceren alle grote autofabrikanten dieselauto’s die de nieuwe Europese norm (Euro VI) niet halen. Zo is de uitstoot gemiddeld zo’n 14 tot 15 keer zo hoog als de limiet. Het slechtst presteren de auto’s met Fiat motoren. Er werd een overzicht gemaakt van metingen die recent zijn gedaan. In dit overzicht stonden 230 dieselauto’s. Een verbijsterend feit is dat Volkswagen het best scoort. Die stoot “maar” vier keer zoveel uit als is toegestaan. Dit zou dan zijn omdat deze modellen al in productie waren voordat dieselgate voor het licht kwam. Een feit is dat de NOx-limiet nog behoorlijk wordt overschreden4. Tegenwoordig in verhouding meer dan vroeger.
Een vergelijking van de NOx emissies van benzine en dieselauto’s. Deze afbeelding geeft ook goed weer hoeveel de limieten worden overschreden bij dieselauto’s.
4
http://www.trouw.nl/tr/nl/4332/Groen/article/detail/4436855/2016/12/19/Europese-Commissie-en-lidstatenfaalden-voor-en-na-dieselgate.dhtml https://www.nrc.nl/nieuws/2016/09/20/auto-industrie-een-jaar-na-dieselgate-zijn-nog-steeds-veel-nieuwe-autote-vies-4370266-a1522283
8
Hoe werkt AdBlue? Om te beginnen moet je een dieselvoertuig hebben met de volgende componenten:
Een SCR-katalysator, waarvan SCR staat voor Selective Catalytic Reduction. AdBlue verstuiver AdBlue tank AdBlue inspuit regeleenheid
Componenten in een dieselvoertuig
Uit een dieselmotor komen uitlaatgassen. Aan deze uitlaatgassen wordt AdBlue toegevoegd. Door de warmte van de uitlaatgassen verneveld de AdBlue. Vervolgens komt AdBlue samen met de uitlaatgassen bij een menger, om ervoor te zorgen dat de AdBlue en de uitlaatgassen goed met elkaar worden gemengd. Na de menger verschijnt de SCR-katalysator. Maar er gebeurt wat tussen de menger en deze SCR-katalysator. AdBlue wordt daar omgezet in ammoniak (NH3) en koolstofdioxide (CO2). Eerst vindt er een thermolysereactie5 plaats waardoor ureum verandert in ammoniak en isocyaanzuur (HNCO). Vervolgens vindt er nog een reactie plaats en dat gebeurt door hydrolyse6. Vervolgens reageert isocyaanzuur door hydrolyse met water (H2O) uit de uitlaatgassen. Hierdoor ontstaat nog een molecuul ammoniak en koolstofdioxide. (NH2)22CO NH3 + HNCO Ureum naar ammoniak + isocyaanzuur
(NH2)22CO + H2O 2NH3 + CO2
HNCO + H2O NH3 + CO2 Isocyaanzuur + water naar ammoniak + kooldioxide
5 6
Thermolyse: wanneer bij een ontledingsreactie warmte de toegevoerde energie is. Hydrolyse: wanneer bij een ontledingsreactie water de toegevoerde energie is.
9
Reductiemiddel AdBlue
Ammoniak NH3
Weergave hydrolysetraject
Om de thermolyse plaats te laten vinden, wordt alleen AdBlue ingespoten als er voldoende warmte beschikbaar is in het uitlaatgas. De temperatuur van het uitlaatgas wordt daarvoor gemeten met een temperatuur sensor in de uitlaat. Tevens is een goede verdeling en verdamping van belang. Hoe beter en gelijkmatiger de verdeling, des te effectiever is de reductiekatalysator.7 Daarom worden bij tests de eerste paar seconden ook niet meegerekend bij de meting. Na het hydrolysetraject komen we aan bij de SCR-katalysator, het onderdeel waar de hoeveelheid stikstofoxiden (NOx) wordt gereduceerd. De reductiekatalysator kan bestaan uit 1 compartiment of twee aan elkaar vastzittende compartimenten. Koperzeoliet is de coating aan de binnenkant van de katalysator. Dit koperzeoliet speelt een grote rol in de vorm van een enzym8. Het koperzeoliet (Cu-SSZ-13) bevat een koperatoom (Cu). Dit koperatoom bindt met de N en de O van een NO-molecuul. Het koperatoom vormt samen met het Stikstofatoom en het zuurstofatoom een ring. Hierdoor wordt de eerst rechte binding tussen het N- en het Odeeltje kromgetrokken. Daardoor kan het koperatoom een elektron van NO innemen9. Zo kan NO met ammoniak (NH3) reageren. In de katalysator worden vervolgens van de NOxmoleculen de zuurstofatomen onttrokken. Dit betekend dat het O-atoom eraf wordt gehaald. Dit gebeurt doordat NOx, dat bestaat uit NO en NO2, nu beide met ammoniak reageren. Hieruit ontstaat stikstof (N2) en water. Dit zijn de formules: NO + NO2 + 2NH3 2N2 + 3H2O 4NO + 4NH3 + O2 4N2 + 6H2O 6NO2 + 8NH3 7N2 + 12 H2O10
7
http://members.upc.nl/h.hoften9/hoofdstukken/scr_adblue/scr_chemies.html Een enzym is een eiwit, dat een bepaalde reactie versnelt, een katalysator. Een enzym maakt een chemische reactie in of buiten een cel mogelijk of versnelt deze zonder daarbij zelf verbruikt te worden of van samenstelling te veranderen. http://www.ziekdoorvoeding.nl/enzymen.php 9 http://www.c2w.nl/nieuws/zeoliet-speelt-voor-enzym-17895/item17895 10 http://www.iveco.com/uk/press-room/kit/Pages/what_is_adblue.aspx 8
10
De O2 die deel uitmaakt van bovenstaande reactie zit in de uitlaatgassen. Overigens wordt de katalysator niet voor niets selectief 11 genoemd. Dit komt doordat de katalysator gericht de reductie van NOx bevordert.12
deel van een SCR-katalysator
In bovenstaande afbeelding is te zien dat de gele moleculen (NOx) verdwijnen. Ook de gele stipjes, die ammoniak moeten voorstellen, verdwijnen. Beide worden dus omgezet.
Kort samengevat. Bij de uitlaatgassen van de motor wordt, nadat deze uitlaatgassen door het deeltjesfilter zijn gegaan, AdBlue gespoten. Dit verandert in ammoniak en koolstofdioxide nadat de uitlaatgassen en AdBlue door de voor de SCR-katalysator liggende menger zijn getransporteerd. De Schematische weergave van wat er gebeurt met de uitlaatgassen ammoniak wordt na verschillende reacties in de SCR-katalysator omgezet in isocyaanzuur. Dit isocyaanzuur reageert met in de uitlaat zittende watermoleculen wederom tot een ammoniak- en een koolstofdioxidedeeltje. Met de ontstane ammoniakmoleculen reageren de stikstofoxiden tot zuurstof en stikstof, die de uitlaat uitgaan.
11 12
Selectief: een selectief reagens toont slechts weinig verschillende stoffen aan https://nl.wikipedia.org/wiki/Selectieve_katalytische_reductie
11
Wat wil ik onderzoeken? Toen ik wist dat mijn onderwerp AdBlue moest zijn, wist ik nog niet wat AdBlue allemaal deed. Eerst ging ik op zoek naar informatie naar de stof en waar het voor diende. Na enig zoekwerk kwam ik erachter dat AdBlue iets moest zijn om de uitstoot te reduceren. Specifiek gezegd; de uitstoot van stikstofoxiden. Ik wou hier natuurlijk meer van weten en naarmate mijn weten over het goedje meer en meer werd kreeg ik al meer ideeën over wat ik wilde onderzoeken. Mijn hoofdvraag luidt: hoeveel verschil maakt AdBlue? Hier wil ik achter komen met behulp van een proefje dat ik ga uitvoeren bij twee trekkers. De ene trekker, een New Holland t6 140, heeft een motor met een AdBlue-systeem. Dus met een SCR-katalysator. De andere trekker, een New Holland t6 020, heeft een soortgelijke motor, maar nu zonder AdBlue systeem. Ik heb veel gezocht naar manieren om stikstofoxiden te meten en naar bedrijven13 om mij te helpen. En na een gesprek met mijn begeleider, mevrouw Bartholomeus, kwamen we ergens terecht op het internet waarin stond dat je stikstofoxiden aan kunt tonen met behulp van het Salzmann reagens14.
New Holland t6020
Het Salzmann reagens is kleurloos en krijgt een roze- of roodachtige kleur als er stikstofoxiden doorheen worden geleid. New Holland t6 140 Dit moest de manier zijn. Helaas zijn de benodigde stoffen voor dit reagens aan de prijzige kant. Hierdoor is het niet mogelijk om met dit reagens een ijkreeks15 te maken. Waarvoor de gegevens door spectrofotometrie, ook wel spectrometrie genoemd, worden verkregen. Spectrometrie is een methode om de concentratie van een bepaalde stof in een monster bepalen. Hierbij wordt de absorptie van zichtbaar licht (VIS = visible) of van ultraviolet licht (uv-licht) gemeten. Bij uv-licht heet dit principe uvspectrometrie en bij zichtbaar licht noemt men dit zichtbaar-lichtspectrometrie16. De manier waarop wordt gemeten is bij beide eigenlijk hetzelfde. In dit geval zou de colorimetriemethode worden toegepast. Hierbij wordt een aantal reageerbuisjes met oplossingen die een verschillende concentratie bevatten gebruikt. De concentratie van de oplossingen is overigens wel bekend. Ook heb je een reageerbuis waarvan de concentratie onbekend is. Vervolgens moeten de oplossingen een voor een in een cuvet17 in de colorimeter worden geplaatst. Daarna analyseert de colorimeter de lichtintensiteit. Er valt dan monochromatisch licht, licht met één golflente oftewel één zuivere kleur, door de cuvet. Dit licht wordt gedeeltelijk door de 13
Het contact met de benaderde bedrijven is in de bijlage weergegeven. Pagina’s 22,23 en 24. Figuren 1 t/m 14. Er staat een afbeelding met algemene informatie over het Salzmann reagens en voor het gebruik van het Salzmann reagens in de bijlage. Pagina 27. Figuur 23. 15 Een ijkreeks, ook wel verdunningsreeks genoemd, is een opeenvolgende reeks van oplossingen van dezelfde stof, maar met telkens een kleinere chemische concentratie. Meestal worden de verdunningsstappen in gelijke mate genomen. https://nl.wikipedia.org/wiki/Verdunningsreeks 16 https://nl.wikipedia.org/wiki/UV/VIS-spectroscopie 17 Er staat een afbeelding van een cuvet in de bijlage. Pagina 25. Figuur 15. 14
12
absorptie
oplossing in de cuvet geabsorbeerd waarna het overige licht in een fotodiode18 valt en deze lichtintensiteit opneemt. Waarop de colorimeter19 de absorptie van de oplossing op het computerscherm weergeeft. De weergeven absorptiewaarden worden vervolgens in een diagram weergegeven. In dit diagram ontstaat een lijn die door alle meetwaarden gaat. Vervolgens kun je de absorptie van een oplossing met onbekende concentratie achterhalen met de colorimeter. diagram uit een willekeurige ijkreeks De achterhaalde absorptiewaarde 1,4 waar de lijn overeenkomt wordt vervolgens 1,2 met de onbekende oplossing vergeleken met de 1 waarden van de 0,8 bekende oplossingen door te kijken waar 0,6 het punt van deze 0,4 waarde overeenkomt 0,2 op de lijn. Nu kun 0 de concentratie 2 4 6 8 10 achterhaald worden. concentratie Zoals te zien is in naastgelegen voorbeelddiagram. Naast de ijkreeks zal er met behulp van het Salzmann reagens, ook wel het Griess reagent20 genoemd, worden aangetoond of AdBlue werkt of niet. Dit zal gebeuren door bij de twee traktoren een bepaalde tijd de uitlaatgassen door het reagens te laten leiden. De proef stopt als er met het oog geen kleurverandering van het reagens meer wordt geconstateerd. De reactie die plaats vindt die voor een rood/roze kleur zorgt: Sulfanilamide + stikstofdioxide ďƒ diazoniumzout Diazoniumzout + N-(naphtyl)ethylenediamine dihydrochloride ďƒ azokleurstof21
18
Een lichtgevoelige diode is afhankelijk van de intensiteit van het invallende licht waardoor hij een elektrisch signaal levert. http://www.betekenis-definitie.nl/Fotodiode 19 Er staat een afbeelding van de colorimeter in de bijlage. Pagina 25. Figuur 17. 20 https://en.wikipedia.org/wiki/Griess_test 21 https://nl.wikipedia.org/wiki/Azoverbinding
Dit molecuul zorgt voor de roze/rode kleur door de azoverbinding. Een azoverbinding heeft als algemene formule de vorm: R-N=N-R. De uiteinden R en R helpen N=N-groep te stabiliseren. Hierdoor zijn azoverbindingen gekleurd, omdat ze vaak zichtbaar licht absorberen.
13
De proef De ijkreeks Ik kon kiezen uit een tweetal ijkreeksen22. Er was een waarbij je gebruik maakt van de computer en een zonder de computer. Mijn keus viel voor de versie met de computer23. Hierbij moest het gehalte van Fe3+ ijzer(III) in een onbekende oplossing worden bepaald met behulp van een ijkreeks en de gemiddelde extinctie coĂŤfficiĂŤnt. Hoe het proefje moet worden uitgevoerd staat in de bijlage. De stoffen die ik nodig had waren Fe3+, KSCN en H2O. Er moesten verschillende concentraties24 worden gemaakt. Elke concentratie bevatte steeds meer Fe3+ in Mol.L-1. De verschillende concentraties werden in een cuvet in de colorimeter geplaatst. Zo zouden alle concentraties een andere waarde Fe3+ moeten hebben. Maar bij mijn reeks ging dit fout. Er kwam bij mij slechts bij twee concentraties een hogere waarde dan 0,00. En 1 van deze waarden klopte niet, de rechter waarde. Want bij een hogere concentratie Fe3+ wordt meer absorptie verwacht. Bij de andere concentraties kreeg ik wel een waarde maar deze waren allen Het diagram die ontstond bij de door mij verworven gegevens. gelijk aan nul. Dus ik heb iets niet goed gedaan of er klopte iets niet aan de apparatuur. Overigens heb ik bij deze reeks ook niet het gehalte Fe3+ van de onbekende oplossing bepaald, wat overigens wel het doel was... Maar gelukkig heeft Marja, de technische onderwijsassistente op het Dockinga College door wie ik bij de proef werd geholpen, de ijkreeks nog een keer herhaald met ietwat andere concentraties. Dit keer verschenen er bij de concentraties25 wel waarden. Een van deze waarden week af. Ook heeft Marja het gehalte Fe3+ van de onbekende oplossing bepaald. Het diagram die ontstond bij de door Marja verworven gegevens.
22
De practicabladen van beide ijkreeksen staan in de bijlage. Pagina 26. Figuren 19,20,21 en 22. Het beeld tijdens de ijkreeks is weergegeven in de bijlage. Pagina 25. Figuur 16. 24 De opstelling voor het maken van de verschillende concentraties is afgebeeld in een foto in de bijlage. Pagina 25. Figuur 18. 25 De gegevens van de grafiek bij de ijkreeks van mij en bij de ijkreeks van Marja staan in de tabellen in de bijlage. Pagina 25. Tabel 1 en 2. 23
14
Hiernaast is te zien (in de rode cirkel) waar de onbekende concentratie qua Fe3+ waarde in het diagram overeenkomt met de gegevens van de bekende concentraties. Volgens het diagram heeft de onbekende oplossing een absorptie van 0.07. Hierbij geeft de ijkreeks een waarde van 4.610 concentratie Fe3+ in mg/L-1. Hiermee komen we tot de conclusie dat de onbekende oplossing een concentratie Fe3+ in mg/L-1 heeft van 4.610.
De diagram bij de gegevens van Marja waarin de onbekende oplossing is weergegeven.
AdBlue aantonen Doordat het nu niet mogelijk is om met spectrometrie gegevens in de vorm van cijfers te verkrijgen, wordt mijn hoofdvraag of onderzoeksvraag veranderd van: “hoeveel verschil maakt AdBlue?” naar: “maakt AdBlue verschil?”. Want wanneer je gegevens hebt in de vorm van cijfers kun je het verschil geven. Dit kan niet, zoals de proef nu wordt uitgevoerd, met het blote oog. Alleen het verschil in tijd kan worden gegeven. De tijd die het reagens nodig heeft om te veranderen van kleur (totdat de vloeistof niet verder verandert van kleur) kun je van meerdere voertuigen vergelijken. Zo druk je het verschil dat AdBlue maakt uit in tijd.
Het experiment Het aantonen van AdBlue Met behulp van het Salzmann reagens ga je onderzoeken of AdBlue wel Inleiding of niet werkt. Het Salzmann reagens slaat om in kleur na een bepaalde hoeveelheid stikstofoxiden. Zo kom je erachter door welk voertuig de meeste stikstofoxiden worden uitgestoten en kan er een verband worden gelegd tussen AdBlue en de kleur van het Salzmann reagens. Onderzoeksvraag Maakt AdBlue verschil?
15
Hypothese
Ik verwacht dat de duur van het omslaan in kleur van het reagens bij de trekker met AdBlue-systeem langer duurt. Dit wordt door mij verwacht omdat AdBlue ontwikkeld is om te zorgen dat er minder stikstofoxiden worden uitgestoten.
Materiaal en methode26
Wat heb je nodig voor deze proef:
Twee voertuigen (in mijn geval twee trekkers) waarvan de een AdBlue-systeem heeft en de ander niet. Qua motor en motorvermogen moeten zij zo weinig mogelijk van elkaar verschillen. Het liefst gelijke motoren. Een trechter Een (forse) tuinslang Een petfles Twee slangklemmen Een slangkoppeling met twee rubberringen om de slang waterdicht aan de petfles te bevestigen Een liter Salzmann reagens (sulfanilzuuroplossing + N-(naphthyl)ethylenediamine dihydrochloride) Een camera of stopwatch Een litermaat
De gebruikte materialen zijn afgebeeld in de bijlage. Pagina 27. Figuren 23 t/m 31.
Hoe de proef is uitgevoerd: Stap 1: Je maakt met de bovenstaande materialen een instrument waarmee je de uitlaatgassen naar de petfles geleid. Je bevestigt de tuinslang aan de trechter en de petfles. Bij de petfles moet de slang zo dicht mogelijk bij de bodem worden bevestigd. Dit zodat uitlaatgassen zoveel mogelijk door het reagens worden geleid.
Het bij de proef gebruikte instrument
Stap 2: Als je op locatie bent laat je het voertuig met AdBlue 5 minuten warmlopen. Stap 3: Je maakt nu 400ml Salzmann reagens met behulp van de litermaat door 4 zakjes (van 0.005g) N-(naphthyl)ethylenediamine dihydrochloride) bij 400 ml sulfanilzuuroplossing te voegen. Stap 4: Je giet 400ml Salzmann reagens in de petfles. Waarna je direct27 26
De hulpbron bij de proef staat in de bijlage. Pagina 28. Figuren 32,33 en 34.
16
de trechter tegen de uitlaat houdt en de tijd begint bij te houden. (als je een camera gebruikt kan de tijd van het uitvoeren van de proef ook naderhand worden bepaald) Stap 5: Als de oplossing na een tijdje is veranderd van kleur en niet verder verandert, stop je de tijd en haal je de trechter van de uitlaat. (De overgebleven vloeistof kan door gootsteen. Je moet wel even goed naspoelen met water). Stap 6: Je herhaalt stap 2 t/m 5 bij het vergelijkbare voertuig zonder AdBlue. Stap 7: Je vergelijkt de door de stopwatch of camera verkregen tijden en geeft een conclusie. Resultaten
Bij beide trekkers veranderde de kleur. Overigens verschilden de kleuren wel. Het ene reagens, van de trekker met AdBlue, werd paars. Het reagens bij de trekker zonder AdBlue keer werd meer roze tot roodkleurig. De tijd werd gestopt nadat er geen verdere verandering van kleur werd waargenomen. Bij de trekker met AdBlue werd er geen kleurverandering meer geconstateerd na 2 minuten en 31 seconden. Bij de trekker zonder werd er geen kleurverandering meer geconstateerd na 1 minuut en 39 seconden. Dit is een aanzienlijk verschil. Tijd van de trekker met AdBlue Tijd van de trekker zonder AdBlue
Conclusie
Kleur van het reagens na de proef bij de trekker zonder AdBlue
Kleur van het reagens na de proef bij de trekker met AdBlue
2 minuten en 31 seconden 1 minuut en 39 seconden
Het Salzmann reagens slaat bij de ene trekker sneller om doordat deze trekker geen AdBlue gebruikt. Hiermee wordt mijn hypothese bevestigd.
Van deze proef is een filmpje gemaakt dat te zien is op YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=65txtkScqk8&t=10s
27
Hoe korter de tijd tussen het maken van het reagens en het uitvoeren van de proef, des te nauwkeuriger is het resultaat. Want het Salzmann reagens heeft een beperkte houdbaarheid.
17
Evaluatie en aanbevelingen Het profielwerkstuk ging gemakkelijk van start. Oppervlakkige informatie was voor dit onderwerp eenvoudig te vinden, want het onderwerp is zeer actueel. Men heeft het nodig voor haar voertuigen en wil alleen de ditjes en datjes weten over AdBlue. Deze informatie staat op de site van elk bedrijf die deze vloeistof verkoopt. Maar wil je eenmaal wat specifiekere informatie vinden dan wordt het al gauw lastiger. Ik wou er graag achter komen wat voor verschil AdBlue maakt. Er wordt vervolgens begonnen met zoeken naar instanties die jou kunnen helpen met een proef. Apparatuur voor de detectie van stikstofoxiden heeft niet elk auto- of trekkerbedrijf. Ook bij Van Hall Larenstein was een proef bij mijn onderzoeksvraag “hoeveel verschil maakt AdBlue” niet mogelijk. Waarna ik vervolgens ben gaan zoeken op het internet. Dit heeft veel tijd ingenomen was niet effectief. Ik werd steeds afgewezen en uiteindelijk doorverwezen naar het bedrijf waar ik begonnen was met vragen naar een mogelijkheid voor een proef. Vervolgens kwam mevrouw Bartholomeus het Salzmann reagens tegen. Omdat dit reagens duur is werd dit proefje gedaan zonder ijkreeks. Waardoor de onderzoeksvraag veranderde naar “maakt AdBlue verschil”. Wel is er door mij een ijkreeks uitgevoerd. Het proefje bij de twee trekkers toonde genoeg aan hoeveel verschil AdBlue maakt. Het verschil werd uitgedrukt in tijd. Dit verschil werd geconstateerd met het blote oog, hierdoor is dit resultaat niet heel nauwkeurig. Wat ik had gedaan als ik de proef opnieuw kon doen en de kosten geen rol speelden:
Meer Salzmann reagens gebruiken voor een duidelijker verschil. Want hoe meer Salzmann reagens er gebruikt wordt, des te langer het duurt voordat de stikstofoxiden de verkleuring hebben voltooid en des te duidelijker het verschil tussen wanneer de vloeistof bij het ene voertuig stopt met verkleuren en de vloeistof van het andere voertuig stopt met verkleuren. Je resultaat wordt preciezer. Een manier vinden voor evenredige uitlaatgas toevoer, bij mijn instrument hielden we de trechter niet tegen de uitlaat maar voor de uitlaat. Anders spatte het reagens uit de petfles. Hierdoor kan er een verschil in de hoeveelheid uitlaatgassen van beide trekkers invloed hebben gehad op het resultaat. Zorgen voor betere filmomstandigheden. Bij deze proef maakte ik gebruik van een camera. De proef werd gedaan op twee locaties. Hierdoor was er bij het filmen op de ene locatie een andere lichtinval als op de andere locatie. Dit kan invloed hebben gehad op het determineren van wanneer de vloeistof niet meer verder van kleur veranderde. Instellingen veranderen voor het licht dat de lens van de camera invalt. Zoals te zien zijn de beelden van het bij de proef behorende filmpje ietwat overbelicht. Waardoor het voor de kijker ook moeilijk is te zien hoe en wanneer het reagens aan het verkleuren is. Ook zou ik graag de proef uitvoeren wanneer de trekkers een gelijke tijd met vol vermogen hebben gedraaid. Dit omdat mij is verteld bij Broekens mechanisatie Gorredijk dat AdBlue vooral effect heeft wanneer de motor goed heet is en veel toeren maakt. Zo heb je ook een beter idee hoeveel invloed AdBlue heeft wanneer de trekker daadwerkelijk in gebruik is.
18
En natuurlijk zou het doen van een ijkreeks de proef compleet maken. Er kunnen met de ijkreeks zeer feitelijke resultaten uitkomen. Resultaten die men wel zou willen overnemen.
Wat er bij een vervolgonderzoek kan worden gedaan:
Onderzoeken hoeveel de waarde van de uitstoot van stikstofoxiden van voertuigen van stikstofoxiden die aan verschillende Euro-normen voldoen. Het onderzoeken van de waarde van stikstofoxiden bij verschillende mate vermogen gebruik. Je meet dan de stikstofoxide-uitstoot van het voertuig bij licht werk en zwaar werk. Ook kan er worden gekeken naar het financiële plaatje. Meten hoeveel AdBlue wordt verbruikt en wat hier dan de kosten van zijn. Zo kan er ook worden onderzocht hoeveel het kost om een bepaalde hoeveelheid stikstofoxiden niet uit te stoten.
19
Verwijzing van de afbeeldingen Voorpagina: New Holland trekker: http://agriculture.newholland.com/roi/ie/Content/newT6/t6_Maintenance.html Voorpagina: structuurformule ureum: https://www.studyblue.com/notes/note/n/figuren/deck/2687814 Voorpagina: structuurformule water: https://chemistrylifes.wordpress.com/2015/01/15/water-the-molecule/ Pagina 4: structuurformule H2O: https://www.studyblue.com/notes/note/n/figuren/deck/2687814 Pagina 4: ureum structuurformule: https://www.emaze.com/@AFFZITTC/MolecularShapes Pagina 5: Tabel emissiestandaard NOx in gram/kilometer voor passagiersauto’s met dieselmotor: https://nl.wikipedia.org/wiki/Europese_emissiestandaard Pagina 6: Stappenschema hoe de sjoemelsoftware in werking gaat: http://theconversation.com/the-not-so-invisible-damage-from-vw-diesel-cheat-100million-in-health-costs-48296 Pagina 7: afbeelding 1: http://www.car-engineer.com/fr/le-systeme-de-traitement-desnox-emitec-e-scr/ Pagina 8: Een vergelijking van de NOx emissies van benzine en dieselauto’s. Deze afbeelding geeft ook goed weer hoeveel de limieten worden overschreden bij dieselauto’s.: http://federico-valerio.blogspot.nl/2016/12/chi-inquina-le-nostre-citta-nox.html Pagina 9: componenten in een dieselvoertuig: http://www.autolexicon.net/cs/articles/scrselective-catalytic-reduction/cs_scr_002/ Pagina 10: weergave hydrolysetraject: http://members.upc.nl/h.hoften9/hoofdstukken/scr_adblue/scr_chemies.html Pagina 11: deel van een SCR-katalysator: http://members.upc.nl/h.hoften9/hoofdstukken/scr_adblue/scr_chemies.html pagina 11: Schematische weergave van wat er gebeurt met de uitlaatgassen: http://www.bolt25.com/adblue.html Pagina 21: een cuvet: http://www.aljevragen.nl/sk/analyse/ANA169.html
20
Literatuurlijst Betekenis-definitie.nl, definitie fotodiode, z.j. , http://www.betekenis-definitie.nl/Fotodiode Dijkgraaf, A. zeoliet speelt voor enzym, 13 september 2013, http://www.c2w.nl/nieuws/zeoliet-speelt-voor-enzym-17895/item17895 Ecosetting.com, AdBlue uitschakelen hardware matig Euro 5 + 6 voertuigen voor export, z.j. , http://www.ecosetting.com/nl/diagnose/adblue-uitschakelen/adblue-uitschakelen-hardwarematig Iveco.com, what is AdBlue?, z.j. , http://www.iveco.com/uk/pressroom/kit/Pages/what_is_adblue.aspx Members.upc.nl, chemische werking van AdBlue, z.j. , http://members.upc.nl/h.hoften9/hoofdstukken/scr_adblue/scr_chemies.html Nos.nl, aanpakken dieselsjoemelaars nog niet zo makkelijk, 20 december 2015 http://nos.nl/artikel/2076349-aanpakken-dieselsjoemelaars-nog-niet-zo-makkelijk.html Nos.nl, ‘sjoemelsoftware’ VW weet wanneer auto op rollenbank staat, 22 september 2015, http://nos.nl/artikel/2059128-sjoemelsoftware-vw-weet-wanneer-auto-op-rollenbankstaat.html Nos.nl, Volkswagen: 11 miljoen auto’s hebben ‘sjoemelsoftware’, 22 september 2015, http://nos.nl/artikel/2059048-volkswagen-11-miljoen-auto-s-hebben-sjoemelsoftware.html Nrc.nl, een jaar na ‘dieselgate’ zijn nog steeds veel nieuwe auto’s te vies, 20 september 2016, https://www.nrc.nl/nieuws/2016/09/20/auto-industrie-een-jaar-na-dieselgate-zijn-nog-steedsveel-nieuwe-auto-te-vies-4370266-a1522283 Nu.nl, dit moet je weten over het dieselschandaal van volkswagen, 23 september 2015, http://www.nu.nl/volkswagen-schandaal/4131514/moet-weten-dieselschandaal-vanvolkswagen.html Trouw.nl, Europese commissie en lidstaten faalden voor en na dieselgate, 19 december 2016, http://www.trouw.nl/tr/nl/4332/Groen/article/detail/4436855/2016/12/19/EuropeseCommissie-en-lidstaten-faalden-voor-en-na-dieselgate.dhtml Wikipedia.nl, azoverbinding, z.j. , https://nl.wikipedia.org/wiki/Azoverbinding Wikipedia.nl, Europese emissiestandaard, z.j. , https://nl.wikipedia.org/wiki/Europese_emissiestandaard Wikipedia.nl, Griess-test, z.j. , https://en.wikipedia.org/wiki/Griess_test Wikipedia.nl, selectieve katalytische reductie, z.j. , https://nl.wikipedia.org/wiki/Selectieve_katalytische_reductie Wikipedia.nl, UV/VIS-spectroscopie, z.j. , https://nl.wikipedia.org/wiki/UV/VIS-spectroscopie Wikipedia.nl, verdunningsreeks, z.j. , https://nl.wikipedia.org/wiki/Verdunningsreeks Ziekdoorvoeding.nl, wat zijn enzymen?, z.j. , http://www.ziekdoorvoeding.nl/enzymen.php
21
Bijlagen  Benaderde bedrijven
Figuur 1: vraagformulier aan Van Hall Larenstein
Figuur 2: mail met Jelle Nauta van Van Hall Larenstein
Figuur 4: mail van TNO Figuur 3: vraagformulier aan TNO
Figuur 5: mail van OBD-Partner
22
Figuur 6: mail van Smeets Solutions
Figuur 7: mail van RIVM
Figuur 9: contact van Bureau Veritas
Figuur 8: site van Bureau Veritas
23
Figuur 11: contact van KW3
Figuur 10: site van KW3
Figuur 12: site van technisch weekblad. Hiermee contact gehad via de vaste telefoon.
Figuur 14: contact van Broekens BV
Figuur 13: site van Broekens BV
24
 De ijkreeks
Figuur 15: een cuvet
Figuur 16: Het computerscherm bij de proef
Figuur 17: de colorimeter
Tabel 1: de door mij verkregen resultaten bij mijn ijkreeks
Figuur 18: opstelling bij het maken van de verschillende concentraties.
Tabel 2: de door Marja verkregen resultaten bij haar ijkreeks
25
Figuur 19: De niet gebruikte ijkreeks
Figuur 20: Blz. 1 van de gebruikte ijkreeks
Figuur 21: Blz. 2 van de gebruikt ijkreeks
Figuur 22: Blz. 3 van de gebruikte ijkreeks
26
 Het experiment
Figuur 24: De trechter
Figuur 25: Sulfanilzuur oplossing
Figuur 23: informatie over het Salzmann reagens en voor het gebruik van het Salzmann reagens Figuur 26: De litermaat
Figuur 28: De slangkoppeling
Figuur 29: De (forse) tuinslang
Figuur 27: N(naphthyl)ethylenediamine
Figuur 30: De petfles
Figuur 31: De slangenklem
27
Figuur 32: Hulpbron bij het experiment. Blz. 1
Figuur 33: Hulpbron bij het experiment. Blz. 2
Figuur 34: Hulpbron bij het experiment. Blz. 3
28
logboek Datum
Tijd
plaats
Handeling(en)
Evaluatie
afspraken
15 april 2016
½ uur.
Thuis op de laptop
½ uur.
Op school
Het opzetje was snel gemaakt en ik wist goed waarom ik mijn onderwerp heb gekozen. Succesvol gewerkt in deze les voor mijn kunnen.
Een beetje beginnen met informatie opzoeken over mijn onderwerp.
10 mei 2016
Mevrouw Bartholomeus als begeleider gevraagd. Vervolgens een opzetje gemaakt, welke mevrouw Bartholomeus overtuigde mij te begeleiden. Planning gemaakt op school voor de invulling van de overige schoolweken tot de zomervakantie.
18 mei 2016
1 uur.
3 juli 2016
½ uur.
Op school Gesprek gehad met bij lokaal 22 mevr. Bartholomeus over wat er allemaal zal moeten gebeuren voor het onderzoek. Ook hebben we gepraat over een mogelijk experiment. Thuis op de Woord/afbeeldingenspi laptop n gemaakt met AdBlue in het midden.
4 juli 2016
2 uur.
Op school in het practicum lokaal
6 juli 2016
2 uur.
Op school in het practicum lokaal en in de mediatheek
Goed gesprek gehad waarmee ik (nog) meer interesse heb gekregen voor mijn onderwerp. Goede onderdelen gevonden van mijn onderwerp. Gesprek gehad over Nuttige uren PWS-eisen e.d. ook gehad over wat even bezig geweest met een PWS deelvragen/deelonderw inhoudt en wat erpen. voor eisen er zijn en meer. Even met Mevrouw De uren nuttig gesproken in het besteed aan practicumlokaal en mijn daarna in de profielwerkstu mediatheek achter de k en ik weet laptop gewerkt. Ik had goed waar ik informatie opgezocht en mee verder een formulier aan Van moet. Hall Larenstein ingevuld.
Me houden aan de planning en dus vooral bezig met het opzoeken van informatie over mijn onderwerp. Nadenken wat voor mogelijkheden er allemaal zijn voor mijn onderwerp.
Geen.
Deelvragen maken voor je onderwerp.
Ik ga mijn bezigheden opsturen naar Mevrouw Bartholomeus en daarna mijn formulier naar Van Hall Larenstein opsturen voor een practicum.
29
7/8 juli 2016
½ uur.
Thuis op de laptop
13 juli 2016
½ uur.
Thuis op de laptop
2 september 2016
½ uur.
Op school in lokaal 22.
25 september 2016
1 uur.
Thuis op de laptop.
26 september 2016
½ uur.
Thuis op de laptop.
27 september 2016
3 uur.
Op school/in Dokkum/thui s op de laptop
Met Mevrouw gemaild over het invullen van een formulier op het internet naar Van Hall Larenstein voor een proefje dat te maken heeft met AdBlue, bijvoorbeeld wat voor gassen er vrijkomen bij verbranding van diesel met en zonder AdBlue. Er waren meerdere ideeën bedacht. Reactie gekregen van VHL. En daar weer op gereageerd. Ze zouden mij niet kunnen helpen met wat ik in gedachten had te gaan onderzoeken bij VHL. Maar wel met een ander proefje: kijken wat de bestanddelen van AdBlue zijn. Waar ik 23 juli een mailtje over kreeg. Gesprek gehad met Mevrouw gehad over de stand van zaken en wat ik moet doen nu na de zomervakantie. Mijn gegevens weer op orde geholpen en mevrouw gemaild voor een gesprekje, waarna ik zag dat deze al stond ingepland op dinsdag 27 september voor vele leerlingen. Info opgezocht van wat AdBlue daadwerkelijk doet. En logboek bijgewerkt. Ook heb ik een beetje AdBlue uit het vat gehaald om mee te nemen naar school. Eerst een gesprek gehad met mevrouw het eerste uur samen met Douwe en Anne Jan. Later heb ik in Dokkum bij autogarages geïnformeerd voor een uitstoot proef en later op de laptop thuis gekeken naar een mogelijkheid
De tijd puur besteedt voor communicatie.
Kijken of er een overeenkomst kan ontstaan met VHL.
De tijd puur besteedt voor communicatie.
Met Mevrouw kijken of dit een mogelijke stap is in mijn onderzoek.
De tijd besteedt aan “weer op gang helpen”.
Het onderzoek weer in de hoogste versnelling krijgen, zo na de zomervakantie. Op het gesprek wil ik alles bij elkaar hebben wat ik tot nog toe heb gedaan.
Tijd besteedt aan op orde helpen. Dit was zeer nuttig, want ik ben meteen weer meer gemotiveerd om meer tijd aan mijn onderzoek te besteden. Tijd goed besteedt. Ik heb weer meer een beeld wat AdBlue doet. Tijd goed besteedt, want ik ben weer wat wijzer geworden over waar ik een proefje zou moeten uitvoeren met wat ik in
Gesprek met mevrouw over mijn PWS en wat de stand van zaken daarvan zijn. Kijken of TNO reageert op mijn poging tot contact. En kijken of er dan een mogelijkheid is voor een proefje.
30
16 oktober 2016
1 uur.
Thuis op de laptop
18 oktober 2016
2½ uur.
Thuis achter de computer, de laptop is kapot.
25 oktober 2016
½ uur.
Thuis achter de laptop (deze is weer gemaakt) en achter de computer want daar staat de vaste telefoon.
voor de proef met uitstoot, want de garages wisten niets.
gedachten had.
Op internet gekeken naar andere bedrijven die een meting kunnen doen met wat ik wil onderzoeken, vanwege het feit dat TNO mij niet konden helpen. Overigens zal ik TNO nog een keer proberen te vragen voor een experiment door te bellen. Misschien dat dit wel lukt. Achter de computer gekeken en gebeld naar bedrijven die wellicht met mij een proefje willen doen voor mijn PWS. Helaas kon ik niet de juiste personen aan de telefoon krijgen dus zal ik morgen terug moeten bellen of zal ik worden gebeld op mijn mobiele telefoon. Terwijl ik op het internet zat te speuren heb ik ook iets gevonden genaamd een OBD/EOBD systeem. Dit systeem zou data van een auto kunnen weergeven waarvan misschien ook wel de hoeveelheid stikstofoxiden, helaas namen de sites waar ik naartoe belde niet op. Dus zal ik hier morgen ook naartoe moeten bellen. Achter de laptop gemaild naar verschillende bedrijven. (Wat ik 18 oktober had gezegd te doen werd verhinderd) Overigens heb ik snel weer antwoord gekregen en ze zeiden dat hun apparatuur daar niet voor geschikt was. Maar ik ben er heilig van overtuigd dat er een mogelijkheid is met deze apparatuur. Dus zal ik andere bedrijven
Tijd redelijk goed gebruikt. Veel zoekwerk en veel gekeken op sites die mij niet kunnen helpen, maar toch vooruitgegaan met wat ik hiermee wil bereiken. Tijd goed gebruikt want ik heb nieuwe (mogelijke) manieren gevonden voor informatiewinning die speelt bij mijn onderwerp. Helaas trof ik het niet zo met het krijgen van contact met de informatiebronnen.
Kijken of ik TNO kan overhalen mij te helpen en anders een ander bedrijf proberen regelen.
Helaas niet het resultaat verkregen wat ik hoopte en niet veel vooruitgekomen .
Doorgaan met het zoeken voor het meten van stikstofoxiden.
Bellen naar de bedrijven voor informatie en kijken of het OBDsysteem een mogelijkheid voor mij is om achter mijn begeerde data te komen.
31
ook bellen.
8 november 2016
2½ uur.
Thuis achter de laptop, de telefoon en de computer.
10 november 2016
2½ uur.
Thuis achter de laptop en de telefoon
11 november 2016
1½ uur.
Thuis achter de laptop.
15 november 2016
3 uur.
Op school in het practicumlok aal en thuis achter de laptop.
Veel gemaild en informatie gezocht. Helaas was dit na 17;00 dus kon ik niet meer bellen met vele bedrijven die ik wou bellen vanwege sluitingstijden. Verder opgezocht welke auto’s werken met AdBlue. Ook heb ik een aantal PWS -documenten op de ELO bekeken. Gebeld met verschillende bedrijven zoals: Bureau Veritas, TW2 en RIVM. Uiteindelijk werd ik weer doorverwezen naar TNO… dus daar had ik niet zoveel aan. Vervolgens nog bezig geweest met het opzoeken van informatie over de geschiedenis van AdBlue en wat AdBlue nu is om te verwerken in mijn PWS-tekst. Een mailtje gestuurd naar mevrouw Bartholomeus en informatie opgezocht dat ik wil gebruiken in mijn PWS.
Tijd nuttig gebruikt. Helaas kon ik niet geheel doen wat ik van plan was. Maar wel weer opgeschoten met mijn PWS.
Afwachten op antwoorden van de verschillende bedrijven en bellen met bedrijven die ik wou bellen.
Tijd nuttig gebruikt. Want ik weet waar ik nu aan toe ben. En dat is dat ik iets anders moet doen dan zelf een proefje doen bij een bedrijf waarmee ik contact probeer te krijgen via internet.
Ik wil een mailtje gaan sturen naar mevrouw Bartholomeus; hoe nu verder? En meer informatie zoeken over nieuws van AdBlue en geschiedenis van AdBlue e.d.
Tijd nuttig gebruikt. Want ik heb meer informatie vergaard.
Gesprekje gehad met mevrouw Bartholomeus en ik weet nu waarmee ik me bezig moet houden en thuis verder gekeken naar het Salzman-reagens wat mevrouw en ik ontdekt hebben door even kort rond te speuren op het web. Ook hebben we leuke artikelen onder ogen gekregen.
Tijd nuttig gebruikt. Ik weet nu waar ik aan toe ben en wat ik moet gaan doen.
Ik wil een gesprekje met mevrouw Bartholomeus en dan vragen wat voor proefje ik kan doen en in hoeverre je bepaalde informatie van het internet kan gebruiken. Meer informatie zoeken over het Salzman-reagens en hoe ik gas op kan vangen uit een uitlaat. En hoe ik verschillende uitlaatgassen krijg van een motor terwijl AdBlue wordt gebruikt en wanneer niet.
32
16 november 2016
1 uur.
Thuis achter de laptop
21 november 2016
3 uur.
Thuis achter de laptop
22 november 2016
2 uur.
Thuis achter de laptop
24 november 2016
½ uur.
Met de telefoon en achter de laptop.
Beetje rondgekeken op het web naar meer informatie over het Salzman-reagens. Zoals een andere naam voor dit goedje. En waar het uit bestaat. Meer informatie gezocht over het Salzman-reagens. Zo heb ik in een PDF een tabel gevonden over bepaalde waarden dat te maken heeft met het goedje. En gezocht naar iets waarmee ik uitlaatgassen zou kunnen opvangen. En dit heb ik gevonden een zogenaamde Tedlar-bag.
Tijd nuttig gebruikt maar ik ben nog niet klaar met informatie opzoeken over dit reagens. Tijd nuttig gebruikt. Veel informatie gevonden over waarin ik gassen zou kunnen opslaan en veel informatie gevonden weer over het reagens.
Gekeken en gevraagd of onze mengwagen(welke een AdBlue-systeem heeft) zou kunnen lopen zonder en met AdBlue in het AdBluetankje. Helaas krijgt het systeem dan een seintje waardoor het vermogen door systeem wordt verlaagd met een groot percentage. Hierdoor zou het proefje niet de conclusie geven die ik zou willen. Dus heb ik op internet gezocht naar trekkers die hetzelfde zijn maar waarvan de ene een SCR-katalysator heeft en de andere niet. Gebeld met Renze Broekens en gevraagd of hij trekkers heeft waarvan de ene wel en de andere niet die SCR-katalysator heeft. En die heeft hij! Alleen die heb ik pas na 17 december: na de trekkerbeurs in Leeuwarden. En op de laptop nog even informatie opgezocht over deze trekkers.
Tijd nuttig gebruikt. Ik kan weer verder en een manier vinden om ergens goeie machines te regelen die qua motor hetzelfde zijn.
Tijd nuttig gebruikt. Ik heb een mogelijkheid waar ik een proefje kan doen!
Meer informatie zoeken over het Salzman-reagens en kijken hoe ik het beste uitlaatgassen door dit reagens kan leiden. Opzoeken of ik van een machine met een AdBluesysteem gassen kan onttrekken die een AdBluebehandeling hebben ondergaan en die geen AdBluebehandeling hebben ondergaan. Of dat er een andere mogelijkheid zou zijn. Ik zal Renze Broekens bellen van Broekens mechanisatie(hier hebben wij onze trekkers in onderhoud) en vragen of hij trekkers heeft die hebben wat ik nodig heb voor mijn proefje.
Kijken op welke manier ik dit proefje wil uitvoeren en beginnen met schrijven voor het profielwerkstuk
33
2 december 2016
3 uur.
Achter de laptop en op school in het practicumlok aal.
Begonnen met schrijven voor mijn PWS aan het hoofdstuk: was is AdBlue? Ook een ijkreeks gedaan met de hulp van Marja, de computer en de colorimeter.
3 december 2016
7 uur.
Achter de laptop
4 december 2016
5 uur.
Achter de laptop
Verder gegaan met het schrijven voor mijn PWS. Dit keer bezig geweest met de geschiedenis van AdBlue en met AdBlue in het nieuws. Het stukje geschreven over hoe AdBlue in zijn werking gaat.
6 december 2016
4 uur.
Thuis achter de laptop
15 december 2016
½ uur.
Op school in lokaal 16
9 januari 2017
5 uur.
Thuis
Het ijkreeks gedeelte geschreven en geschreven over wat ik als proefje wil doen bij twee trekkers en verder de verwijzingen van afbeeldingen e.d. op orde. Daarna heb ik de proefversie van mijn PWS ingeleverd. Gesprekje gehad met mevrouw Bartholomeus over de proefversie van mijn PWS.
Materialen gezocht voor mijn proefje- “apparaat”. Met het idee van Marja iets in mekaar gezet. En het geheel getest bij een van onze trekkers.
Tijd nuttig besteed. Maar ben er wel achter gekomen dat ik minder tekst kan schrijven in een uur dan ik voor ogen had. Ik kan nu ook een praktisch gedeelte verwerken in mijn proefversie Tijd nuttig besteed. Beide stukjes afgekregen.
Verder met het schrijven van tekst. Onder het kopje: de geschiedenis van AdBlue en AdBlue in het nieuws.
Tijd nuttig besteed. Ook zeer tevreden met dit stuk.
Verder met het schrijven over de ijkreeks die ik heb uitgevoerd en het proefje dat ik wil uitvoeren bij de trekkers van Renze Broekens. Een gesprekje voeren met mevrouw Bartholomeus.
Tijd nuttig besteed. Behoorlijk tevreden met mijn proefversie.
Goede indruk gekregen hoe het ervoor staat met mijn PWS. En ik weet wat ik nog moet doen voor de definitieve versie. Leuk even praktisch bezig geweest met een goed resultaat en ik weet waar ik rekening mee moet houden bij de uitvoering van de echte
Verder met het schrijven van tekst. Onder het kopje: hoe gaat AdBlue in zijn werking.
Contact zoeken met Renze Broekens over hoe en wat. En ook zorgen voor materialen van mijn deel van het proefje.
Mijn zelfgemaakte instrument optimaliseren en een lijst maken van wat ik moet afronden voor de deadline van de inleverdatum.
34
proef.
23 januari 2017
4 uur.
Thuis, in Dokkum en in Blija
Bij de welkoop en de gamma geweest voor onderdelen. Daarna naar Blija geweest voor een ander onderdeel. Nu bleek dat er in Blija nog betere materialen beschikbaar waren. Dus kon ik de onderdelen van de welkoop weer terugbrengen. Het instrument geassembleerd en een lijstje gemaakt van wat er nog moet gebeuren. Bezig geweest met het opzoeken van eisen e.d. voor het PWS. Ook bezig geweest met een practicumverslag. Mijn instrument wederom getest bij de trekker en hij werkt nu een stuk beter dan voorheen door een grotere opening aan de slang. Ook bezig geweest met het aanpassen van tekst in mijn PWS.
24 januari 2017
2 uur.
Thuis achter de laptop
25 januari 2017
3 uur.
Thuis achter de laptop en in de schuur
26 januari 2017
2 uur.
Thuis achter de laptop
Weer bezig geweest met het aanpassen van tekst voor mijn PWS.
27 januari 2017
1 uur.
Thuis achter de laptop en de telefoon
Weer bezig geweest met die tabel en een aantal leuke afbeeldingen gevonden die ik wel kan gebruiken in mijn PWS.
Tijd nuttig gebruikt. Veel gedaan in deze uren.
Zorgen dat ik dat proefje kan uitvoeren bij mechanisatiebedrijf Broekens. En misschien een langere slang voor mijn instrument regelen voor het gebruiksgemak.
Tijd nuttig gebruikt. En weer dichter bij het eindresultaat gekomen. Tijd nuttig gebruikt bij het testen van mijn PWS. Maar het beter maken van de tekst in mijn PWS had stukken productiever gekunt. Niet heel productief bezig geweest. Ik wil een tabel aanpassen aan precies hoe ik hem wil hebben. Ik heb hem nog steeds niet af‌. Het had productiever gekund maar toch wel mooie afbeeldingen gevonden die mooi zijn voor mijn PWS. Ook met Renze Broekens geregeld dat ik 28 januari mijn
Het proefje uitvoeren en de laatste onderdelen van de definitieve versie aanpakken. Proefje uitvoeren en verder gaan met het aanpassen van tekst.
Proefje uitvoeren en de tabel afmaken.
Proefje uitvoeren en die tabel afronden en weer verder met het maken van de definitieve versie van mijn PWS
35
proef kan uitvoeren. 28 januari 2017
6 uur.
Het proefje uitgevoerd bij een trekker in Stiens bij een New Holland t6140 en een proefje uitgevoerd in Gorredijk bij een New Holland t6020. Later die dag van de opgenomen ‘footage’ een mooi filmpje gemaakt met Jacco Rienks.
Tijd nuttig gebruikt en eindelijk het proefje gedaan waar ik zo benieuwd naar was.
Verder met het maken van de definitieve versie van mijn PWS.
5 uur..
Bij Jacco Rienks achter de computer en thuis achter de laptop en in Stiens bij Broekens mechanisatie en in Gorredijk bij Broekens mechanisatie Thuis achter de laptop
29 januari 2017
Vele extra info opgezocht voor het hoofdstuk “geschiedenis van AdBlue”. Ik vond dit hoofdstuk niet mooi. En ben lang bezig geweest met info verzamelen.
Dit hoofdstuk afronden.
30 januari 2017
4 uur.
Thuis achter de laptop
Weer bezig geweest met hoofdstuk “geschiedenis van AdBlue”.
31 januari 2017
3 uur.
Thuis achter de laptop
1 februari 2017
2 uur.
Thuis achter de laptop
Het hoofdstuk “geschiedenis van AdBlue” afgerond. En bezig geweest met “AdBlue in het nieuws”. Dit hoofdstuk afgerond en hierbij twee duidelijke afbeeldingen gevonden.
Tijd nuttig gebruikt. Het duurt lang voordat ik iets op papier had maar wat ik erop schreef voldeed naar mijn gevoel. Tijd nuttig gebruikt. Het valt mij af op welke snelheid ik dit hoofdstuk afrond. Tijd nuttig gebruikt. Tevreden met dit hoofdstuk.
2 februari 2017
5 uur.
Op school in de mediatheek en thuis achter de laptop
Logboek in de mediatheek bijgewerkt en thuis het hoofdstuk “wat wil ik onderzoeken” aangepast en afgerond.
4 februari 2017
4 uur.
Thuis achter de laptop
Bezig geweest met hoofdstuk “de proef”. Voor een groot deel afgekregen.
Tijd nuttig gebruikt. Tevreden met dit hoofdstuk. Tijd nuttig gebruikt tevreden met dit hoofdstuk. Het vinden van bepaalde informatie was wel moeilijk en verwarrend. Tijd nuttig gebruikt maar niet het meest productief.
Dit hoofdstuk afronden.
Verder gaan met “AdBlue in het nieuws”. Dit hoofdstuk wil ik graag uitbreiden. Verder gaan met het verbeteren van andere hoofdstukken. Verder gaan met het verbeteren van andere hoofdstukken.
Verder gaan met dit hoofdstuk en daarna door met andere hoofdstukken.
36
9 februari 2017
5 uur.
Thuis achter de computer. De laptop is stuk.
Weer bezig geweest met hoofdstuk “de proef” en dit hoofdstuk ook afgerond. Een deel moest overnieuw, omdat dit niet op tijd van de laptop was afgehaald. Bezig geweest met de evaluatie, aanbevelingen en voorwoord.
Niet zeer productief, want het opnieuw maken van een deel is niet wat je het liefst doet.
Verder met evaluatie en aanbevelingen.
11 februari 2017
4 uur.
Thuis achter de computer.
Productief bezig geweest voor mijn doen. Goede tekst in 4 uur tijd. Productief bezig geweest. Want er zijn duidelijke foto’s gemaakt en de inleiding is af.
Verder met het op orde krijgen van bijlagen en bezig met de inleiding.
12 februari 2017
4 uur.
Thuis achter de computer en op het erf.
Bezig geweest met het fotograferen van gebruikte onderdelen voor het instrument. Ook de inleiding afgerond.
13 februari 2017
4½ uur.
Thuis achter de computer.
Bijlagen in het PWS gezet. Bijschriften onder afbeeldingen geplaatst afbeelding verwijzing afgerond en kleine details aangepakt.
Productief bezig geweest. De definitieve versie is in het zicht.
14 februari 2017
3 uur.
Thuis achter de computer.
De laatste onderdelen afgerond. Het PWS naar mevrouw Bartholomeus gemaild voor aanmerkingen.
26 februari
2 uur.
Thuis achter de laptop
Het PWS aangepast met de aanmerkingen van mevrouw Bartholomeus.
Goed gewerkt. Het PWS zo goed als afgerond en blij met het resultaat. Het PWS is af.
Totale tijd:
120½ uur.
Bijlagen in het PWS zetten, bijschriften onder afbeelding, bezig met afbeelding verwijzing en bezig met de literatuurlijst. Bezig met afronden van het PWS. Logboek erin zetten. Voorpagina aanpakken. Literatuurlijst afronden. Inhoudsopgave aanpassen. De nog komende aanmerkingen verwerken.
37