Pws putin's grenzen osg stellingwerf college by LC topwerkstukken

Putinâ&#x20AC;&#x2122;s grenzen Hoe tem je de Russische beer?

Nynke van der Heide Esmee Mangoensoewito Economie & Maatschappij, Maatschappijwetenschappen Stellingwerf College, Atheneum 6 Drs. M.J. Lemstra 12 februari 2015 (versie 2)

Inhoudsopgave Hoofdstuk

Pagina

Inleiding

1. De geschiedenis van Oekraïne en de Krim 1.1. Ontstaansgeschiedenis van Oekraïne 1.1.1. Kievse Rus 1.1.2. Etymologie Kievse rijk 1.1.3. De deelvorstendommen 1.1.4. Verdeeldheid Oost– en West-Oekraïne 1.1.5. De Sovjet-Unie 1.2. Politiek in Oekraïne 1.2.1. Politiek sinds 1989 1.2.2. De Oranje revolutie 1.2.3. De Euromaiden 1.2.4. De val van Yanukovych 1.2.5. De Krimcrisis 1.3. Geopolitiek 1.3.1. Sevastopol 1.4. De Oekraïense economie 1.4.1. Algemene Oekraïense economie 1.4.2. Recente economische ontwikkelingen 1.4.3. Handel met Rusland 1.4.4. Handel met de Europese Unie

7 7 7 8 8 10 10 13 13 15 19 22 24 24 25 26 26 27 28 29

2. De rol van de NAVO 2.1. Wat is de NAVO? 2.1.1. Speerpunten 2.2. De NAVO en Rusland 2.2.1. De NAVO en Yeltsin 2.2.2. De NAVO en Putin 2.2.3. Conflicten met Georgië 2.3. De NAVO en Oekraïne 2.3.1. Een progressieve samenwerking 2.3.2. Wel meedoen, niet winnen

31 31 31 32 32 33 37 40 40 43

3. Reacties op de annexatie van de Krim 3.1. De internationale reacties 3.1.1. De Europese Unie 3.1.2. De Verenigde Staten

45 45 46 47

4. De conclusie 4.1. Het recht op de Krim 4.2. Rechtvaardig gedrag 4.3. Zaak van de NAVO 4.4. Militair ingrijpen

49 49 50 50 51

5. Nawoord

6. Literatuurlijst

Inleiding “PWS? More like PWyeS!” is de afgelopen maanden ons motto geweest. Deze motivatie komt niet alleen voort uit onze ambitieuze aard, maar ook uit de interesse en passie die wij voelen voor het onderwerp. Namelijk de langlopende conflicten tussen Oekraïne en Rusland en de recente gebeurtenissen die deze veroorzaakt hebben, waaronder het uitbreken van de Krimcrisis.

Onderwerpskeuze In eerste instantie was deze gekte helemaal niet de bedoeling. Meedoen aan PWS project van een dergelijke Atlantische Commissie, ons best doen het predicaat ‘Excellent PWS’ te behalen. Dergelijke zaken waren nog helemaal niet aan de orde. Nee, wij zouden ons PWS schrijven over projecten waarbij jongeren nauw betrokken worden bij het lokaal politiek proces. Dat was, en is overigens nog steeds, onze passie. Toen sloeg het noodlot toe. Een dergelijke flyer van een dergelijk project viel in handen van één van ons. ‘Eureka!’ riep de betreffende persoon uit, en zij wist dat wij hiermee goud in handen hadden. Al snel besloten we ons te focussen op het PWS-project van de Atlantische Commissie en het onderwerp van ons PWS hierop aan te doen sluiten. De actualiteit van het onderwerp, en het politieke aspect eraan, maakte dat wij gekozen hebben voor de betrekkingen tussen Oekraïne, Rusland, en de NAVO.

Opbouw Wat dit onderwerp duizend maal zo interessant maakt is de complexiteit van het vraagstuk: had de NAVO militair in moeten/kunnen grijpen na het uitbreken van de Krimcrisis? Wij hebben ons gestort op de complexiteit, en ons overgegeven aan de diepte van dit vraagstuk, en wij hebben ons opengesteld voor de expertise en wetenschap die komt kijken bij de beantwoording daarvan. Hieruit voort is de volgende opbouw van het PWS gekomen, om zo een goedlopend stuk te produceren, als volgt. Zoals eerder gezegd is het van belang het lopende conflict in haar historische context te bekijken. Zodoende beginnen wij ons PWS met het benoemen van alle kanten (zowel historisch, als geografisch, politiek en economisch) aan het betreffende conflict. Van hieruit komen we bij de NAVO als organisatie met de bevoegdheid wel of niet in te grijpen. Om die reden benoemen wij zowel de betrekkingen tussen de NAVO en Oekraïne, als de betrekkingen tussen de NAVO en Rusland. De relatie tussen de NAVO en deze twee landen, is namelijk van enorme invloed op de beslissing die zij zouden kunnen nemen om wel of niet militair ingegrepen te hebben na het uitbreken van de Krimcrisis.

Conclusie Met alle kennis die we uit de genoemde punten kunnen halen, proberen we de hoofdvraag te beantwoorden, namelijk ‘had de NAVO militair in moeten grijpen na het uitbreken van de Krimcrisis?’ Wij hebben geprobeerd een wel overwogen standpunt in te nemen wat betreft die hoofdvraag, en hopen dat deze ook als zodanige wordt gezien. Rest ons u veel leesplezier en wijsheid toe te wensen!

Nynke van der Heide Esmée Mangoensoewito

1. De geschiedenis van Oekraïne en de Krim De annexatie van de Krim door Rusland is een nieuw hoofdstuk in de eeuwenoude machtsstrijd tussen Rusland en Oekraïne die terug gaat tot het ontstaan van beide landen. Om te kunnen begrijpen hoe de verhoudingen liggen tussen Rusland, Oost- en West-Oekraïne is het belangrijk om hun gezamenlijke geschiedenis onder de loep te nemen en te begrijpen

1.1 Ontstaansgeschiedenis van Oekraïne 1.1.1. Kievse Rus ''Ik ken geen russen die zich kunnen voorstellen dat Oekraïne geen deel meer van hun culturele wereld zou uitmaken. De oorsprong van Rusland als natie hangt nauw samen met Oekraïne. In de geschiedenis zijn die twee landen samen ontstaan,''1 aldus Frans Timmermans, toenmalig minister van Buitenlandse Zaken. De geschiedenis van Oekraïne staat in nauw verband met de geschiedenis van Rusland. Het begin van deze geschiedenis ligt cultureel gezien bij de komst van de Slavische volken2. Zij vestigden zich in het gebied wat we tegenwoordig Oost-Europa noemen, en wat de kern van het Russische rijk zou vormen rond de 6e eeuw. De Slaven die zich hier vestigden waren veelal boeren en mengden zich al snel met de nomadenstammen die al in dit gebied leefden. We weten niet veel over deze periode, want de bevolking zelf heeft geen geschriften opgesteld die als bron kunnen gebruikt worden over het leven in die tijd. Wel zijn er een aantal Archeologische opgravingen die de aanwezigheid van verschillende volkeren aantonen3. Tevens spreekt men in geschriften van omliggende volkeren die spreken over het Volk der Slaven4 dat het land bewerkte en tributen betaalde. Het begin van de eerste vorming van een echte Russische staat is wanneer er in de vroege middeleeuwen Zweedse Vikingen de Russische rivieren zoals de Don en de Dnjepr afzeilen om langs die rivieren handelsnederzettingen neer te zetten. Dit wordt ook wel de Handelsroute van de Varjagen naar de Grieken genoemd5. Met de Grieken bedoelde men het welvarende Byzantijnse rijk. De Handelsroute van de Varjagen naar

Frans Timmermans, toenmalig minister van Buitenlandse Zaken - 19 februari in Nieuwsuur. Geraadpleegd op 20 Augustus ,2014 2 princeton.edu Slavic people. Geraadpleegd op 20 Augustus 2014 op, https://www.princeton.edu/~achaney/tmve/wiki100k/docs/Slavic_peoples.html 3 paper: origin of Slavs in the Ukrain. Geraadpleegd op 22 Augustus 2014 4 Koschmal, W. (2000) Die Ukraine- Ein unsichtbares Volk? Geraadpleegd 22 augustus 2014 5 Vikings - The Rus - varangians in Olga & Ingegerd. Historiska nyheter specialnummer 2004. Geraadpleegd op 22 augustus 2014. 1

de Grieken verbonden ScandinaviĂŤ, het Kievse rijk en het Byzantijnse rijk geheel over water. Na verloop van tijd begonnen de Vikingen de bovenlaag tussen de Slaven te vormen. Ze gingen zichzelf de Varjagen noemen. Rond 882 n.Chr. werd het zwaartepunt van de handelsroute van Novgorod naar Kiev verplaatst. Dit is het begin van het Kievse rijk, ook wel Kievse Rus genaamd, wat de voorloper van het huidige Rusland, OekraĂŻne en Wit-rusland is. De stad Kiev wordt het centrum van dit rijk met zijn zeer strategische ligging aan de rivier de Dnjepr. De verhalen over de heersers van het Kievse rijk bestaan tot en met de periode waarin Vladimir de Grote (978-1015) regeert vooral uit mythische folklore. Hij introduceert het Grieks-Orthodoxe Christendom in het Kievse rijk via de handel met Constantinopel6. De Russische cultuur zou met de bekering tot het Christendom bepaald zijn voor de komende zeven eeuwen door de intrede van de Byzantijnse cultuur. Opvolgers van Vladimir de Grote lieten talloze kerken, kloosters, scholen en vestingwerken bouwen in het Kievse rijk. Het nieuwe geloof fungeerde voornamelijk als bindmiddel voor alle verschillende volken binnen het Rijk. Ook gaf het de vorsten die als beschermheren van het nieuwe geloof optraden extra aanzien en geloofwaardigheid. De grootvorsten van Kiev trouwden dan ook met geschikte kandidaten uit heel Europa waardoor het rijk banden kreeg met verschillende vorstenhuizen uit Europa zoals Noorwegen, Zweden, Engeland, Frankrijk en het Duitse rijk. Het Kievse rijk bevond zich in een gouden eeuw van welvaart en voorspoed. Rond 1060 waren ze heer en meester over het steppegebied. 1.1.2. Etymologie Kievse rijk Het Kievse rijk kent vele benamingen waaronder het Rijk van Kiev, het Grootvorstendom Kiev en het Kievse Rus. Dit laatste is interessant omdat het woord 'Rus' de herkomst van het volk herbergt. Het woord wordt voor het eerst gebruikt als aanduiding voor het land en het volk van het Kievse rijk. En het is ook ontstaan woord ten tijde van de stichting van het Rijk. Zo spreken oud-Slavische bronnen van 'het land van Rus'7. Zweedse afgezanten naar een Duitse vorst worden 'Russi' genoemd. Ook is het Finse woord voor Zweden 'Ruosti'. Dit is afgeleid van 'zij die roeien'. Echter, sommige Russische taalkundigen beweren dat hun volk niet van de Zweedse Vikingen afstamt omdat het woord Rus alleen in het gebied rond Kiev gebruikt wordt en niet in de noordelijke Slavische Vikinggebieden. Desalniettemin hebben Russische namen zoals Igor, Olga, Oleg en Vladimir duidelijk een Scandinavische herkomst. We gebruiken in het verslag echter alleen het Kievse rijk om verwarring te voorkomen. 1.1.3. De deelvorstendommen De voorspoed bleef echter niet lang aanhouden. Het rijk kampte met een aantal problemen. Het Kievse rijk lag centraal in Europa en grensde aan de Euraziatische Figes, O. (2011) de Krimoorlog of de vernedering van Rusland. Geraadpleegd op 10 september 2014 History of Europe According To wikipedia: From the Palaeolithic Era to the European Union 02 juni 2014 Geraadpleegd op 12 september 2014 6 7

Steppe. De nomadische volkeren uit die Euraziatische Steppe vielen met regelmaat het Kievse rijk binnen, vanaf de 6e eeuw. Ook kampte het rijk met een groot aantal burgeroorlogen door de ondoorzichtige regeling van de troonopvolging. Dat systeem werkte niet en de vorsten kregen steeds ruzie waardoor ze bondgenoten zochten bij de steppevolkeren. Tussen 1054 en 1224 hebben er in totaal 83 burgeroorlogen plaatsgevonden. In 1100 was het Kievse rijk niet langer de eenheid die het ooit geweest was. Het bestond nu uit 12 deelvorstendommen die niet of nauwelijks door een centraal bestuur bijeengehouden konden worden8. Daarbij zorgden de kruistochten voor de teloorgang van de handel. Handelswegen werden afgesneden en de Handelsroute van de Varjagen naar de Grieken via de Dnjepr verloor zijn betekenis door de plundering van Constantinopel tijdens de Vierde Kruistocht. Nadat Kiev in 1169 geplunderd werd viel het rijk voorgoed uiteen. Er kwamen drie nieuwe rijken op: de republiek Novgorod, Vladimir-Soezdal, en Galicië-Wolynië9. Maar door de versnippering van het rijk kostte het de Mongolen die tussen 1237 en 1240 met een leger van rond de 30.00010 Mongoolse ruiters weinig moeite één voor één de vorstendommen omver te werpen en het rijk onderdeel te maken van de Gouden Horde, een Mongools rijk dat zich tot ver in Siberië uitstrekte. Zij hielden de Russische vorstendommen nog twee eeuwen lang schatplichtig. De stad Kiev werd compleet verwoest en zou nooit meer helemaal herstellen van die verwoesting11. Uit de restanten van het Kievse rijk ontwikkelden zich drie etnische en cultureel te onderscheiden volken die we nog steeds kennen, namelijk de Oekraïners in het zuiden, de Wit-

1: Pools-Litouws gemenebest in het paars.

Subtelny, O. (2009) Ukraine: A history. Geraadpleegd op 12 september 2014 Moss, W. (2003) A history of Russia Volume 1: to 1917. Geraadpleegd op 1 2 september 2014 10 Hosseini, D. (12.12.2005) The effects of the Mongol Empire. Geraadpleegd op 12 september 2014, op http://www.sras.org/the_effects_of_the_mongol_empire_on_russia 11 The early history of Kiev: Princeton Univsersity Press. Geraadpleegd op 12 september 2014, op http://press.princeton.edu/chapters/s5285.pdf 8 9

Russen in het noordwesten en de Russen in het noorden en noordoosten. Al deze drie volken zien tot op de dag van vandaag het Kievse rijk als hun culturele bakermat. Met de stad Kiev als machtig centrum. Ze hebben een innige culturele en historische verbinding. 1.1.4. Verdeeldheid Oost- en West-Oekraïne Galicie-Wolynië volgt het Kievse rijk op, en het wordt ingelijfd door Polen. De adel geeft toe aan de Polen, en neemt de Poolse cultuur al snel over. Zo raakt de adel vervreemd van het gewone volk dat zich onderdrukt voelt. Het grootste deel van het volk wordt tot lijfeigenen gemaakt. In het zuiden van Oekraïne proberen de Kozakken zelfstandig te blijven met de steun van de Russische staar. Veel boeren vluchten dan ook naar de kozakken. In 1654 ontstaat er een oorlog tussen het tsarendom Rusland en het PoolsLitouwse Gemenebest. Deze burgeroorlog ontstond toen de Oekraïense/kozakken leider, Bohdan Chmelnytsky, Oekraïne onder bescherming van de Russische tsaar Aleksej I wilde plaatsen. Tijdens deze oorlog staan de kozakken tegenover het PoolsLitouwse Gemenebest. Uiteindelijk verloor het Pools-Litouwse Gemenebest veel grondgebied aan Rusland, en was het enorm verzwakt op het moment dat Zweden het land binnenviel. De kozakken hebben na schatting rond de 100.000 Joden vermoord. Driehonderd Joodse gemeenschappen werden in hun totaliteit vernietigd. Het totaal aantal doden in het Pools-Litouwse Gemenebest als gevolg door de oorlog ligt rond de miljoen. In 1667 sloten de beide partijen het Bestand van Androesjovo. Rusland kreeg de gebieden ten oosten van de Dnjepr. Ook de Krim en andere kustgebieden aan de Zwarte Zee kwamen onder Russisch bewind. Het oostelijk deel van Oekraïne werd gerussificeerd onder de keizerlijke invloed van Rusland. De gebieden die ten westen van de Dnjepr lagen bleven onder Pools bewind. Deze periode ligt ten grondslag aan de huidige bestaande verschillen van West-Oekraïne en Oost-Oekraïne12. 1.1.5. De Sovjet-unie Een nieuwe confrontatie tussen Rusland en Oekraïne kwam ten tijden van USSR.13 Toen Stalin in 1928 aan de macht was gekomen was dit rampzalig voor Oekraïne. In datzelfde jaar beëindigde Stalin nog de Nieuwe Economische Politiek (NEP)14 die zijn voorganger Lenin had ingesteld. In plaats van dat boeren hun overschotten op de vrije markt mochten verkopen, zette Stalin een nieuw systeem van vijfjarenplannen op. Dit systeem omvatte de grote collectivisatie met de opzet van kolchozen en sovchozen15. Hierdoor Olson, J. Pappas, L. Pappas, N. (1994) An ethnohistorical dictionary of the Russian and Soviet Empires. Geraadpleegd op 20 september 2014 13 3 Unie van Socialistische Sovjet Republieken, ook wel Sovjet-Unie genoemd. Federatie van republieken tijden de communistische periode van Rusland. Geraadpleegd op 20 september 2014, op www.encyclo.nl/begrip/USSR 14 Siegelbaum, L. 1921: the New economic policy. Geraadpleegd op 20 september 2014, op http://soviethistory.macalester.edu/index.php?page=subject&SubjectID=1921nep&Year=1921 15 Dit zijn twee soorten landbouwbedrijven. Kolzoch is een Rusissche afkorting voor een collectief landbouwbedrijf die ontstond uit samenvoegen van kleine boerderijen. Een sovchoz is een groot landbouwbedrijf opgezet door de staat. 12

zou arbeidskracht vrijkomen voor industrialisatie, maar ondertussen vernietigde het, het systeem van de Koelakken. De Koelakken, de boeren, moesten nu meedraaien in het systeem van collectieve boerderijen. Wie weigerde mee te werken werd ofwel gedeporteerd ofwel geëxecuteerd. Dit middel in de communistische centraal geleide economie leidde tot verzet bij Oekraïense boeren, zij voelden zich bedreigd in hun traditie van vrijheid. Om te voorkomen dat hun bedrijf in handen viel van het communisme slachtten zij al hun vee en verstopten ze het graan. Deze sabotage leidde echter tot een reactie van Stalin. Hij besloot een beleid te starten waarvan hij wist dat het zou leiden tot extreme en vooral massale hongersnood16. Hij verhoogde de graanquota en zelfs voorraden voor de nieuwe aanplant moesten worden afgestaan aan het regime. Geheime politie en militairen zochten naar geheime voorraden en vernietigden deze zodanig dat er niks meer over bleef. Tienduizenden militairen werden naar Oekraïne gebracht en sloten zo de regio hermetisch af zodat er geen voedsel meer naar binnen kon komen. De voedselvoorraden raakten snel op, en het duurde niet lang voordat zelfs het kannibalisme toesloeg17. Op het hoogtepunt van de hongersnood, die alleen maar erger werd door een mislukte oogst in 1932, stierven er circa 25.00018 mensen per dag. De term Holodomor staat voor deze hongersnood en wordt specifiek gebruikt voor de gebeurtenissen in de gebieden waar voornamelijk etnische Oekraïners woonden. Holodomor wordt vaak ook Oekraïense genocide genoemd, echter volgens het officiële Sovjetbeleid heeft de

2: De hongersnood in cijfers

Library of Congres; revelations from the Russian archives. Ukraine Famine. Geraadpleegd op 20 september 2014 op http://www.loc.gov/exhibits/archives/ukra.html 17 Krushelnycky, A. (2003) Radio free Europe: Ukraine: Famine -- survivors recall the horrors of 1933. Geraadpleegd op 1 oktober 2014, op http://www.rferl.org/content/article/1103170.html 18 Hunczak, T. (2003) Holodomor, Famine by Decree of Stalin's Totalitarian regime. Geraadpleegd op 1 oktober 2014, op http://www.ukrainianmuseum.org/0311ukrmus_UNFamineBrochure.pdf 16

hongersnood nooit bestaan. Wie anders beweerde werd antirevolutionair genoemd en naar Siberië verbannen. Op deze wijze kreeg Stalin Oekraïne weer in de greep.19 Veel Oekraïners kozen, niet geheel onverwacht, tijdens de tweede Wereldoorlog de kant van de Nazi's wegens anti-stalinistische gevoelens. Hitler had het nationalistische opstandelingen leger (UPA) van Stepan Brandera20, dat gestreden had tegen het bewind van de Sovjet Unie, beloofd dat er een onafhankelijke staat mocht worden opgericht in West-Oekraïne als zij mee werkten. De UPA vocht al langer voor bevrijding van Stalin en voor een onafhankelijke staat, maar nu zouden ze hulp krijgen van Hitler. Hier bleek achteraf niks van waar te zijn en Brandera belandde zelfs in de gevangenis. De Duitsers gebruikten de nationalistische gevoelens en haat jegens de communisten als propaganda middel. Zo beelden ze Joden af als communisten waardoor er een enorme volkswoede ontstond tegen alle Joodse bewoners in de regio. De nationalisten in het westen waren dan ook de meest gedreven helpers van de Nazi’s in Oekraïne. Zij hadden nog steeds de hoop dat hun werk zou leiden tot een onafhankelijke staat. Deze kwam er echter niet en steeds meer mensen werden afgevoerd door de Nazi's. Na de oorlog richtte Stalin zich voornamelijk op de russificatie van het gebied21. Na de dood van Stalin gaf zijn opvolger Nikita Khrushchev in de naam van de USSR de Krim terug aan Oekraïne22. In deze periode bloeide de taal en cultuur van

3: Khrushchev

Idem (18) Snyder, T. (2010) A fascist hero in democratic Kiev. Geraadpleegd op 1 oktober 2014, op http://www.nybooks.com/blogs/nyrblog/2010/feb/24/a-fascist-hero-in-democratic-kiev/ 21 Szporluk, R. (2000) Russia, Ukraine and the breakup of the Soviet Union Geraadpleegd op 1 oktober 2014 22 NOS Krim was Chroestsjovs cadeautje (27-02-2014) Geraadpleegd op 20 oktober 2014, op http://nos.nl/artikel/616873-krim-was-chroesjtsjovs-cadeautje.html 19 20

Oekraïne helemaal op23. Maar toen Krushchev in 1964 werd afgezet kwam er een einde aan deze vrijheid. Zijn opvolger Brezhnev onderdrukte opnieuw het Oekraïens nationalisme24. In deze periode hernieuwde de russificatie en dit duurde tot de val van de Berlijnse muur in 1989. Pas in 1991 werd Oekraïne onafhankelijk van de USSR. Dit wil niet zeggen dat zij de Holodomor al vergeten zijn, het leeft zelfs nog heel sterk in het geheugen van de Oekraïners. Na de val van het communisme gingen de archieven open en werd de genocide officieel verklaard. De Holodomor staat tegenwoordig symbool voor moorddadigheid, en de huidige situatie herinnerd veel Oekraïners aan de onderdrukking en russificatie van toen.

1.2. Politiek in Oekraïne 1.2.1. Politiek sinds 1989 Op 1 december 1991 stemt het volk van Oekraïne voor onafhankelijkheid25. Op die dag stemde 90% van de stemmers voor de declaratie van onafhankelijk 4: Hongersnood in 1933. De zwarte van Oekraïne. Oekraïne speelt gebieden zijn de gebieden die het hierbij een sleutel rol in het meest onder de hongersnood uiteenvallen van de Sovjet Unie die hebben geleden. In dit geval vooral enkele dagen na de stemming ook werkelijk de Oost-Oekraïners uiteenvalt. Al sinds 1989 stroomt er een revolutionaire golf door centraal en oost Europa. Dat was het begin van het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Na de onafhankelijkheid kiest Oekraïne democratisch de toenmalige voorzitter van het parlement, Leonid Kravchuk, om als eerste president van het land te dienen26. Hij wordt dan ook medeoprichter van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS) door het Akkoord van Minsk dat op 8 december 1991 wordt ondertekend NPR Crimea: a gift to Ukraine becomes a political flas point (27 februari 2014) Geraadpleegd op 20 oktober 2014, op http://www.npr.org/blogs/parallels/2014/02/27/283481587/crimea-a-gift-toukraine-becomes-a-political-flash-point 24 Leonid Ilyich Brezhnev- Princeton education. Geraadpleegd op 20 oktober 2014, op https://www.princeton.edu/~achaney/tmve/wiki100k/docs/Leonid_Brezhnev.html 25 Act of declaration of Independence of Ukraine (1991) Geraadpleegd op 29 november 2014 op, http://static.rada.gov.ua/site/postanova_eng/Rres_Declaration_Independence_rev12.htm 26 1991-1994 - President Leonid M. Kravchuk. GlobalSecurity.org Geraadpleegd op 29 november 2014, op http://www.globalsecurity.org/military/world/ukraine/kravchuk.htm 23

door de leiders van Rusland, Oekraïne en Wit Rusland. Dit verdrag erkende de soevereiniteit van elke deelnemende staat. Ook markeert het verdrag het einde van de chaos die in de Sovjet-Unie heerste doordat in vrijwel in alle deelstaten revoluties waren uitgebroken. Op 21 december 1991 ondertekenen ook Azerbeidzjan, Armenië, Kazachstan, Kirgizië, Moldavië, Oezbekistan, Tadzjikistan en Turkmenistan het verdrag. Dit wordt ook wel de Alma-Ata verklaring genoemd27. Kravchuk zorgde er voor dat het GOS geen tweede Sovjet-Unie werd maar een los samenwerkingsverband van onafhankelijke staten. Hij werd dan ook wel 'de man die de USSR begroef'' genoemd28. De nieuwe staat Oekraïne, het machtigste land uit de USSR na Rusland, staat dan voor twee keuzes. Het kan ten eerste kiezen om een onderdeel te worden van Centraal Europa. Een samenwerking met centraal Europa zou de nationale elementen in het westen versterken, maar het zou de Russische populatie in het oosten vervreemden. Deze oriëntatie zou daarom hoogstwaarschijnlijk tot etnische conflicten leiden in het land. Het zelfde zou ter sprake zijn wanneer ze samen zouden werken met Rusland, in de traditie van de eeuwen voorheen. In beide gevallen zou Oost-Oekraïne verloren gaan aan Rusland. Een alternatief is om een poging te wagen om een groot Slavische macht te bouwen zoals in de Middeleeuwse geschiedenis van de Kievse Rus. Op die manier konden ze een basis creëren voor een eigen identiteit door voorzichtig de verschillen van de Etnische Oekraïners en de Russen te vermijden. Na de ontbinding met Rusland bleef een derde deel van de Sovjet nucleaire arsenaal en een groot deel van de productie binnen de Oekraïense grenzen. Ook de Zwarte Zeevloot bleef in de haven van Sevastopol in de Krim. Beide zijn onmiskenbare attributen van grote waarde. Niet alleen voor hun eigen bestwil als beveiliging tegen mogelijke Russische agressie of als potentieel onderhandelingsmiddel, maar ook voor de creatie van een geloofwaardige imago29. Het uiteenvallen van de Sovjet Unie zorgde ervoor dat de nieuwe landen ook een nieuwe identiteit moesten zoeken, Rusland was geen uitzondering. Het was een lastige taak voor de nieuwe president. Zijn regering koos aanvankelijk voor de non-bloc politiek, ofwel de regering koos voor neutraliteit en niet voor blokvorming. Deze werd vastgelegd in de aangenomen Militaire Doctrine op 19 oktober 199330. Voornamelijk in

Algemeen ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de republieken van de voormalige Sovjet-Unie (2002) Geraadpleegd op 3 december 2014 op, www.rijksoverheid.nl/bestanden/documenten-enpublicaties/ambtsberichten/2002/08/14/republieken-van-de-voormalige-sovjet-unie-2002-08-14staatsburgerschaps-en-vreemdelingenwetgeving/c-89881.pdf+&cd=5&hl=nl&ct=clnk 28 Brzezinski, Z. (1997) Russia and the Commonwealth of Independent States. Geraadpleegd op 1 december 2014 29 Chilton, P. (1998) Political discourse in transition in Europe, 1998-1991 30 The military doctrin of Ukraine: Charles J. Dick Geraadpleegd 2 decemeber 2014 27

de eerste helft van de jaren ‘90 koos de regering voor neutraliteit31. Dit werd gezien als de beste manier om Rusland aan de oostelijke grens te vriend te houden, en het westen te laten zien dat het land een stabiele en betrouwbare partner was. Het credo van Kravchuk was voornamelijk het vermijden van conflicten en ongecompliceerde verklaringen vanuit zijn positie32. Hij werd over het algemeen beschouwd als een sluwe en diplomatieke man die erg voorzichtig was. Dergelijke diplomatie hielp Kravchuk zijn macht te behouden en te versterken in de overgangsperiode van het Sovjet regime naar onafhankelijkheid33. In 1994 deed Kravchuk opnieuw mee voor presidentschap, maar hij werd verslagen door Leonid Kuchma34. Een lange periode van veel en moeizame veranderingen was aangebroken na de onafhankelijkheid. Net als zijn voorganger stond Kuchma ook voor de taak om het politieke systeem te democratiseren en de socialistische planeconomie van de voormalig USSR te vervangen door een kapitalistische vrijemarkteconomie. Echter kwamen er wel veranderingen met Kuchma aan het hoofd, voornamelijk ten aanzien van het buitenlandsbeleid35. In plaats van zich overal afzijdig te houden besloot de regering de betrekkingen met Rusland te normaliseren tot een goede samenwerking . Ook besloot het te integreren met het westen, Europa. De EU bood Oekraïne de status van buurland aan binnen het kader van het Europese nabuurschapsbeleid. Maar voornamelijk de relatie met de NAVO werd sterker, mede doordat zij in toenemende mate open stonden voor het aangaan van nauwe betrekkingen met Oekraïne. Oekraïne trad als eerste van de GOS toe tot het Partnerschap voor Vrede (PvV) en werd een actieve deelnemer in de door het PvV opgezette scholingsprogramma's en de militaire oefeningen36. Ook werd het land meer betrokken bij andere besprekingen van de NAVO zoals in de Noord-Atlantische Samenwerkingsraad (NASR) en de EuroAtlantische Partnerschapsraad (EAPR). Doordat Oekraïne steeds meer betrokken raakte bij de NAVO werd door Kuchma het in 2002 lid worden van de NAVO tot een officiële doelstelling gemaakt in het buitenlands beleid. Kuchma bleef president tot 2005. 1.2.2. De Oranje revolutie Bij de presidentsverkiezingen in 2004, wanneer er een einde kwam aan het ambtstermijn van Kuchma als president, waren er twee belangrijke kandidaten. Aan de

Nato's relations with Russia and Ukraine. Geraadpleegd op 1 december 2014, op http://www.nato.int/acad/fellow/98-00/tur.pdf 32 Hale, H. (2014) Patronal Politics. Geraadpleegd op 1 december 2014 33 Wilson, A. Ukrainian Nationalism in the 1990s Geraadpleegd op 2 december 2014 34 Ukraine - Presidential elections 1994, mapped politics. Geraadpleegd op 2 december 2014, op http://www.electoralgeography.com/new/en/countries/u/ukraine/ukraine-presidential-election1994.html 35 Kuzio, T. Regime type and politcs in Ukraine under Kuchma - Institute for European Russian and Eurasian Studies. Geraadpleegd op 3 december 2014, op http://www.taraskuzio.net/Comparative%20Politics_files/politics-regime_type.pdf 36 Nato: The partnetship for Peace programme. Geraadpleegd op 3 december 2014 ,op ww.nato.int/pfp/ 31

ene kant de pro-Russische premier Viktor Yanukovych, die gesteund wordt door Kuchma en Rusland, en aan de andere kant Yushchenko die gesteund wordt door een politiek platform genaamd Syla Narodu 'Macht van het volk'37. Hoog op Yushchenkoâ&#x20AC;&#x2122;s agenda stonden Europese integratie, vrijheid en corruptiebestrijding38. De tweedeling, met aan de ene kant het westen dat zich als Europees beschouwt inclusief de bijbehorende democratische ambities, en aan de andere kant het oosten dat zich meer verbindt met Rusland en zijn autoritaire traditie, botste. De campagne van 2004 wordt gekenmerkt door allerlei onzuiverheden, de verkiezingen stonden vanaf het begin al in een slecht daglicht39. Zo schonken de staatsmedia gedurende de hele campagne enkel aandacht aan de campagne van de pro-Russische Yanukovych. Dit was mogelijk door de steun van Kuchma. Ook was er sprake van intimidatie en omkoping40. Beide partijen beschuldigden elkaar telkens weer van vuil spel. De campagne kreeg al

5: Yushchenko: van een charismatische man naar een verpest gezicht

Der standard. (24 december 2004) Wir hoffen ein Partner der EU zu werden. Geraadpleegd op 13 november 2014, op http://derstandard.at/1898291 38 Lavelle, P. UPI. (11 januari 2005) Analysis: Viktor Yushchenko's agenda. Geraadpleegd op 13 november 2014 op http://www.upi.com/Business_News/Security-Industry/2005/01/11/Analysis-ViktorYushchenkos-agenda/UPI-70741105472895/ 39 Election briefing no. 16 - Europe and the Ukrainian presidential election of 2004. Geraadpleegd op 15 november 2014 op https://www.sussex.ac.uk/webteam/gateway/file.php?name=epern-election-briefingno-16.pdf&site=266 40 Kuzio, T (25 oktober 2012) Outside view: Ukraine's election as dirty as in 2004. Geraadpleegd op 15 november 2014 op http://www.upi.com/Top_News/Analysis/Outside-View/2012/10/25/Outside-ViewUkraines-election-as-dirty-as-in-2004/58391351161000/ 37

snel een gewelddadig karakter en de overheid deed er opzettelijk niks aan om de gewelddadige aanpak van de Kuchma aanhangers tegen de Yushchenko aanhangers tegen te gaan. Pas echt liep het uit de hand toen Yushchenko begin september plotseling ziek werd midden in zijn campagne. Hij moest naar Oostenrijk worden gevlogen voor een behandeling waar de diagnose gesteld dat er sprake is van een acute pancreatitis veroorzaakt door een heftige virusinfectie en chemische substanties die normaal gesproken niet in eten wordt aangetroffen. Yushchenko beschuldigde hierop zijn tegenstanders van vergiftiging. Het bleek om een dioxinevergiftiging te gaan41. Bij de eerste ronde van de presidentsverkiezingen op 31 oktober bleek de uitslag nek aan nek. Yushchenko won met 39,87% van de stemmen tegenover de 39,32% van de stemmen voor zijn tegenstander Yanukovych. Andere kandidaten voor het presidentschap behaalden slechts minder dan 6% van de stemmen. Geen kandidaat behaalde de nodige 50% van de stemmen dus er volgde een tweede stemronde op 21 november. de pro-Europese Yushchenko won in West- en Noord Oekra誰ne terwijl de pro-Russische Yanukovych in Oost- en Zuid Oekra誰ne won. Hier komt duidelijk de tweedeling van Oekra誰ne naar voren42. De tweede ronde werd dit keer met een klein verschil door Yanukovych gewonnen. Echter waren de opkomstpercentages van de Yanukovych aanhangers onwaarschijnlijk hoog, en liep de telling in vergelijking met de eerste ronde verdacht veel sneller43. Volgens de meest recente exitpolls had Yushchenko een grote voorsprong op Yanukovych: de uitslag was erg twijfelachtig en er werd al snel aan een grootschalige fraude met de uitgebrachte stemmen gedacht44. Yushchenko weigerde de overwinning van zijn rivaal te erkennen en riep de bevolking op om zich niet bij de uitslag neer te leggen45. Aan deze oproep werd massaal gehoor gegeven en de oranje revolutie was geboren. Dit leidde tot massale demonstraties en stakingen. Yushchenko eiste een hertelling en door de enorme protesten had dit uiteindelijk succes. Op 26 december werd een herstemming voltrokken waar Yushchenko wel

BBC News (11 december 2004) Yushchenko and the poision theory. Geraadpleegd op 15 november 2014 op http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/4041321.stm 42 Presidential election, Ukraine (31 oktober 2004) International Election observation mission. Geraadpleegd 22 november 2014 op http://www.oscepa.org/publications/all-documents/electionobservation/past-election-observation-statements/ukraine/statements-25/1487-2004-presidential-firstround/file 43 Kuzio, T. From Kuchma to Yushchenko- Ukraine 2004 presidental elections and te orange revolution. Geraadpleegd op 22 november 2014 op http://www.taraskuzio.net/Comparative%20Politics_files/electionsorangerevolution.pdf 44 World association for public opinion research: Ukrainian presidential elections 2004 exit polls and public repercussion (2004). Geraadpleegd op 22 november 2014, op http://wapor.org/pdf/Newsletters/4q2004.pdf 45 Kyvispost (30 november 2013) Geraadpleegd op 23 November 2014 op http://www.kyivpost.com/content/ukraine/yuschenko-condemns-force-against-euromaidan-protesterswants-interior-ministers-dismissal-332707.html 41

won46. Dit keer was het Yanukovych die de uitslag weigerde te erkennen. Hij beschuldigde daarop Yushchenko en zijn bondgenoten van verkiezingsfraude, maar deze beschuldiging werd ongegrond geacht door de verkiezingsraad. Yushchenko werd op 23 januari tot winnaar uitgroepen en werd de nieuwe president van Oekraïne. Yushchenko beloofde zich hard te maken voor het lidmaatschap van de EU, en een eerlijke natie te creëren47. Ook pleit hij voor het behalen van het NAVO-lidmaatschap. Hij had dan ook de volle steun van de EU en de VS . Echter was hij 5 jaar later zo onpopulair dat er nieuwe presidentsverkiezingen werden uitgeroepen48. Yushchenko werd beschuldigd te veel in het verleden te leven49. Hij zou zich niet goed genoeg richtte op de werkelijke problemen waar het land mee kampte. Zo kwam hij 6: Oekraïense presidentiele zijn belofte omtrent verkiezingen in 2010 economische hervormingen en het terug dringen van corruptie nooit goed genoeg na volgens de Oekraïners50. Hij haalde bij de eerste ronde van de presidentsverkiezingen op 17 januari na zijn 5 ambtsjaren slechts 5,45% van de stemmen. Een ongekend lage score voor een zetelend president. De strijd voor het presidentschap spande nu tussen Yanukovych en Tymoshenko. Op 14 februari wordt dan Yanukovych met 48,95% van de stemmen gekozen als winnaar van de presidentsverkiezingen. Er werd een regeringscoalitie gevormd met Yanukovych's partij van de Regio's ,de Communistische partij en het blok van parlementsvoorzitter Volodymyr Lytvyn die net als premier Mykola Azarov en Yanukovych zelf afkomstig waren uit de Donetsk-clan51. Zij hadden samen in eerste

The Moscow Times ( 4 november 2004) Yuschenko demands a recount. Geraadpleegd op 23 november 2014 op http://www.themoscowtimes.com/sitemap/free/2004/11/article/yushchenko-demands-arecount/227204.html 46

NRC.nl archief: Joesjtsjenko beëdigd als president Oekraïne 24-01-2005 Geraadpleegd op 22 november 2014

instantie geen meerderheid in het parlement maar wisten via allerlei methoden gedeputeerden uit de partijen van Yushchenko en Tymoshenko naar hun kant te halen52. Een verbod op dit overhalen van gedeputeerden door het Constitutionele Hof in 2008 werd door het parlement gelijk herroepen53. De Amerikaanse Oekraïne kenner Alexander Motyl vind het 'Een verontrustend antidemocratisch precedent'.54 Het Kremlin verwachtte van Yanukovych dat hij zich ging inzetten voor een betere relatie met Rusland. Onder de prowesterse Yushchenko had deze relatie namelijk zwaar geleden. Zijn eerste daden waren inderdaad pro-Russisch. Zo ondertekende hij het verdrag met Rusland dat de Zwarte Zeevloot nog 25 jaar langer in Sevastopol mocht blijven55. Ook deed hij afstand van de ambitie om tot de NAVO toe te treden. Hierdoor ontstond de Euromaidan. 1.2.3. De Euromaidan In november 2013 besloot de Oekraïense regering Yanukovych om niet een associatieovereenkomst met de EU56, die zou leiden tot een vrijhandelsakkoord, te ondertekenen. Dit terwijl het land al op 18 september 2013 voor dit verdrag gestemd had. Dit betekende dat de samenwerking tussen de Europese Unie en Oekraïne niet meer door zou gaan. Hierdoor ontstaan demonstraties in de hoofdstad Kiev57. De demonstraties op het vrijheidsplein die geleid worden door prowesterse Oekraïners duurden tot nieuwjaar en werden daarna gewelddadig; meer dan 400 protesteerders en beveiligers raakten gewond en meer dan 25 kwamen te overlijden tijdens deze gewelddadige protesten58. De prowesterse Oekraïners zijn juist voor de integratie en tegen meer samenwerking met Rusland. Ook stond het aftreden van de president Yanukovych doormiddel van vervroegde verkiezingen op het programma van de vele betogers59. Deze groep wordt de Euromaidan genoemd als verwijzing naar het demonstratiepunt, het onafhankelijkheidsplein in Kiev. Letterlijk is het ''het europlein''.

Kuzio, T. (2010) Tymoshenko. Geraadpleegd op 26 november 2014, op https://www.gwu.edu/~ieresgwu/assets/docs/Taras%2520Kuzio%2520Presentation.ppt+&cd=6&hl=nl &ct=clnk 53 Jansen, M. Janoekvytsj als president: heeft een poetinisering van Oekraïne kans van slagen? Geraadpleegd op 26 november 2014 op http://dare.uva.nl/document/2/93503 54 Foreign affairs. ( 18 juli 2014) Foreign affairs focus: Alexander Motyl on the Ukraine crisis. Geraadpleegd op 26 november 2014 55 The guardian (21 april 2014) Ukraine extends leaase for Russia's black sea fleet. Geraadpleegd 29 november 2014 op http://www.theguardian.com/world/2010/apr/21/ukraine-black-sea-fleet-russia 56 Verdrag tussen de Europese Unie en een niet EU-land dat een kader voor de samenwerking tussen hen ontstaat 57 BBC news (22 januari 2014) Ukraine protetst. Geraadpleegd op 29 november op http://www.bbc.com/news/world-europe-25838962 58 Radio free Europe ( 17 december 2014) In ukraine, grief, pride and anger as families remember euromaidan dead. Geraadpleegd op 29 november 2014 op http://www.rferl.org/content/ukraine-griefpride-anger-euromaidan-dead/26695915.html 59 NBC news (17 december 2014) Inside Ukraine's Euromaidan protest, fueled by poticial conscience. Geraadpleegd op 29 november 2014 op http://www.nbcnews.com/news/other/inside-ukraineseuromaidan-protest-fueled-political-conscience-pork-fat-f2D11757996 52

Op 30 november waren de autoriteiten er klaar mee en stuurden zij special forces naar het plein om deze schoon te vegen van betogers60. Brute kracht en rubberen kogels moesten deze klus klaren. Vele betogers raakten in deze opschoning gewond en er vielen zelfs doden. Vanaf dit moment veranderden de protesten van een pro-EU-protest in een anti-regeringsprotest. Het was nu duidelijk dat er verandering moest komen61. Dat de protesten nu groter en bruter werden kwam niet enkel door het gewelddadige optreden van de regering, ook de anti-demonstratiewet die Yanukovych begin januari invoerde62 speelde hierin mee.

7: Cartoon over de strijd om Oekra誰ne

De anti demonstratiewet had tot gevolg dat het recht op vrijheid van meningsuiting en het recht op vrije vergadering werden ingeperkt. Deze wetten maakten het voor de mensen onmogelijk om te protesteren. Het waren wetten zoals het verbod op maskers dragen, in konvooien rijden of haat tegen de regering op sociaal media te verspreiden die de protesteerders alleen maar motiveerden om door te gaan

Wilson, A. (2014) Current history; the high stakes of the ukraine crisis. Geraadpleegd op 27 november 2014 op http://www.currenthistory.com/Wilson_Current_History.pdf 60

NRC.nl (28 januari 2014) Oekra誰ne dreigt uiteen te vallen. Vijf vragen over de politieke onrust. Geraadpleegd op 29 november 2014 op http://www.nrc.nl/nieuws/2014/01/28/oekraine-dreigt-uiteente-vallen-vijf-vragen-over-de-politieke-onrust/ 62 BBC news (17 januari 2014) Ukraine's president signs anti-protest bill into law. Geraadpleegd 29 november 2014 op http://www.bbc.com/news/world-europe-25771595 61

met protesteren63. Zo kwamen er vlak na het invoeren van deze wet ongeveer 200.000 betogers bijeen om de regering te laten zien dat deze fout zat64. Hoe harder de aanpak van de regering hoe meer mensen in Oekra誰ne zich realiseerden dat het niet langer zo kon doorgaan en dat er verandering moest komen bij de autoriteiten. Op 19 januari vond 'the sunday mass protest'' plaats. De demonstranten protesteerden tegen de nieuwe wetten van president Yanukovych. Ze dragen allemaal verboden maskers en gaan de confrontatie met de politie aan65. 8 & 9: beelden van de demonstratie in Oekra誰ne

In de dagen na deze actie stijgen de spanningen enorm en op 21 en 22 januari worden drie mensen door de oproerpolitie vermoord tijdens de

The guardian (17 januari 2014) Ukrainian president approves strict anti-protest laws. Geraadpleegd op 29 november 2014 op http://www.theguardian.com/world/2014/jan/17/ukrainian-president-antiprotest-laws 64 The Washington Post (17 januari 2014) Hars anti-protest laws in Ukrain spur anger. Geraadpleegd op 29 november 2014 op http://www.theguardian.com/world/2014/jan/17/ukrainian-president-antiprotest-laws 65 Gallant, E. 19 incredible photos from the Kiev, Ukraine anti- government protest. Geraadpleegd op 29 november 2014 op http://photos.masslive.com/masslivecom_photo_essays/2014/01/19_incredible_photos_from_the.html 63

protesten66. Ook werden er hulp zoekende mensen in ziekenhuizen ontvoerd en mishandeld of zelfs vermoord terug gevonden67. De regering gaf de politie steeds meer mogelijkheden en middelen om deze gevechten te stoppen. Hoe inhumaan dan ook. Denk hierbij aan waterkannonen en wegblokkades. Ook de oppositie leiders die pro-EU zijn, drongen steeds meer aan op het aftreden van de president en het overdragen van de macht aan de nieuwe pro-Europese regering. Ook zij waren bereid te vechten voor deze vrijheid, en deden mee aan de protesten. 1.2.4. De val van Yanukovych Op 20 februari 2014 werden de protesten in Kiev weer gewelddadig. De oproerpolitie en de demonstranten botsen wanneer de demonstranten een poging doen om delen van het europlein weer te claimen. De politie 10: Beeld van demonstratie in had het centrale Oekra誰ne plein twee dagen eerder ingenomen. Meer dan 100 mensen overleiden en honderden 68 raakten gewond . De botsing eindigde met een wapenstilstand. In een deal tussen de oppositie Yanukovych, bemiddeld door ambtenaren van de Europese Unie op 21 februari , ging de president akkoord om voor het einde van het jaar nog verkiezingen te houden en afzwakking van het presidentschap te accepteren69. De oppositie zag liever dat hij gelijk opstapte, maar tekende de overeenkomst alsnog. Rusland weigerde echter deze deal te ondertekenen. Na het akkoord nam het parlement een reeks maatregelen die de zwakte van de president illustreerde70. Zo NRC ( 30 januari, 2014) Pianospelen helpt niet meer. Geraadpleegd op 29 november 2014 op http://www.nrcreader.nl/artikel/4089/pianospelen-helpt-niet-meer 67 Trouw (11 juli 2014) Amnesty: meer bewijzen marteling in Oekra誰ne. geraadpleegd 26 november 2014 op http://www.trouw.nl/tr/nl/30340/Onrust-inOekraine/article/detail/3687357/2014/07/11/Amnesty-meer-bewijzen-marteling-in-Oekraine.dhtml 68 The Guardian (21 februari, 2014) Ukraine's bloodiest day. Geraadpleegd 26 november 2014 op http://www.theguardian.com/world/2014/feb/20/ukraine-dead-protesters-police 69 TIME (21 februari 2014) Ukraine president and opponents sign deal in bid to end violence. Geraadpleegd op 26 november 2014 op http://world.time.com/2014/02/21/ukraine-kiev-clashes-viktoryanukovych-elections/ 70 Bohm, M. International security affairs: What Russia wants in Ukraine. Geraadpleegd 27 november 2014 op http://www.securityaffairs.org/issues/number-26/dispatches-what-russia-wants-ukraine 66

stemde ze voor de vrijlating van voormalige premier Joelia Timoshenko zodat zij zich verkiesbaar kon stellen voor de verkiezingen. Ook gaven ze een pardon aan antiregeringsdemonstranten. Ook werd er een grondwetswijziging aangenomen die de macht van het presidentschap ontbond. De oppositie was daar niet blij mee, en accepteerde dit niet. Hierdoor escaleerden de protesten en ontvluchtte Yanukovych Kiev op 22 februari71. Een interim regering wordt dan in het leven geroepen. De volgende dag stemt het parlement in om Oleksandr Turchynov de bevoegdheid en de verantwoordelijkheden van de president over te laten nemen72. Echter wilde Yanukovych zijn functie niet opgeven. Ook wees het parlement Arsen Avakov aan als tijdelijke minister van Binnenlandse Zaken. Op 24 februari vaardigde Avakov een arrestatiebevel uit voor Yanukovych73. Hij beschuldigde Yanukovych ervan verantwoordelijk te zijn voor de dood van burgers tijdens de protesten. Zowel het leger als Yanukovych zijn partij, de Partij van de regio's, geven als verklaring dat het hardnekkige optreden nodig was om een burgeroorlog te voorkomen en de stabiliteit van het land te bevorderen. Ondertussen breken er demonstraties uit tegen de gang van zaken in Simferopol, de hoofdstad van de Krim en een pro-Russische regio. Gemaskerde en gewapende mannen, hoogstwaarschijnlijk Russische extremisten, namen een aantal overheidsgebouwen in en hesen daar de Russische vlag. De mannen weigerden vragen te beantwoorden over hun motieven en hun leider. Op 28 februari verschenen de mannen ook op de twee vliegvelden van Simferopol. Er waren geen meldingen van geweld door de gewapende mannen, maar ambtenaren vreesden voor een separatistische opstand. President Turchynov waarschuwde de Russische troepen niet in te grijpen. Rusland ontkende echter elke betrokkenheid door zijn leger. In een toespraak op 28 februari vanuit Rostov-on-Don in het zuiden van Rusland verklaarde Yanukovych dat hij zichzelf nog steeds beschouwt als president van Oekraïne74. Ook zei hij dat de Krim niet onafhankelijk moet worden van Oekraïne. “I believe that any military actions are unacceptable. I believe Ukraine should remain united and undivided,” “Knowing the character of Vladimir Putin, I am astonished that he is still keeping quiet with such restraint.”75 76 Ook zegt hij dat hij blijft vechten voor

The Moscow time ( 24 februari 2014) Geraadpleegd op 27 november 2014 The NY times. ( 26 februari 2014) In Ukraine, naming of interim Governmnet gets mixed response. Geraadpleegd op 27 november 2014 op http://www.nytimes.com/2014/02/27/world/europe/ukraine.html 73 Elsevier (24 februari 2014) Oekraïense oud-president Janoekovitsj gezocht voor massamoord. Geraadpleegd op 27 november 2014 op http://www.elsevier.nl/Buitenland/nieuws/2014/2/Oekraienseoud-president-Janoekovitsj-gezocht-voor-massamoord-1469231W/ 74 Financieel dagblad (28 februari 2014) 'Ik zal vechten voor Oekraïne'. Geraadpleegd op 27 november 2014 75 http://thehill.com/policy/international/199546-yanukovych-blames-us-for-gangster-coup 76 Vertaald: “Ik geloof dat geen enkele militaire actie acceptabel is. Ik geloof dat Oekraïne verenigd en onverdeeld zou moeten blijven, “ “Het karakter van Vladimir Putin kennende, ben ik verbaasd dat hij het nog steeds stil weet te houden met dergelijke terughoudendheid.’’ 71 72

de toekomst van Oekraïne. Dit was zijn eerste publieke toespraak sinds hij Oekraïne was ontvlucht. 1.2.5. De Krimcrisis Er ontstond onrust onder de pro-Russische meerderheid van de bevolking van de Krim nadat Yanukovych werd afgezet en verdreven. Hierop schreef het lokale bestuur van de Krim een referendum uit waarbij de bevolking van de Krim de keuze had tussen aansluiting bij Rusland of een zelfstandige status binnen Oekraïne. Dit was mogelijk omdat op 28 februari door het Russische parlement een wet in behandeling was genomen die het makkelijker maakt voor gebieden om zich aan te sluiten bij Rusland. Het gaat daarbij om gebieden die zich via een referendum willen aansluiten bij Rusland77. Ook werd er rond deze tijd een wet voorbereid waardoor het voor Oekraïners makkelijker werd om Russisch staatsburger te worden78. De uitslag van het referendum op 16 maart 2014 resulteerde in 97% van de stemmen voor de aansluiting bij Rusland. Hierdoor werd de Krim op 18 maart 2014 officieel deel van Rusland en was de annexatie een feit79.

1.3. Geopolitiek De geschiedenis zit vol met conflicten waarin mensen vechten tot de dood over wat lijkt op grond met een twijfelachtige waarde. Ook in Oekraïne, en specifiek in de Krim, lijkt dit het geval te zijn. Duizenden mensen protesteren en wagen hun levens voor hun thuisland. De Oekraïense identiteit kent zijn oorsprong op dit stukje grond, en dat is wat het land voor deze mensen zo belangrijk maakt. Het maakt dus niet uit hoe onvruchtbaar het land is, geen grondgebied is waardeloos als het een thuisland is. Maar in deze kwestie ziet ook Rusland Oekraïne, en dan vooral de Krim, als een belangrijk punt in zijn geschiedenis. Via de Krim is de orthodoxe kerk naar Rusland gekomen. En dat stuk geschiedenis zorgt ervoor dat ook Rusland zijn identiteit geboren ziet worden op dat stuk grond. Echter kunnen beiden hun grondgebied, hun thuisland moeilijk delen. Grenzen kunnen worden hertekend, plaatsnamen kunnen worden veranderd en mensen kunnen verhuizen naar de andere kant van de wereld, maar in veel plaatsen in de wereld lijken grenzen vast te staan in de tijd en in de verbeelding. De naam van een land is voor vele generaties hetzelfde gebleven en de inwoners van het land zouden liever sterven dan de hoop om hun eigen thuisland of grondgebied nooit meer terug te zien op te geven. In deze context krijgt een land opeens een betekenis dat zijn materiële en objectieve beschrijving voorbij schrijd. Het is niet langer meer een object dat kan Forbes (18 maart 2014) How Russia rigged Crimean referendum. Geraadpleegd op 7 december 2014 op http://www.forbes.com/sites/davidadesnik/2014/03/18/how-russia-rigged-crimean-referendum/ 78 The guardian ( 28 febuari 2014) Russian armoured vehicles on the move in crimea Geraadpleegd op 7 december 2014 op http://www.theguardian.com/world/2014/feb/28/gunmen-crimean-airportsukraine 79 The wall street journal (18 maart 2014) Russia's Putin sign treaty to annex Crimea. Geraadpleegd op 7 december 2014 op http://www.wsj.com/articles/SB10001424052702304747404579446920731715270 77

worden ingeruild, maar het wordt een onlosmakelijk onderdeel van de identiteit van een groep, een volk. Een volk als dat van Oekraïne put zijn hoop op een betere toekomst doormiddel van protesten uit. Zij zijn bereid te sterven voor hun thuisland, hun identiteit80 1.3.1. Sevastopol De Russen hebben echter nog een ander belang bij Oekraïne; De Zwarte Zeevloot81. Ooit was er een tijd dat de Zwarte Zeevloot het speerpunt van de Russische macht was en het symbool van de vastberadenheid om de Zwarte Zee te doorkruisen naar de Middellandse Zee en verder. In het hart van het conflict tussen Rusland en Oekraïne ligt in de Krim de beroemde vestingstad Sevastopol. Dit was vroeger het toneel van Russische, militaire glorie, en is nog steeds het hoofdkwartier van de Zwarte Zeevloot van de Russische marine. 11: Positie van de Krim en Ten tijden van de Sevastopol Krimoorlog in 1855, werd de stad gedurende 11 maanden belegerd door Britse, Franse en Turkse troepen die vastbesloten waren de Russische marine te ruïneren82. Deze belegering werd vastgelegd in de Russische literatuur door Leo Tolstoj , die als een jonge luitenant vocht om Sevastopol te beschermen. Zijn dagboeken van dit beleg zijn later gepubliceerd 83. Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft Sevastopol 250 dagen lang aanvallende nazi- legers weten buiten te houden. In de Sovjettijdperk kreeg het voor deze prestatie een onderscheiding: 'Helden stad'84. In 1954 toen Sovjet leider Nikita Chroesjtsjov destijds de Krim terug gaf aan Oekraïne ter ere van de 300ste verjaardag van de Russische-Oekraïense eenheid had dat geen politieke consequenties voor de Zwarte Zeevloot en Sevastopol. Pas toen de USSR uit elkaar viel had dit gevolgen voor de stad. Sevastopol werd gescheiden van de andere gebieden met een speciale zone voor de Sovjetautoriteiten en rechtstreeks bestuurd vanuit Moskou. Maar in de afgelopen twee Jansen, M. Grensland; een geschiedenis van Oekraïne. Geraadpleegd op 15 november 2014 CEPA center for European Policy Analysis; The Die Is Cast: Russia's intentions in Ukraine Geraadpleegd op 15 november 2014 op http://cepa.org/content/die-cast-russia%E2%80%99s-intentions-ukraine 82 Figes, O. (2011) de Krimoorlog; of de vernedering van Rusland. Geraadpleegd op 15 november 2014. 83 Tolstoj, L. (1855) Sevastapol Sketches. Geraadpleegd op 15 november 2014. 84 Forczyk, R. (2008) Sevastapol 1942. Geraadpleegd op 22 november 2014 80 81

decennia heeft de eens zo machtige Zeevloot liggen roesten in de haven. Zonder de ambities van de Sovjet-Unie om een marine op te bouwen die in staat is de Verenigde Staten uit te dagen op de wereldzeeën heeft het nog weinig te doen. De Zeevloot werd even gemobiliseerd tijdens Ruslands korte oorlog met Georgië in 2008, maar hoefde uiteindelijk geen rol te spelen in dat conflict. In 2010 tekenden Kiev (Yanuckovych) en Moskou de Kharkiv overeenkomst85. Middels dit verdrag huurt Rusland haar marinebasis van de Oekraïense regering tot en met 2042. Prowesterse Oekraïners zien deze rechten van Rusland als het ondermijnen van de onafhankelijkheid van Oekraïne. Zij vonden dan ook dat het verdrag niet vernieuwd moest worden wanneer het in 2017 verlopen zou zijn. Echter bezweken zij onder de druk van gas-prijsstijgingen door Rusland. De afgelopen drie jaar zijn er schepen van de vloot naar de Middellandse Zee gestuurd als onderdeel van Vladimir Putin zijn steun betuiging voor Ruslands bondgenoot, Syrië, en om de Russische vlag te laten zien op plekken waar Rusland al lange tijd afwezig is geweest. De Zwarte Zeevloot is een beetje vergane glorie voor Rusland, maar dat maakt de haven niet minder belangrijk voor de Russen86. De haven is behalve militair strategisch ook geografisch belangrijk voor Rusland. De haven is een grote, diepe en verdedigbare haven die bijna midden in de Zwarte zee ligt. Het is een makkelijk startpunt om macht te projecteren in alle richtingen en in elk seizoen. De Capaciteit van Rusland om de zee te bereiken wordt belemmerd door Ruslands geografische ligging. Het is omgeven door land. Havens in het noorden en zuiden die leiden tot de grotere wateren zijn cruciaal. Daarbij komt ook nog eens dat Sevastopol de enige haven van Rusland is die niet in de winter dicht vriest. Russische leiders zijn er van overtuigd dat ze de Krim niet op kunnen geven ten koste van Ruslands status als grootmacht87.

1.4. De Oekraïense economie 1.4.1. Algemene Oekraïense economie Van origine is Oekraïne altijd een beetje de graanschuur van Rusland geweest, vooral toen ze nog deel uit maakte van de Sovjet-Unie. Niet gek, want maar weinig andere landen zijn zo geschikt voor agrarische doeleinden. De grond en het klimaat zijn er ideaal voor het groeien van allerlei soorten gewassen. En hoewel de verwerking van het voedsel onder slechte omstandigheden gebeurde, was er geen republiek binnen de Sovjet-Unie die het beter kon. Wider Europe, working papers (2010) The Kharkic Accords between Ukraine and Russia, Implications for EU-Ukraine relations. Geraadpleegd op 22 november 2014 op http://www.widereurope.org/sites/default/files/publications/Wider%20Europe%20Working%20Paper%206,%202010.p df 86 Kuzio, T. (2001) Ukraine and the west: moving from stability to strategic engangement. Geraadpleegd 15 november 2014 op http://www.taraskuzio.net/International%20Relations_files/internationalukraine_west.pdf 87 Maior, G. (2005) The black Sea region in an enlarged Europe: Changing patters, changing politics. Geraadpleegd 15 november 2014 85

Ondanks de ultieme omstandigheden voor landbouw, was de industrie voor metaalbewerking de belangrijkste. In Oekraïne kon men op unieke wijze het metaal geavanceerd bewerken, en de kwaliteit ervan zorgde ervoor dat de staalhandel het grootste deel van de Oekraïense exportmarkt besloeg. Ten slotte is Oekraïne de grootste importeur van olie en natuurlijk gas uit Rusland. Oekraïne heeft immers een grote capaciteit voor olieraffinage, veel groter dan er vraag naar olie is in het land zelf. Toen Oekraïne uit de Sovjet-Unie stapte, moest het herstellen van jaren lang communistisch bewind en beleid. Het ging economisch niet goed met het land, maar al snel schoten nieuwe industrieën als paddenstoelen uit de grond. Wel is typisch dat de industrie in het westen van Oekraïne meer bestaat uit kleinere bedrijven, terwijl het oosten gedomineerd wordt door grote industriële bedrijven. In het oosten is de arbeidsklasse ook een stuk groter.88 1.4.2. Recente economische ontwikkelingen Na de val van de Sovjet-Unie in 1991 is de Oekraïense economie in elkaar gestort. Oekraïne heeft, net als andere oud-Sovjet-landen, last van een lage productie en een enorme inflatie. Dit werd grotendeels veroorzaakt door het uitbreiden van de Centrale Bank, wat gebeurde zodat de Oekraïense overheid meer geld had om uit te geven en te investeren. In de komende tien jaar, dus tot 2001, is de economie herstellende en stabiliseert de Oekraïense munteenheid: de hryvnia. Deze periode van economisch herstel kon alleen ontstaan door nauwe handelsrelaties met Rusland. De economie van Rusland kwam immers inmiddels ook weer op gang. Door de economische crisis verslechterde echter de staalmarkt die het grootste deel van de Oekraïense exportmarkt besloeg. Zo daalden de staalprijzen enorm en raakte de Oekraïense economie weer in het slop. Al snel nemen de buitenlandse investeringen af door hoge rente en wordt de hryvnia weer instabiel. Dit zorgt ervoor dat Oekraïne niet goed meer kan concurreren op de exportmarkt. De hryvnia blijft dalen en de Oekraïense Centrale Bank gebruikt al zijn reserves om de valuta te redden. Doordat Oekraïne uiteindelijk door haar reserves heen is, moet ze toegeven en de hryvnia in waarde doen dalen. Dit zorgt er echter wel voor dat de schulden van Oekraïne ongelofelijk stijgen. Oekraïne heeft een groot tekort aan kapitaal, en moest bijvoorbeeld in 2010 al aankloppen bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Oekraïne kon toen $15 miljard van het IMF lenen, zolang ze maar aan bepaalde eisen voldeden. De Oekraïense overheid blijkt echter niet aan deze eisen te kunnen voldoen, en het bedrag wordt in 2011 weer ingetrokken. Het IMF heeft onderzoek gedaan naar de Oekraïense begroting en legt het probleem bij slecht besturen en corruptie. Begin 2014 zou Oekraïne 50% van haar Bruto Binnenlands

Aslund, A. (2006). How Ukraine Became a Market Economy and Democracy

Product (BBP) nodig hebben om de schulden die ze in het buitenland heeft af te lossen. Volgens de in begin 2014 verkozen Oekraïense president Arseniy Yatsenyuk, heeft Oekraïne $37 miljard verloren tijdens de regeerperiode van voormalig president Victor Yanukovych.89 1.4.3. Handel met Rusland 12: Russische import van Oekraïne Zoals eerder gezegd is de Oekraïense economie grotendeels afhankelijk van handel met Rusland. Zo’n 20% van de importhandel en 25% van de exporthandel was met Rusland. Op de Oekraïense markt wordt weinig gereguleerd en zijn er veel verschillende invloeden waardoor corruptie vaak voorkomt. De Oekraïense oligarchen kochten hun bedrijven na de val van de Sovjet-Unie, toen het ontzettend goedkoop was, en twijfelden nu, in 2010, of ze hun bedrijven op zouden geven zodat de regering kon voldoen aan de eisen voor een lening van het IMF.90 Een andere grote handelsrelatie voor zowel Oekraïne als Rusland is de Europese Unie. Zo’n 40% van de importhandel en 25% van de exporthandel, voor zowel Oekraïne als Rusland, is met de Europese Unie. Een belangrijke schakel tussen de handel van Rusland, Oekraïne en de Europese Unie is Litouwen, wat er een beetje tussenin ligt. Litouwen leverde destijds in 2013 de voorzitter van de Europese Unie, en was daarmee ook politiek en diplomatisch gezien een belangrijke speler. Rusland besloot echter strenger te controleren aan de grens, waardoor vanuit Litouwen minder vracht doorgelaten werd naar Rusland. Dit kostte Litouwen en de bedrijven die handelden uiteindelijk tot wel €2 miljoen per dag door de uitgebreide controles. Rusland beweerde dat dit lag aan het feit dat de producten die Litouwen verhandelden (veelal

Ukraine and the IMF. Geraadpleegd op 20 november, 2014 op https://www.imf.org/external/country/ukr/ 90 The Economic Implications of Ukraine-Russia Trade Relations. Geraadpleegd op 22 november, 2014 op http://www.ceicdata.com/en/blog/economic-implications-ukraine-russia-traderelations#sthash.T3M3CRC2.dpufhttp://www.ceicdata.com/en/blog/economic-implications-ukrainerussia-trade-relations 89

zuivelproducten) slecht waren voor de Russische bevolking.91 Ondertussen probeerde de Europese Unie een vrijhandelsverdrag met Oekraïne te sluiten. Volgens velen zouden de strengere grenscontroles van Rusland te maken hebben met dat mogelijke vrijhandelsverdrag tussen Oekraïne en de Europese Unie. Rusland wilde niet perse de handel tussen Litouwen en Oekraïne verstoren, maar eerder de handel tussen Litouwen en het buitenland in zijn algemeenheid. Litouwse politici en politici van de Europese Unie zouden zo gaan twijfelen aan het opstellen van een vrijhandelsverdrag en het laten afweten. Dit is echter niet de eerste keer dat Rusland een dergelijke stunt uithaalt. Eerder, in 2006, zette Rusland een boycot op zuivelproducten en vlees uit Oekraïne. Rusland gebruikte haar status voor macht. Rusland was namelijk veel minder afhankelijk van handel met Oekraïne dan andersom. Zo hoefde de Russische economie er niet onder te lijden. In datzelfde jaar werd ook een handelsverdrag tussen Oekraïne en Rusland afgesloten dat stelde dat Rusland de gasprijzen zou verlagen, in ruil voor het behouden van de Zwarte Zeevloot. Een Russische vloot die al sinds de 18e eeuw op de Zwarte Zee en de Middellandse Zee opereert.92 Deze vloot zetelt ook in de Krim. Rusland en Oekraïne sluiten in 2013 een handelsverdrag dat Rusland wederom dwingt de gasprijzen met bijna 33% te verlagen, en $15 miljard aan Oekraïense staatsobligaties de kopen, geld wat Oekraïne goed kan gebruiken. Dit zijn niet de enige punten uit het handelsverdrag, maar het zijn wel de enige punten die openbaar zijn. Om die reden is er ook veel kritiek van het Oekraïense volk, ze weten immers niet wat Rusland ervoor terug wil. Aan de reden waarom het economisch niet goed gaat met Oekraïne, namelijk slecht bestuur en corruptie, wordt echter niks gedaan. Er worden geen nieuwe wetten opgesteld en er wordt niet gereguleerd. Ook in Rusland lijkt er sprake te zijn van een conflict wanneer de Russische oligarchen uit zijn op het maximaliseren van hun winst, maar Rusland toch besluit de gasprijzen voor Oekraïne te verlagen. Men lijkt meer belang te hebben bij economische onafhankelijkheid voor Oekraïne, zodat er minder conflicten tussen Oekraïne en Rusland plaatsvinden. Echter is Oekraïne nog steeds grotendeels afhankelijk van Rusland wat betreft gas, bezit Rusland nog steeds $15 miljard aan Oekraïense staatsobligaties (en heeft Rusland dus indirect macht in Oekraïne), en zijn er Russische strijdkrachten aanwezig op Oekraïense grond, namelijk via de Zwarte Zeevloot in de Krim.93

Russia Suspends Some Trade via Lithuanian Port, PM Says. Geraadpleegd op 22 november, 2014 op http://www.voanews.com/content/reu-russia-suspends-some-trade-via-lithuanian-port-pmsays/1870819.html 92 Gorenburg, D. (2014). The impact of the Crimea annexation on Russian naval interests. Geraadpleegd op 22 november, 2014 op https://russiamil.wordpress.com/tag/black-sea-fleet/ 93 At a Crossroads: A theoretical perspective on the Ukraine-EU-Russia Relations. Geraadpleegd op 13 december, 2014 op http://pure.au.dk/portal/files/75283830/At_a_crossroads._Ukraine_the_EU_and_Russia.pdf 91

1.4.3. Handel met de Europese Unie Zoals eerder gezegd is ook de Europese Unie een belangrijke handelspartner voor Oekraïne, de belangrijkste zelfs! In 2013 is er dan ook sprake van een groots handelsverdrag tussen Oekraïne en de Europese Unie. Het gaat om de The Deep and Comprehensive Free Trade Area (DCFTA). De Europese Commissie zelf noemt het het meest ambitieuze verdrag dat de Europese Unie ooit is aangegaan. Het DCFTA is dan ook een document bestaande uit wel 15 hoofdstukken, 14 bijlagen, en 3 protocollen. En dat is slechts een nog kleiner onderdeel van het Association Agreement (AA). De DCFTA gaat dan ook niet alleen over handel, maar ook over regel- en wetgeving. De DCFTA wordt gezien als een grote stap richting het permanent lidmaatschap van de Europese Unie. Speerpunten van dit DCFTA waren het overdragen van overtollige goederen (wat Oekraïne jaarlijks tussen de €300 miljoen en €400 miljoen kon opleveren), het liberaliseren van de markt voor industriële en textielproducten, het verlagen van de prijs op chemische producten, en het over het algemeen weghalen van de zogenaamde Technical Barriers to Trade (TBT). Deze TBT zijn standaarden en regels die Oekraïne nodig heeft om alle obstakels voor handel met de Europese Unie weg te halen, en zo meer in aanmerking te komen voor een lidmaatschap van de Europese Unie.94 Oekraïne heeft de DCFTA uiteindelijk niet getekend. Volgens de Oekraïense overheid zou het verdrag een bedreiging zijn voor de nationale veiligheid. Duidelijk is echter hoeveel druk Rusland uitgevoerd heeft op Oekraïne om de DCFTA niet te tekenen, maar wel het verdrag dat Rusland voor Oekraïne klaar had liggen.

EU-Ukraine Dee pand Comprehensive Free Trade Area. Geraadpleegd op 13 december, 2014 op http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2013/april/tradoc_150981.pdf 94

2. De rol van de NAVO 2.1. Wat is de NAVO De NAVO is de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, die in 1949 is opgericht als tegenhanger van het Warschaupact. Door onderlinge samenwerking zouden nietcommunistische landen elkaars veiligheid waarborgen tegen eventuele agressie van de Sovjet-Unie. Zo was een belangrijk doel van de organisatie dat wanneer één van de leden van de organisatie, ofwel lidstaat, aangevallen wordt, dit opgevat wordt als een aanval op alle lidstaten. Al deze lidstaten dienen in zo’n geval dus te helpen bij het weren van zo’n aanval.95 De NAVO bestaat momenteel uit 28 lidstaten, verspreid over twee continenten. 13: NAVO-vlag 2.1.1. Speerpunten De speerpunten van de NAVO zijn te verdelen over vier groepen, namelijk het zijn van een politieke en militaire alliantie, het zorgen voor een collectief defensieapparaat, en het zijn van een trans-Atlantische schakel. Concretere speerpunten voor een bepaalde periode zijn te lezen in een Strategic Concept. Deze werd voor het laatst in 2014 uitgebracht. De NAVO vormt een politieke en militaire alliantie en trans-Atlantische schakel door de democratische waarden te verspreiden, en een platform voor overleg en samenwerking te bieden op gebied van veiligheid en defensie, om zo vertrouwen tussen naties te creëren en conflicten te voorkomen. Mochten dergelijke diplomatieke acties falen, heeft de NAVO de mogelijkheid en capaciteit om militaire operaties op te zetten. Zoiets gebeurt echter alleen in het geval van een eerder genoemde situatie, waarin een NAVO-lidstaat aangevallen wordt, waarmee de NAVO ook een collectief defensieapparaat vormt, en alle andere landen het land dus moeten helpen zichzelf te verdedigen. Dit is echter nog maar één keer gebeurd sinds de oprichting in 1949. Dat was in 2001 toen op 11 september een aanslag op de Twin Towers en het Pentagon plaatsvond.96 Een ander belangrijk punt uit het Noord-Atlantisch Verdrag is dat internationale geschillen waarin de lidstaten verkeren met vreedzame middelen opgelost worden op een manier die de internationale vrede en veiligheid en gerechtigheid niet in gevaar

Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO). http://www.europanu.nl/id/vga3c55rxyrh/noord_atlantische_verdragsorganisatie 96 What is NATO? http://www.nato.int/nato-welcome/ 95

brengt. De lidstaten dienen zich te onthouden van bedreiging met geweld of het gebruik van geweld op een wijze die onverenigbaar is met de eerder genoemde speerpunten.

2.2. De NAVO en Rusland Wanneer we nu kijken naar de relatie tussen Rusland en de NAVO, zien we alleen maar vijandigheid. Dit is echter wel eens anders geweest. Zo heeft Rusland na de val van de Sovjet-Unie, evenals de NAVO zelf, 23 jaar geleden, veel coĂśperatie vertoont door deelname aan diverse missies en programma die de samenwerking tussen de NAVOlidstaten en Rusland moest bevorderen. Om erachter te komen hoe die relatie uiteindelijk kapot is gegaan om zich nu te uiten in een diplomatieke oorlog die nu heerst, schetsen we een tijdlijn omtrent de betrekkingen tussen Rusland en de NAVO. 2.2.1. De NAVO en Yeltsin De diplomatieke relatie tussen Rusland en de NAVO begint in 1991, wanneer Rusland zich bij de Noord-Atlantische Samenwerkingsraad (NASR) voegt. De toetreding van Rusland tot de Noord-Atlantische Samenwerkingsraad was een vanuit de NAVO voorgedragen actie. De NAVO was al een tijdje opzoek naar nieuwe manieren om de dialoog aan te gaan met de Sovjet Unie en andere Oost-Europese landen97. In 1991 richtte de NAVO daarvoor de NASR op waar de landen die tot het Warschaupact98 behoorden en, na het vallen van de Sovjet Unie, de Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS)99 in plaatsnamen. In deze raad kon de dialoog waar de NAVO op uit was, gevoerd worden. Later, in 1997, werd de Noord-Atlantische Samenwerkingsraad omgezet tot de Euro-Atlantische Partnerschapsraad. Rusland zou binnen de NASR niet altijd even enthousiast geweest zijn over plannen die er besproken worden. Zo zou Rusland zich in 1994 bij het Partnerschap voor Vrede (PvV) voegen. Het PvV was een door de NAVO opgezet programma dat ervoor moest zorgen voor meer stabiliteit in de Midden-Europese en Oost-Europese landen was, evenals meer vertrouwen in de samenwerking tussen deze landen en de NAVO.100 De Russische pers erkende dat dit programma iets was waar alle deelnemende landen zich intensief voor moesten inzetten. De toenmalig Minister van Buitenlandse Zaken, Andrei Vladimirovitsj Kozyrev, zou echter aangegeven hebben geen vertrouwen te hebben in de manier waarop het programma door andere landen opgepakt is, en zou hij tijdens een bijeenkomst met de NAVO en de NASR gezegd hebben dat de PvV en Ponsard, L. (2006). Russia, NATO and Cooperative Security. New York, Verenigde Staten: Routledge. Het Warschaupact is een in 1955 opgericht militair bondgenootschap van communistische landen in Oost-Europa. Het Warschaupact werd in 1991 opgeheven en was tot die tijd de tegenhanger van de NAVO. (20 augustus, 2008). Warschaupact 1955-1991. Geraadpleegd op 9 november, 2014 op http://historiek.net/warschaupact-1955-1991/2000/ 99 De Gemenebest van Onafhankelijke Staten is een, na de val van de Sovjet-Unie in 1991, opgerichte organisatie van de ex-Sovjetlanden Rusland, OekraĂŻne en Wit-Rusland. Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS). Geraadpleegd op 9 november, 2014 op http://www.europanu.nl/id/vi4km3mqltpc/gemenebest_van_onafhankelijke_staten_gos 100 Partnership for Peace. Geraadpleegd op 9 november, 2014 op http://www.eucom.mil/keyactivities/partnership-programs/partnership-for-peace 97 98

NASR alleen opgezet zijn om de uitbreiding van de NAVO zelf te kunnen stoppen, maar nog wel partners te behouden. Kozyrev zou eveneens gezegd hebben dat veel landen een lidmaatschap van de NASR zien als de eerste stap naar lidmaatschap van de NAVO, maar dat Rusland hier geen interesse in zou hebben.101 Toch staat Rusland niet helemaal onwelwillend tegenover de NAVO. In 1996 gaan Russische soldaten immers mee met de vredesmissie in Bosnië en Herzegovina, door deel uit te maken van de Implementation Force (IFOR). Russische soldaten vechten samen met Amerikaanse soldaten voor vrede, iets wat je je nu niet meer voor zou kunnen stellen. Na afloop van de Bosnische oorlog werd eind 1996 de IFOR omgezet in de Stabilisation Force (SFOR) die ervoor moest zorgen dat de vrede in Bosnië en Herzegovina bleef, en de situatie stabiliseerde. Van alle landen die deelnamen aan de SFOR en geen NAVO-lidstaat waren, deed Rusland de grootste bijdrage. Het feit dat de Russen een voorstand hadden wat betreft taal, cultuur, en religie, maakte dat zij in die gebieden een belangrijke rol konden spelen.102 Deze missies hebben er uiteindelijk ook voor gezorgd dat de relatie tussen de NAVO en Rusland zich op een goede manier ontwikkelden en beiden in staat waren met elkander te communiceren. Een dergelijke samenwerking ontstond echter niet zomaar. Rusland stelde eisen aan hun deelname aan de missie, en stond erop dat zij een belangrijke rol gingen spelen. Deze eisen hielden in dat een aantal Russen een rol zouden spelen in het leiden van de missies en commando’s uit mocht brengen aan hun eigen soldaten.103 Rusland tekende in 1996 echter ook het memorandum van overeenstemming voor ‘Emergency Management met de NAVO. Zij mochten hierdoor het vicevoorzitterschap van de actiecommissie die hiervoor opgezet was bekleden.104 Om het idee van samenwerking nog meer bij te staan, tekenden Rusland en de NAVOlidstaten in 1997 de NAVO-Rusland Stichtingsakte omtrent wederzijdse betrekkingen, coöperatie, en veiligheid. Hiermee richtten ze ook de Permanent Joint Council (PJC) op. Een jaar later gaat Rusland op diplomatieke missie naar de NAVO, en tekenen ze een nieuw memorandum van overeenstemming, ditmaal omtrent wetenschappelijke en technologische samenwerking. 2.2.2. De NAVO en Putin De NAVO wilde Kosovo, en de rest van Zuidoost-Europa, behoeden voor de humanitaire catastrofe die de NAVO voorzag. Samen met Rusland werd een plan bedacht om de vrede te bewaken in Kosovo, die inhield dat daar een grote vredesmacht naartoe moest. Slobodan Milošević, de toenmalig president van de Federale Republiek Joegoslavië, wees Wegren, S.K. (2003). Rusia’s Policy Challanges. New York, Verenigde Staten: M. E. Sharpe, Inc. History of the NATO-led Stabilisation Force (SFOR) in Bosnia and Herzegovina. Geraadpleegd op 10 november, 2014 op http://www.nato.int/sfor/docu/d981116a.htm 103 NATO and Russia: Partners in Peacekeeping. Brussel, België: Office of information and press, NATO. Geraadpleegd op 12 november, 2014 op http://www.nato.int/docu/presskit/010219/brocheng.pdf 104 (2014) FEMA's International Programs & Activities. Geraadpleegd op 12 november, 2014 op https://www.fema.gov/femas-international-programs-activities 101 102

dit plan echter af, en de NAVO begon de Operation Allied Force (ook wel de Kosovo Air Campaign genoemd) in 1999. De operatie diende om de Federale Republiek Joegoslavië tegen te gaan, of voor het ‘degraderen en beschadigen van de militaire en veiligheidsstructuur die president Milosevic (de toenmalig president van de Federale Republiek Joegoslavië) gebruikte om de Albanese meerderheid in Kosovo te ontvolken en vernietigen,’ zoals de toenmalig Secretary of Defence van de Verenigde Staten, William S. Cohen.105 De NAVO-lidstaten waren erg verdeeld en onzeker over de beslissing de Kosovo Air Campaign te startten, en men dacht dat deze operatie de relatie tussen de NAVO en Rusland zou beschadigden. Die gedachte bleek te kloppen, want de toenmalig Russische minister van Buitenlandse Zaken, Igor Ivanov, noemde de operatie barbaars. Voor een paar maanden heeft Rusland alle contacten met de NAVO verbroken, en heeft ze haar medewerking bij het PJC gestaakt. Russische politici riepen de Russische overheid op militaire hulp te zenden naar de Federale Republiek Joegoslavië, en de toenmalig president, Boris Yeltsin, waarschuwde de NAVO dat deze operatie nog wel eens een Derde Wereldoorlog kon veroorzaken.106 Later dat jaar herstelde de relatie tussen de NAVO en Rusland deels, toen Rusland deelnam aan een vredesmacht in Kosovo, namelijk de Kosovo Force (KFOR), in 1999107. Ondanks de snelle oppak van het herstellen van die relatie, nam Yeltsin de laatste dag van 1999 ontslag en de toenmalig premier, Vladimir Putin, nam het stokje van hem over als waarnemend president. Ook tegenover Putin is het volk opstandig wat betreft zijn positieve houding tegenover de NAVO, maar hij beantwoordt dit door de relatie als ‘pragmatisch van geest’ te zien. Het herstellen van de relatie tussen de NAVO en Rusland is een van Putin’s speerpunten, en in een interview met de BBC108 geeft hij zelfs aan een lidmaatschap van de NAVO niet uit te sluiten. Om zijn uitspraken te bekrachtigen, neemt Rusland in 2000 voor het eerst sinds de Kosovo crisis weer deel aan een vergadering van de PJC109, waarop nog een 14: NATO information centre (1999) Operation Allied Force. Geraadpleegd op 12 november, 2014 op http://www.defense.gov/specials/kosovo/ 106 Gjelten, T. (1999). Did the war over Kosovo change the world?. 107 Agreed Points on Russian Participation in KFOR. Geraadpleegd op 12 november, 2014 op http://www.nato.int/kosovo/docu/a990618a.htm 108 Mulvey, S. (2000). Hawk or liberal democrat? Londen, Groot-Brittannië: BBC. 109 Smith, J. (2008). The NATO-Russia Relationship. Institut Français des Relations Internationales, Center for Strategic and International Studies. 105

bijeenkomst tussen de NAVO en de Russische ministers van Buitenlandse Zaken volgt. Om de negatieve houding tegenover de NAVO van het volk tegen te gaan, openen de NAVO en Putin in 2001 een NATO Information Office, oftewel een soort informatiebureau waar de Russen met al hun vragen over de NAVO terecht kunnen. Dat Putin, en daarmee Rusland, zeer betrokken is bij de rest van de wereld, blijkt uit het feit dat Putin de eerste wereldleider is die met toenmalig president van de Verenigde Staten, George Bush, spreekt na 9/11. Bush wil de War on Terror beginnen en Putin, tegen adviezen van al zijn ambtenaren in, besluit daaraan mee te doen. Rusland opende bijvoorbeeld haar luchtruim voor Amerikaanse missies naar Afghanistan. Naast een goede band met de Verenigde Staten en de NAVO, haalde Putin hier veel meer uit. Zo zorgde hij er onder andere voor dat Rusland de leverancier van alternatieve energie aan het westen kon zijn, en wist hij het volledig lidmaatschap van de Groep van 8110 voor Rusland voor elkaar te krijgen.111 Tijdens een bijeenkomst in 2002 die zich focust op het bestrijden van terrorisme, wordt ook de relatie tussen de NAVO en Rusland besproken. De PJC wordt vervangen door de NATO-Russia Council (NRC). Bij deze NRC kwamen de NAVO-lidstaten en Rusland bijeen als gelijkwaardige landen, en niet als ‘de NAVO-landen en nog een land’ zoals dat wel eens werd ervaren bij de PJC. De NRC diende als platform voor coöperatie, gezamenlijk besluiten, en gezamenlijk actie voeren.112 Een voorbeeld van coöperatie is het openen van het NATO-Russia Resettlement Center, waar Russische ex-militairen terecht konden voor training en dergelijke, om te zorgen dat de ex-militairen zo goed mogelijk terug konden keren in de samenleving.113 In 2003 maken de NAVO en Rusland afspraken over het redden van de bemanning van een onderzeeër, en wordt de eerste NRC bijeenkomst in Rusland gehouden. De militaire relatie tussen de NAVO en Rusland staan echter weer onder druk wanneer Rusland haar troepen terugtrekt uit de NAVO vredesmacht in de Balkan. De reden zou zijn dat de Russische overheid geen dreiging van oorlog zag in de Balkan, en dat de 25 miljoen dollar die zij jaarlijks uitgaven aan het uitzenden van die troepen, beter in het uitvoeren van binnenlands beleid kon worden geïnvesteerd. Volgens anderen zou Rusland geen strategisch belang meer hebben bij het uitzenden van hun troepen. Deelname aan vredesmachten was immers altijd het symbool van vertrouwen tussen de NAVO en Rusland.114

Een forum van de acht leidende wereldeconomieën. Dougherty, J. (10 september, 2002). 9/11 a’turning point’ for Putin. Geraadpleegd op 15 november, 2014 op http://edition.cnn.com/2002/WORLD/europe/09/10/ar911.russia.putin/index.html?_s=PM:WORLD 112 About NRC. Geraadpleegd op 15 november, 2014 op http://www.nato-russia-council.info/en/about/ 113 Practical Coöperation Fact Sheet. http://www.nato.int/docu/comm/2008/0804-bucharest/080403nrc-factsheet-e.pdf 114 Gutterman, S. (9 april, 2003). Russia to withdraw Balkan Peacekeepers. Geraadpleegd op 15 november, 2014 op http://www.resonant.org/news/2003/2003.04.09-russia_to_withdraw_balkan_peacekeepersmiami.com.html 110 111

Om de relatie tussen de NAVO en Rusland verder te verbeteren, zet de Secretaris Generaal van de NAVO de NATO-Russia Hotline op, in 2004. Ook vindt voor het eerst een raketoefening van de NRC plaats, die de militaire relatie tussen de NAVO en Rusland weer kracht bij moet zetten. Daarnaast komen er overeenkomsten die stellen dat Rusland bij strategische commando’s van de NAVO betrokken wordt. In dit jaar en het jaar erop vinden nog vele oefening en trainingen plaats, stelt de NRC een actieplan tegen terrorisme op, besluit Rusland mee te werken aan de Operation Active Endeavour115, en brengen de ministers van Buitenlandse Zaken van de NRC-landen een gezamenlijk standpunt naar buiten over hun ontevredenheid jegens het verlopen van de presidentsverkiezingen in Oekraïne. De PvV die Rusland in 1994 tekende, tekent Rusland in 2005 ook de Status of Forces Agreement (SOFA). Deze overeenkomst gaat over de status van buitenlandse troepen (welke privileges, faciliteiten et cetera ze hebben) wanneer ze in een andere staat die de PvV SOFA getekend heeft, zijn.116 In datzelfde jaar onderschrijven de ministers van Defensie van de NRC-landen een zogenaamd ‘Political-Military Guidance’ met als doel het verbeteren van de samenwerking tussen militaire systemen en organisaties (interoperabiliteit) tussen Rusland en haar samenwerkingspartners. Russische leraren en instructeurs van de Russische General Staff Academy (een militaire academie) zijn de eerste om trainingen te geven in het verbeteren van deze interoperabiliteit, op de NAVO school in het Duitse Oberammergau. Ten slotte lanceert de NRC in 2005 een pilot om Afghaans en Centraal-Aziatisch personeel te trainen in het bestrijden van drugs. In 2006 bespreken de ministers van Buitenlandse Zaken van de NRC de toekomst van de NRC en hun prioriteiten daarin. De medewerking van Rusland aan de Operation Active Endeavour breidt zich uit nu Rusland voor het eerst een oorlogsschip naar de Middellandse Zee stuurt om deze operatie te ondersteunen.117 In 2007 bekrachtigt het Russisch parlement officieel de PvV SOFA, het is het 10-jarig jubileum van de Stichtingsakte en het 5-jarig jubileum van de NRC, en een tweede Russisch oorlogsschip vertrekt naar de Middellandse Zee. Rusland maakt het in 2008 mogelijk voor bijdragers van de ISAF door ze doorgang te verlenen. De ISAF is de International Security Assistance Force, die in 2001 is opgericht na de internationale Afghanistan-conferentie in Bonn. Deze ISAF zou in eerste instantie een strijdmacht zijn met mandaat van de Verenigde Naties, maar de NAVO werd in 2003 verantwoordelijk voor het leiden van deze strijdmacht.118

Operation Active Endeavour. Geraadpleegd op 16 november, 2014 op http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_7932.htm 116 Partnership for Peace Status of Forces Agreement. Geraadpleegd op 16 november, 2014 op http://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_50086.htm 117 Russian frigate deployed in Operation Active Endeavour. Geraadpleegd op 16 november, 2014 op http://www.nato.int/docu/update/2007/09-september/e0903a.html 118 About ISAF. Geraadpleegd op 16 november, 2014 op http://www.isaf.nato.int/history.html 115

2.2.3. Conflicten met Georgië In 2008 reageert de NAVO op een conflict dat eigenlijk al een tijdje heerst door officiële bijeenkomsten van de NRC en samenwerking op bepaalde gebieden met Rusland te staken. Het betreft de diplomatieke crisis tussen Rusland en Georgië. Nadat de SovjetUnie viel bleef de relatie tussen deze twee landen redelijk goed, maar het begon te rommelen toen Putin Georgië er in 2002 van verweet Tsjetsjeense militairen te verbergen. Hij schrijft een brief aan de toenmalige Secretaris Generaal, Kofi Annan, van de Verenigde Naties en de leden van de VN Veiligheidsraad. De spanningen tussen Georgië en Rusland vervagen wat wanneer de Georgische president Putin belooft mee te werken aan het bestrijden van de Tjetjeense rebellen. In 2006 stegen de spanningen echter weer toen Georgië van Russische blauwhelmen in Zuid-Ossetië eiste dat ze een visum hadden. In 2007 haalt Rusland haar troepen uit Georgië, die er al sinds 1991 zaten, maar blijft wel aanwezig in Abchazië en Zuid-Ossetië om de vrede te bewaken. In 2008 beschuldigd Georgië Rusland ervan een onbemande drone in Abchazië neergeschoten te hebben. Rusland stuurt meer troepen naar Abchazië met het excuus dat Georgië een aanval zou voorbereiden. Wanneer Rusland nóg enkele honderden troepen naar Abchazië stuurt, verwijt Georgië Rusland een militaire interventie te plannen. Zuid-Ossetische seperatisten beginnen Georgische blauwhelmen aan te vallen. De Georgische president stuurt troepen naar ZuidOssetië. Rusland reageert door haar troepen naar de grens te mobiliseren, vliegtuigen over Georgië te laten vliegen en 15: Een spotprent over de superieure luchtaanvallen houding van Putin tegenover Georgië, en op hoe de NAVO en de VS alleen maar Zuid-Ossetië uit te voeren. De toekijken. Verenigde Staten, Groot-Brittannië en de NAVO vragen Rusland en Georgië om een staakt-het-vuren. Rusland mobiliseert haar tanks en soldaten vanuit Zuid-Ossetië naar Georgië. Georgië verklaart Rusland de oorlog, maar twee dagen later besluit Rusland de militaire inval in Georgië te stoppen, en kondigen de Franse president Nicolas Sarkozy en de Russische president Dmitry Medvedev zes punten te hebben om de vrede mee te

bevorderen. Rusland en Georgië besluiten tot een staakt-het-vuren te komen met behulp van Sarkozy. Zo eindigde de oorlog vijf dagen nadat deze uitgeroepen is door Oekraïne. De ministers van Buitenlandse Zaken van de NAVO-lidstaten discussiëren het conflict tussen Rusland en Georgië, en besluiten, zoals eerder genoemd, de officiële bijeenkomsten van de NRC en samenwerking op bepaalde gebieden met Rusland te staken. Rusland tekent om Zuid-Ossetië en Abchazië als onafhankelijke staten te erkennen. De Amerikaanse president George W. Bush geeft aan dit ten zeerste te betreuren, en dat Rusland de grenzen van Georgië zou moeten respecteren.119 De NAVO en Rusland blijven nog wel samenwerken op gebieden als het bestrijden van drugs en terrorisme. De ministers van Buitenlandse Zaken van NAVOlidstaten besluiten eind 2008 het hervatten van betrekkingen met Rusland langzaamaan weer na te streven. Maart 2009 komen diezelfde ministers weer bij elkaar, en besluiten ze weer van start te gaan met formele bijeenkomsten en praktische samenwerking met de NRC. Bij de eerste bijeenkomst van de NRC besluiten de ministers de NRC nieuw leven in te willen blazen, en besluiten een Joint Review of 21st Century Common Security Challenges. In 2010 bespreekt de NRC informeel hoe ze een meer hoofdzakelijk forum kunnen vormen. Ook de rest van het jaar houdt de NRC zich bezig met het verbeteren van het instituut, onder andere doordat alle leiders van de NRC-landen de Joint Review of 21st Century Common Security Challenges nu ook onderstrepen. Ten slotte besluiten ze een aantal initiatieven te starten om Afghanistan te stabiliseren. Een paar maanden later, in 2011, komen de ministers van Buitenlandse Zaken van NRC-landen bijeen om de situatie in Libië en Afghanistan te bespreken, evenals de samenwerking tussen de NAVO en Rusland op gebied van raketdefensie. Op de bijeenkomst lanceren ze ook de NRC Helicopter Maintenance Trust Fund, dat het personeel van de Afghaanse luchtmacht dat de helikopters onderhoudt ondersteunt. Dit gebeurt onder andere middels het trainen van Afghaanse technici in Rusland, en het leveren van helikopteronderdelen.120 Ten slotte is het NRC Action Plan on Terrorism hernieuwd dat nu voortbouwt op de Joint Review of 21st Century Common Security Challenges.121 In mei 2011 publiceren de militaire vertegenwoordigers van de NRC het NATORussia Council Consolidated Glossary of Cooperation, een woordenlijst met meer dan 7000 Engelse en Russische termen die te maken hebben met de militaire en politieke samenwerking tussen de NAVO en Rusland.122 Een paar maanden later komen de

2008 Georgia Russia Conflict Fast Facts. Geraadpleegd op 17 november, 2014 op http://edition.cnn.com/2014/03/13/world/europe/2008-georgia-russia-conflict/ 120 Supporting Afghanistan’s Helicopters: 10 Years 10 Stories Anniversary Feature. Geraadpleegd op 17 november, 2014 op http://www.nato-russia-council.info/en/articles/20121130-nrc-10-years-hmtf/ 121 NATO-Russia Council Action Plan on Terrorism http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_72737.htm 122 NATO-Russia Council Consolidated Glossary of Cooperation. Geraadpleegd op 17 november, 2014 op http://www.nato.int/cps/en/natolive/news_73197.htm 119

ministers van Buitenlandse Zaken van de NRC-landen bijeen in Brussel om veiligheidszaken te bespreken, zoals Afghanistan, het bestrijden van piraterij en terrorisme. Tevens wordt het NRC Work Programme voor 2012 goedgekeurd en wordt bekendgemaakt dat de Cooperative Airspace Initiative, een systeem waarbij de NRC informatie uitwisselen om de kans te vergroten verdacht gebruik van luchtvoertuigen voor terroristische doeleinden te ontdekken.123 Ook in 2012 wordt verder gewerkt aan de samenwerking op het gebied van het bestrijden van piraterij en terrorisme, de Cooperative Airspace Initiative en het NRC Work Programme 2012 wordt verder ingevuld. De eerste trainingen voor de Afghaanse luchtmacht komen op gang, en inmiddels is het het 15-jarig jubileum van de Stichtingsakte en het 10-jarig jubileum van de NRC. Aan het eind van het jaar komen de ministers van Buitenlandse Zaken van de NRC-landen weer bijeen, met de conclusie dat de samenwerking nog verder vergroot moet worden tijden het NRC Work Programme 2013. De Secretaris Generaal van de NAVO, Anders Fogh Rasmussen, en de Russisch minister van Buitenlandse Zaken komen begin 2013 bijeen om de uitvoering van het NRC Work Programme 2013 te bespreken, en te bediscussiëren hoe de dialoog voor het verbeteren van de raketverdediging bevordert kan worden. In april besluiten de ministers van Buitenlandse Zaken van de NRC-landen de tweede face van het NRC Trust Fund voor het onderhoud van helikopters in Afghanistan in te gaan. Ook bediscussiëren ze plannen om in ander gebieden, de ontwikkelingen van de door de NAVO geleide Afghanistan missie, en internationale veiligheidszaken zoals de toestand in Syrië en Noord-Korea, en de raketverdediging. In Oktober komen de ministers van Defensie van de NRC-landen bijeen om te bediscussiëren hoe ze bepaalde gebeurtenissen snel op de internationale agenda kunnen plaatsen en hoe de overtollige munitie uit Rusland verwijderd kan worden, waarvan gedacht wordt om het met een nieuw NRC Trust Fund aan te pakken. De NAVO spreekt zich in maart 2014 uit tegen de militaire escalatie van de Russische Federatie in de Krim en geeft aan zich zorgen te maken om het feit dat het Russisch parlement toestemming heeft gegeven om gewapende strijdmachten van de Russische Federatie op Oekraïense gebied te plaatsen. De NAVO-lidstaten geven allemaal aan het referendum in de Oekraïense Autonome Republiek van de Krim (de Krimrepubliek) als zowel illegaal en onwettig te zien, en de uitkomst ook niet te erkennen, met de reden dat het referendum tegen de Oekraïense grondwet en het internationaal recht in gaat. De ministers van Buitenlandse Zaken van NAVO-lidstaten dringen Rusland erop aan zo snel mogelijk het internationaal recht en haar internationale verantwoordelijkheden weer na te komen, maar ook om dringend mee te werken aan een politieke en diplomatieke oplossing die zowel het internationaal recht als de internationaal erkende grenzen van Oekraïne respecteert.

NRC Cooperative Airspace Initiative 10 Years 10 Stories Anniversary Feature. Geraadpleegd op 17 december, 2014 op http://www.nato-russia-council.info/en/articles/20121102-nrc-10-years-cai/ 123

Voor de zoveelste keer besluiten de ministers van Buitenlandse Zaken van de NAVO alle burgerlijke en militaire samenwerking met Rusland te verbreken. Elke beslissing om in bepaalde gevallen toch samen te werken, zal met strenge eisen komen. Tijdens de Parlementaire Assemblée in september eisen de NAVO-leiders Rusland haar troepen uit Oekraïne en bij de grens weg te halen.124

2.3. De NAVO en Oekraïne Al een aantal jaren geeft Oekraïne aan niet onwelwillend te staan tegenover een NAVOlidmaatschap, tot grote ergernis van Rusland. Net als Rusland een lange geschiedenis aan betrekkingen heeft met de NAVO, heeft ook Oekraïne die. Om een beter beeld te schetsen van deze betrekkingen, en Ruslands houding tegenover de NAVO en de mogelijke toetreding van Oekraïne tot de NAVO, in haar perspectief te zetten, schetsen we de historische lijn van betrekkingen tussen de NAVO en Oekraïne. 2.3.1. Een progressieve samenwerking Net als voor Rusland, begint de diplomatieke relatie met de NAVO voor Oekraïne bij de val van de Sovjet-Unie. Ook Oekraïne sloot zich hierna aan bij de NASR in 1991, bij het PvV in 1994, en het deelnemen aan de vredesmacht die de NAVO naar Bosnië en Herzegovina stuurt in 1996 door niet alleen, net als Rusland, plaatst te nemen in de IFOR, maar ook opent de Oekraïense overheid een NATO Information and Documentation Centre in Kiev in 1997. Rusland opende een soortgelijk informatiecentrum pas in 2001, om maar aan te geven hoe snel de relatie tussen de NAVO en Oekraïne zich ontwikkelde ten opzichte van die tussen de NAVO en Rusland. Tijdens een bijeenkomst in 1997 richtten de NAVO en Oekraïne de NAVOOekraïne Commissie (NOC) door het Charter on Distinctive Partnership te tekenen. De oorkonde bevat punten waarop beide partijen hun relatie willen bevorderen, wat de principes zijn van het ontwikkelen van die relatie, op welke punten geadviseerd en samengewerkt kan worden (bijvoorbeeld 16: Een bijeenkomst van de NOC veiligheidszaken), NATO’s relations with Russia. Geraadpleegd op 17 november, 2014 op http://www.nato.int/cps/ro/natohq/topics_50090.htm 124

en hoe deze punten zich praktisch zouden kunnen uitten.125 Een jaar later, in 1998, wordt het NAVO-Oekraïne Joint Working Group on Defence Reform opgezet. Deze groep had als doel om een forum te bieden voor initiatieven op gebied van militaire betrekkingen, bevordering van de democratie, het beheren van de strijdmachten et cetera.126 In 1999 wordt in Kiev een NATO Liaison Office geopend, dat contacten moet onderhouden tussen Oekraïne, de NAVO en haar partners. De NAVO adviseert er op gebied van huidige en toekomstige samenwerking, en diverse evenementen en projecten faciliteert.127 Ook gaat een Pools-Oekraïens bataljon mee met de vredesmissie van de NAVO naar Kosovo. In totaal nemen iets minder dan 200 Oekraïense militairen deel aan de KFOR.128 In 2000 bekrachtigt Oekraïne het PvV SOFA, vijf jaar voordat Rusland dat doet. In 2002 onthuld de President van Oekraïne, Leonid Kuchma, het eventuele doel te hebben lid te worden van de NAVO. Ook wordt op een NOC bijeenkomst door de ministers van Buitenlandse Zaken nog eens hun verlangen de relatie tussen Oekraïne en de NAVO nog verder te verbeteren. In 2002 wordt ook een PvV Trust Fund project om 400.000 landmijnen te vernietigen gelanceerd in het Oekraïense Donetsk, en wordt bij een NOC bijeenkomst het NATO-Ukraine Action Plan aangenomen. Dit plan reflecteert de strategie van Oekraïne op gebied van betrekkingen en bouwt voort op de Charter on a Distinctive Partnership. Om de in het Action Plan genoemde punten na te streven, worden Annual Target Plans geformuleerd.129 In 2004 bekrachtigt Oekraïne de overeenkomst van de NAVO omtrent de Host Nation Support. Dit maakt Oekraïne bevoegd om burgerlijke en militaire assistentie te verlenen aan bondgenoten op hun terrein, in tijden van vrede, crisis, of oorlog. Tevens tekent Oekraïne een overeenkomst omtrent de Strategic Airlift, die zorgt dat Oekraïne een bijdrage levert aan de mogelijkheid van de NAVO om overtollige vracht te verplaatsen.130 De NAVO-lidstaten volgen allen de gebeurtenissen omtrent de presidentsverkiezingen en de Oranje Revolutie en besluiten de bijeenkomst van de NOC die eind 2004 gepland stond, uit te stellen om Oekraïne te benadrukken vrije en eerlijke verkiezingen te respecteren. Begin 2005 werd de kersverse President van Oekraïne, Viktor Yushchenko, uitgenodigd op het NAVO hoofdkwartier en zijn ambitieuze Charter on a Distinctive Partnership. Geraadpleegd op 18 november, 2014 via http://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_25457.htm 126 NATO-Ukraine Joint Working Group on Defence Reform. Geraadpleegd op 18 november, 2014 op http://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_50320.htm 127 NATO Liaison Office (NLO) Ukraine. Geraadpleegd op 18 november, 2014 op http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_79926.htm 128 Ukraine`s contribution to NATO peace support activities. Geraadpleegd op 18 november, 2014 op http://nato.mfa.gov.ua/en/ukraine-nato/contribution 129 NATO-Ukraine Action Plan. Geraadpleegd op 18 november, 2014 op http://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_19547.htm? 130 Ekengren, M. & Simons, G. (2013). The Politics of Security Sector Reform. Surrey, England: Ashgate Publishing Limited. 125

hervormingsplannen worden breed ondersteund. Men is het erover eens dat de focus op de relatie tussen Oekraïne en de NAVO vernieuwd moet worden en in lijn moet zijn met de plannen van de nieuwe Oekraïense regering. Er wordt weer een PvV Trust Fund gelanceerd om over de komende 12 jaar, dus tot 2017, munitie, kleine wapens, en luchtdefensiesystemen te vernietigen. In april wordt op een NOC bijeenkomst de zogenaamde Intensified Dialogue gelanceerd omtrent het streven van Oekraïne lid te worden van de NAVO. Ook wordt de mogelijkheid voor Oekraïne besproken deel te nemen aan de Operation Active Endeavour. Begin 2006 wordt een Resettlement and Retraining Centre geopend in het Oekraïense Khmelnytskyi, net zo een als Rusland in 2002 had laten openen in Rusland. In maart spreekt de NAVO Secretaris Generaal zich uit over de vrije en eerlijke parlementsverkiezingen in Oekraïne. Enkele maanden later, in september, bezoekt President Yushchenko de NAVO en vertelt dat het Oekraïense volk, ondanks alle ambities om lid te worden van de NAVO, nog niet klaar is voor het mogelijke lidmaatschap van de NAVO. Dit komt uiteraard voort uit de gehouden verkiezingen die er voor zorgden dat President Yushchenko terecht kwam in een coalitie met de Communistische en Socialistische partijen. Deze partijen zijn ook tegen het toetreden tot de NAVO.131 Het parlement staakt verder echter de samenwerkingen met de NAVO niet, eind 2006 wordt de Strategic Airlift bekrachtigd door het parlement. Oekraïne blijft ook de relatie met de NAVO op militair vlak verbeteren en levert in 2007 twee oorlogsschepen voor de Operation Active Endeavour. Tevens levert Oekraïne medische specialisten aan het Provinciaal Reconstructie Team (PRT) in Afghanistan. Dit PRT dient om veiligheid in het gebied te waarborgen en te helpen bij de opbouw van instabiele landen. Oekraïne zat samen in het PRT met Georgië, Denemarken, Kroatië en Litouwen in Chagcharan.132 Het is in 2007 ook het 10-jarig jubileum van het NATOUkraine Distinctive Partnership. De NAVO en haar lidstaten hebben altijd positief gestaan tegenover samenwerking met Oekraïne, en ook tegenover de mogelijkheid voor Oekraïne om toe te treden tot de NAVO. Tijdens een NAVO-bijeenkomst in april 2008 wordt echter voor het eerst uitgesproken dat alle leiders van de NAVO-lidstaten het eens zijn over het toekomstig NAVO-lidmaatschap van Oekraïne. In de zomer en in november levert Oekraïne nogmaals twee oorlogsschepen voor de Operation Active Endeavour, en in december komen de ministers van Buitenlandse Zaken van de NAVO-lidstaten overeen in het feit dat ze Oekraïne gaan helpen bij het behalen van alle toelatingseisen voor het NAVO-lidmaatschap. Dit doen ze middels de NOC en het ontwikkelen van een Annual Larrabee, F.S. (2006). Ukrainian Foreign and Security Policy after the Collapse of the Orange Coalition. Geraadpleegd op 18 november, 2014 op http://kms1.isn.ethz.ch/serviceengine/Files/ISN/31069/ichaptersection_singledocument/09a05730f4a9-41a0-8fae-25043266176a/en/Pages+from+024_Quid+Ukraine%27s+Strategic+Security-6.pdf 132 ISAF Afghanistan. 2007. Geraadpleegd op 19 november, 2014 op http://www.isaf.nato.int/images/stories/File/Media-VisitDocs/RCs/ISAF%20Regional%20Command%20-%20West.pdf 131

National Programme (ANP). De NAVO staat in deze periode heel open voor het toetreden van (vooral Oostblok) landen en nodigt ook Georgië uit om een ANP te schrijven naar aanleiding van de recente conflicten tussen Georgië en Rusland. 2.3.2. Wel meedoen, niet winnen Zowel Georgië als Oekraïne leveren hun ANP begin 2009 in.133 Tevens wordt een overeenkomst getekend waardoor Oekraïne nu helpt bij de bevoorrading van ISAF, en wordt een ‘Declaration to Complement the Charter on a Distinctive Partnership between NATO and Ukraine’ getekend. Ten slotte levert Oekraïne voor de vijfde keer een oorlogsschip voor de Operation Active Endeavour. In 2010 besluit de nieuwe Oekraïense regering met president Yanukovych nog wel door te gaan met de huidige samenwerkingen tussen Oekraïne en de NAVO, maar het toekomstig NAVOlidmaatschap wordt nu officieel van de agenda gehaald. Er wordt in 2009 weer een bijeenkomst met de NATO-Ukraine Joint Working Group on Defence Reform georganiseerd, en Oekraïne tekent een memorandum van overeenstemming dat ervoor moet zorgen dat het aantal incidenten in het luchtverkeer vermindert en het luchtverkeer veiliger wordt, en Oekraïne levert een zesde oorlogsschip voor de Operative Active Endeavour. In 2011 komen de ministers van Buitenlandse Zaken van de NOC-landen bijeen om nogmaals te bekrachtigen de relatie tussen Oekraïne en de NAVO te willen verbeteren en verdere praktische samenwerkingen aan te willen gaan. Begin 2012 woont de Oekraïense president Yanukovych een NAVO-bijeenkomst bij in Chicago, over de NAVO-missie naar Afghanistan. In dat jaar wordt ook nog de samenwerking tussen de NAVO en Oekraïne besproken bij het hervormen van de defensie, en het 15-jarig jubileum van de Charter on a Distinctive Partnership tussen Oekraïne en de NAVO is bereikt. Februari 2013 worden door de ministers van Defensie van de NOC-landen een aantal punten opgesteld die de samenwerking voor de komende vijf jaar, dus tot 2018, moet verbeteren. Die punten gaan onder andere over het trainen van militaire officiers in Oekraïne en het doen van grote militaire oefeningen. Er wordt een hoop vooruitgang geboekt in het neutraliseren van radioactieve bronnen in voormalig militaire gebieden van de Sovjet-Unie. Oekraïne wordt het eerste land om bij te dragen aan de missies en operaties tegen piraterij van de NAVO, aan de kust van Somalië.

NATO enlargement. Geraadpleegd op 19 november, 2014 op http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49212.htm 133

Maart 2014 roept de NAVO Rusland op te zorgen dat de spanningen in de Krim dalen en er wordt een referendum gehouden in de Krim. De Russische Federatie heeft gewapende strijdkrachten in Oekraïne zitten. De NAVO besluit maatregelen te nemen om Oekraïne te helpen zichzelf te beveiligen. Dit waren maatregelen die zowel op de lange als op de korte termijn moesten zorgen dat Oekraïne om kon gaan met de huidige crisis, zich kon blijven ontwikkelen, en de Oekraïense strijdkrachten kan hervormen evenals de rest van de veiligheidssector verbeterd kan worden. De NAVO probeert allerlei nieuwe programma’s op te zetten om Oekraïne te helpen, en tijden de Parlementaire Assemblée in Wales, besluit de NOC nóg meer strategische overleggen te voeren om Oekraïne nog beter te adviseren in haar defensie.

17: Secretaris Generaal Rasmussen en Oekraïense president Poroshenko tijdens de Parlementaire Assemblée in Wales

De NAVO grijpt echter nooit direct in op de situatie. Hulp aan Oekraïne gaat altijd middels adviezen, overleggen, en zorgen dat er genoeg expertise aanwezig is voor Oekraïne om juiste beslissingen te maken. Oekraïne werkt als één van de actiefste mee aan alles wat de NAVO te bieden heeft, ondanks het feit dat ze het NAAVO-lidmaatschap niet meer ambiëren. Ze doen mee aan het gevecht, winnen de strijd, maar horen niet bij de winnaars.

3. Reacties op de annexatie van de Krim De annexatie van de Krim lijkt een keerpunt te zijn in de Euro-Atlantische veiligheid. Sinds het begin van het gerommel in Oekraïne buigt de NAVO zich over de vraag hoe de bondgenoten de aard van hun betrokkenheid met Moskou moeten definiëren. De 28 leden van de NAVO hebben elk hun eigen belangen met betrekking tot Rusland. Hoewel een aantal West-Europese regeringen, en dan voornamelijk Frankrijk en Duitsland, rekening houden met de Russische Federatie als een strategisch partner, zien de Verenigde Staten en andere bondgenoten Rusland als een afnemende macht met een minderwaardigheidscomplex134. Voor de NAVO is dit een belangrijk aspect om rekening mee te houden bij de beslissing op welke manier er ingegrepen moet worden.

3.1. De internationale reacties Toch is het sinds de annexatie van de Krim door Rusland voor regeringen en de NAVO-lidstaten moeilijk Rusland nog te zien als partner. Desondanks spelen de verschillende belangen ten aanzien van Rusland een grote rol als het gaat om korte termijn crisisbeheersing of de strategie tegen Rusland. Zo hebben Polen en de Baltische staten herhaaldelijk gevraagd om demonstraties, geallieerde solidariteit en duidelijke maatregelen135. De Oost-Europese landen staan aan de kant van de Oekraïense revolutie, hoe meer buffers tussen de voormalige satellietlanden en Rusland hoe beter136. Maar vooral in West-Europa is de reactie erg terughoudend en vooral gericht op lange termijn oplossingen. Desondanks zijn de lidstaten het er mee eens dat de soevereiniteit, territoriale integriteit en onafhankelijkheid van Oekraïne geschonden wordt door Rusland137. Ondanks dat Rusland ontkent dat Russische strijdkrachten zich bezighouden met directie militaire operaties in Oekraïne. Rusland levert wapens aan militanten in het oosten van Oekraïne en onderhoudt duizenden gevechtsklare troepen aan de grens met Oekraïne. Deze ontwikkelingen ondermijnt Rusland de veiligheid van Oekraïne en schend het internationaal recht wat ernstige gevolgen voor de veiligheid en stabiliteit van het gehele Euro-Atlantische gebied heeft. Als reactie in de Krim crisis stellen sommige overheden geleid door de Verenigde Staten en de Europese unie sancties tegen Rusland in. Voor de annexatie waren de sancties enkel tegen Russische individuele en Russische instanties, maar naar mate de situatie verergerde kwamen er meer sancties en vooral economische sanctie voor Rusland bij.

CEPA; A common NATO policy toward Russia; Goals for an Ambitious Weimar Triangle Der spiegel; Ukraine-Konflikt: Nato erwägt Raketenabwehr gegen Russland 24.08.2014 136 NRC liveblog Oekraïne http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/04/live-waarschuwingsschoten-op-dekrim-poetin-haalt-oefenend-leger-terug/ 137 Joint statement of the nato ukraine commision 2014, Wales nato summit 134 135

3.1.1. De Europese Unie De Europese Unie hanteert een consequent beleid van het niet erkennen van de illegale annexatie van de Krim door de Rusland138. De EU focust haar inspanningen vooral op het stabiliseren van de situatie in Oekraïne. Daarom heeft de EU overheden uit zowel de Europese Unie als Rusland en Oekraïne opgeroepen om deel te nemen aan een zinvol dialoog die zal moeten leiden tot een duurzame oplossing met het doel de eenheid en territoriale integriteit van Oekraïne te beschermen en te streven naar een stabiele, welvarende en vooral democratische toekomst voor alle Oekraïense burgers. Voormalig voorzitter van de Raad van Europa Herman Van Rompuy over de sancties: "Sanctions are not a question of retaliation; they are a foreign policy tool. Not a goal in themselves, but a means to an end. Our goal is to stop Russian action against Ukraine, to restore Ukraine's sovereignty – and to achieve this we need a negotiated solution. Europe stands ready to facilitate and engage in a meaningful dialogue involving Ukraine and Russia and supports all multilateral initiatives towards that aim."139140 Op 3 maart 2014 vond een vergadering van de Raad van de Europese unie plaats waarbij de EU Rusland veroordeeld voor schending van de Oekraïense soevereiniteit en de territoriale integriteit door daden van agressie door de Russische strijdkrachten, die op 1 maart machtiging kregen van Rusland om op Oekraïense grondgebied te stationeren. In een verklaring van de staatshoofden en regeringsleiders na een vergadering op 6 maart heeft de EU benadrukt dat een oplossing voor de crisis moet worden gevonden door middel van onderhandelingen tussen regeringen van Oekraïne en Rusland. Op 17 maart besluiten de EU en de VS sancties in te stellen tegen Rusland. Op 18 maart word dan officieel bekend gemaakt dat de Krim geannexeerd is door Rusland. Het annexatie proces duurt tot 21 maart. In plaats van de G8-top in Sochi, werd een G7-bijeenkomst op 4 en 5 juni gehouden in Brussel. Ook ondersteunen de EU-landen de opschorting van de onderhandeling over het toetreden van Rusland tot de OESO en het internationaal Energie Agentschap Om Ruslands toegang tot de Europese kapitaal markt te beperken kunnen Europese bedrijven geen nieuwe obligaties, aandelen of soortgelijke financiële instrumenten met een looptijd van meer dan 90 dagen uitgegeven door grote Russische staatsbanken, ontwikkelingsbanken en hun dochterondernemingen meer kopen. Ook zijn diensten met betrekking tot de emissie van deze financiële instrumenten zoals Joint staff working document, European Commission http://eeas.europa.eu/ukraine/pdf/swd_2014_300_f2_joint_staff_working_paper_en_v8_p1_776932.pdf 139 Council of the Euopean Union 21 maart http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_Data/docs/pressdata/EN/foraff/141741.pdf 140 Vertaling: Sancties zijn niet een kwestie van vergelding; ze zijn een buitenlands beleidsinstrument. Geen doel op zich, maar een middel tot een doel. Ons doel is om de Russische acties tegen Oekraïne te stoppen, en de Oekraïense soevereiniteit te herstellen. Om dit te bereiken hebben we een oplossing nodig. Europa staat klaar om zich te betrekken en te faciliteren in een betekenisvolle dialoog tussen Oekraïne en Rusland. De EU ondersteunt alle multilaterale initiatieven in de richting van dat doel. 138

bijvoorbeeld tussenhandel verboden. Ook is er een embargo op de import en export van wapens en dergelijk materiaal van en naar Rusland. Voor 132141 personen en 28 instanties gelden een bevriezing van tegoeden in de EU en een visumverbod of reisverbod. De eigenaar die zo'n bevriezing van tegoeden en economische middelen krijgt kan niet meer fondsen, zoals contant geld, cheques, bankdeposito's, aandelen etc. openen, verplaatsen of verkopen. Ook kunnen ze materiële activa zoals onroerend goed niet meer verkopen of verhuren. Dit betekent ook dat de EU-burgers en bedrijven geen betalingen of levering van goederen meer kunnen verstrekken aan de personen met een dergelijke bevriezing. Zakelijke transacties met bedrijven en personen kan dus niet meer wettelijk worden uitgevoerd. Personen met een visum of reisverbod hebben geen toegang meer tot de EU. Ook kunnen zijn geen visa krijgen voor het invoer voor goederen in de EU. Er is een verbod op invoer die van oorsprong uit de Krim en Sevastopol komt, tenzij er een certificaat van oorsprong van de Oekraïense autoriteiten bij zit. Ook zijn er handel en investeringsbeperkingen voor de volgende sectoren: infrastructuurprojecten voor vervoer, telecommunicatie, energie en exploitatie van olie, gas en mineralen. De belangrijkste apparatuur voor deze zes sectoren kunnen niet meer worden geëxporteerd naar de Krim. Ook worden verzekeringen voor deze transacties niet versterkt. 3.1.3. De Verenigde Staten De Verenigde Staten erkent de annexatie niet en ziet deze zodoende als illegaal. Ze beschouwen de annexatie als een buitengewone bedreiging voor de nationale veiligheid en het buitenlands beleid van de VS. Daarom voeren ook de VS beperkende sancties in tegen Rusland en verklaart president Obama een nationale noodsituatie ten aanzien van Oekraïne om om te gaan met die dreiging142. Op 6 maart tekent president Obama een executive order dat sancties tegen personen en instanties die de soevereiniteit en territoriale integriteit van Oekraïne geschonden hebben en/of activa van het Oekraïense volk gestolen hebben invoert. Voor deze personen geldt een reisverbod naar Amerika143. Op 17 maart verklaart Obama dan de nationale noodsituatie. Door de acties, die in nauwe samenwerking waren met de Europese en internationale partners van de Verenigde Staten, stuurden zowel de EU als de VS een EU restrictive measures: www.consilium.europa.eu 29 april 2014. Het aantal personen geldt voor 29 april, later komen hier meer personen bij. 142 Institute for Politcal Economy (6 maart 2014) Obama declares self-determination to be a threat to US National Security. Geraadpleegd op 17 december 2014 op http://www.paulcraigroberts.org/2014/03/16/obama-declares-self-determination-threat-us-nationalsecurity-paul-craig-roberts/ 143 U.S. department of state: Ukraine and Russia Sanctions. Geraadpleegd op 17 december 2014, op http://www.state.gov/e/eb/tfs/spi/ukrainerussia/ 141

sterke boodschap aan de Russische regering. Namelijk dat er consequenties zijn voor hun daden zoals de soevereiniteit en territoriale integriteit van het land bedreigen. De VS en de EU zullen dan ook achter de Oekra誰ne regering blijven staan. Ook is de VS bereid extra maatregelen te nemen om verdere politieke en economische sancties toe te voegen, totdat Rusland zich aan zijn internationale verplichtingen houdt. Het uiteindelijke gezamenlijke doel van de VS en EU is een veilig Oekra誰ne cre谷ren dat ge誰ntegreerd is met Europa en goede betrekkingen met al haar buren, inclusief Rusland. Dit is niet alleen in het belang voor de Verenigde Staten en Europa maar ook voor Rusland144.

Ashford, M. Cato Institute (17 december 2014) The goal of sanctions shouldn't be to wreck Russia's economy. Geraadpleegd op 17 december 2014. http://www.cato.org/publications/commentary/goalsanctions-shouldnt-be-wreck-russias-economy 144

4. De conclusie Met alle kennis die we uit de voorgaande teksten kunnen halen, proberen we nu de vraag te beantwoorden of de NAVO militair in had moeten grijpen na het uitbreken van de Krimcrisis. Bij het beantwoorden van die vraag is het van belang dat de volgende zaken meegenomen worden in de ‘ja/nee’-kwestie. Ten eerste is de keuze voor wel of niet ingrijpen zowel gebaseerd op feiten, als op aannames. Het gaat hier immers om een ‘wat als’-scenario. Ten tweede is het van belang dat een wel afgewogen keuze gemaakt wordt, met alle kanten van de zogenaamde Rusland-Oekraïne crisis in het achterhoofd gehouden. Zodoende wegen wij alle argumenten, zowel voor als tegen, en zowel feit als aanname, zorgvuldig af. Zo hopen we tot een heldere en juiste conclusie te komen.

4.1. Het recht op de Krim Gezien de conflicten tussen Rusland en Oekraïne zijn geëscaleerd door het annexeren van de Krim door Rusland, is het belangrijk die gebeurtenis onder de loep te nemen. Had Rusland legitieme redenen om de Krim in te nemen? Het is lastig die vraag te beantwoorden omdat eenieder het vanuit zijn eigen perspectief bekijkt. Historisch gezien is de Krim de bakermat van zowel de Russische als de Oekraïense cultuur. Beiden zullen dan ook vol overgave stellen dat de Krim bij hun identiteit hoort. Echter heeft Rusland een paar streepjes voor op Oekraïne. Ten eerste spreekt de meerderheid van de Krim bewoners Russisch, zij stemmen ook voornamelijk voor de pro-Russische partij. Dit laat zien dat veel van de zogenaamde Oekraïense identiteit in de Krim al verloren is gegaan aan Rusland. De meeste bewoners van de Krim zijn nu eenmaal Russisch gezind en zien Rusland als hun thuisland. Daarbij komt dat Rusland zelf vanuit een historisch perspectief via de Krim in aanraking is gekomen met de orthodoxe kerk, de belangrijkste kerk in Rusland. Ook een belangrijke reden over waarom zij altijd zullen stellen dat hun Russische identiteit geboren is in de Krim, en daarom tot hun toebehoord. Ook ligt de belangrijkste Russische zeevloot in Sevastopol, de havenstad van de Krim. Dit was hét speerpunt van de Russische macht en een belangrijke reden, zeker in strategisch opzicht, voor Rusland om de Krim te annexeren. Deze haven is voor Rusland, een land dat omringd is door landen en vast gevroren zeeën, het punt waar zij zich in alle seizoenen vrijuit kunnen bewegen over water. Al deze argumenten hoeven echter niet te betekenen dat Rusland recht heeft op de Krim. Want we moeten niet vergeten dat het Rusland was die de Krim officieel in de naam van de USSR heeft teruggeven aan Oekraïne. Dit was weliswaar onder bewind van een andere president, maar dat doet niet af aan de handeling en de intentie erbij. Ook Oekraïne ziet de Krim als het begin van de orthodoxe kerk en dus als het begin van hun cultuur. Ook in de periode dat president Khrushchev de Krim teruggaf, bloeide eindelijk, na tijden van onderdrukking, kunst, taal en cultuur weer op in Oekraïne.

Strepen we al deze argumenten tegenover elkaar af, blijft het feit over dat Rusland de Krim aan Oekraïne gegeven heeft. Onzes inziens heeft Rusland er dan ook geen recht op de Krim annexeren. Kijken we echter naar de Krim zelf en de situatie daar, kunnen we wellicht stellen dat de Krim vrij gedistantieerd is van Oekraïne en zich beter thuis voelt met Rusland als vaderland.

4.2. Rechtvaardig gedrag Recht op de Krim of niet, rechtvaardigt dit het nalatig gedrag dat Rusland heeft vertoond door de Oekraïense en internationale grenzen niet te respecteren, en zo de Krim te annexeren? Rusland heeft door deze annexatie de gehele Euro-Atlantische veiligheid in gevaar gebracht. Het land heeft in een keer de gehele wereld wakker geschud. Rusland heeft de soevereiniteit van Oekraïne aangetast, wat ingaat tegen alle internationale afspraken en wat het internationaal recht schendt. De acties die Rusland ondernomen heeft worden door de Westerse wereld als agressief en bedreigend beschouwd. Zij kunnen Rusland niet langer als (handels)partner zien, en vinden collectief de annexatie illegaal. De manier waarop Rusland gehandeld heeft, o.a. door wapens te leveren aan militanten en het onderhouden van gevechtsklare troepen, kunnen door geen enkel West-Europees land op welke manier dan ook gerechtvaardigd worden. Rusland is een bedreiging voor de gehele veiligheid en vooral stabiliteit van het Euro-Atlantische gebied.

4.3. Zaak van de NAVO Dat Rusland buitensporig gedrag vertoond dat niet langer getolereerd dient te worden is duidelijk. De vraag is echter of de NAVO de juiste organisatie is om hier op te reageren. Oekraïne is immers geen lid van de NAVO, dus is het niet direct een zaak van de NAVO om het land te beschermen tegen aanvallen van Rusland. Belangrijk is om in te zien dat de situatie die gaande is, namelijk het schenden van internationaal erkende grenzen en daarmee het schenden van het internationaal recht door Rusland, niet alleen het probleem is van Oekraïne, of alle landen in de directe omgeving van Rusland, maar voor de gehele wereld. Waarom? Wanneer een dergelijk land besluit het internationaal recht zomaar te schenden, hoe kunnen vrede en veiligheid nog gewaarborgd worden? De NAVO heeft als doel de democratische waarden te verspreiden en zo de rechtsorde te beschermen. De annexatie van de Krim door Rusland is een directe aanval op die rechtsorde en gaat recht tegen de democratische waarden in. Een referendum zoals gehouden in de Krim, waar mensen met de loop van een Russisch geweer tegen hun hoofd, is namelijk niet democratisch te noemen. Daar het bestrijden van situaties als deze aansluiten op de doelen van de NAVO, en er weinig tot geen andere organisaties zijn die én de mankracht én de daadkracht

hebben om in te grijpen in een situatie als deze, is het zeker een zaak van de NAVO zich in de conflicten tussen Oekraïne en Rusland te mengen. Daarnaast zal het zeker niet de eerste keer zijn dat de NAVO ingrijpt in een land dat geen lidstaat is. Zo heeft de NAVO bijvoorbeeld ook in Kosovo militaire hulp geboden.

4.4. Militair ingrijpen Nu besloten is dat Rusland gedrag vertoond dat niet door de beugel kan en dat afgestraft dient te worden door de NAVO is de vraag hoe dergelijke sancties vormgegeven moet worden. Het grootste gedeelte van de argumenten tegen militair ingrijpen door de NAVO is gebaseerd op aannames, maar daarom niet minder geldig. Zouden een aantal lidstaten onder coördinatie van de NAVO troepen naar Rusland of de Krim sturen, zou dit een lange periode van oorlog kunnen ontketenen. Bekend is echter dat de Russische Federatie uit is op het verleggen van haar grenzen en het breken van internationale rechten en het gebruiken van geweld jegens burgers daarbij niet schuwt. Om het uitbreiden van de macht van een land dat tegen onze democratische waarden ingaat te stoppen, dienen wij militair in te grijpen. Niet om slachtoffers te maken en een echte strijd te beginnen, maar om het signaal af te geven dat we nu echt klaar zijn met de geopolitieke spelletjes die Putin speelt. De NAVO heeft altijd duidelijk gemaakt dat militair ingrijpen pas gebeurd wanneer de situatie dusdanig ernstig is. Niet voor niets staat er in het Noord-Atlantisch Verdrag dat lidstaten internationale geschillen dienen op te lossen met vreedzame middelen en de internationale vrede en veiligheid en gerechtigheid hierbij niet in gevaar mogen komen. Tevens mogen lidstaten niet dreigen met geweld of geweld gebruiken op een manier die onverenigbaar is met de speerpunten van de NAVO. Echter wordt geweld, of dreiging met geweld, hier niet helemaal uitgesloten, en is de reden hiervoor prima verenigbaar met de speerpunten van de NAVO. Het is zeker zo dat vreedzame middelen als diplomatie zeer belangrijk zijn en altijd de eerste stap moeten zijn. Met gebalde vuisten kun je immers geen handen schudden. Maar wanneer er op zo’n manier wordt omgegaan met een jaren lange samenwerking, internationale wetgeving, en democratie zoals Rusland daar nu mee omgaat, zijn afspraken op diplomatiek niveau blijkbaar niks meer waard, en wordt het tijd dat we Rusland weer even op haar plek zetten. De Russische beer moet getemd worden.

5. Nawoord Een profielwerkstuk schrijven over zo’n gecompliceerd conflict als dat waar Oekraïne en Rusland in verkeren, was niet altijd even makkelijk. Bij een crisis zoals die in de Krim spelen zoveel aspecten een rol, dat we er vaak last van hebben gehad niet te weten waar we moeten beginnen. Het is lastig om alle losse eindjes aan elkaar te knopen. Desondanks hebben we een moedige poging gewaagd. Er is heel wat tijd gaan zitten in het doorspitten van droge overheidsteksten, lange artikelen en andere teksten. Steeds weer leerden we nieuwe dingen, en nieuwe aspecten aan het verhaal kennen. En wat eerst enkel een overname van een schiereiland in Oekraïne leek was aan het einde van het schrijven van het PWS een enorm spinnenweb van machtspelletjes, verdragen, sancties en noem maar op. Het vervelende aan dit onderwerp was en is dat het conflict nog niet ten einde is. Het is nog steeds een doorlopend proces waar er elke dag weer nieuwe gebeurtenissen. Voor hetzelfde geld besluit de NAVO de dag nadat wij besluiten ons PWS in te leveren, toch militair in te grijpen, en is ons antwoord op de vraag of ze dat nou wel of niet moeten doen niet langer van belang. Met de kennis die wij nu hebben over internationale samenwerkingen en conflicten, kijken we met een compleet andere blik naar de situatie. Wanneer wij nu iets op het nieuws zien, zien we de rode draadjes en kunnen we de connecties leggen. Voor ons als politiekvreters was het heel interessant om ons zo te verdiepen in een politieke situatie als deze.

6. Literatuurlijst Minister Timmermans van Buitenlandse zaken - 19 februari in Nieuwsuur. Geraadpleegd op 20 Augustus ,2014 princeton.edu Slavic people. Geraadpleegd op 20 Augustus 2014 op, https://www.princeton.edu/~achaney/tmve/wiki100k/docs/Slavic_peoples.html paper: origin of Slavs in the Ukrain. Geraadpleegd op 22 Augustus 2014 Koschmal, W. (2000) Die Ukraine- Ein unsichtbares Volk? Geraadpleegd 22 augustus 2014 Vikings - The Rus - varangians in Olga & Ingegerd. Historiska nyheter specialnummer 2004. Geraadpleegd op 22 augustus 2014. Figes, O. (2011) de Krimoorlog of de vernedering van Rusland. Geraadpleegd op 10 september 201 History of Europe According To wikipedia: From the Palaeolithic Era to the European Union 02 juni 2014 Geraadpleegd op 12 september 2014 Subtelny, O. (2009) Ukraine: A history. Geraadpleegd op 12 september 2014 Moss, W. (2003) A history of Russia Volume 1: to 1917. Geraadpleegd op 1 2 september 2014 Hosseini, D. (12.12.2005) The effects of the Mongol Empire. Geraadpleegd op 12 september 2014, op http://www.sras.org/the_effects_of_the_mongol_empire_on_russia The early history of Kiev: Princeton Univsersity Press. Geraadpleegd op 12 september 2014, op http://press.princeton.edu/chapters/s5285.pdf Olson, J. Pappas, L. Pappas, N. (1994) An ethnohistorical dictionary of the Russian and Soviet Empires. Geraadpleegd op 20 september 2014 3 Unie van Socialistische Sovjet Republieken, ook wel Sovjet-Unie genoemd. Federatie van republieken tijden de communistische periode van Rusland. Geraadpleegd op 20 september 2014, op www.encyclo.nl/begrip/USSR Siegelbaum, L. 1921: the New economic policy. Geraadpleegd op 20 september 2014, op http://soviethistory.macalester.edu/index.php?page=subject&SubjectID=1921nep&Year=1921 Library of Congres; revelations from the Russian archives. Ukraine Famine. Geraadpleegd op 20 september 2014 op http://www.loc.gov/exhibits/archives/ukra.html Krushelnycky, A. (2003) Radio free Europe: Ukraine: Famine -- survivors recall the horrors of 1933. Geraadpleegd op 1 oktober 2014, op http://www.rferl.org/content/article/1103170.html Hunczak, T. (2003) Holodomor, Famine by Decree of Stalin's Totalitarian regime. Geraadpleegd op 1 oktober 2014, op http://www.ukrainianmuseum.org/0311ukrmus_UNFamineBrochure.pdf Idem (18) Snyder, T. (2010) A fascist hero in democratic Kiev. Geraadpleegd op 1 oktober 2014, op http://www.nybooks.com/blogs/nyrblog/2010/feb/24/a-fascist-hero-in-democratic-kiev/ Szporluk, R. (2000) Russia, Ukraine and the breakup of the Soviet Union Geraadpleegd op 1 oktober 2014 NOS Krim was Chroestsjovs cadeautje (27-02-2014) Geraadpleegd op 20 oktober 2014, op http://nos.nl/artikel/616873-krim-was-chroesjtsjovs-cadeautje.html

NPR Crimea: a gift to Ukraine becomes a political flas point (27 februari 2014) Geraadpleegd op 20 oktober 2014, op http://www.npr.org/blogs/parallels/2014/02/27/283481587/crimea-a-gift-toukraine-becomes-a-political-flash-point Leonid Ilyich Brezhnev- Princeton education. Geraadpleegd op 20 oktober 2014, op https://www.princeton.edu/~achaney/tmve/wiki100k/docs/Leonid_Brezhnev.html Act of declaration of Independence of Ukraine (1991) Geraadpleegd op 29 november 2014 op, http://static.rada.gov.ua/site/postanova_eng/Rres_Declaration_Independence_rev12.htm 1991-1994 - President Leonid M. Kravchuk. GlobalSecurity.org Geraadpleegd op 29 november 2014, op http://www.globalsecurity.org/military/world/ukraine/kravchuk.htm Algemeen ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de republieken van de voormalige Sovjet-Unie (2002) Geraadpleegd op 3 december 2014 op, www.rijksoverheid.nl/bestanden/documenten-enpublicaties/ambtsberichten/2002/08/14/republieken-van-de-voormalige-sovjet-unie-2002-08-14staatsburgerschaps-en-vreemdelingenwetgeving/c-89881.pdf+&cd=5&hl=nl&ct=clnk Brzezinski, Z. (1997) Russia and the Commonwealth of Independent States. Geraadpleegd op 1 december 2014 Chilton, P. (1998) Political discourse in transition in Europe, 1998-1991 The military doctrin of Ukraine: Charles J. Dick Geraadpleegd 2 decemeber 2014 Nato's relations with Russia and Ukraine. Geraadpleegd op 1 december 2014, op http://www.nato.int/acad/fellow/98-00/tur.pdf Hale, H. (2014) Patronal Politics. Geraadpleegd op 1 december 2014 Wilson, A. Ukrainian Nationalism in the 1990s Geraadpleegd op 2 december 2014 Ukraine - Presidential elections 1994, mapped politics. Geraadpleegd op 2 december 2014, op http://www.electoralgeography.com/new/en/countries/u/ukraine/ukraine-presidential-election1994.html Kuzio, T. Regime type and politcs in Ukraine under Kuchma - Institute for European Russian and Eurasian Studies. Geraadpleegd op 3 december 2014, op http://www.taraskuzio.net/Comparative%20Politics_files/politics-regime_type.pdf Nato: The partnetship for Peace programme. Geraadpleegd op 3 december 2014 ,op ww.nato.int/pfp/ Der standard. (24 december 2004) Wir hoffen ein Partner der EU zu werden. Geraadpleegd op 13 november 2014, op http://derstandard.at/1898291 Lavelle, P. UPI. (11 januari 2005) Analysis: Viktor Yushchenko's agenda. Geraadpleegd op 13 november 2014 op http://www.upi.com/Business_News/Security-Industry/2005/01/11/Analysis-ViktorYushchenkos-agenda/UPI-70741105472895/ Election briefing no. 16 - Europe and the Ukrainian presidential election of 2004. Geraadpleegd op 15 november 2014 op https://www.sussex.ac.uk/webteam/gateway/file.php?name=epern-election-briefingno-16.pdf&site=266 Kuzio, T (25 oktober 2012) Outside view: Ukraine's election as dirty as in 2004. Geraadpleegd op 15 november 2014 op http://www.upi.com/Top_News/Analysis/Outside-View/2012/10/25/Outside-ViewUkraines-election-as-dirty-as-in-2004/58391351161000/

BBC News (11 december 2004) Yushchenko and the poision theory. Geraadpleegd op 15 november 2014 op http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/4041321.stm Presidential election, Ukraine (31 oktober 2004) International Election observation mission. Geraadpleegd 22 november 2014 op http://www.oscepa.org/publications/all-documents/electionobservation/past-election-observation-statements/ukraine/statements-25/1487-2004-presidential-firstround/file Kuzio, T. From Kuchma to Yushchenko- Ukraine 2004 presidental elections and te orange revolution. Geraadpleegd op 22 november 2014 op http://www.taraskuzio.net/Comparative%20Politics_files/electionsorangerevolution.pdf World association for public opinion research: Ukrainian presidential elections 2004 exit polls and public repercussion (2004). Geraadpleegd op 22 november 2014, op http://wapor.org/pdf/Newsletters/4q2004.pdf Kyvispost (30 november 2013) Geraadpleegd op 23 November 2014 op http://www.kyivpost.com/content/ukraine/yuschenko-condemns-force-against-euromaidan-protesterswants-interior-ministers-dismissal-332707.html The Moscow Times ( 4 november 2004) Yuschenko demands a recount. Geraadpleegd op 23 november 2014 op http://www.themoscowtimes.com/sitemap/free/2004/11/article/yushchenko-demands-arecount/227204.html NRC.nl archief: Joesjtsjenko beëdigd als president Oekraïne 24-01-2005 Geraadpleegd op 22 november 2014

Abrams, D. (2009) Viktor Yushchenko. Geraadpleegd 22 november 2014 TIME; In Ukraine, a Parting Shot From an Unpopular President 3 februari 2010. Geraadpleegd 16 December 2014. Abrams, D. (2009) Viktor Yushchenko. Geraadpleegd 26 november 2014 Matuszak, S. (2012) The oligarchic democracy. Geraadpleegd op 26 november 2014 op http://www.osw.waw.pl/sites/default/files/prace_42_en.pdf Kuzio, T. (2010) Tymoshenko. Geraadpleegd op 26 november 2014, op https://www.gwu.edu/~ieresgwu/assets/docs/Taras%2520Kuzio%2520Presentation.ppt+&cd=6&hl=nl &ct=clnk Jansen, M. Janoekvytsj als president: heeft een poetinisering van Oekraïne kans van slagen? Geraadpleegd op 26 november 2014 op http://dare.uva.nl/document/2/93503 Foreign affairs. ( 18 juli 2014) Foreign affairs focus: Alexander Motyl on the Ukraine crisis. Geraadpleegd op 26 november 2014 The guardian (21 april 2014) Ukraine extends leaase for Russia's black sea fleet. Geraadpleegd 29 november 2014 op http://www.theguardian.com/world/2010/apr/21/ukraine-black-sea-fleet-russia BBC news (22 januari 2014) Ukraine protetst. Geraadpleegd op 29 november op http://www.bbc.com/news/world-europe-25838962 Radio free Europe ( 17 december 2014) In ukraine, grief, pride and anger as families remember euromaidan dead. Geraadpleegd op 29 november 2014 op http://www.rferl.org/content/ukraine-griefpride-anger-euromaidan-dead/26695915.html NBC news (17 december 2014) Inside Ukraine's Euromaidan protest, fueled by poticial conscience. Geraadpleegd op 29 november 2014 op http://www.nbcnews.com/news/other/inside-ukraineseuromaidan-protest-fueled-political-conscience-pork-fat-f2D11757996

Wilson, A. (2014) Current history; the high stakes of the ukraine crisis. Geraadpleegd op 27 november 2014 op http://www.currenthistory.com/Wilson_Current_History.pdf NRC.nl (28 januari 2014) Oekra誰ne dreigt uiteen te vallen. Vijf vragen over de politieke onrust. Geraadpleegd op 29 november 2014 op http://www.nrc.nl/nieuws/2014/01/28/oekraine-dreigt-uiteente-vallen-vijf-vragen-over-de-politieke-onrust/ BBC news (17 januari 2014) Ukraine's president signs anti-protest bill into law. Geraadpleegd 29 november 2014 op http://www.bbc.com/news/world-europe-25771595 The guardian (17 januari 2014) Ukrainian president approves strict anti-protest laws. Geraadpleegd op 29 november 2014 op http://www.theguardian.com/world/2014/jan/17/ukrainian-president-anti-protestlaws The Washington Post (17 januari 2014) Hars anti-protest laws in Ukrain spur anger. Geraadpleegd op 29 november 2014 op http://www.theguardian.com/world/2014/jan/17/ukrainian-president-anti-protestlaws Gallant, E. 19 incredible photos from the Kiev, Ukraine anti- government protest. Geraadpleegd op 29 november 2014 op http://photos.masslive.com/masslivecom_photo_essays/2014/01/19_incredible_photos_from_the.html NRC ( 30 januari, 2014) Pianospelen helpt niet meer. Geraadpleegd op 29 november 2014 op http://www.nrcreader.nl/artikel/4089/pianospelen-helpt-niet-meer Trouw (11 juli 2014) Amnesty: meer bewijzen marteling in Oekra誰ne. geraadpleegd 26 november 2014 op http://www.trouw.nl/tr/nl/30340/Onrust-in-Oekraine/article/detail/3687357/2014/07/11/Amnestymeer-bewijzen-marteling-in-Oekraine.dhtml The

Guardian (21 februari, 2014) Ukraine's bloodiest day. Geraadpleegd 26 november 2014 op http://www.theguardian.com/world/2014/feb/20/ukraine-dead-protesters-police TIME (21 februari 2014) Ukraine president and opponents sign deal in bid to end violence. Geraadpleegd op 26 november 2014 op http://world.time.com/2014/02/21/ukraine-kiev-clashes-viktor-yanukovychelections/ Bohm, M. International security affairs: What Russia wants in Ukraine. Geraadpleegd 27 november 2014 op http://www.securityaffairs.org/issues/number-26/dispatches-what-russia-wants-ukraine The Moscow time ( 24 februari 2014) Geraadpleegd op 27 november 2014 The NY times. ( 26 februari 2014) In Ukraine, naming of interim Governmnet gets mixed response. Geraadpleegd op 27 november 2014 op http://www.nytimes.com/2014/02/27/world/europe/ukraine.html Elsevier (24 februari 2014) Oekra誰ense oud-president Janoekovitsj gezocht voor massamoord. Geraadpleegd op 27 november 2014 op http://www.elsevier.nl/Buitenland/nieuws/2014/2/Oekraienseoud-president-Janoekovitsj-gezocht-voor-massamoord-1469231W/ Financieel dagblad (28 februari 2014) 'Ik zal vechten voor Oekra誰ne'. Geraadpleegd op 27 november 2014 http://thehill.com/policy/international/199546-yanukovych-blames-us-for-gangster-coup Forbes (18 maart 2014) How Russia rigged Crimean referendum. Geraadpleegd op 7 december 2014 op http://www.forbes.com/sites/davidadesnik/2014/03/18/how-russia-rigged-crimean-referendum/ The guardian ( 28 febuari 2014) Russian armoured vehicles on the move in crimea Geraadpleegd op 7 december 2014 op http://www.theguardian.com/world/2014/feb/28/gunmen-crimean-airportsukraine

The wall street journal (18 maart 2014) Russia's Putin sign treaty to annex Crimea. Geraadpleegd op 7 december 2014 op http://www.wsj.com/articles/SB10001424052702304747404579446920731715270 Jansen, M. Grensland; een geschiedenis van Oekra誰ne. Geraadpleegd op 15 november 2014 CEPA center for European Policy Analysis; The Die Is Cast: Russia's intentions in Ukraine Geraadpleegd op 15 november 2014 op http://cepa.org/content/die-cast-russia%E2%80%99s-intentions-ukraine Figes, O. (2011) de Krimoorlog; of de vernedering van Rusland. Geraadpleegd op 15 november 2014. Tolstoj, L. (1855) Sevastapol Sketches. Geraadpleegd op 15 november 2014. Forczyk, R. (2008) Sevastapol 1942. Geraadpleegd op 22 november 2014 Wider Europe, working papers (2010) The Kharkic Accords between Ukraine and Russia, Implications for EU-Ukraine relations. Gerdaadpleegd op 22 november 2014 op http://www.widereurope.org/sites/default/files/publications/Wider%20Europe%20Working%20Paper%206,%202010.p df Kuzio, T. (2001) Ukraine and the west: moving from stability to strategic engangement. Geraadokeegd 15 november 2014 op http://www.taraskuzio.net/International%20Relations_files/internationalukraine_west.pdf Maior, G. (2005) The black Sea region in an enlarged Europe: Changing patters, changing politics. Geraadpleegd 15 november 2014 Aslund, A. (2006). How Ukraine Became a Market Economy and Democracy Ukraine and the IMF. Geraadpleegd op 20 november, 2014 op https://www.imf.org/external/country/ukr/ The Economic Implications of Ukraine-Russia Trade Relations. Geraadpleegd op 22 november, 2014 op http://www.ceicdata.com/en/blog/economic-implications-ukraine-russia-traderelations#sthash.T3M3CRC2.dpufhttp://www.ceicdata.com/en/blog/economic-implications-ukrainerussia-trade-relations Russia Suspends Some Trade via Lithuanian Port, PM Says. Geraadpleegd op 22 november, 2014 op http://www.voanews.com/content/reu-russia-suspends-some-trade-via-lithuanian-port-pmsays/1870819.html Gorenburg, D. (2014). The impact of the Crimea annexation on Russian naval interests. Geraadpleegd op 22 november, 2014 op https://russiamil.wordpress.com/tag/black-sea-fleet/ At a Crossroads: A theoretical perspective on the Ukraine-EU-Russia Relations. Geraadpleegd op 13 december, 2014 op http://pure.au.dk/portal/files/75283830/At_a_crossroads._Ukraine_the_EU_and_Russia.pdf EU-Ukraine Dee pand Comprehensive Free Trade Area. Geraadpleegd op 13 december, 2014 op http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2013/april/tradoc_150981.pdf Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO). http://www.europanu.nl/id/vga3c55rxyrh/noord_atlantische_verdragsorganisatie What is NATO? http://www.nato.int/nato-welcome/ Ponsard, L. (2006). Russia, NATO and Cooperative Security. New York, Verenigde Staten: Routledge.

(20 augustus, 2008). Warschaupact 1955-1991. Geraadpleegd op 9 november, 2014 op http://historiek.net/warschaupact-1955-1991/2000/ Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS). Geraadpleegd op 9 november, 2014 op http://www.europa-nu.nl/id/vi4km3mqltpc/gemenebest_van_onafhankelijke_staten_gos Partnership for Peace. Geraadpleegd op 9 november, 2014 op http://www.eucom.mil/keyactivities/partnership-programs/partnership-for-peace Wegren, S.K. (2003). Rusia’s Policy Challanges. New York, Verenigde Staten: M. E. Sharpe, Inc. History of the NATO-led Stabilisation Force (SFOR) in Bosnia and Herzegovina. Geraadpleegd op 10 november, 2014 op http://www.nato.int/sfor/docu/d981116a.htm NATO and Russia: Partners in Peacekeeping. Brussel, België: Office of information and press, NATO. Geraadpleegd op 12 november, 2014 op http://www.nato.int/docu/presskit/010219/brocheng.pdf (2014) FEMA's International Programs & Activities. Geraadpleegd op 12 november, 2014 op https://www.fema.gov/femas-international-programs-activities (1999) Operation Allied Force. Geraadpleegd op 12 november, 2014 op http://www.defense.gov/specials/kosovo/ Gjelten, T. (1999). Did the war over Kosovo change the world?. Agreed Points on Russian Participation in KFOR. Geraadpleegd op 12 november, 2014 op http://www.nato.int/kosovo/docu/a990618a.htm Mulvey, S. (2000). Hawk or liberal democrat? Londen, Groot-Brittannië: BBC. Smith, J. (2008). The NATO-Russia Relationship. Institut Français des Relations Internationales, Center for Strategic and International Studies. Dougherty, J. (10 september, 2002). 9/11 a’turning point’ for Putin. Geraadpleegd op 15 november, 2014 op http://edition.cnn.com/2002/WORLD/europe/09/10/ar911.russia.putin/index.html?_s=PM:WORLD 1 About NRC. Geraadpleegd op 15 november, 2014 op http://www.nato-russia-council.info/en/about/ 1 Practical Coöperation Fact Sheet. http://www.nato.int/docu/comm/2008/0804-bucharest/080403-nrcfactsheet-e.pdf Gutterman, S. (9 april, 2003). Russia to withdraw Balkan Peacekeepers. Geraadpleegd op 15 november, 2014 op http://www.resonant.org/news/2003/2003.04.09-russia_to_withdraw_balkan_peacekeepersmiami.com.html Operation Active Endeavour. Geraadpleegd op 16 november, 2014 op http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_7932.htm Partnership for Peace Status of Forces Agreement. Geraadpleegd op 16 november, 2014 op http://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_50086.htm Russian frigate deployed in Operation Active Endeavour. Geraadpleegd op 16 november, 2014 op http://www.nato.int/docu/update/2007/09-september/e0903a.html About ISAF. Geraadpleegd op 16 november, 2014 op http://www.isaf.nato.int/history.html 2008 Georgia Russia Conflict Fast Facts. Geraadpleegd op 17 november, 2014 op http://edition.cnn.com/2014/03/13/world/europe/2008-georgia-russia-conflict/ Supporting Afghanistan’s Helicopters: 10 Years 10 Stories Anniversary Feature. Geraadpleegd op 17 november, 2014 op http://www.nato-russia-council.info/en/articles/20121130-nrc-10-years-hmtf/

NATO-Russia Council Action Plan on Terrorism http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_72737.htm NATO-Russia Council Consolidated Glossary of Cooperation. Geraadpleegd op 17 november, 2014 op http://www.nato.int/cps/en/natolive/news_73197.htm NRC Cooperative Airspace Initiative 10 Years 10 Stories Anniversary Feature. Geraadpleegd op 17 december, 2014 op http://www.nato-russia-council.info/en/articles/20121102-nrc-10-years-cai/ NATO’s relations with Russia. Geraadpleegd op 17 november, 2014 op http://www.nato.int/cps/ro/natohq/topics_50090.htm Charter on a Distinctive Partnership. Geraadpleegd op 18 november, 2014 via http://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_25457.htm NATO-Ukraine Joint Working Group on Defence Reform. Geraadpleegd op 18 november, 2014 op http://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_50320.htm NATO Liaison Office (NLO) Ukraine. Geraadpleegd op 18 november, 2014 op http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_79926.htm Ukraine`s contribution to NATO peace support activities. Geraadpleegd op 18 november, 2014 op http://nato.mfa.gov.ua/en/ukraine-nato/contribution NATO-Ukraine Action Plan. Geraadpleegd op 18 november, 2014 op http://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_19547.htm? Ekengren, M. & Simons, G. (2013). The Politics of Security Sector Reform. Surrey, England: Ashgate Publishing Limited. Larrabee, F.S. (2006). Ukrainian Foreign and Security Policy after the Collapse of the Orange Coalition. Geraadpleegd op 18 november, 2014 op http://kms1.isn.ethz.ch/serviceengine/Files/ISN/31069/ichaptersection_singledocument/09a05730f4a9-41a0-8fae-25043266176a/en/Pages+from+024_Quid+Ukraine%27s+Strategic+Security-6.pdf ISAF Afghanistan. 2007. Geraadpleegd op 19 november, 2014 op http://www.isaf.nato.int/images/stories/File/Media-VisitDocs/RCs/ISAF%20Regional%20Command%20-%20West.pdf NATO enlargement. Geraadpleegd op 19 november, 2014 op http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49212.htm CEPA; A common NATO policy toward Russia; Goals for an Ambitious Weimar Triangle Der spiegel; Ukraine-Konflikt: Nato erwägt Raketenabwehr gegen Russland 24.08.2014 NRC liveblog Oekraïne http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/04/live-waarschuwingsschoten-op-dekrim-poetin-haalt-oefenend-leger-terug/ Joint statement of the nato ukraine commision 2014, Wales nato summit Joint staff working document, European Commission http://eeas.europa.eu/ukraine/pdf/swd_2014_300_f2_joint_staff_working_paper_en_v8_p1_776932.pdf Council of the Euopean Union 21 maart http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_Data/docs/pressdata/EN/foraff/141741.pdf EU restrictive measures: www.consilium.europa.eu 29 april 2014. Het aantal personen geldt voor 29 april, later komen hier meer personen bij.

Institute for Politcal Economy (6 maart 2014) Obama declares self-determination to be a threat to US National Security. Geraadpleegd op 17 december 2014 op http://www.paulcraigroberts.org/2014/03/16/obama-declares-self-determination-threat-us-nationalsecurity-paul-craig-roberts/ U.S. department of state: Ukraine and Russia Sanctions. Geraadpleegd op 17 december 2014, op http://www.state.gov/e/eb/tfs/spi/ukrainerussia/