Piter jelles impulse kollum pws engagement in kunst bente meijer, marije meijer en darren van rijswi by LC topwerkstukken

15-12-2016

PITER JELLES !MPULSE KOLLUM

Profielwerkstuk engagement in kunst

Bente Meijer, Marije Meijer en Darren van Rijswijk 5 havo

Titelpagina Titel: Engagement in kunst Naam: Bente Meijer(144564), Marije Meijer(144560) en Darren van Rijswijk(144612) Datum: 15-12-2016 Niveau: 5 Havo

Inhoudsopgave Inleiding…………………………………………………………………………………………………………………..........3 Wat is engagement?.............................................................................................................4 Op welke maatschappelijke problemen werd er vooral kritiek geleverd in de 20e eeuw?........................................................................................................................5 Welke kunststromingen waren er voorafgaand aan de tweede helft van de 20e eeuw?................................................................................................................9 Welke kunststromingen ontstonden er in de tweede helft van de 20e eeuw?..................12 Op welke manieren wordt kunst ingezet om op de huidige samenleving te reageren?...17 Conclusie……………………………………………………………………………………………………………………….19 Nawoord………………………………………………………………………………………………………………………..20 Bronnenlijst……………………………………………………………………………………………………………………21 Bijlage……………………………………………………………………………………………………………………………23

Inleiding Voor dit werkstuk wilden we onderzoeken wat de invloed is van engagement in beeldende kunst in de 20e eeuw op de samenleving. We hebben voor dit onderwerp gekozen, omdat we alle drie erg geĂŻnteresseerd zijn in kunst en engagement ons favoriete onderwerp is. Onze hoofdvraag is: Wat is de invloed van engagement in beeldende kunst uit de twintigste eeuw op de samenleving? De deelvragen die we hierbij hebben bedacht zijn: - Op welke maatschappelijke problemen werd er het meeste kritiek geleverd in de tweede helft van de twintigste eeuw? - Welke kunststromingen waren er in de eerste helft van de twintigste eeuw? - Wat is engagement? - Welke kunststromingen ontstonden er in de tweede helft van de twintigste eeuw? - Op welke manier wordt kunst ingezet om op de huidige samenleving te reageren? De vakken die bij dit onderwerp passen zijn kunstgeschiedenis en geschiedenis. We hebben het namelijk over de situatie in de 20e eeuw, zowel op maatschappelijk gebied als in de kunst.

Wat is engagement? In dit verslag gaan we onderzoeken wat de invloed is van geëngageerde kunst uit de 20e eeuw op de samenleving. Om deze vraag te kunnen beantwoorden, is het natuurlijk eerst nodig om te weten wat engagement inhoudt. Engagement is simpel gezegd maatschappelijke betrokkenheid. Wanneer kunst geëngageerd is heeft het werk dus vaak een politieke of sociale boodschap, die meestal als belangrijker wordt beschouwd dan het uiterlijk van het kunstwerk. Dit wordt ook wel conceptuele kunst genoemd. Engagement is niet in alle gevallen kritisch of politiek betrokken, het kan ook een reflectie zijn van de huidige samenleving. Een voorbeeld daarvan is de kunststroming futurisme. Deze kunststroming kwam op in het begin van de 20e eeuw, het begin van het machine tijdperk. Nieuwe technische uitvindingen zoals auto’s hadden zo’n grote invloed op de samenleving, dat futuristen vonden dat machines centraal moesten staan in kunst. Niet alleen beeldende kunst kan geëngageerd zijn, ook films en muziek zijn vaak politiek betrokken. Engagement is dus een weerspiegeling van de huidige maatschappij of politieke situatie, meestal op een kritische manier. Engagement kan zich in bijna alle vormen voordoen, dus zowel in beeldende kust, film, muziek en literatuur.

Op welke maatschappelijke problemen werd er het meeste kritiek geleverd in de 20e eeuw? Om de kunst te begrijpen uit de 20e eeuw, is het nodig om te weten wat er speelde in de maatschappij. Daarom wordt er in deze deelvraag besproken over de grootste maatschappelijke problemen die er waren in de 20e eeuw en de kritiek die daar opgeleverd werd. De kritiek laten we zien door middel van schilderijen van verschillende kunstenaars, films en muziek die in die tijd zijn gemaakt. 1e wereldoorlog (1914-1918) In 1914 brak er een oorlog uit tussen de centralen (Duitsland en Oostenrijk-Hongarije) en de geallieerden (Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland). Het was een oorlog die wel 4 jaar duurde. Het was een oorlog dat zich onderscheidde van eerdere oorlogen door de inzet van de hoeveelheid wapens. Ook raakte de burgerbevolking deze oorlog meer dan ooit. Miljoenen mannen moesten de loopgraven in en de vrouwen werkten in de wapenindustrie. In 1917 sloot Amerika zich aan bij de geallieerden en werd de oorlog nog massaler. In 1918 werd er een wapenstilstand gesloten. Kritiek: Over de eerste wereldoorlog zijn veel schilderijen en spotprenten gemaakt. Een bekende kunstenaar van die tijd is de Duitser Otto Dix. Hij was een soldaat in de eerste wereldoorlog. Er zijn niet veel foto’s gemaakt van soldaten in het slagveld zelf, dus probeerde Dix een beeld te schilderen van hoe het was. Hij wou de lelijkheid van de hele oorlog zien en schilderde dan ook vaak gewonde mensen, verwoeste dorpen en lijken. Dix wou geen mooie tekeningen laten zien, maar hij wou de mensen een echt beeld geven van hoe het was op het slagveld. Zijn schilderijen waren dus voor veel mensen ook een choquerend beeld. Tweede wereldoorlog (1939-1945) Na de 1e wereldoorlog werd Duitsland als hoofdgedachte aangewezen. Duitsland moest herstelbetalingen betalen en grondgebied afgeven. Er was een grote economische crisis door die herstelbetalingen en ontstond er dus ook een grote werkeloosheid. Van deze omstandigheden profiteerde vooral een partij, de NSDAP, onder leiding van Adolf Hitler. Hij beloofde het volk veel werk en in 1933 werd Hitler dan ook benoemd tot Rijkskanselier. Toen Hitler in 1939 Polen binnen viel, verklaarden Groot-Brittannië en Frankrijk de oorlog aan Duitsland. De Duitsers en de japanners waren steeds heel sterk, totdat de Verenigde Staten en Rusland zich aan sloten bij Frankrijk en Engeland. Duitsland kon geen kant op en moest zich terugtrekken. Maar Japan gaf zich nog niet over. Amerika besloot Japan te bombarderen met atoombommen, die erg veel mensen hebben gedood. Op 15 augustus 1945 gaf Japan ook op en was de oorlog officieel voorbij.

Kritiek: De tweede wereldoorlog was en is de grootste oorlog in de geschiedenis. Er zijn dus heel wat kunstwerken en spotprenten gemaakt. Een belangrijk werk dat is gemaakt door Pablo Picasso is Guernica. Het werk is nog voor de oorlog gemaakt, namelijk in 1937. Het gaat over de Spaanse stad Guernica, dat is gebombardeerd door de Duitsers. Picasso wou de chaos van deze bombardement laten zien. Je ziet een moeder die haar kind verliest, schreeuwende mensen, paarden die op hol slagen. Het licht representeert de bommen. Er zijn ook heel veel films gemaakt over de tweede wereldoorlog. Een voorbeeld hiervan is The Great Dictator van Charlie Chaplin. Het is een parodie op het dictatorschap van Adolf Hitler. Het werd later gebruikt als propaganda middel voor de Verenigde Staten. Chaplin zei achteraf dat hij deze film nooit had gemaakt als hij zou hebben geweten tot welke nare gevolgen het Naziregime zou leiden. 1e feministische golf: 1840-1920 In de 19de eeuw had een vrouw geen kiesrecht. De vrouw mocht geen echtscheiding aanvragen en verdiende de vrouw voor hetzelfde werk altijd minder dan de man. In 1848 organiseerden Amerikaanse feministen de eerste vergadering voor vrouwenrecht op. Daar eisten ze het kiesrecht voor vrouwen op. Ze wilden gelijke behandeling in de politiek, onderwijs en arbeid. Pas in 1920 mochten alle vrouwenstemmen in Amerika. Vanaf 1870 gaan ook West-Europese vrouwen voor hun rechten vechten. 2e feministische golf: 1960-1985 In de 1e feministische golf hadden de vrouwen al veel bereikt, maar de vrouw was nog lang niet gelijk aan de man. De vrouwen die gestudeerd hadden mochten wel een klein beetje werken, maar het mocht nooit ten koste van het gezin gaan. Er werd niet geaccepteerd dat vrouwen ook mochten werken en vooral als ze ook al een gezin hadden. Ook kregen mannen meer betaald als de vrouw, terwijl ze hetzelfde werk deden. De 2e feministische golf ontstond in 1960 tot 1985, dat is dus niet heel lang geleden. Het is erg raar om te beseffen dat vrouwen vijftig jaar geleden nog helemaal niet zoveel rechten hadden dan de man. Het doel wat de vrouwen hebben bereikt aan het einde van de twintigste eeuw is dat mannen en vrouwen nu evenveel verdienen en dat de mannen en vrouwen nu echt gelijk werden behandeld.

Kritiek: Vrouwen hadden in de 20e eeuw niet veel rechten. Ze hadden bijvoorbeeld geen kiesrecht en kregen minder geld dan mannen. Er ontstond veel kritiek op de maatschappij en ontstonden er meerdere werken. The dinner Party is een kunstwerk van Judy Chicago en is gemaakt in 1979. Het is een monument van 39 hele belangrijke vrouwen uit de geschiedenis. Het is een driehoek en elke zijde staat voor een gedekte tafel. Het moet de laatste avondmaal uitbeelden. Dit werk is in de 2e feministische golf gemaakt. Het kunstwerk hiernaast is gemaakt door Barbara Kruger. Zij maakt veel van dit soort beelden. Hier geeft ze kritiek op anti-abortus. Eigenlijk zegt ze hier dan mannen geen recht van spreken heeft op dit onderwerp, omdat mannen niet zwanger kunnen worden. Zij hebben over abortus niets te zeggen. Koude oorlog: 1945-1991 Na de tweede wereldoorlog ontstond er een vijandigheid tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. De Amerikanen waren bang voor het communisme en de Russen waren bang dat het kapitalisme de hele wereld zou overnemen. Er ontstond een koude oorlog, dat betekend er geen echte oorlog was, maar dat er altijd een oorlog dreigde. De koude oorlog begon met de blokvorming van Europa. Ze gingen heel Europa verdelen. De westelijke zones en West-Berlijn kregen een democratische bestuursvorm en in de oostelijke zone kregen ze een communistische bestuursvorm. De Verenigde Staten en de Sovjet-Unie bouwden beide heel erg veel kernwapens. Daardoor was er altijd een hele grote spanning of een land ze zouden gebruiken. Er ontstond een wapenwedloop. In heel Europa kwamen oost en west nu tegen over elkaar te staan. Om voorkomen dat veel Oost-Duitsers naar het westen gingen werd er een muur gebouwd. Tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie zijn er jarenlang veel conflicten geweest. Maar in het midden van de jaren 80 ging het steeds slechter met de economie van de Sovjet-Unie. Er ontstonden steeds meer opstanden tegen het communisme en op 9 november 1989 viel de Berlijnse muur. De Sovjet-Unie viel uit een. Kritiek: Een lied dat over de koude oorlog gaat is het bekende liedje heroes van David Bowie. Het gaat over twee geliefden die allebei aan een andere kant van de Berlijnse muur wonen. Met dit liedje wou David Bowie duidelijk maken dat het volk sterker was dan het beleid, ondanks al het geweld. Het refrein van het liedje luidt als volgt: I, I can remember (I remember) Standing, by the wall (by the wall) And the guns, shot above our heads (over our heads) And we kissed, as though nothing could fall (nothing could fall) And the shame, was on the other side Oh, we can beat them, forever and ever Then we could be heroes, just for one day

Vietnamoorlog: 1955-1973 Als gevolg van de koude oorlog, ontstond er en grote angst in Vietnam. Vietnam stond namelijk op het punt om communistisch te worden en Amerika was bang, als Vietnam communistisch zou worden, dat de landen er omheen ook communistisch zou worden. In de jaren 60 raakte de Verenigde Staten dan ook betrokken in de strijd van Vietnam. NoordVietnam was al communistisch en Vietcong, een communistisch leger, wilde het zuiden communistisch maken. De Vietnamoorlog was een guerrillaoorlog, dat betekend dat Vietnam gebruik maakte van snelle onverwachte aanvallen, met lichte wapens. Wat ook nieuw was, was dat de hele oorlog te zien was op de televisie. Er ontstond een groot verzet in Amerika en de burgers vonden dat de Amerikanen zich moesten terugtrekken. Dat gebeurde in 1973. Kritiek: Over die Vietnamoorlog zijn ongelofelijk veel films gemaakt. Deze oorlog was eigenlijk een grote nederlaag voor de Amerikanen en daarom zijn er ook veel films over gemaakt. Een voorbeeld is de bekende film Platoon. De film gaat over een nieuwe soldaat die vrijwillig naar Vietnam gaat om te vechten. Hij ziet dat het Amerikaanse leger de Vietnamezen erg oneerlijk behandelen. De fotograaf Nick Ut heeft deze foto hiernaast gemaakt. Het dorp van de kinderen op de foto werd gebombardeerd en lopen in paniek weg. Het meisje in het midden is heel erg verbrand en heeft daarom geen kleren meer aan. Deze foto geeft een goed beeld, van hoe heftig deze oorlog was. Het beeld is heel choquerend. Over die Vietnamoorlog zijn ook heel veel protestliederen geschreven. Een voorbeeld van zo’n protestlied is het liedje: i feel like i’m fixin’ to die rag van country Joe and the fish. De tekst gaat over de Amerikaanse staat die mannen naar de Vietnamoorlog stuurt om zinloos te vechten. De soldaten weten niet eens waarvoor ze vechten. Daarom is dit liedje een goed voorbeeld van een protestlied. Het geeft een beeld over hoe doelloos deze oorlog eigenlijk was. Het refrein gaat als volgt: And it’s one, two, three, What are we fighting for? Don’t ask me, I don’t give a damn, Next stop is Vietnam; And it’s five, six, seven, Open up the pearly gates, Well there ain’t no time to wonder why Whoopee! We’re all gonna die. Het is dus duidelijk dat de 20e eeuw vele maatschappelijke problemen kende, zowel op maatschappelijk als politiek vlak. Hier werd veel kritiek op geleverd, met name door film en muziek. Dit werd mogelijk door de nieuwe technische ontwikkelingen als de radio en televisie. Hierdoor kon het ook een groot deel van de samenleving bereiken. 8

Welke kunststromingen waren er voorafgaand aan de 2de helft van de twintigste eeuw? Aan het eind van de 19de eeuw begon het impressionisme. Impressionisme ontstond in Frankrijk, impressionisten wilden zich afzetten tegen de academische kunst. Typerend voor het impressionisme is het weergeven van een moment, een ‘’impressie’’ geven. Vooral lichtgebruik was belangrijk. Ze gaven vaak een landschap weer, ook schilderden ze vaak buiten dit was vernieuwend voor die tijd, doordat ze buiten schilderden hadden ze niet lang de tijd om te schilderen en moest het dus snel afgemaakt worden. Hierdoor kreeg je een schetsachtige voorstelling. Een paar van de bekendste schilders van het impressionisme waren Claude Monet, Pierre-Auguste Renoir, Edgar Degas en Paul Cézanne. Claude Monet was een fransman en de grondlegger van het impressionisme, hij leefde van 1840-1926. Monet legde altijd hetzelfde beeld meerdere keren weer maar dan op andere tijdstippen van de dag en met andere weersomstandigheden. De laatste keer dat Monet succes behaalde op de Salon was met zijn stuk ‘’De vrouw in de groene jurk’’ hierna is hij meerdere keren afgewezen. Door deze afwijzingen heeft hij een eigen tentoonstelling opgericht genaamd Salon des Refusés, of wel tentoonstelling van de afgewezen. Zoals de naam indiceert kwamen hier veel afgewezen kunstenaren hun werk ophangen en dus ook Monet zelf. Op dit moment had zijn kunststijl een naam gekregen, impressionisme. Salon des Refusés kreeg zoveel publiek zelfs meer dan de originele Salon waarvoor iedereen was afgekeurd. Pierre-Auguste Renoir was ook een schilder die heel erg mee ging in de stroming van het impressionisme. Zijn werken zijn heel kleurrijk en focussen zich vaak op het vrouwelijk lichaam. Pierre-Auguste Renoir en Claude Monet hebben vaak samen geschilderd. Ze schilderden vaak de vrouw van Claude Monet, Camille oftewel de vrouw in de groene jurk. Pierre-Auguste Renoir kwam bij Claude Monet en werd daarna meerdere keren tot de Salon toegelaten maar nadat hij werd afgewezen heeft hij samen met Monet Salon des Refusés opgericht en een haat-liefde relatie gehad met de originele Salon. Als reactie op het impressionisme ontstond het postimpressionisme. Net zoals het impressionisme speelde het postimpressionisme zich vooral af in Frankrijk. Het postimpressionisme was een verzamelnaam van toepassingen en aanpassingen op het impressionisme. Bij het postimpressionisme wilden ze meer weergeven dan wat op het doek staat door bepaalde kleuren te gebruiken en een bepaald gevoel over te brengen. Vincent van Gogh was een belangrijk man hierin. Hij gebruikt hele overdreven warm en koud vlakken en contrasterende kleuren. De felle kleuren geven echter geen beeld aan zijn gevoel. De latere expressionisten zijn hierdoor geïnspireerd.

Bij het expressionisme gaat het om je innerlijk, je eigen gevoel. Alle kunstwerken waren hier voorstellingen van, de manier waarop iemand zich voelde of het gevoel dat iemand wilde overbrengen. Onderwerpen die veel naar voren kwamen waren oerdriften en het onderbewuste. Siegmund Freud was een groot uitgangspunt van het expressionisme, zijn ideeën en gedachtes werden vaak gebruikt en uitgebeeld. Er wordt vaak gebruikt gemaakt van felle kleuren en abstracte lijnen en veel verf, gevoelens waren echter ook abstracte dingen. In Duitsland werd Die Brücke opgericht een kunstgroep van 4 studenten die zich veel bezighielden met het weergeven van hun gevoelens door middel van felle kleuren en onnatuurlijke kleuren. Ernst Ludwig Kirchner was 1 van deze studenten. Funf Koketten is een van zijn vele kunstwerken, maar vooral hier is het expressionisme goed te zien. Ten eerste is er geen moeite gedaan om de vrouwen hier natuurgetrouw te voorstellen. Als tweede is zijn keuze van voor houtsnijden heel expressionistisch. Het snijden kost veel energie en kracht maar zorgt wel voor een heel gevoelig werk, hoe harder je duwt hoe dieper de snee. Houtsnijden was heel erg kenmerkend voor die Brücke. Het Fauvisme is verder ontwikkeld door Pablo Picasso en in een tentoonstelling van Braqeu ontstond het Kubisme als ontwikkeling van het fauvisme. Bij het Kubisme gaat het alleen om de geometrische vormen de kleur is een bijzaak. Zoals gezegd was Pablo Picasso een van de eerste kubisten maar hij is ook een van de bekendste. Bij het kubisme gaat het allemaal om het analyseren van een bepaald object of voostelling. Kenmerken van het kubisme zijn de verschillende perspectieven door elkaar heen. Verder zijn het ook stillevens. Dit moet een Bordeaux fles voorstellen, zoals je kan zien is er weinig verschil tussen voor en achter en zijn er veel verschillende perspectieven door elkaar heen. Je zien dat het een heel verwarrend werk is doordat de perspectieven zo vervreemd zijn. Bij het kubisme wordt elke stukje uit elkaar gehaald en op zichzelf bekeken en daarna weer met alle andere stukken weer samengevoegd tot een kunstwerk. Uit het woord analytisch kan je het woord analyseren halen wat het zorgvuldig bekijken is van een object, dit is ook precies wat de kubisten doen het zorgvuldig bekijken van een object helemaal ontleden en vervolgens weer in elkaar zetten. Picasso gebruikte deze vorm van kubisme maar hing af en toe heel erg naar het expressionisme toe. Ook kon je gebruik maken van het kubisme om de realiteit weer te geven, er veel gebruik gemaakt van collagetechniek. Er werden ook niet meer felle kleuren gebruikt, maar vaak doffe en donkere kleuren zoals bruin en grijs. Zoals je kan zien zijn er dingen op een plaat geplakt. Er is hier een gitaar uit elkaar gehaald en daarna vervolgens weer in elkaar gezet. Bij het synthetisch kubisme werd ook gebruikt van verschillende voorwerp om een gevoel of emotie te tonen of de realiteit bekend te maken. Hier worden bijvoorbeeld snaren gebruikt een echt gevoel te geven, soms wordt er zelfs wol gebruikt om de manier waarop een instrument speelt, beeld te geven.

Het futurisme maakte ook veel gebruik van het kubisme. Het futurisme kwam in de loop van de eerste wereldoorlog in opstand, door de opkomst van het machinetijdperk en de als maar vernieuwende technologie gingen mensen steeds meer naar de toekomst kijken en hier werd ook veel kunst over gemaakt. Alle tradities van de 19de eeuw werden aan de kant gezet. De futuristen kwamen in opstand tegen de oude tradities en wilden vooruitgang. Volgens Marinetti, een Italiaanse dichter was het de taak van de kunstenaars om dit te verwezenlijken. Marinetti samen met ander Italiaanse mannen zijn het Futuristisch manifest begonnen waarin regels stonden over het futurisme maar ook ideeĂŤn die ze hadden. Giacomo Balla gebruikte als inspiratie straatlicht en schilderde op een dynamische manier wat er met het licht gebeurde. Giacomo Balla was niet de enige er waren meer mensen die ervoor kozen om het moderne uitgaan leven te schilderen of de beweging te tonen in treinen, autoâ&#x20AC;&#x2122;s of rennende paarden. Door de poging om beweging in beeld te brengen ontstonden er hele abstracte werken. Het futurisme had nog heel veel weg van het kubisme doordat ze met beweging weergeven alle verschillende mogelijke aanzichten over elkaar heen schilderde.

Welke kunststromingen ontstonden er in de tweede helft van de 20e eeuw? De tweede helft van de 20e eeuw wordt ook wel het begin van het tijdperk van de televisie en computer genoemd. Massamedia, reproductie en de consumptiemaatschappij gaan steeds belangrijker in de beeldende kunst worden. Ook speelt Europa niet langer de belangrijkste rol in de kunst, maar wordt vervangen door de Verenigde Staten. In de tweede wereldoorlog zijn namelijk veel Europese kunstenaars gevlucht en daarna zijn mensen meer met de wederopbouw van Europa bezig dan met kunst. De meeste nieuwe kunststromingen zijn dan ook ontstaan in de Verenigde Staten. De eerste van die stromingen is het abstract expressionisme. Net als het expressionisme dat een paar decennia eerder in Europa was ontstaan, staan expressiviteit en uiting van gevoel centraal. Bij abstract expressionisme speelt improvisatie een grote rol. Het werk heeft niet alleen een mediterende werking op de schilder, maar vaak ook op de beschouwer. De werken werden gemaakt op enorme canvassen, waardoor ze erg meeslepend zijn. Binnen het abstract expressionisme zijn er weer drie stromingen (ook wel New York school genoemd): action painting, colorfield en hard edge. Action painting is te kenmerken aan de ‘drippings’ en de willekeurige penseelstreken. Action painting is de enige stijl binnen het abstract expressionisme dat zowel abstract als figuratief kan zijn. Jackson Pollock is de meest bekende action painting kunstenaar. Hij creëerde zijn kunst door verf te laten druppen op grote doeken die hij op de grond neer had gelegd. De naam ‘action painting’ komt dan ook van de fysieke beweging die erbij komt kijken. Colorfield schilderijen zijn te kenmerken aan de monochrome kleurvlakken op grote canvassen. Terwijl action painting erg chaotisch en druk is, werken colorfield schilderijen juist mediterend op de beschouwer. De gevoelens van de kunstenaar worden niet weergegeven, maar het is juist de bedoeling dat de gevoelens van de beschouwer worden opgewekt. Mark Rothko was de belangrijkste colorfield kunstenaar. De ‘Rothko Chapel’ werd in 1971 geopend in zijn woonplaats Houston. In de kapel hangen veertien van zijn kunstwerken en dient als een spiritueel centrum om te mediteren of bidden. De derde stroming is Hard Edge. Hard Edge is te herkennen aan de felle contrasterende kleuren in geometrische vormen. De canvassen zijn bij hard edge ook niet altijd vierkant, maar hebben soms abnormale vormen. Hard edge kunstenaars proberen de kunstwerken zo onpersoonlijk mogelijk te maken, symboliek en een diepere betekenis zijn volgens hen niet belangrijk. Ze gebruiken bijvoorbeeld spuitbussen in plaats van kwasten om zo min mogelijk contact te maken met het doek. 12

Schilderijen van verschillende kunstenaars zijn bij hard edge dan ook moeilijk te onderscheiden. Hard edge wordt ook wel gezien als de stroming die van het abstract expressionisme steeds meer naar het minimalisme dreef. De uitspraak van hard edge kunstenaar Frank Stella ‘What you see is what you see’ werd later dan ook een uitgangspunt van de minimalisten. In de jaren vijftig ontstond de stroming popart, ongeveer gelijktijdig in de Verenigde Staten en Engeland. Popart kunstenaars zetten zich af van het expressionisme, waarin expressie van gevoelens centraal staat. Popart kunstenaars werden erg beïnvloed door de opkomende massacultuur en –media, die ontstonden nadat de welvaart erg was gestegen. Er werden beelden uit strips, reclame, televisie en kranten in de kunstwerken verwerkt. Bestaande dingen konden dus als kunst verheven worden. Popart kunstenaars waren niet echt kritisch op de consumptiemaatschappij, maar gingen er soms wel spottend mee om. Voorbeelden van popart kunstenaars zijn: Andy Warhol, Roy Liechtenstein en Richard Hamilton. Andy Warhol is misschien wel de meest beroemde popart kunstenaar. Hij staat bekend om zijn zeefdrukken. Zijn kunst was zeer onpersoonlijk, het werd op een gegeven moment zelfs door andere mensen gemaakt, alles wat hij hoefde te doen was de werken signeren. Zijn atelier heette dan ook heel toepasselijk The Factory. Doordat hij met zeefdrukken werkte konden er meerdere exemplaren van hetzelfde werk worden gemaakt. Reproduceerbaarheid werd dus acceptabel in de kunstwereld. Warhol vond het belangrijk om dingen af te beelden die mensen herkennen. Zo verhief hij dingen uit de consumptiemaatschappij of massacultuur als kunst, zoals soepblikken, fabrieksverpakkingen en filmsterren. Volgens Warhol is alles mooi, ‘Zelfs auto-ongelukken, de elektrische stoel of Marilyn Monroe na haar dood.’ Een van zijn meest iconische werken is Marilyn Diptych. In dit werk drukt hij een bestaande foto van Marilyn Monroe meerdere keren achter elkaar af. Wat opvalt is dat hij haar niet afbeeldt als mens, maar meer als object. Hij ziet haar als een bezit van de massacultuur. De werken van Roy Liechtenstein zijn goed te herkennen doordat hij de stijl van stripboeken overneemt. Zijn meest beroemde werk Whaam!, zette Liechtenstein een erg gevoelig onderwerp, namelijk oorlog, in een hele andere context. Hij maakte geen gebruik van zeefdrukken, maar hij schilderde. Ook zijn in veel van zijn werken banday dots te herkennen. Dit zijn kleine stipjes die van veraf op één geheel lijken. Ook dit bracht hij met de hand aan. Er was bij de werken van Roy Liechtenstein dus geen sprake van reproductie. Richard Hamilton staat vooral bekend om zijn werk ‘Just what is it that makes today’s homes so different, so appealing?’. Dit werk is een collage, Hamilton heeft dus beelden van verschillende bronnen op het canvas geplakt. Er wordt een woonkamer afgebeeld waarin

meerdere beelden uit de massacultuur staan, zoals filmposters, een televisie, een radio en door het raam is een bioscoop te zien. Sekssymbolen kwamen ook op rond dezelfde tijd als de massacultuur, dus die zijn ook afgebeeld. Er is duidelijk te zien dat Hamilton niet echt kritiek levert op de huidige samenleving, maar er wat spottend mee om gaat. In Europa werd ook veel popart gemaakt, maar er zat vaak wel een groot verschil in met de Amerikaanse versie van popart. De Europeanen maakten hun werken veel persoonlijker en poëtischer. Ook werd Europese popart een stuk minder populair dat de Amerikaanse. In de jaren ’60 ontstond het minimalisme of minimal art in de Verenigde Staten, maar verspreidde zich al snel naar Europa. Net als de popart kunstenaars keerden minimalisten zich tegen het abstract expressionisme, ze vonden namelijk dat emotionele lading en weergave van gevoelens in kunst overbodig was. Minimalistische kunst hoeft geen thema, verhaal of voorstelling te hebben. Minimalisten zoeken naar eenvoud. De materialen die gebruikt worden voor de werken zijn ook zo simpel mogelijk, vaak is dit metaal. Dit zorgt er onder andere voor dat minimal art een industriële uitstraling heeft. De werken zijn glad en foutloos. De kunst is objectief en persoonlijkheid speelt geen rol, de werken van verschillende kunstenaars zijn bijna niet te onderscheiden. Vaak ontwerpt de kunstenaar dan ook alleen het werk, en wordt het maken ervan aan iemand anders uitbesteed. Het gebeurde vaak dat minimalistische kunstenaars hun werken geen naam gaven, om zo objectief mogelijk te blijven. In de jaren ’60 groeide het conceptualisme uit tot een eigen kunststroming, maar begon al in 1917, toen de dadaïst Marcel Duchamp een urinoir signeerde en dat tot kunst verhief. Bij het conceptualisme draait het om de gedachte achter het werk en niet zo zeer om het uiterlijk. Alles kan tot kunst verheven worden, zolang je het kan onderbouwen. Conceptualisten laten mensen nadenken over het beeld. Het werk One and three chairs van Joseph Kosuth uit 1965 is een voorbeeld van een conceptueel kunstwerk. Een foto van een stoel, een stoel en de definitie van het woord stoel zijn naast elkaar geplaatst. Hij stelde hiermee de vraag of de definitie van een stoel meer stoel is dan een stoel zelf of een foto van een stoel. Ai Weiwei is een voorbeeld van een modern conceptueel kunstenaar. In zijn kunstwerken levert hij kritiek op de Chinese overheid. Onderwerpen die veel voorkomen in zijn werken zijn de economische situatie, mensenrechtenschending, nationalisme en milieuvervuiling van China. Zo spot hij met het nationalisme door oeroude, klassieke Chinese vazen in felle kleuren te verven. Hij wil een

einde maken aan de manier waarop mensen omgaan met tradities door waardevol erfgoed te vernietigen. Met street art wordt kunstwerken bedoeld die vaak illegaal zijn gemaakt in de openbare ruimte. Een bekende vorm van street art is graffiti. Graffiti kwam samen op met de hiphopcultuur rond de jaren â&#x20AC;&#x2DC;70, in de Bronx in New York. Het begon met straatjeugd die hun bijnamen op treinen schreven met viltstiften, ook wel een tag genoemd. Later werden de stiften vervangen door spuitbussen en werden de tekeningen steeds groter en spectaculairder. Graffiti werd ook een middel om politieke standpunten mee te delen, bijvoorbeeld gelijke behandeling voor afroAmerikanen en de werkeloosheid onder de jeugd. Vooral door autoriteiten en ouderen wordt graffiti vaak als een vorm van vandalisme gezien, maar volgens de kunstenaars is het een poging om vaak saaie steden en objecten op te vrolijken. Graffiti is dan ook de eerste westerse kunststroming die is ontstaan door niet-blanke jongeren. Verder zijn Banksy en Keith Haring voorbeelden van bekende street art kunstenaars. Banksy is een Brit, van wie de identiteit niet bekend is. Zijn werken duiken uit het niets op in verschillende plekken in de wereld en zijn vaak politiek betrokken. Zo is hij een pacifist en anti-kapitalist. Hij maakt ook veel gebruik van humor. Zijn werken in Palestina kregen vooral veel aandacht. Daar maakte hij bijvoorbeeld het beeld van de man die een bos bloemen gooit in plaats van stenen. Verder zijn er nog tientallen van zijn werken overal in de VS en Europa te vinden. Keith Haring was een Amerikaanse kunstenaar. Hij begon met het maken van krijttekeningen in metrostations in New York, waarna hij steeds meer bekendheid kreeg. Hij maakte vrij simpele tekeningen met veel kleur, die door sommigen als popart worden beschreven. Andy Warhol was dan ook zijn inspiratiebron. Zijn motivatie om niet-commerciĂŤle kunst te maken in openbare ruimtes was dat hij vond dat kunst voor iedereen moest zijn. Onderwerpen die hij aankaartte in zijn kunstwerken waren onder andere seks, drugs, apartheid en aids. Als laatste is er het postmodernisme. Het postmodernisme is een overkoepelende term die voor het eerst gebruikt werd in 1970 voor moderne kunst vanaf ongeveer 1960. Postmodernistische kunstenaars zetten zich af van alles waar het modernisme voor staat. De meeste kunststromingen van de eerste helft van de twintigste eeuw vallen onder het modernisme, zoals het kubisme, expressionisme en futurisme. Postmodernisten

vinden bijvoorbeeld dat kunst niet gebonden moet zijn aan strenge regels. Ook het motto ‘less is more’ van de minimalisten wordt niet nageleefd door de postmodernisten. Zij maakten er namelijk ‘less is a bore’ van. Postmodernistische kunstwerken en gebouwen bevatten dan ook meestal veel kleur en verschillende materialen. Postmodernisten spelen vaak in hun werken met kunststromingen uit verschillende tijden. Oud en nieuw wordt dus gecombineerd. Het Groningen museum is een prefect voorbeeld van een postmodernistisch gebouw. Het museum bestaat uit meerdere delen die verwijzen naar verschillende bouwstijlen. Er is veel gebruik gemaakt van felle kleuren en symmetrie speelt ook geen rol. Het breekt dus meerdere regels van het modernisme. Ook wordt er bij het postmodernisme geen waarde meer gehecht aan de scheiding tussen hoge en lage cultuur, waar vaak nog wel sprake van was bij de modernisten. Met hoge cultuur wordt de cultuur van de rijke en invloedrijke klasse bedoeld, met de lage cultuur de cultuur van de middenklasse. Ook speelt humor en ironie een grote rol in het postmodernisme. Dit doet zich vaak voor in readymade. Er kan bijvoorbeeld een bestaand en alledaags object tot kunst verheven worden, maar er kunnen ook kleine wijzigingen worden gemaakt bij bestaande kunstwerken. Vaak gebeurt dit op een spottende manier. Ook in film komt het postmodernisme voor. Een erg populaire regisseur die postmodernistische films maakt is Quentin Tarantino. Hij combineert verschillende genres in zijn films en verwijst naar oude acteurs, liedjes, genres en refereert naar oude films. Postmodernisten hebben dus veel vrijheid in wat ze maken, doordat ze zich niet aan regels of bepaalde richtlijnen moeten houden. Postmodernisme kan zich ook in alle vormen voordoen en is dus heel gevarieerd. Dit maakt het vrijwel onmogelijk om er een concrete beschrijving van te geven.

Op welke manier wordt kunst ingezet om op de huidige samenleving te reageren? Om deze deelvraag te beantwoorden hebben wij ervoor gekozen om een interview te houden met iemand die zich bezighoudt met engagement. Wij zijn naar Groningen gegaan en hebben Nona Metiarij ondervraagt over dit onderwerp. Kunst wordt in de huidige samenleving ingezet om kritiek te leveren, bepaalde onderwerpen aan de kaart te stellen of het reageren op een onderwerp. Wat Nona ons vertelde was dat het wel heel belangrijk is dat de kunstenaar wel echt een gevoel moet hebben bij het onderwerp. Verder kan je door kunst ook mensen op een andere manier naar een onderwerp te laten kijken. Als voorbeeld is er sociale media. Er wordt zoveel informatie gegeven waar je nauwelijks aan kan ontsnappen en kunst kan dan worden ingezet om te kijken naar wat echt belangrijk is en wat er echt toe doet. Adbusters is een groep waar Nona veel inspiratie vandaan haalt. Adbusters vinden dat als je iets wilt veranderen in een maatschappij je eerst de mensen anders moeten gaan laten denken, zij gebruiken bestaand beeldmateriaal en passen het aan zodat je erover na gaat denken. Een voorbeeld hiervan is deze slogan, Eat Fast, Die Young, maar door het gebruiken van de M van McDonalds zorg je er voor dat mensen gaan na denken over de McDonalds en of het echt zo slecht is als wordt gezegd. Door een klein plaatje kan je dus heel veel reacties opwekken en kritiek leveren op een bepaalde organisatie. Tegenwoordig worden hier steeds meer van gemaakt om te reageren op de steeds maar groter wordende consumptiemaatschappij. Er wordt constant nieuwe kunst gemaakt, dit komt doordat er tegenwoordig zulke makkelijke stroming en toevoer van informatie is dat er elke keer wel een nieuw onderwerp is om kritiek op te leveren of om op te reageren. Een voorbeeld die ons gegeven is in het interview is Boemerang. Boemerang maakt kleine ansichtkaarten met kritische plaatjes die zelfs binnen 3 uur af moeten. Dit is natuurlijk omdat wanneer je niet snel genoeg reageert iemand anders het al heeft gedaan. Deze afbeelding is een voorbeeld hiervan, na het succes van de serie Orange is the new Black is deze ansichtkaart gemaakt als reactie, er wordt dus gereageerd op bekende dingen op sociale media door kleine dingen te veranderen of slimme woordgrappen te maken in dit geval black veranderen in rainbow. Door kritiek te leveren of met humor te reageren op bepaalde onderwerpen kan je veel meningen van andere mensen verwachten die niet altijd positief zijn. Het is natuurlijk ook zo dat door te reageren op een bepaald onderwerp je ook mensen tegen je kan krijgen die misschien niet snappen wat je probeert te doen met je kunst.

Nona heeft dit zelf ondervonden toen ze over de ontgroeningen in Groningen dit kunstwerk heeft gemaakt: Omdat het nieuws zo recent was, was er ook veel kritiek op het feit dat ze zo onserieus omging, het was echter niet om het als een grap te laten overkomen maar mensen bekend te maken met wat er gebeurde in Groningen. Gebaseerd op de antwoorden van Nona Metiarij, hebben we kunnen concluderen dat moderne kunst kan worden ingezet om de steeds grotere toevoer van informatie, die we van sociale media krijgen, preciezer te maken zodat mensen zich gaan focussen op wat er nou echt staat. Dit wordt tegenwoordig vaak gedaan door middel van slimme en grappige slogans en woordgrappen. Hierdoor wordt ervoor gezorgd dat mensen gaan nadenken over het onderwerp en het kritischer gaan bekijken. De mening van de maker kan erin zitten, maar dit hoeft niet en als er een mening in zit wordt die in het midden gelaten zodat de beschouwer compleet zijn of haar eigen mening kan ontwikkelen over het onderwerp. Verschillende kunstgroepen doen dit zoals Adbusters, ze moeten er echter wel snel bij zijn binnen enkele uren moet er kunst worden uitgebracht anders is de grap al gemaakt of het onderwerp al voorbij. Er kan ook langer worden gedaan over het maken van een kunstwerk.

Conclusie Na het maken van de deelvragen hebben we kunnen concluderen dat kunstenaars door middel van geëngageerde kunstgevoelige onderwerpen bespreekbaar maakten. Doordat kunst rond de 20e eeuw van iets dat alleen voor de elite bedoeld was naar iets dat voor iedereen bereikbaar werd ging, konden de boodschappen van de kunstenaars zo wijd mogelijk verspreid worden. De 20e eeuw kende vele maatschappelijke en politieke problemen. Het was de eeuw van de twee wereldoorlogen, die uiteindelijk uitliepen tot de koude oorlog en de Vietnamoorlog en de eeuw van minderheden die voor zichzelf op begonnen te komen. Door de nieuwe technische ontwikkelingen zoals televisie en radio kon hier makkelijker op gereageerd worden. Doordat artiesten en regisseurs deze problemen in hun teksten en films verwerkten, kon hier een groot en jong publiek bewust van gemaakt worden. Jongere generaties kwamen hierdoor steeds meer in opstand tegen de gevestigde orde en werden geëmancipeerder en pacifistischer. Dit deed zich onder andere voor in subculturen, zoals de hippies en punkers, die elk verschillende manieren hadden om hun ongenoegen met de maatschappij te uitten. Er ontstonden muziekgenres en kunststromingen puur om kritiek te leveren en er werd massaal geprotesteerd. We hebben geleerd dat in de laatste jaren humor een steeds grotere rol is gaan spelen in geëngageerde kunst. Dit is ook terug te zien in het postmodernisme. Door kunst grappig en ironisch te maken wordt een breder publiek tot het kunstwerk getrokken. Ook door te spelen met beelden die mensen herkennen, bijvoorbeeld met beelden uit de massacultuur, zullen meer mensen zich aangetrokken voelen tot het kunstwerk. Hier werd veel gebruik van gemaakt bij bijvoorbeeld popart. Ook de opkomst van street art heeft ervoor gezorgd dat kunst voor iedereen bereikbaar werd, en niet alleen voor de bovenklasse. Door kunst te maken in de publieke ruimte werd het een stuk makkelijker voor de kunstenaar om zijn boodschap te delen met een grotere groep mensen. Graffiti, een vorm van street art, is dan ook een manier geweest voor jonge afro-Amerikanen uit vaak arme buurten om zich te laten horen. Keith Haring maakte erg kleurrijke, simpele werken in metrostations waardoor hij een breed publiek trok. Door zijn populariteit werd er steeds meer aandacht geschonken aan de onderwerpen die hij aankaartte, zoals seksualiteit en drugsgebruik. Doordat in de twintigste eeuw kunst voor een veel breder publiek bereikbaar werd, zorgde geëngageerde kunst ervoor dat een groot deel van de samenleving zich ging bemoeien met de maatschappelijke en politieke problemen. Iedereen kreeg toegang tot kunst, zowel beeldende kunst als film en muziek. Hier maakten artiesten en kunstenaars gebruik van, door onderwerpen die zij belangrijk vonden te verwerken in hun kunst. We hebben dus kunnen concluderen dat geëngageerde kunst in de twintigste eeuw ervoor gezorgd heeft dat een veel groter deel van de samenleving politiek geëngageerder werd dan voorheen.

Nawoord Wij hebben het schrijven van dit profielwerkstuk als erg leerzaam ervaren. We hebben er erg hard aan gewerkt en zijn trots op het resultaat. Alle drie zijn we heel erg geĂŻnteresseerd in dit onderwerp en hebben er dus met veel plezier aan gewerkt. Na het schrijven van het verslag hebben we een beter beeld van de voormalige een huidige maatschappij. Verder willen we Marrit de Groot en Nona Metiarij bedanken, die ons erg hebben geholpen met het verzamelen van informatie voor dit verslag.

Bronnenlijst Art nouveau. (2015, 31 december). Geraadpleegd van http://kunstgeschiedenis.jouwweb.nl/kunst-in-de-20-eeuw/symbolisme Berents, D. I. C. K. (z.j.). Memo geschiedenis voor de bovenbouw (4e ed.). 's-Hertogenbosch, Nederland: Malmberg. Boom, S. A. S. K. I. A. (z.j.). Postmodernisme - archipedia. Geraadpleegd van http://www.architectenweb.nl/aweb/archipedia/archipedia.asp?ID=140 Capelleveen, R. U. U. D. van. (z.j.). Pierre-Auguste Renoir. Geraadpleegd van http://www.cultuurarchief.nl/kunstenaars/renoirpierre.htm Color field painting. (2016, 7 januari). Geraadpleegd van http://www.kunstbus.nl/kunst/color-field-painting.html Dowell, P. A. T. (2011, 1 maart). Meditation And Modern Art Meet In Rothko Chapel. Geraadpleegd van http://www.npr.org/2011/03/01/134160717/meditation-andmodern-art-meet-in-rothko-chapel Expressionisme. (z.j.). Geraadpleegd van http://kunstmodernisme.blogspot.nl/p/expressionisme.html Futurisme. (z.j.). Geraadpleegd van http://kunst-modernisme.blogspot.nl/p/futurisme.html Graffiti. (z.j.). Geraadpleegd van http://kunstgeschiedenis.jouwweb.nl/moderne-beeldendekunst/graffiti Hard Edge. (2016, 18 januari). Geraadpleegd van http://www.kunstbus.nl/kunst/hardedge.html Impressionisme. (z.j.). Geraadpleegd van http://kunstgeschiedenis.jouwweb.nl/schilderkunst Kunst in de 19e eeuw. (z.j.). Geraadpleegd van http://kunst-19eeeuw.blogspot.nl/p/symbolisme.html Kunst in de 20e eeuw. (z.j.). Geraadpleegd van http://www.timerime.com/nl/tijdlijn/364018/Kunst+in+de+20e+eeuw Minimal art. (2016, 18 januari). Geraadpleegd van http://kunstpostmodernisme.blogspot.nl/p/minimal-art.html Modernisme. (z.j.). Geraadpleegd van http://kunst-modernisme.blogspot.nl/ Post impressionisme. (z.j.). Geraadpleegd van http://kunstgeschiedenis.jouwweb.nl/schilderkunst/post-impressionisme Postmodernism. (z.j.). Geraadpleegd van http://www.tate.org.uk/learn/onlineresources/glossary/p/postmodernism

Schaik, M. A. R. J. O. L. E. I. N. E. van. (z.j.). Groninger Museum - archipedia. Geraadpleegd van http://www.architectenweb.nl/aweb/archipedia/archipedia.asp?ID=5804 Symbolisme. (z.j.). Geraadpleegd van http://kunstgeschiedenis.jouwweb.nl/kunst-in-de-20eeuw/symbolisme The history of street art. (z.j.). Geraadpleegd van http://www.widewalls.ch/the-history-ofstreet-art/ The Painting Techniques of Jackson Pollock [Video]. (2010, 24 oktober). Geraadpleegd van https://www.youtube.com/watch?v=EncR_T0faKM

Bijlage Interview 8-11-16 Darren: Bent u op dit moment bezig of van plan om een kunstwerk te maken? Nona: eigenlijk altijd wel. Ik weet niet of jullie het hebben gezien, maar ik reageer vaak op de actualiteit met mijn beelden. Ja eigenlijk komt het onverwachts heel vaak. Als er iets actueels is, waar ik voor mijn gevoel op moet reageren, dan ben ik bezig zeg maar. Darren: daar haalt u ook uw inspiratie dus vandaan? Nona: ja en het is vaak een soort kritiek leveren op, maar dan met humor. En ik moet het wel voelen zeg maar. Ik ga het niet maken omdat ik maar ergens op wil reageren, als ik ook niet het gevoel heb dat ik er kritiek op wil leveren ofzo. Darren: dus je maakt wel echt een onderwerp waar je een ‘feel’ bij hebt Nona: ja, want anders komt er ook niets uit waar ik tevreden mee ben. Ik heb het al vaker geprobeerd namelijk, maar dan ben ik niet tevreden met het resultaat en ja dat werkt dan niet. Darren: dus als je niet tevreden bent met een resultaat… Nona: dan krijgen mensen het ook niet te zien. Nou misschien soms echt naaste vrienden, waarmee ik dan spar ofzo, maar ook al vinden zij het goed en ik vind het zelf niet goed, dan is het ‘t gewoon niet. Darren: wat betekend kunst voor u, waar gebruikt u het voor? Nona: zoals ik al zei ik gebruik het meer al een soort kritiek vorm. Ik zet het eigenlijk ook in als middel om andere mensen op een bepaalde manier naar een onderwerp te laten kijken, omdat we nu echt worden overgegoten met... ik bedoel we hebben social media. Er kan bijna geen onderwerp aan je voorbijgaan en dat kan heel goed zijn, maar soms is het misschien ook te veel en ik vind het wel heel leuk om daar een beetje mee te spelen zeg maar. Ook om mensen bewust te laten worden van hoeveel we soms met een bepaald onderwerp bezig zijn, wat er dan eigenlijk niet zoveel toe doet, maar omdat iedereen daar zo veel over deelt of erover heeft, maar dan dat ze het punt waar het over gaat slaan ze dan volledig over zeg maar. Dat heb je vaak met die hypes. Ik weet niet of jullie adbusters kennen, maar die zijn echt wel een inspiratie voor mij. Jullie moeten het maar eens opzoeken. Maar zij geloven er eigenlijk in dat als je... om iets te veranderen in een cultuur, dat je dan mensen anders kan laten kijken. En ze maken dus ook advertenties met beelden waar we heel bekend mee zijn, bijvoorbeeld die van McDonalds en dat soort dingen, maar die verdraaien ze zo dat je er net iets anders aan gaat denken. Dat is wat ik ook vaak doe. Ik gebruik namelijk vaak bestaand beeldmateriaal. Ja, we zagen laatst het kunstwerk over obey. Ja klopt, dat je juist met bekend beeldmateriaal waar mensen bekend mee zijn, daardoor triggered hun vaak van ’oh ik ken dit’ en dat je er dan toch een soort twist in gooit, waardoor ze dus een ander iets zien. Bente: Ja, want we zagen ook die van trump en dat je er dan tramp van maakt. Dat heeft dus ook heel veel met de actualiteit te maken Nona: Ja klopt en die was zelf nog van vorig jaar. Ik wilde eigenlijk nog een nieuwe maken voor vandaag, omdat de verkiezingen vandaag zijn. Dus het kan zijn dat er morgen ofzo een nieuw werk is. Darren: hoelang bent u er dan mee bezig met het maken en ontwikkelen van een werk?

Nona: dat kan heel erg verschillen. Ik werk ook voor boomerang. Ik weet niet of jullie dat kennen, maar dat zijn van die ansichtkaarten. Die heb je heel vaak in kroegen enzo, in die kaartenrekken. En zij maken ook inhakers op social media en die doen eigenlijk ook dit, dat je met teksten en beeld een bepaalde boodschap overbrengt. En als ik voor hun dingen maak moet het soms wel binnen drie uur af zijn. Maar dan komt het ook wel, want dan gebeurt er iets actueels en als je te laat bent, dat is door social media nu, dan is het al geweest zeg maar, want dan heeft iemand anders het al verzonnen. Maar dat zijn dan de kleinere beelden. Met grotere beelden ben ik, nah het verschilt. Twee weken kan, maar het kan soms ook een week zijn. Maar juist omdat ik op actualiteit reageer moet je heel snel werken. Anders hebben tientallen mensen het grapje al gemaakt. Marije: en welke kunstwerken hebben de meeste reactie opgewekt? Nona: dan moet ik echt even graven hoor, want er is ook wel wat van een paar jaar geleden. Waar ik de afgelopen tijd de meeste reactie op heb gehad is dat ik met het hele gedoe met de ontgroening in Groningen… ik weet niet of jullie het hebben mee gekregen, maar er was heel veel kritiek op en er was ook een jongen hier overleden. Er gebeurde gewoon van alles. Er werd iemand opgepakt met een jachtbuks en dat soort dingen. Nu stellen ze dus kamer vragen over de ontgroeningen en of dat wel mag doorgaan. Toen had ik het logo: ‘er gaat niets boven Groningen’, zo’n oranje plaat met witte letters, maar die had ik dan gemaakt in: ‘er gaat niets boven ontgroening’ en die was het laatste wat heel veel werd gedeeld. Darren: Positieve en negatieve reacties? Nona: ja, want ik had ook heel veel mensen die ik dan weer kende en dan deelden en dan weer mensen die vonden het heel cruel dat ik dat dan had gedaan, maar die begrepen dan niet dat het een soort kunstvorm was. En mensen kunnen het zelf interpreteren, dat laat ik vaak ook een beetje open, want ik wil niet te vast soms…dus je eigen standpunt laat je een beetje in het midden. Ja het zit er wel in, maar ik vind het juist ook mooi als een beeld ook nog… dat mensen iets anders kunnen zien. Darren: dus je gebruikt kunst eerder om kritiek op te wekken, dan je eigen mening over te brengen? Nona: ja, maar mijn eigen mening zit er wel altijd in verwerkt hoor, maar het moet het gewoon niet op de bovenste laag liggen, want anders staat dat al vast en ik vin het juist mooi dat mensen er iets langer mee bezig zijn. Ik heb ook al vaker gehad dat mensen voor een kunstwerk, discussies gaan voeren. Als ik dan aan de zijkant sta, dan zie je mensen echt discussiëren over mijn werk. Dan praten ze over het onderwerp en dat is dan mijn doel ook. Bente: Er komen dus best wel veel reacties op dus, of varieert dat heel erg? Nona: vaak wel. Je hebt natuurlijk wel werken waar achteraf dan minder de boodschap helemaal overkomt. Dan ben ik er eigenlijk ook niet heel tevreden mee, dan heb ik eigenlijk de plank mis geslagen zeg maar. Als mensen er niets uitkunnen halen, dan is het wel mislukt. Marije: Zijn er ook meer kunstenaars waar je inspiratie uit haalt? Nona: Ja genoeg. Zoals ik al zei adbusters, dat zijn dus eigenlijk kunstenaars en die hebben ook een soort magazine en daar maken ze al hun werken in. Dat is echt een gigantische groep, maar die maken dus echt wel hele gave dingen. En ik maak ook dus ook deels grafisch werk, dus heb ik ook wel grafische kunstenaars. Ik weet niet of jullie Camille walala kennen, maar die maakt heel veel grafische patronen. Zij komt zelf uit Engeland, maar ze haalt bijvoorbeeld inspiratie uit Afrika. Daar hebben ze allemaal kleurvlakken en dat zie je ook vaak in mijn werk. Je ziet bij mij wel dat ik werk met kleurvlakken en daar is zij een soort van inspiratie voor geweest. Erwin wurm is ook een kunstenaar en die zet mensen in een omgeving en daar plaatst hij dan voorwerpen erbij, waardoor het dan ineens een hele 24

andere context wordt. Dat doe ik vaak ook met mijn werk, dat ik mensen combineer met bepaalde voorwerpen. Er zijn nog veel meer, maar ik weet ze zo even niet. Bente: als wij het over een conceptuele kunstenaar hebben, dan hebben we het heel vaak over Ai Weiwei. Nona: jazeker, die is ook heel goed. Ik heb hem 1 keer in VenetiĂŤ gezien, dat was echt wel heel gaaf. Maar het is vaak ook wel op grote schaal, hoe hij bepaalde ruimtes vult, dat is echt te gek. Soms is het ook heel overweldigend. Hebben jullie hem ook in de lessen gehad? Bente: ja Nona: Jullie hebben wel goede lessen dan. Als ik zelf denk aan mijn lessen van vroegerâ&#x20AC;Śnee? Nee, dus ik vind het wel goed om te zien dat sommige scholen wel goed kunsteducatie geven. Bente: wat misschien wel handig is om te vertellen, dat de vraag die we met dit interview willen beatwoorden is hoe kunst wordt ingezet om op de huidige samenleving te reageren. Nona: nou humor is voor mij wel erg belangrijk, want dat zit bijna in elk beeld wel denk ik. En juist omdat er nu zoveel narigheid is, is dat wel een middel om mensen naar het beeld te laten kijken. Juist door middel van humor worden ze aangetrokken tot het beeld en dan pas zien ze de andere laag. Ik denk dat vooral in deze tijd wel goed werkt. Ik merk dat in de laatste drie jaar humor in het beeld meer werkt, dan in de jaren ervoor. Alsof mensen daar nu ook echt meer behoefte aan hebben ofzo. En je hebt altijd mensen die overal heel serieus over willen zijn en die vinden dat dan minder en die kunnen zich dan minder vinden in mijn werk. Het is dus niet voor iedereen en dat vind ik juist zo mooi aan kunst.