Pws trabant, ampelman en kosmonaut restanten ddr csg liudger raai

TRABANT, AMPELMANN EN KOSMONAUT Wat resteert er nog van de DDR op vocabulair en cultureel gebied?

Door: Ate Johan Travaille

1

TRABANT, AMPELMANN EN KOSMONAUT Wat resteert er nog van de DDR op vocabulair en cultureel gebied?

Afbeeldingen voorkant met de klok mee: Die Ampelm채nnchen, Plattenbau, Stasi archieven, de Oost-Duitse vlag,1 DDR Mark, Kohlrollade, Standbeeld Marx en Engels in Berlijn en reclame voor een Trabant.

Ate Johan Travaille, 4 maart 2015

2

Inhoudsopgave

Blz.

Inleiding

5

Hoofdstuk 1: Wat voor land was de DDR?

7

Hoofdstuk 2: Welke taalkundige sporen liet de DDR achter?

13

Hoofdstuk 3: Welke toonaangevende DDRgebouwen staan er nog?

16

Hoofdstuk 4: Wat resteeert er verder nog van de DDR op cultureel gebied?

24

Hoofdstuk 5: Zijn er heden ten dage nog economische verschillen tussen Oosten West-Duitsland

29

Hoofdstuk 6: Hoe denken twee oud-inwoners van de DDR over de DDR?

33

Conclusie Logboek Bronvermelding

37 39 43

3

Kaart van de DDR met alle 15 Bezirke

4

Inleiding Dit PWS gaat over de restanten van de DDR. Een republiek die mijn interesse heeft. Deze interesse is gekweekt door het Klein Orkest. Zij hebben ooit een nummer geschreven,Over de Muur, waarin het verschil tussen Oost- en WestBerlijn bezongen werd. Ik, destijds negen jaar oud en toen al geïnteresseerd in geschiedenis, wilde meteen meer weten over de verschillen. Al gauw kwam ik erachter dat ik het Oosten veel interessanter vond. Dit waarschijnlijk omdat dat de andere kant van de Muur was. De interesse voor dit onderwerp komt ook voort uit mijn interesse voor de Tweede Wereldoorlog. Ik wilde weten hoe het Duitsland daarna verging. Het Oosten had het communisme en de DDR was qua samenleving een totaal ander land. Ze spraken er Duits, het was op dat moment nog maar 17 jaar na de val van de Muur en was maar 500 kilometer van ons verwijderd. Waanzinnig vond ik dat.

Ik poserend bij een Ampelmann

Intussen las ik mij in over de DDR, begon mij een beeld en mening te vormen van het land en liet mij meevoeren met Ostalgie, zoals ik dat ook met Nederlandse geschiedenis heb.

Ik zeg ook weleens dat ik dertig jaar te laat ben geboren. De Koude Oorlog, Europa in de jaren ’70 en ’80, ik had het graag meegemaakt. Ik ben tweemaal in Berlijn geweest. Eenmaal met mijn moeder en eenmaal met school. In het paasweekend van 2011 ben ik met mijn moeder in Berlijn geweest en daarmee voor het eerst ook in de DDR. Het was meteen te zien dat je in de DDR was. Ik wilde liever in het Oostelijke deel van de stad zijn dan in het Westelijke. De nasleep van zo’n conflict dat de Koude Oorlog heette was daar voelbaar.

25 jaar geleden is het dat de DDR ophield te bestaan en nu is er in Duitsland het debat of de DDR een onrechtstaat was of niet. Natuurlijk mocht je niet je mening uiten, maar het was een rustiger samenleving dan de huidige consumptie-maatschappij. Het was er volgens Zeitzeugen gemoedelijker. Wel lag er minder in de schappen, maar niet alles draait om kopen. Ik vind dat het DDR regime burgers meer vrijheden had moeten geven (vrijheid van meningsuiting). Dan was het socialisme in de DDR gelukt.

5

De DDR had economisch succesvoller moeten zijn zonder van het communisme af te stappen. Ze hadden meer in de schappen moeten leggen, waren hoeven niet per se van de vijand te komen, en iets meer democratie in de vorm van een legale oppositie moeten toestaan. Geen vrije verkiezingen, dan kon het bewind immers omver worden geworpen, want het was een socialistisch expiriment.

Was de DDR een onrechtstaat. Nee, denk ik. De Duitsers hebben het min of meer over zichzelf afgeroepen. De Sovjet-Unie mocht het beleid bepalen en deed dat zo. Dat de Westerse geallieerden vonden dat de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers best met een slok Coca Cola en rijdend in een Mercedes verwerkt mocht worden, was aan hun, maar de Sovjets besloten dat het met Hamer en Sikkel moest en volgens hun principes. Nou is er met het communisme op zich niet veel mis als je het goed uitvoert, maar de communistische politici waren zelf corrupt, gedroegen zich niet naar de regels en verboden het burgers ‘walgelijke’ Westerse consumptieartikelen te bezitten, terwijl ze zelf in Wandlitz (woonplaats van partijbonzen) wel datsoort dingen bezaten. Dan roep je een ‘Friedliche revolution’ op je af.

Reclame is waar wij in Nederland onder bedolven gaan, we krijgen folders waar we niets aan hebben, en worden voortdurend ertoe verleid, iets te gaan kopen.

Ook worden we bijna beter in de gaten gehouden dan in de tijd van de Stasi.

Het kapitalisme maakt evenzogoed gebruik van onze psyche als de Stasi, alleen waren zij wat intimiderender. Het communisme is niet fout, maar de DDR was wel een mislukt socialistisch expiriment.

25 jaar na dato is er nog veel te vinden van het expiriment. De mensen zijn het niet vergeten wat er toen gebeurd is. Ik heb ooit eens de zin Auferstanden aus Ruïnen (zo heet het Oost-Duitse volkslied) gezegd in een S-Bahn in Berlijn. Er ging een schokgolfje door het compartiment heen. In dit PWS wordt duidelijk dat de DDR niet is uitgewist, maar her en der nog leeft.

Ik hoop dat je dit PWS met genoegen leest.

Ate Johan Travaille CSG Liudger, havo 5, 2014-2015

6

Hoofdstuk 1: Wat voor land was de DDR? Nog tijdens de Tweede Wereldoorlog, die van 1939 tot 1945 duurde, kwamen de presidenten Churchill (Engeland), Roosevelt (VS) en Stalin (Rusland) in Potsdam overeen dat Duitsland in vieren werd gedeeld. Frankrijk kreeg ook een stuk. Polen kreeg een groot stuk Duitsland erbij, omdat Stalin de gebieden die hij in september 1939 veroverde niet wilde opgeven. De Fransen, Engelsen en Amerikanen besloten hun bezettingszones te laten samenwerken. Hieruit kwam in 1949 een land voort: West-Duitsland. Wegens toenemende spanningen tussen Rusland en Amerika, werd de Russische bezettingszone niet bij West-Duitsland gevoegd. De Russen deden minder aan de wederopbouw van de infrastructuur. De Russen stichtten, een aantal maanden later dan de BRD werd gesticht, de DDR, voluit: Deutsche Demokratische Republik. 1 Een socialistische heilstaat met ongeveer 17 miljoen inwoners die veertig jaar zou bestaan.

De DDR had evenals de Russen een communistisch bestuur. Het land heet dan wel Duitse Democratische Republiek, echter de SED (Sozialistische Einheitspartei Deutschlands) maakte, samen met Moskou het beleid uit. Er was dus sprake van een dictatuur. De SED had ook in de partijstatuten staan dat ze de drijvende kracht was achter de DDR. Het leidende figuur van de SED was de Secretaris-Generaal. Diegene was niet alleen leider van het Zentralkomitee, maar ook voorzitter van de Staatsraad (Staatsratsvorsitzende, soort van minister president). Het Zentralkomitee nam de belangrijkste besluiten op alle terreinen.

Een van de uitgangspunten van het communisme is een planeconomie. Dit houdt in dat de overheid het economische proces regelt en uitmaakt welke goederen en diensten er tegen welke prijs verkocht mogen worden. De gedachte hierachter was dat door een strakke planning vraag en aanbod van arbeidskrachten op elkaar konden worden afgestemd en grote inkomensverschillen niet hoefden voor te komen. Het communisme was een ideologie die streefde naar een klassenloze samenleving waarin de kapitalisten geen macht over de arbeiders hadden. Daarom waren de productiemiddelen, waarmee het geld wordt verdiend, in handen van de overheid. De mensen in de DDR stonden meestal lang in de rij voor hun dagelijke behoeften. Daar stond tegenover dat de prijzen van die behoeften vast en laag waren.

1

Duitse deling: BRD en DDR, naar: http://duitslandinstituut.nl/naslagwerk/86/duitse-deling-brd-en-ddr

7

De eerste leider van de DDR was Walter Ulbricht. Ulbricht, in 1893 geboren, werd lid van de KPD en zat gedurende de Republiek van de Weimar een aantal jaren in de Reichstag. Toen Hitler aan de macht kwam vluchtte Ulbricht naar de Sovjet-Unie alwaar hij een goede band had met Stalin. Dit, tezamen met het opbouwen van een solide bestuur, leverde hem de baan van Secretaris generaal van de SED op. Een gewild leider werd hij nooit, wat hij er ook aan deed. De Walter Ulbricht propogandamachine maakte met zijn goede verhalen op het volk geen enkele indruk. ‘Spitzbart, Bauch und Brille sind nicht Volkes Wille’ werd Ulbricht afgeschilderd door tegenstanders van het regime.

Gelukkig voor het volk werd Spitzbart2 , zoals zijn bijnaam luidde, in 1971 afgezet door Moskou omdat Ulbrichts politiek het streven van de USSR naar erkenning door Westerse landen van de macht van de Sovjet -Unie in de weg liep. Hij werd opgevolgd door Erich Honecker.

Erich Honecker, geboren in 1912, was een man die al vanaf zijn 17e lid was van de KPD. Hij vluchtte op 15 januari 1935 naar Frankrijk, maar keerde in het najaar van dat jaar terug. Hij werd opgepakt en opgesloten in een tuchthuis gedurende de Tweede Wereldoorlog. Hij was vanaf het begin een van de grote kopstukken der SED en richtte de FDJ (Freie Deutsche Jugend) op. De FDJ was de jeugdorganisatie van de SED en lidmaatschap ervan leverde allerlei voordelen op. Op aandringen van Walter Ulbricht volgde hij een studie in Moskou waarna hij hoofd werd van het Politbüro. Hij was belast met de organisatie van de bouw van de Berlijnse Muur. Honecker werd verantwoordelijk voor de grensbewaking en stelde het Schieβbefehl in. Dat Befehl hield in dat op alle mensen mocht worden geschoten die naar het Westen wilden. Hij voerde na zijn aantreden een andere economische politiek, die meer gericht was op de bevrediging van de behoeften van de bevolking.

Echter door verouderde kapitaalgoederen, deze stamden soms zelfs uit de jaren ’20 en ’30, en milieuvervuiling door de winning van bruinkool werd Honeckers nieuwe politiek een flop. De staatsschuld nam fors toe. Honecker maakte van de Stasi een van de beste geheime diensten ter wereld. 1 op de 50 mensen in de DDR werkte bij de Stasi, of gaf met zeer grote regelmaat verdachte informatie af aan de Stasi.

2

Ulbrichts bijnaam, naar: http://www.berliner-mauer.de/walter-ulbricht.html

8

Erich Honecker (1912-1994). Leider van de SED en daarmee DDR van 1971 tot 1989

9

Toen in 1985 Gorbatsjov in Rusland aan de macht kwam, voerde hij in dat land hervormingen door. Honecker voelde er niets voor om ook te gaan hervormen.

Op 7 oktober 1989 werd het 40-jarig bestaan van de DDR gevierd. Gorbatsjov kwam langs. Met militaire parades werd het gevierd. Jeugd scandeerde, in plaats van hun aandeel in het feest op te voeren,‘Gorbi, Help ons!’ Gorbi trachtte Honecker over te halen om te gaan hervormen, maar Honecker hield voet bij stuk. Inmiddels was er vanuit de bevolking middels petities en demonstraties al de roep om verandering. 3 Tevens waren er al 45.000 mensen via Tjechoslowakije naar West-Duitsland gevlucht. Krachtig optreden lukte de leiders, mede door een machtsstrijd in de SED niet. Die machtsstrijd leidde ertoe dat hij door Egon Krenz gedwongen werd om af te treden. 4 Bij het aftreden van Honecker dreigde Mielke,een partijbons, het WOII verleden van Honecker, dat hij nota bene via de Stasi had verkregen, openbaar te maken zodat de positie van Honecker onder sterke druk kwam te staan. Honecker vertelde volgens nazi’s dat hij van het communisme was afgestapt en graag aan het front wilde voor de Wehrmacht.

Tot publicatie van die stukken kwam het destijds niet, toch werd Erich Honecker een maand voor de val van de Muur afgezet. Zijn opvolger was Egon Krenz. Hij is maar kort aan de macht geweest. Krenz was leider van de Egon Krenz, slechts 46 dagen DDR op het moment van de val van de Muur.

Hij werd geboren op 19 maart 1937 in Kolberg, leider van de DDR Pommeren. In 1961 wordt hij landelijk secretaris van de FDJ. In 1971 werd hij drie jaar lang voorzitter van de Tählmannpioniers. In datzelfde jaar werd hij lid van de Volkskammer, het parlement van de DDR. Lid van het Politbüro werd Krenz in 1983 en een jaar later werd hij de op een na belangerijkste persoon van de DDR. Mede daardoor werd hij de uitverkorene om Erich Honecker op te volgen. Zijn leiderschap duurde tot 3 december 1989. Krenz trad vrijwillig af. Hij werd in 1990 uit de partij gezet. Van 2000 tot en met 2003 heeft Egon Krenz gevangen gezeten voor zijn rol bij het Schieβbefehl en het vervalsen van verkiezingsuitslagen in de DDR. Hij is de enige nog levende leider van de DDR. 3

O. Van der Wal, Het einde van de DDR,in:Elsevier Speciale editie Revolutiejaar 1989. P.41,42 D.Couwenbergh,Erich Honecker,isgeschiedenis.nl Naar: www.isgeschiedenis.nl/vijfentwintig-jaar-val-van-deberlijnse-muur/erich-honecker-1912-1994/ 4

10

In 1985 trad in de Sovjet-Unie Michail Gorbatsjov aan. Hij voerde verschillende hervormingen door.

Naast glasnost, dat persvrijheid inhield, en perestrojka, economische hervormingen, brak hij met de Breznjev-doctrine. Die doctrine hield in dat als een socialistisch land (van binnenuit) werd bedreigd, andere Oostblok landen waaronder de Sovjet-Unie het land dan te hulp mochten schieten om het op het rechte spoor te houden. Ingrepen in communistische landen als bij het 17e juni oproer, de Praagse opstand en Praagse lente door de Sovjets behoorden tot het verleden. De druk op de DDR om de Muur de laten ‘vallen’ was er steeds sterker vanuit de VS. De DDR hief in april het Michail Gorbatsjov ‘Schieβbefehl’ op omdat het geen goede reclame was voor het communisme en de DDR en de druk vanuit de oppositie steeds groter werd.

De oppositie werd sterker nadat de SED op 7 mei 1989 de gemeenteraadsverkiezingen met 98% wint. Vanaf dan demonstreren ze iedere 7e van de maand voor vrije verkiezingen. Vijf dagen eerder was het Ijzeren Gordijn al door Hongarije geopend. In de zomer waarin Erich Honecker wegens ziekte niet kon werken verloor de leiding van de DDR grip op haar bevolking. 24.000 mensen vluchtten dat seizoen via Hongarije naar het Westen. In september vluchtten 34.000 DDR-Bürger en in oktober 80.000. Ze hadden pech, want als je de DDR op die manier verliet, gaf je al je bezittingen daar op.

De oppositie verenigde zich in 1989 in Neues Forum. Ze willen naar Pools voorbeeld een legale oppositie en eenwording van de Duitslanden komt niet in het eisenpakket voor, het wordt door de meerderheid van de forumleden afgewezen. Ook op de veertigste verjaardag van de DDR, het was flink onrustig geworden in de DDR, waren er demonstraties. Anti-Westerse propogranda verbloemt dat de SED-partijtop erg verdeeld is. Op 12 oktober komen in Leipzig 120.000 mensen opdagen om te demonstreren. Ze roepen leuzen als ‘Wir sind Das Volk.’ en ‘Deutschland einig Vaterland.’ Die laatste zin is een zin uit het Oost-Duitse volkslied Auferstanden aus Ruinen. Om die zin mocht het volkslied vanaf 1971 niet meer gezongen worden. Op 4 november, als Honecker al is teruggetreden, protesteren mensen in 50 DDR-steden. Op de Alexanderplatz demonstreren die dag 200.000 mensen.

11

Op 9 november 1989 schrijft een lid van de Volkspolizei een brief die Günter Schabowski die avond zal voorlezen.5 Schabowski, een lid van het politbüro, houdt namens het DDR-bewind een persconferentie waarop hij de Reisereglung (uitreisregeling) toelicht. Om 19.00 ging hij live op de staatstelevisie en verkondigde een tijdelijke regeling voor reizen naar het buitenland, waaronder naar de BRD. Journalist Riccardo Ehrmann stelt Schabowski de vraag wanneer het in kracht treed. Schabowski antwoordt: ‘Das tritt nach meiner Kenntniss…(stilte)… ist das sofort, unverzüglich.’

Nadat hij gezegd had dat het meteen in werking Günter Schabowski ging, verzamelden zich mensen bij de eerste grensposten in Berlijn. Ze wachten. Krenz belt Gorbatsjov niet omdat hij sliep.

De eerste burgers werden om 21.30 naar de BRD gelaten, maar zij konden niet meer terugkeren naar de DDR, omdat een stempel in hun paspoort werd gezet.

Om 23.30 besluit Harald Jäger van de grenspolitie de slagboom open te doen, waarna de Muur geopend was. De dagen erna heerste een stemming van euforie in Berlijn en de rest van Duitsland. Ehrmann bekende later dat een hoge partijbons hem opdracht had gegeven tot het stellen van zijn vraag.

Vrij snel na de val van de Muur werd er door de beide Duitslanden toegewerkt naar eenwording, al waren de Sovjet-Unie, Groot-Brittannië en Nederland tegen. Tatcher, premier van GB, loofde Lubbers (CDA) om zijn uitspraak tijdens een overleg. Lubbers verwoorde de tegenstand door te zeggen:’Is het op basisvan het verleden opportuun dat Duitsland weer een wordt.’ Uiteindelijk mocht Duitsland een worden, op Franse voorwaarde dat het zijn Mark opgaf. De val van de Muur is dus het begin van de Euro.

Met het Twee-plus-Vier verdrag werd de Het Twee-plus-Vier-verdrag Duitse eenheid bezegeld en op 3 oktober 1990 waren de twee Duitslanden een. De grondwet van de BRD werd in zijn geheel de grondwet van de nieuwe Bondsrepubliek. Hemut Kohl werd na de verkiezingen van december 1990 de eerste kanselier van herenigd Duitsland.

5

Youtube.com.Schabowskis Zettel. https://www.youtube.com/watch?v=VAS1nfUEC-w

12

Hoofdstuk 2: Welke taalkundige sporen liet de DDR achter?

De DDR bestond in een tijd dat de uitvindingen zich in rap tempo opvolgden en het welvaartspeil steeg, al steeg die van het Westen sneller. Door invloed van de scheiding ontstonden er voor die uitvindingen in het Westen andere Duitse woorden voor hetzelfde product dan in het Oosten. Ook het feit dat volkeren gescheiden leven maakt dat er voor verschillende zaken verschillende bewoordingen zijn.

DDR BRD Vertaling Aktuelle Kamera Tagesschau NOS Journaal Arbeiterschlieβfach Neubauwohnung nieuwbouwwoning Baustoffversorgung Baumarkt Bouwmarkt Campingbeutel Rücksack Rugzak Cellophantüte Plastiktüte Broodzakje Direktübertragung Live-Sendung Liveuitzending Einkaufsnetz Dragetasche Plastic zak Fehlerdiskussion Krisensitzung Crisisberaad Frisöse Friseurin Kapster Filzstift Faserstift Viltstift Grüne Minna Polizeiauto Politieauto Grilletta Hamburger Hamburger Kaskadeur Stuntman Stuntman Kaufhalle Supermarkt Supermarkt Ket-Wurst Hotdog Hotdog Kosmonaut Astronaut Ruimtevaarder Leistungskontrolle Prüfung Toets, proefwerk Mondos Kondome Condoom Muckefuck Kaffe-ersatz Surrogaatkoffie Nicki T-Shirt T-Shirt Niethosen Jeans Spijkerbroek Ormigen Vervielfältigen Vermenigvulfdigen Puff-Mais Popcorn Popcorn Schallplattenunterhalter DJ DJ Schwebedeckel,Dresden Frisbee Frisbee Silberpapier Aluminiumfolie Aluminiumfolie Turnbeutel Sporttasche Sporttas Bron: http://www.hallomausi.de/Reise/DDR/S-DDR-Woerterbuch.htm 13

De burgers van de DDR was het niet toegstaan om kritiek te hebben op het regime. Het kon ze op een notitie in hun Stasi-dossier komen te staan, of ergere dingen als gevangenisstraf of degradatie op het werk. Daarom nam het aantal grappen toe, ook al werd dat niet gewaardeerd. Dat het niet op prijs gesteld werd, bleek uit de volgende mop. Honecker en Mielke spreken over hun hobby’s als Honecker zegt: ‘Ik verzamel alle moppen die over mij rondgaan.’ Hierop zegt Mielke verbaasd: ‘Erich, treft dat, dan hebben we bijna dezelfde hobby. Ik verzamel namelijk de mensen die die moppen vertellen.’ Nog altijd zijn er programma’s op de Duitse televisie waarin eens in de zoveel tijd een DDR-mop voorbij komt. Er zijn in Duitsland ook cabaretiers, als Uwe Steimle, die Erich Honecker imiteren.

Waarom waren er in de DDR zo weinig bankovervallen? Omdat men 12 jaar op een vluchtauto moest wachten.

Recent werd een Trabant zonder motor op de markt gebracht, in de DDR gaat alles berafwaarts.

Waarom was het WC-papier in de DDR stroef, daardoor werd ook de laatste aars rood (communistisch).

‘Zijn de Sovjets onze broeders of onze vrienden?’ Vraagt A aan B. B antwoordt: ‘Het moeten wel onze broeders zijn, want vrienden kies je zelf.’

Drie gevangenen hebben een gesprek met elkaar over waarom ze er zitten. Zegt de ene: ‘ Ik was altijd vijf minuten te vroeg, daarom ben ik wegens spionage veroordeeld.’ Hierop zegt de tweede: ‘ Ik kwam altijd vijf minuten te laat, daarom ben ik wegens sabotage veroordeeld.’ Waarop de derde verkondigd: ‘Ik was altijd op tijd, zo hebben ze achterhaald dat mijn horloge uit het Westen afkomstig was.’

Vraagt een stasi-agent aan een voorbijganger: ‘Wat vindt u van de politiek?’

Hierop zegt de voorbijganger: ‘Ich denke.’

Waarop de stasi-agent zegt: ‘ Dat is voldoende om u te arresteren.’

Een dronken SED partijfuctionaris heeft twee DDR burgers aangereden en vraagt de rechter om zijn straf. De rechter zegt:’Jij krijgt geen straf, de man die bij u door de ruit vloog wordt veroordeeld wegens braak, en de man die 15 meter de lucht invloog, wordt veroordeeld wegens ongevalvlucht.’

14

‘Wat is het verschil tussen Erich Honecker en telefoon?’

Geen, Ophangen en nieuwe kiezen.

Een kerkganger wordt verhoord door de Stasi. Stasi medewerker zegt:’Bekent u dat u in de kerk was? ‘Ja’ antwoord de kerganger. Hierop de Stasi-medewerker ‘ Bekent u dan ook dat u de voeten van Jezus gekust heeft?’ Wederom antwoordt de kerkganger ‘Ja’. De Stasi-medewerker zegt daarop:’ Zou je ook de voeten van Erich Honecker kussen.’ De kerganger antwoordt:’Ja, als hij daar zou hangen wel.’

Deze mop is deels in het Duits vanwege de rijm.

Een dronken man spreekt in een café een onbekende aan: ‘Weet u het verschil tussen mijn bier en Honecker.’ De onbekende man weet het niet, waarop de dronkene zegt: ‘Mein bier ist Flussig’ (vloeibaar), und Honecker überflussig (overbodig).’ De onbekende zegt daarop: ‘ Weet u het verschil tussen u en uw bier?’ De dronkene zegt het niet te weten waarop de onbekende zegt: ‘ Uw bier blijft hier en u komt mee.’

Een Ossie wordt de telefoon afgepakt door de Stasi. Als zij naar de redenen vraagt, zegt de Stasi-agent:’U hebt herhaaldelijk aan de telefoon beweerd dat u werd afgeluisterd.’

Honecker wordt door een vrouw gevraagd of Marx een wetenschapper of een arbeider was. Honecker zegt:’ Hij was een arbeider.’ Hierop zegt de vrouw:’ Dat denk ik ook, wetenschappers testen hun theorieën altijd eerst op ratten.’

Wat is het verschil tussen democratie en socialistische democratie? Het verschil is ongeveer hetzelfde als het verschil tussen een stoel en een electrische stoel.

Wat is geluk? Geluk is dat we in de DDR leven. Wat is pech? Pech is dat we zoveel geluk hebben? .

15

Hoofdstuk 3: Welke toonaangevende DDR gebouwen staan er nog?

In de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland veelvuldig door de geallieerden gebombardeerd. Na de oorlog moest Duitsland weer worden opgebouwd. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het volkslied van de DDR dat ‘Auferstanden aus Ruinen’ heet. Dit betekent ‘Herrezen uit ruïnes.’ In de DDR deed stalinisering zijn intrede in de architectuur van de DDR. Stalin voert een ‘traditioneel progressieve aanpak’ omtrent de wederopbouw. Dat Stalin invloed had op het bouwen in de DDR blijkt wel uit het feit dat Oost-Duitse architecten en bouwfunctionarissen met Russische politici en architecten een beleid maakten voor de inrichting van Berlijn6. Oost-Duitsland kende vele toonaangevende gebouwen en uit de gebouwen die er nog staan volgt een in dit hoofdstuk een selectie.

Het Staatsratsgebäude Ieder land kent zijn ministeriële gebouwen. Zo ook de DDR. Het Staatsratsgebäude is ontworpen door Roland Korn en Hans Erich Bogatzky. Zij introduceerden de modernistische stijl in de DDR met het Staatsratsgebäude.

Dit gebouw is gebouwd tussen 1962 en 1964. Zoals de naam al zegt vegaderde de staatsraad, die minder invloed had dan de SED in dit gebouw. 7 Ook was het de werklokatie voor de leiders van de DDR. Op 5 april 1990, een halfjaar voordat de DDR ophield te bestaan, kwam hier een einde aan.

Meer dan 100 landen hebben de DDR erkend. 8 Daarom kwamen er limousines met Afrikaanse, Aziatische en Europese diplomaten naar het gebouw toe om een dankwoord daarvoor in ontvangst te nemen. Na de val van de Muur was er een periode van 10 jaar waarin het gebouw niet echt een functie heeft gehad.

In afwachting van een nieuwe werkplaats heeft de voormalige bondskanselier van Duitsland van 1999 tot 2001 in dit gebouw zijn werkzaamheden verricht. In 2006 is de European School of Management en Technology in dit gebouw getrokken.

Het balkon van het gebouw bestaat voor 20% uit stenen van het vierde portaal van het Berliner Stadtschloss. Het regime had niet zoveel met het Pruisische slot, maar wel met dat balkon. Dit omdat Karl Liebknecht vanaf dit balkon in 1919 de socialistische republiek uitriep.

6

Verhoeven,P.(2013) kunstbeschouwing.

Raabe,M. (2014)Das Schloss der Sozialisten. Berliner Zeitung 1 oktober 2014.

8 Idem.

7

16

Het Staatsratsgebäude, 1 oktober 1964. Drie dagen voor opening Stasi gevangenis Hohenschönhausen Het gebouw waarin in de DDR een gevangenis was gevestigd, werd in 1939 als voltooid beschouwd. Een centrale keuken van de Nationaalsocialistische Algemene Welzijnszorg werd erin gehuisvest. Toen in april 1945 de Sovjets Hohenschönhausen bereikten, bevalen de Sovjets dat: spionnen,saboteurs,terroristen,NSDAP-activisten, medewerkers van de geheime dienst,politieagenten, ambtenaren en andere ‘vijandige elementen’ moesten worden opgepakt. Een aantal van hen belandde in Hohenschönhausen.

Logo van de Stasi.

Schild und Treu der Partei

In 1951 nam de MfS, de Stasi, de gevangenis over. Vele mensen die zich verzetten tegen het communistische regime werden vastgezet. Ook werden Jehova’s getuigen vastgehouden. Het lot van gevangenschap in Hohenschönhausen trof onder andere ook: Georg Dertinger, minister van buitenlandse zaken (CDU); een oud-lid van het SED politbureau Paul Merker maar ook een West-Berlijnse advocaat werd ontvoerd naar Hohenschönhausen omdat hij kritiek had op het regime. Hij werd en jaar na zijn ontvoering zelfs gedood. Eind jaren ’50 werden er 200 ondervragingskamers en cellen bijgebouwd. Hierin werden vooral mensen opgesloten die werden verdacht van ‘Republikflucht’, het willen vluchten naar het Westen.

17

Ook werden er mensen opgesloten omdat ze naar Westerse radio luisterden, Westerse televisie zagen, of zich inlieten met andere ,verboden, Westerse dingen. Sommige gevangenen werden in cellen gezet waarin een laagje water stond. De cellen waren sober ingericht met soms niet meer dan een bed en een emmer voor sanitaire behoeften.9 Bij de verhoren moest men de handen onder de dijbenen houden met de handpalmen naar onder. Daardoor kwam het zweet van de gevangenen op zweetlappen (Geruchskonserve) die na het verhoor werden onderzocht in een laboratorium.10 De gevangenis staat in een woonwijk. Om de gevangenis heen woonden geen normale burgers, maar partijbonzen of medewerkers van de Stasi.

In oktober 1990 werd de gevangenis gesloten nadat de DDR in de BRD was opgegaan. In 1992 werd het een monument, acht jaar later kwam het onder beheer van de stichting Gedenkstätte Berlin Hohenschönhausen. Deze stichting onderzoekt de geschiedenis van de gevangenis. Ook is de gevangenis open Stasigevangenis Hohenschönhausen voor publiek. Rondleidingen; tentoonstellingen; evenementen als lezingen, discussies en presentaties vinden evenals herdenkingen in of om het gebouw plaats.

Afbeelding links: Verhoorkamer van de Stasi in Hohenschönhausen, rechts: Ik op een krukje in Hohenschönhausen in de houding die gevangenen moesten aannemen bij verhoor.

9

Eigen waarneming, tevens verteld door een oud-gevangene, 12 maart 2014. Berlin Hohenschönhausen.

Fritsche,S. (2004)Die Mauer ist gefallen, eine kleine Geschichte der DDR. München: Carl Hanser Verlag.P.131

10

18

Der Fernsehturm De DDR moest midden jaren ’60 een zendmast hebben. Het liefst een exemplaar waarvan de signalen in het hele land waren op te vangen. Daartoe besloot Walter Ulbricht een zendmast te bouwen. Op zijn verzoek kwam deze aan het Alexanderplein te staan. Hermann Henselmann ontwierp het gebouw.

In 1964 werd de eerste spade de grond in geslagen, vijf jaar later werd de toren in gebruik genomen. Ulbricht had ook al een bijnaam voor het gebouw, de ‘Telespargel.’ Echter van het volk kreeg de Fernsehturm bijnamen als ‘Die Protzstengel’ of ‘Imponierkeule.’ Er bevindt zich sinds de opening een restaurant in dat eens per halfuur ronddraait. Het gebouw is 368 meter hoog.

Het uitzichtsplatform bevindt zich op 203 meter hoogte. De Fernsehturm is nog altijd te betreden. Men heeft bij helder weer een uitzicht van 40 kilometer.

Snel na de opening van het gebouw bleek dat bovenop de bol van de Fernsehturm, als de zon erop scheen, een Christuskruis verscheen. Henselmann moest op het matje komen, want een Christuskruis in een land dat niets van religie moest hebben, dat was uit den boze. Het regime probeerde het kruis weg te halen, maar Henselmann zei dat het de plus van het socialisme en de DDR was.11 Het werd in het Westen bestempeld als de wraak van de Paus.

Vanwege de affaire met het kruis werd de toren in het Westen, Walter Ulbricht bespottende, de Sankt Walter genoemd. De Fernsehturm wordt nog altijd gebruikt als zendmast.

Fernsehturm 's avonds 11

Rondleiding door Berlijn, 25 april 2011.

19

Plattenbau Plattenbauflats zijn typisch voor de DDR. Oost-Duitse steden kenden voor de Wende vele Plattenbauflats. De woningnood na de Tweede Wereldoorlog maakte dat de DDR zocht naar een goede bouwmethode. In Johannisthal,in Berlijn, werden in 1953 de eerste plattenbauflats opgeleverd. Deze industriele manier van woningbouw was in de DDR een groot succes. Hoyerswerda, een andere proeftuin voor Plattenbauten, werd er vol mee gebouwd. In het staatswoningbouwprogramma van 1972 werden de Plattenbau in aanbouw, Plattenbauten tot belangerijkste woningtype Dresden verheven om voor 1990 de woningnood voor het overgrote deel op te lossen.Er werd in dat rapport gerept over 1,9 miljoen Plattenbauwohnungen die erbij moesten komen. Naast Hoyerswerda kwamen er nieuwbouwwijken die uitsluitend bestonden uit Plattenbauten. HalleNeustadt bestond qua woningen zelfs in zijn geheel uit Plattenbauten.

Plattenbauten zijn flats, gemaakt van Prefab-beton, die in elkaar geklikt worden. Ze bestaan uit kant-en-klaar onderdelen. Na de val van de Muur wilden mensen weg uit de Plattenbauten. Vele woningen staan dan nu ook leeg. In Oost-Berlijn zijn er na de val van de Muur meer dan 5000 woningen van verdwenen. Om de Plattenbau in Halle-Neustadt populariteit van de Plattenbauten te laten rijzen, werd er in 2002 zelfs een heus plattenbautenkwartet uitgegeven.

Inmiddels zijn de DDR-flats aan een opmars bezig. De huurprijzen in o.a. Berlijn stijgen, waardoor het weer aantrekkelijk wordt om in een Plattenbauwohnung te gaan wonen. Vooral studenten en gezinnen trekken weer in Plattenbauten.

Veel Plattenbauten hebben na de val van de Muur een frisser kleurtje gekregen dan ze hadden. In de DDR bestond ooit het voornemen om de buitenkant van alle Plattenbauten, in ieder geval die van Berlijn, van marmeren tegeltjes te voorzien, zoals die aan de Moskauer Straβe in Berlijn. Het ging niet door vanwege de kosten.

20

Grensovergang Marienborn/Helmstedt Op 1 juli 1945 openden de geallieerden de grensovergang van Marienborn. Het was in de Koude Oorlog de belangerijkste grensovergang van de beide Duitslanden. Na vier jaar al werd de grensovergang uitgebreid.In 1974 werd, omdat de grensovergang niet meer voldeed, een nieuwe controlepost neergezet ter waarde van 70 miljoen Mark. De grensovergang was niet op de grens, maar bevond zich 1,5 km in de DDR. Dit omdat inwoners der Duitse Democratische Republiek niet in het Westen mochten komen. De autoweg Marienborn-Berlijn was een van de Transitroutes.

Er was in Marienborn een zeer strikte bewaking. Een der oud medewerkers van de grensovergang zei ‘ich könnte dort arbeiten wo kein Mensch hindarf.’12 Systemen gaven door aan de Stasi dat er verdachte personen en of goederen naderden. Vrachtauto’s werden met stalen rolbarrières weerhouden van een vlucht naar het Westen. Meetapparatuur en infraroodsystemen kwamen er bij de controles aan te pas alvorens men van Oost naar West of andersom wilde reizen. Vooral van Oost naar West werd men uitvoerig gecontroleerd, zelfs met spiegels onder auto’s. Ieder deel van een voertuig waar een mens in kan zitten, werd gecontroleerd op een mogelijke Ossie. Westerse lectuur en andere zaken die verboden waren in de DDR werden afgepakt alvorens men naar WestBerlijn ging.

Met het neerhalen van de Muur was de controlepost niet meer nodig. Op 13 augustus 1996 werd de grensovergang een monument, er is vandaag de dag een informatiecentrum en een museum.

Grensovergang Marienborn vanuit de lucht.

12

Grensdorp worstelt met DDR-verleden. nos.nl. 4 november 2014 http://nos.nl/artikel/2002231-grensdorp-worstelt-met-ddr-verleden.html

21

Kaiserbahnhof In 1904 gaf Kaiser Wilhelm II van Pruisen het startsein voor de bouw van een Keizerlijk station in Potsdam. Vijf jaar later werd het opgeleverd. In 1918 moest Der Kaiser echter vluchten13, waardoor het station zijn hoofddoel niet meer kon dienen. In 1952 kwam het gebouw in bezit van de Deutsche Reischsbahn der DDR. Gedurende de DDR tijd werd het gebouw als magazijn gebruikt. Het gebouw werd verder gebruikt als school14. Het gebouw werd dus niet gesloopt, al hadden de communisten weinig met de keizer. Zelfs niet toen het gebouw in 1977 wegens gevaar voor instorting gesloten werd. Na de Wende is het gebouw gerestaureerd. Na die restauratie heeft de Deutsche Bahn er een academie gevestigd.

De Kaiserbahnhof in Potsdam

13 14

Heiden,C. van der&Venner,J,Feniks. Overzicht van de geschiedenis, paragraaf 2.2,23 Gehoord bij rondleiding door Potsdam, 15 maart 2014.

22

Honeckers jachtslot Erich Mielke schonk in 1982 Honecker een jachtslot voor zijn 70e verjaardag.

De bouwprijs was 43 miljoen DDR mark, zo’n 11 miljoen euro. Het ligt in Mecklenburg-Vorpommern aan de Drewitzer See. Honecker vertoefte er graag.

Hij beschikte er over: een sauna, zwembad en een restaurant. Hij joeg er naar hartelust, wat er op neer kwam dat hij op dieren schoot terwijl ze gevoerd werden en er een schijnwerper op was gericht. Het pand werd bestormd door DDR Burgers toen het ijzeren gordijn gevallen was. In 1998 kocht een man uit Bremen het pand van de privatiseringsdienst, welke bezig was de staatseigendommen van de DDR te privatiseren, en ging in 2009 failliet. Hij liet er vakantiehuisjes naast bouwen. Het pand en de vakantiehuisjes zijn na het faillissement bij een veiling voor 3,4 miljoen euro gekocht door hotelketen Van der Valk.

Honeckers Jachtslot

23

Hoofdstuk 4: Wat resteert er verder nog op cultureel vlak van de DDR? Ostalgie dekt de lading van dit hoofdstuk. Ostalgie is een samentrekking van de woorden Ost en nostalgie. Het is dus het terugverlangen naar de DDR of bepaalde elementen uit de DDR. Deze heimwee uit zich op verschillende manieren. Bepaalde DDR-producten kunnen op eens weer in zwang raken onder invloed van films of een plotselinge herontdekking. Echter sommige zaken zijn nooit uit het straatbeeld of de keuken verdwenen, zoals het Ampelmännchen, Trabant, Rotkäppchen Sekt of Kohlroullade.

Na de val van de Muur wiste men veel sporen van de DDR uit. In 1996 moesten ook de Ampelmännchen eraan geloven.Ampelmännchen, Duits voor stoplichtmannetjes, zijn de figuren in de Oost-Duitse voetgangersstoplichten.

Dat ze dat nog steeds zijn, is te danken aan het comitee ‘Rettet die Ampelmännchen.’ Dat comitee wilde behoud van de stoplichtfiguurtjes die in 1961 door de Oost-Duitse verkeerspsycholoog Karl Peglau ontworpen zijn.15 De beweging wilde voorkomen dat Die Ampelmännchen werden vervangen door Westerse exemplaren die er net zo uitzien als de poppetjes van de Nederlandse stoplichten. De Westerse figuren riepen meteen weerstand op in de DDR. Het zou een ‘Geslachtsloos wezen’ zijn. Kritieken op het verwijderen van die Ampelmännchen werden ook door West-Duitsers gedeeld. Die Ampelmännchen bleven behouden voor Oost-Duitsland. Dat niet alleen: ze maakten ook een opmars naar West-Berlijn en enkele andere West-Duitse steden. Er zijn inmiddels zowel in de DDR als in West-Duitsland ook Ampelfrauchen te vinden. Er zijn in Oost-Duitsland ook souvenirwinkels gewijd aan het Ampelmännchen en zelfs een restaurant.

De rode en groene Ampelmann 15

Ampelmann.de. Entwickler Karl Peglau. Naar: http://ampelmann.de/html/karl_peglau.html

24

De DDR had net als ieder ander land zijn eigen eetcultuur. Deze wordt natuurlijk bepaald door wat er in een land voorradig is. Ter illustratie: In de DDR waren geen bananen te verkrijgen. In plaats daarvan waren er appels in overvloed. Voedsel dat als eerste levensbehoefte diende was spotgoedkoop.

Voedsel dat luxer was, was dan weer duurder. Zo kostte een blik ananas 12 DDR-mark, maar een brood maar 50 cent.

Kohlroullade is een DDR-recept. Het is rollade gewikkeld in lappen witte kool.

De rollade wordt aangebraden en tezamem met bouillion gekookt. Het wordt geserveerd met aardappelen.

Eierschecke is een kwarkgebakje uit Thüringen en Saksen. Het is een gebakje met een laagje ei dat even in de oven wordt gedaan totdat het bruin wordt. Er bestaan verschillende varianten. Zo is er Eierschecke uit Dresden een variant met bovenop een laag chocolade, maar ook rozijnen kunnen op zo’n eierschecke de bovenlaag vormen.16 Spreewälder Gurken zijn augurken uit de DDR die nog altijd verkrijgbaar zijn. Zij danken hun bekendheid aan de film Goodbye Lenin! waarin de hoofdpersoon op zoek is naar Spreewälder Gurken, om daarmee aan de behoefte van zijn moeder te voldoen. Ze komen uit het Spreewald in Brandenburg en hebben een beschermde geografische aanduiding in de EU. Mocca Fix Gold heeft evenals de Spreewälder Gurken zijn bekendheid te danken aan Goodbye Lenin! Dit ondanks een receptuurschandaal in de jaren ’70. Mocca Fix Gold, een luxere koffiesoort, wordt geproduceerd door Röstfein. Röstfein heeft als enige koffieproducent de Wende overleeft omdat ze de modernste Mocca Fix Gold koffieproducent van de DDR was. Vita Cola, de DDR tegenhanger van Coca Cola wordt ook nog steeds geproduceerd. Deze Cola heeft een citroensmaak. Knusperflocken, snoep gemaakt van melkchocolade en knäckebrod, zijn ook nog altijd verkrijgbaar.

16

.Interview met C. Thiemig, oud-inwoner DDR, woonachtig te Drachten. Gehouden op 15 februari 2015.

25

Er zijn in Duitsland een aantal DDR musea. Het museum in Berlijn legt het accent op de herbeleving van het alledaagse leven in de DDR. Men kan er in een Trabant plaatsnemen, televisie kijken in een DDR woonkamer, duizenden voorwerpen uit de DDR bekijken, DDR muziek luisteren, Doen alsof je een lid bent van de DDR woonkamer in DDR museum Berlijn Volkskammer, of je chef van de Trabantproductie wanen.

27 thema’s worden er speciaal belicht. Zo is er veel te vinden over het communisme en de politiek in de DDR en alles wat daarmee samenhangt, maar ook over de Stasi, werk, gezin, cultuur, vrije tijd, vakantie, strafvoltrekking, mode, onderwijs, verkeer en jeugd. Je verlaat de tentoonstelling door een gat in de Muur. In Nederland zijn er in Udenhout en in Monnickendam verzamelaars van DDR spullen die hun deuren geopend hebben voor geïnteresseerden.

Trabant was naast Moskwitsch en Skoda een van de belangerijkste automerken van de DDR. Toch denken vele mensen bij auto’s en de DDR aan de Trabant. De Trabant, bijgenaamd Kugelporsche of Pappkarton, is tot symbool van de DDR geworden. Er rijden er in 2009 nog 50.000 van rond. De leiding van de DDR vond het begin jaren ‘50 tijd voor een eigen Volkswagen en kwam Trabant 601 met de Trabant op de proppen. In 1957 begon de productie in Zwickau. De Pappkartons, verschillende typen, werden tot 1991 geproduceerd. Het was de meest bereden auto in de DDR. Er waren verschillende kleuren. De auto was licht en het schroot kon gerecycled worden. Echter de uitlaatgassen waren niet goed voor het milieu. De auto’s waren zeer goedkoop in onderhoud, maar hadden in de DDR een levertijd van 12 jaar. Trabant miniaturen zijn zeker te koop bij souvenir en Ostalgiewinkels in Oost-Duitsland en Berlijn.

26

Het leven in de DDR of facetten daarvan zijn inspiratiebron voor een aantal films geweest. Deze films hebben er mede toe geleid dat de Ostalgie werd aangewakkerd. Goodbye Lenin! , gaat over een vrouw (geacteerd door Kartin Sass) die twee maanden voor de val van de Muur in coma raakt en zes maanden na de val van de Muur daaruit ontwaakt.

Omdat ze geen verandering om haar Alexander met zijn moeder. heen mag hebben door het hartinfarct, Fragment uit Goodbye Lenin! moet de woonkamer weer helemaal worden ingericht als voor de Wende. Het leven als een jaar eerder wordt door Alexander, haar zoon (gespeeld door Daniel Brühl), weer helemaal gecreëerd.

Dat wordt bemoeilijkt doordat haar moeder steeds meer wil en kan. Zo wil ze televisie zien. Alexander bedenkt daarop wat. Hij maakt zelf Aktuelle Kamera, waarin hij bijvoorbeeld het Coca Colaspandoek, wat de vrouw waarnam, uitlegt. De film heet zo, omdat de vrouw zonder medeweten van Alex, aan de wandel gaat en daarbij een helikopter ziet, die een verwijderd Leninbeeld vervoerd.

Das Leben der Anderen liet een heel andere kant zien van het leven in de DDR dan de films die tot dan toe over het land tussen de Elbe en de Oder en tussen de Oostzee en het Ertsgebergte verschenen waren. Het rekende af met het gezellige karakter dat tot dan toe in films van de DDR werd geschapen. Das Leben der Anderen gaat over de Stasi en afluisterpraktijken. Gerd Wiesler (Ulrich Mühe) een Stasi agent krijgt de opdracht Georg Dreyman (Sebastian Koch) vanaf de zolder boven zijn woning af te luisteren. Hij maakt notities van de Gerd Wiesler geeft les aan gesprekken die Dreyman heeft, maar valt toekomstig Stasi agenten zelf, door toedoen van Dreyman van zijn geloof in het socialisme af, wat ertoe leidt dat Wiesler Dreyman vrijuit laat gaan door hem zijn typemachine af te nemen zodat Dreyman daardoor niet in de problemen komt. In de film wordt duidelijk hoe de Stasi te werk gaat en watvoor weerslag dat heeft op de betrokken personen. De film heeft in 2007 de Oscar voor beste niet-engelstalige film gewonnen.

27

Met de val van de Muur kwam er een einde aan de Stasi. De Stasi, in 1950 opgericht, infiltreerde en bespioneerde haar eigen burgers op gedrag tegen het regime. Dit deed de burgers in grote angst leven.

Iedereen om je heen kon een informant van de Stasi zijn. Toen de Muur gevallen was, verbrandden Stasi-mederwerkers akten van Snippers van Stasidocumenten (vermoedelijk vooraanstaande) burgers. in postzakken Verschillende groepen wilden dat tegengaan en bezetten op 4 december 1989 de archieven in Erfurt, Dresden en Leipzig. Op 15 januari 1990 werden ook de Berlijnse archieven bezet. Er werden: 1.750.000 foto’s ;111 kilometer aan akten; 2.800 filmpjes en 28.400 casettebandjes met geluidsopnamen gevonden. De Stasi werd door de Volkskammer in de DDR opgeheven.

Er werd een instantie in het leven geroepen, der Bundesbeauftragte für die Unterlagen des Staatssicherheitsdienstes der ehemaligen Deutsche Demokratische Republik (kortweg BStU), die het burgers mogelijk maakt om hun Stasi-dossier op te vragen. Ze krijgen dan inzicht in wat er over hun geschreven is en door wie. Ook over buitenlanders die in de DDR waren werd een dossier bijgehouden.

Ulrich Mühe, de Stasi agent uit Das Leben der Dynamo Dresden, Stasiclub. Anderen, is geboren in 1953 in Grimma (DDR).

Zijn eerste vrouw, waarmee hij eind jaren ’80 8x kampioen in DDR, nu getrouwd was, heeft zijn Stasi-dossier van spelend in de 3e liga belangerijke passages voorzien. Toen Mühe daarachter kwam, zijn ze gescheiden. Dagelijks krijgt de BstU aanvragen van mensen die hun dossier willen inzien. De organisatie is ook nog altijd bezig met het bijeen leggen van de versnipperde documenten. De voorzitter van voetbalclub Union Berlin heeft een Stasiverleden. Dat deed bij de Unionfans veel stof opwaaien, daar Union Berlin in de DDR een rivaliteit had met Stasi club Dynamo Berlin. Als Union tegen Dynamo verloor schalde de zin ‘Lieber ein Verlierer sein, als ein dummes Stasi Schwein’ door het stadion. Bij vrije trappen werd geschreeuwd ‘Die Mauer muβ weg.’Dynamo Berlin en Union speelden in de Oberliga, de DDR tegenhanger van de Bundesliga Alle clubs met Dynamo in de naam zijn opgericht door een communistisch regime.

28

Hoofdstuk 5: Zijn er heden ten dage nog economische verschillen tussen Oost- en West-Duitsland?

Met het einde van de DDR verloor de Muur haar functie, maar daarmee zijn de effecten van die Muur op economisch gebied nog lang niet verdwenen. OostDuitsland lag qua welvaartsniveau achter op het Westen. Dit noopte het herenigde Duitsland om honderden miljarden in het voormalige Oosten te stoppen. Van 1990 tot en met 2014 is er in totaal voor een bedrag van 640 miljard euro door West-Duitsers aan deze zogeheten solidariteitsbijdrage afgedragen.17 Toch kunnen die miljarden niet voorkomen dat een groot deel van de Ossies terugverlangt naar de DDR en de achterstand nog steeds zichtbaar en voelbaar is. Dat terwijl in 2019 moet de hoogte van de solidariteitsbijdrage opnieuw worden vastgesteld. De meeste WestDuitsers,86%, zijn de solidariteitsbijdrage van 5,5% beu.18 Het terugverlangen van de Ossies naar vroeger heeft er mee te maken dat OostDuitsers 25 jaar na de val van de Muur gemiddeld genomen nogaltijd minder dan de West-Duitsers verdienen voor hetzelfde werk. Het gemiddelde brutosalaris is in West-Duitsland 2916 euro,daar het in OostDuitsland 2139 euro is.

West-Duitsers verdienen dus 36% meer voor dezelfde arbeid dan OostDuitsers. Het BBP per hoofd van de bevolking in het Oosten van Duitsland is in 2009 71% ten opzichte van het BBP per hoofd van de bevolking in het Westen.

Tien jaar eerder was dat nog 67%. Dit ondanks het feit dat de economie van Oost-Duitsland beter draaide dan de economieën van andere Oostbloklanden.

De ‘gelijkschakeling van de levensstandaard’, die de politici na de val van de Muur ambieërden en prioriteerden, is dus nog lang niet voltooid.

Oost-Duitsers wijzen er op dat niet alles slecht was aan het systeem. Iedereen had bijvoorbeeld een baan en huis. Kinderopvang was ook goed geregeld. Er is in Oost- Duitsland een creche overschot, terwijl er in het Westen een tekort is.

Het overschot aan creches is een gevolg van de emancipatie die het socialisme met zich meebracht. Het percentage kinderen dat ernaartoe gaat is er dan ook vele malen hoger dan in het Westen.

17

Beieren heeft geen zin meer om te betalen voor Oost-Duitse deelstaten. Duitslandnieuws.nl 24 juni 2014 http://duitslandnieuws.nl/archief/2014/06/beieren-heeft-geen-zin-meer-om-te-betalen-voor-oost-duitsedeelstaten/ 18 http://de.wikipedia.org/wiki/Solidarit%C3%A4tszuschlag voor percentages

29

In Oost-Duitsland zijn er zelfs grote aantallen mensen die terugverlangen naar de DDR. Zij worden door de West-Duitsers ‘Jammerossies’ genoemd. De OostDuitsers slaan terug en noemen iemand die de term ‘Jammerossies’ tegen hen bezigd een ‘Besserwessie.’ Beiden hebben hun redenen.DDR huishoudens verdienen secundair 80% van een West-Duits huishouden, wat in 1990 nog 65% was.In autobezit zit tussen Oost en West verhoudingsgewijs geen verschil. De werkloosheid is er daarentegen in 2009 14,1% tegenover 8,5% in het Westen.

Op politiek vlak zijn er ook nog verschillen. Zo vind 29% van de Oost-Duitsers democratie de beste staatsvorm. Dat ligt in de BRD op 62%. Marktwerking wordt door 20% van de DDR burgers in de armen gesloten, in 1990 was dat nog 80%. De linkse partijen hebben er ook nog een grote aanhang.

Jongeren, die de DDR niet hebben meegemaakt, denken, gegeven een onderzoek van de Freie Universität Berlin van 2007, veel rooskleuriger over de DDR dan degenen die de DDR wel hebben meegemaakt. Zo is twee derde van hen van mening dat de DDR niet door spoinage en dicatuur gekenmerkt werd.

De meerderheid van de jongeren weet niet wat de afkortingen SED,FDJ en NVA betekenen. 31% van deze jongeren laat weten dat de DDR nog nooit bij hen op school besproken is.

Een gevolg van Honeckers nieuwe economische politiek, was het op lange baan schuiven van investeringen in kapitaalgoederen.19 Hierdoor raakten machines verouderd en steeds vaker defect. Dit leidde in de jaren ’80 tot een verminderde export. Na de val van de Muur werden sommige Oost-Duitse bedrijven opgekocht door andere, soms Westerse, bedrijven. De export zakte Zekiwa kinderwagen helemaal in, waardoor bedrijven failliet gingen. Een voorbeeld daarvan is Zekiwa, een bedrijf dat in de jaren ’80 100.000 kinderwagens per jaar produceerde.

Zekiwa, dat ook naar Nederland en West-Duitsland exporteerde had in de DDR 2000 mensen in dienst. Echter door een dalend geboortecijfer in de DDR (2,0 kind per vrouw voor de Wende, 1,3 na) en de slechte concurrentiepositie viel voor Zekiwa het doek in 1998. Dat deed de werkloosheid is Zeitz hoog oplopen. Zekiwa stond voor Zeitz Kinder Wagen.

19

Erich Honecker, de man Achter de Muur.Duitslandinstituut.nl. Naar: http://duitslandinstituut.nl/naslagwerk/225/erich-honecker

30

Dat linkse partijen een grote aanhang hebben in de voormalige DDR blijkt uit het feit dat er in 2014 voor het eerst een Die Linke-politicus ministerpresident werd in een deelstaat. In Thüringen is Bodo Ramelow (1956) de nieuwe minister-president geworden. Zijn partij kreeg 28,2% van de stemmen. De CDU haalde 33,5% van de stemmen, maar kon geen coalitie smeden. Die Linke lukte dat wel, waardoor zij nu samen met de SPD en die Grüne regeren in Thüringen, ook al hebben zij in het Bodo Ramelow deelstaat-parlement maar een zetel meer dan de oppositie. De benoeming deed veel stof opwaaien en ging in Nederland niet onopgemerkt voorbij. Dat het zo in het nieuws geweest is, heeft te maken met de onstaansgeschiedenis van Die Linke. Toen de Muur gevallen was, waren vrije verkiezingen in aantocht. De SED, die een flink aantal leden zag vertrekken deed bij die verkiezingen mee onder de naam Partei des Demokratischen Sozialismus (PDS). PDS was een partij waarvan vele SED en Stasi mensen lid waren. PDS fuseerde in 2007 met het West-Duitse WASG, een partij die bestond uit ontevreden SPD’ers, tot Die Linke.

Partijlogo Die Linke Ramelow zelf is geen partijlid geweest van de SED en is zelfs geen Ossie. Hij verontschuldigde zich in zijn eerste toespraak en sprak van verzoening in plaats van splijten. In die Linke is een felle strijd gaande over of de DDR een onrechtsstaat was of niet. Ramelow zegt dat de DDR het wel was, terwijl de fractievoorzitter in de Bondsdag, Gregor Gysi, hem daaromtrent weerspreekt.20 Ondanks dat Die Linke niet de grootste was, heeft 65% van de Oost-Duitsers geen probleem met een Linke deelstaatpremier. Bij een bondskanselierschap van een Linke-lid is dat percentage 47%.

20

Schütze,W. Gysi Widerspricht Ramelow:DDR war kein unrechtsstaat. Thüringer Allegemeine, 1 oktober 2014.

Naar: http://www.thueringer-allgemeine.de/web/zgt/politik/detail/-/specific/Gysi-widerspricht-Ramelow-DDRwar-kein-Unrechtsstaat-618334433

31

Rotkäppchen Sekt (Champagne) wordt vaak genoemd bij de Ostalgische producten. Het bedrijf stamt echter al uit 1856 en werd in 1955 gecollectiviseerd.21 Het was in de DDR de marktleider op het gebied van wijnen. In 1990 werd het bedrijf geprivatiseerd en had in tegenstelling tot veel andere bedrijven wel succes. Het was zelfs het eerste Oost-Duitse bedrijf dat een West-Duits bedrijf overnam. Het Wijnvat in Fabriek bedrijf Rotkäppchen Sektkellerei verkocht in 2010 112,7 miljoen flessen wijn en is met een marktaandeel van 33,5% marktleider in Duitsland op het gebied van Mousserende wijn.

Het noorden van de DDR is heden ten dage armer dan het zuiden. Mensen trekken naar het zuiden, of komen vanuit andere delen van de BRD naar het zuiden van de DDR. Mensen verhuizen bijvoorbeeld weer naar Dresden. Ook ligt het aantal geboorten in Dresden met 2,0 kind per moeder veel hoger dan waar dan ook in de DDR.22 In Dresden is in oktober 2014, 25 jaar na de Wende, een beweging ontstaan die Pegida heet. Pegida, wat staat voor Patriottische Europeanen Tegen (gegen) Islamisering van het (des) Abendlandes.

Deze beweging heeft iedere maandag een demonstratie die een kritisch geluid laat horen over de islamisering van Duitsland. Bij een demonstratie van Een demonstratie Leipzig, 1989 Pegida worden leuzen geroepen als ‘Wir sind das Volk.’ Deze leus is ontstaan bij de maandagdemonstraties in 1989. Ook het demonstreren op maandag is vanwege de maandagdemonstraties die voorafgingen aan de val van de Muur. De DDR is ook van invloed op het onstaan van Pegida. Voor Pegida was er wel Anti-Islamgeluid in Duitsland, maar lang zo krachtig niet, dat werd vanwege het Naziverleden niet aangedurfd.

Pegida is bang dat Duitsland overpoeld wordt door vluchtelingen die wellicht de banen van de Duitsers inpikken. Met name in de DDR wordt dat niet op prijs gesteld omdat de werkloosheid er al hoog is. Echter in Saksen, de deelstaat waarin Dreseden ligt, is slechts 0,4% moslim.

21

Rotkäppchen Sekt,Naar: http://www.rotkaeppchen.de/#/ueberrk/.

Interview met C. Thiemig, oud-inwoner DDR, woonachtig te Drachten. Gehouden op 15 februari 2015.

22

32

Hoofdstuk 6: Hoe denken twee oud-inwoners van de DDR over de DDR? Om een goed beeld te krijgen van de DDR en wat er nog van over is besloot ik Anke Banga-Leplow en Claudia Mulder-Thiemig te interviewen over hoe zij denken over hun tijd in de DDR. Bij zowel beide personen heb ik dezelfde vragen gesteld.

Interview Anke Banga-Leplow 1. Wie bent u?

Anke Banga-Leplow. Leplow is een Slavische naam.

2. Hoelang hebt u in de DDR gewoond?

Vanaf haar geboorte in 1972 tot aan haar verhuizing naar Nederland in 1992 heeft zij in Rostock in de DDR gewoond.

3. Hebt u er ook op school gezeten of werk verricht?

Ze heeft de Politechnische Oberschule gedaan, die is gelijk aan de basisschool en de aansluitende middelbare in Nederland. Daarna de Erweiterte Oberschule=Atheneum. Leplow heeft een baantje gehad in een discotheek.

4. Waaraan denkt u als u aan de DDR denkt?

Vrijwel meteen: ’Een prachtige jeugd.’ Men wist wat mocht en wat niet.

Het was beschermder. Ze kon ongehinderd ’s nachts door het donkere bos naar huis lopen als ze haar taken in de disco had verricht.

5. Had u die tijd voor geen goud willen missen?

Nee, want ze heeft een prachtige jeugd gehad, zo zegt ze.

Tekortkomingen waren er niet. Men moet de DDR ook niet als een derde wereldland zien. ‘Wat je niet kent, mis je ook niet. Vele voorzieningen waren goedkoop of zelfs gratis.’

6. Welk woord typeert de DDR? ‘Prachtig.’

7. Wat mag er van de DDR nooit verloren gaan?

‘Het saamhorigheidsgevoel. Je voelt je zo lekker als in een warme jas.

Alle conflicten onderling in de klas werden opgelost. Je moest immers met elkaar verder.

8. Hebt u ook Ostalgie?

‘Zeker, daar geniet ik van.’ Leplow zegt dat ze thuis nogaltijd DDR chocopasta heeft.

33

9. Is het hebben van Ostalgie begrijpelijk en terecht?

‘Ja. Ik was jong en had niet te maken met de schaduwkanten.’ Toch heeft ze toen ze intake gesprekken moest voeren om een opleiding tot Duitsleraar te mogen volgen uit de doeken gedaan dat er weleens Wessies bij haar op visite zijn geweest. De Stasi luisterde dat af en zorgde ervoor dat zij op haar toelatingstoets een onvoldoende haalde. Leplow had geluk dat de Muur viel vlak nadat ze de toets had gedaan. De herkansing, inmiddels was de Stasi opgeheven, haalde ze met een 10.

10.Was de DDR een onrechtstaat?

‘Voor een gedeelte wel.’

11. Hoe hebt u de lessen staatsburgerkunde ervaren?

‘Staatsburgerkunde was als maatschappijleer.’ Ze vond het absurd dat er reclamefolders waren in het Westen, zo voegde ze toe.

12.Denkt u positief of negatief over uw DDR tijd?

‘Positief.’

13.Hoe blij was u met de val van de Muur?

Ze was net als iedereen blij. Leplow kon eindelijk kijken bij haar nichtjes in West-Duitsland en ze kon reizen.

14.Is de val van de Muur goed geweest?

‘In bepaalde opzichten wel, al had het wat genuanceerder gemogen.’

15. Wat was in de DDR beter dan in Duitsland of Nederland heden ten dage?

Leplow noemt de DDR anders, duidelijker en beschermder.

16. Wat merkt u nog van de DDR op economisch gebied als u er bent?

Niet alles is volgens haar opgeknapt. Dorpen verpauperen, zo zegt ze, door de werkplicht. De werkplicht houdt in dat als je ergens in Duitsland werk aangeboden krijgt en werkloos bent, de baan moet accepteren, ook al woon je in Rostock en krijg je de baan aangeboden in Beieren.

17. Hoe moet de DDR de geschiedenisboeken ingaan?

‘Als een socialistisch expiriment met mooie en schaduwkanten.’ Ze benadrukt dat de DDR een goed opleidingssysteem en sociaal vangnet had, maar dat je wel op je passen moest letten. Toen ik haar vroeg of het ‘expiriment’ gelukt of mislukt was, antwoordde ze:’Mislukt, het heeft de mensen niet overtuigd dat het beter is dan het materialistische.’

18. Hebt u uw Stasi-dossier opgevraagd?

‘Ja, zes jaar geleden, maar ik heb het nog steeds niet.’

34

Interview Claudia Mulder-Thiemig 1. Wie bent u?

Claudia Mulder-Thiemig 2. Hoelang hebt u in de DDR gewoond?

Van 1971 tot en met 1990 heeft ze in Dresden gewoond.

3. Hebt u er ook op school gezeten of werk verricht?

Thiemig heeft er de Politechnische Oberschule gedaan en is daarna in Dresden bibliothecaresse geworden.

4. Waaraan denkt u als u aan de DDR denkt?

Ze denkt bij de DDR aan een mooie en beschermde kindertijd, maar je moest er wel op je woorden letten.

5. Had u die tijd voor geen goud willen missen?

(Ze begint over de schaduwzijde van de DDR)’ Als kind krijg je het minder mee, het was veilig en je had er werk. Ik was liever in vrijheid opgegroeid. Door familie in het Westen wisten we meer.’

6. Welk woord typeert de DDR? Bespioneren 7. Kent u nog enkele moppen?

‘Nee, maar ze werden wel verteld in de klas zonder dat de docenten erbij aanwezig waren.’

8. 9. – 10.Wat mag er van de DDR nooit verloren gaan? ‘ Het is heel snel gegaan, als het (de Wiedervereinigung) langzamer was gegaan, dan had je het socialer kunnen houden.’ Ze verteld over saamhorigheid en feesten in een Plattenbaut. ‘Omdat je bepaalde dingen niet kon kopen, ontstond er een handeltje.’

11.Hebt u ook Ostalgie?

‘Nee, maar ik vind het niet erg dat ik er opgegroeid ben, maar ik verlang niet terug naar die beperkingen en dat mij bepaalde dingen werden opgelegd.’

12.Is het hebben van Ostalgie begrijpelijk en terecht?

‘Tot op zekere hoogte. De mensen die de DDR graag terug willen hebben, die begrijp ik niet, daarvoor was er teveel verkeerd.’

35

13.Was de DDR een onrechtstaat?

‘Ja, dat vind ik wel ja. Er gebeurden dingen die eigenlijk niet konden.

Er was geen vrijheid van meningsuiting.’ ‘ Dresden,’ vertelt Thiemig, ’werd ook wel Tahl der Ahnungslosen genoemd omdat dat de enige stad in de DDR was, waarin je geen Westradio en televisie kon ontvangen.’ Ze vertelt dat ze nooit nadacht over een Ausreisevertrag, een verzoek om te mogen verhuizen naar het Westen.

14. Hoe hebt u de lessen staatsburgerkunde ervaren?

‘Als vervelend en opgelegd.’

15.Denkt u positief of negatief over uw DDR tijd?

‘Positief.’ Ze heeft een vader die als manager bij een vrachtwagenreparatiebedrijf werkte en een moeder die bibliothecaresse was destijds. Thiemig vertelde dat haar vader in hoedanigheid van manager eens aan de tand gevoeld is door de Stasi omdat een van zijn arbeiders ‘Republikflucht’ beging.

16.Hoe blij was u met de val van de Muur?

‘Heel blij.’ Haar relatie met haar latere man, een Nederlander, werd erdoor vergemakkelijkt. Toen ik haar vroeg over haar reactie op de dood van Erich Honecker, zei ze dat ze niet echt blij of vreugdevol was. Ze vond het eerder zielig, de manier waarop Honni stierf.

17.Is de val van de Muur goed geweest?

‘Ja.’ 18. Wat was in de DDR beter dan in Duitsland of Nederland heden ten dage?

‘Iedereen had werk en werd in zijn eerste levensbehoefte voorzien, er waren geen daklozen en er was minder criminaliteit.’

19. Wat merkt u nog van de DDR op economisch gebied als u er bent?

Die Ampelmännchen, DDR-musea, het Kulturpalast (in originele staat teruggebracht), sommige schepen op de Elbe en aan oude mensen die stoffen boodschappentassen hebben.’

20. Welke hervorming had Erich Honecker moeten doorvoeren?

‘Hij had iedereen vrij moeten laten zijn.’

21. Hoe moet de DDR de geschiedenisboeken ingaan?

‘Het idee achter de DDR was goed, maar het werkt niet.’

36

Conclusie Wat voor land was de DDR? De Duitse Democratische Republiek was een socialistische heilstaat, die van 1949 tot 1990 bestond. Het was een communistisch land geregeerd door de dictatoriale SED. Luider wordende protesten en een frisse wind in de SovjetUnie hebben de DDR de das om gedaan. De DDR ging op in de Bondsrepubliek Duitsland.

Welke taalkundige sporen liet de DDR achter?

De DDR was een Duitstalig land dat door het Ijzeren Gordijn afgezonderd was van de andere Duitstalige landen. Deze isolatie zorgde samen met de technologische ontwikkeling ervoor dat de DDR een fors aantal eigen Duitse woorden kreeg. Engelse woorden, die in West-Duitsland als gangbare Duitse termen golden, hadden in de DDR een echte Duitse vertaling. Ket-Wurst is bijvoorbeeld de Oost-Duitse benaming voor een Hotdog, Silberpapier klinkt Duitser dan Aluminiumfolie. De moppen over de DDR worden nogaltijd verteld in Ostalgieshows op televisie.

Welke toonaangevende gebouwen staan er nog?

Van de gebouwen uit de DDR tijd staan er nog relatief veel overeind. Vele Plattenbauten staan er nog, al neemt hun aantal af door leegstand.

Plattenbauten raken meer en meer in trek. Ook een aantal zeer beladen gebouwen staat nog. Bij de Duitsers groeit steeds meer het besef dat de beladen kanten van hun geschiedenis ook zichtbaar moeten zijn.

Hohenschönhausen, de Stasi gevangenis is evenals Gedenkstätte Marienborn open voor publiek. In het Jachtslot en de Fernsehturm zijn Horeca gelegenheden gevestigd en in het Staatsratsgebaüde zit een mangement en technologieschool.

Wat resteert er verder nog op cultureel gebied van de DDR? Als gevolg van films over het leven in de DDR, is er een groot aantal mensen dat terugverlangt naar elementen uit de DDR. Dat terugverlangen heet Ostalgie.

Die Ampelmännchen, Rotkäppchen Sekt, Spreewälder Gurken, Vita Cola, Knusperflocken, Trabanten en Mocca Fix Gold zijn populaire Ostprodukte.

Goodbye Lenin! en Das Leben der Anderen zijn veruit de poluairste films over de DDR. Een factor die de Ostalgie bij ooggetuigen doet afnemen, vormen de ontdekkingen die zij doen doormiddel van hun Stasi-dossier. Hun vrienden konden zomaar informant zijn. Qua recepten zijn Eierschecken en Kohlroullade typisch DDR. Ook zijn er nog musea, die je een beeld geven van het leven in de DDR. 37

Zijn er heden ten dage nog economische verschillen tussen Oost- en WestDuitsland?

Er zijn nog volop economische verschillen tussen de twee delen van de tegenwoordige Bondsrepubliek Duitsland. Zo zijn de lonen er niet gelijk en is er een hogere werkloosheid. Dat verklaart, tezamen met lessen Staatsb체rgerkunde dat de mensen er nog overwegend links stemmen en Die Linke met Bodo Ramelow voor het eerst een deelstaatpremier leveren. Democratie wordt ook minder gewaardeerd in voormalig Oost. Ook al bestaat de solidariteitsbijdrage en is het autobezit in procenten gelijk, er bestaan nog grote economische verschillen tussen Oost- en West-Duitsland Wat vinden twee oud-inwoners van de DDR over de DDR? Mevrouw Banga-Leplow was positiever over de DDR en benadrukte meer positieve kanten van de DDR dan mevrouw Mulder-Thiemig. Dat blijkt uit het woord waaraan ze denken als ze aan de Duitse Democratische Republiek denken. Banga-Leplow zei meteen prachtig, daar Mulder-Thiemig sprak over bespioneren. Beide hebben er wel vrede mee dat ze in de DDR geboren zijn.

Wat resteert er nog van de DDR op vocabulair en cultureel gebied?

Inmiddels is de DDR 25 jaar achter ons. Dat houdt zeker niet in dat zij verdwenen is. Vele ooggetuigen zijn nog in leven en hebben bij de T채hlmann Pioniers gezeten. Zij zijn opgegroeid in de DDR. Iedere Oost-Duitser van boven de 29 jaar oud heeft herinneringen aan de DDR. Vele Oost-Duitsers kennen de moppen en spreken woorden uit de DDR nog. De grote verschillen tussen Oosten West-Duitsland worden op economisch gebied steeds kleiner, al is de vraag of deze convergentietrend stand houdt indien de solidariteitsbijdrage wordt afgeschaft. Gebouwen gebouwd in de DDR zoals de Fernsehturm zullen niet zomaar verdwijnen. Wel zijn al enkele duizenden Plattenbauten tegen de vlakte en zullen er nog vele volgen. Films zullen er altijd blijven bewaard en de DDR zal waarschijnlijk over 500 jaar nog in de geschiedenisboeken staan, echter ik denk dat als de ooggetuigen gestorven zijn, een groot deel van het vocabulair ook langzaam uit zwang raakt. Ostalgie, waar de DDR zich nu richting toeristen mee profileert, houdt de cultuur van de DDR in leven. Er is nog vrij veel over van de DDR omdat ten tijde van de DDR veel gebouwd is.

Omdat duidelijk aan de omgeving daar te merken is dat men in voormalig OostDuitsland is, vind ik dat er nog vrij veel resteert van de DDR. Met name op cultureel gebied.

38

Logboek Datum Verricht Eerste 2,5 week Geprobeerd mij bij een groepje aan te sluiten, van het schooljaar maar na een akkoord zegde het groepje opeens op, nagedacht over een onderwerp, vragen gesteld over het onderwerp en het groepjesprobleem. Gesprek met meneer van de Peppel gehad over PWS, boekje over PWS doorgelezen. Voorlopig onderwerp bepaald omtrent de DDR. 7 september 2014 Woordspin gemaakt over de restanten van de DDR. Tevens op internet gezocht naar eventuele informatie en voorlopige deelvragen ontworpen. Een woordenlijst van DDR woorden opgezocht en bekeken.

8 september 2014 Gesproken met meneer van de Peppel over PWS en de mogelijke toetreding van Reinoud Visscher tot mijn eenmansfractie 18 september PWS gesprek gehad met mijn begeleider over 2014 het onderwerp, het vinden van informatie en een bronvermelding. Afspraak gemaakt dat ik de informatie zou bundelen en die avond naar de bibliotheek zou gaan.

22 oktober 2014 Gezocht naar bronnen op het internet 27 oktober 2014 Nagedacht over of het onderwerp wel kon en verwoedde zoekacties wederom op het internet Opgezocht of het mogelijk was om de lezing van Egon Krenz bij te wonen.

1 november 2014 Bijlage in Leeuwarder Courant gelezen over de DDR. Gezocht naar gebouwen in de DDR. 3 november 2014 5 november 2014 10 november 2014

Studielast 3 uur

1,5 uur

0,5 uur

1,5 uur

1 uur 0,5 uur

1 uur

Halfuur gelezen in een boek en contact gehad 0,5 uur met het DDR museum in Monnickendam.

Documentaire gezien over Marienborn 25 jaar 1 uur na de val van de Muur.

Eerste bladzijde van hoofdstuk drie getypt. Om 2 uur dat te kunnen schrijven bronnen opgezocht en vertaald. Ook uitgevogeld hoe een voetnoot toe te passen.

39

16 november 2014 17 november 2014 18 november 2014

19 november 2014 24 november 2014 15 december 2014

28 december 2014 29 december 2014 31 december 2014

1 januari 2015

4 januari 2015

9 januari 2015

Stukje over Hohenschรถnhausen getypt gezocht binnenshuis naar bronmateriaal.

Stukje over Fernsehturm getypt tevens gezocht naar bronmateriaal daarvoor.

Inspiratie opgedaan voor een aantal andere gebouwen, bijvoorbeeld de grenspost bij Marienborn ontdekt. Vooral met het verwerven van bronnen bezig geweest.

Stukje over Plattenbauten getypt en afbeeldingen daarbij gezocht.

Stuk over grensovergang Marienborn getypt

1,5 uur 0,5 uur 0,5 uur

1 uur 1 uur

Na de toetsweek de draad weer opgepakt en 0,5 uur het stukje van de Kaiserbahnhof getypt, tevens een mailtje naar meneer Posthumus gestuurd met het verzoek een PWS gesprek te gaan houden.

Het economisch en politieke stuk over de DDR 1 uur getypt.

Stuk over ontstaan der DDR getypt, Hoofdstuk 1 0,5 uur Stuk over Walter Ulbricht getypt, Hoofdstuk 1, brononderzoek op de bron voor het stuk over Erich Honecker, ik vertrouwde het op het eerste gezicht niet 100% maar 90% en dus de naam van auteur gegoogled, bleek een geschiedenisstudent te zijn.

Stuk over Honecker getypt, raakte afgeleid doordat ik op internet een heel verhaal vond over Honecker in WOII. http://www.bild.de/politik/inland/erichhonecker/wollte-hitler-im-krieg-dienen18225752.bild.html Laatste deel 1e alinea Honecker en 2e alinea Honecker. Voor uitspraken over Honni, die ik zeker wist, de juiste bronnen moeten zoeken onder andere Elsevier revolutiejaar 1989.

Alle gebruikte bronnen voor mijn PWS, ik had ze allemaal nog in mijn favorietenbalk staan

40

1 uur

1 uur

1 uur

0,5 uur

verwerkt in de bronvermelding, en daarmee de bronvermelding opgezet.

11 januari 2015 14 januari 2015

18 januari 2015

26 januari 2015 5 februari 2015

6 februari 2015

7 februari 2015

13 februari 2015

15 februari 2015 16 februari 2015

17 februari 2015

Hoofdstuk 2 alle interessante woorden verwerkt in PWS middels een tabel.

Op een interessante en zeer grote lijst met moppen gestuit. Een aantal moppen, na alle moppen te hebben gelezen, gelijk verwerkt.

Hoofdstuk 2 afgerond, een begin gemaakt aan hoofdstuk 5. Daarvoor eerst bronnen moeten opzoeken, een stuk tekst van de LC dateren.

Ook mijn Ampelmann T-Shirt gepast, deze zal ik dragen met de PWS presentatie. Ook heb ik gezocht naar geschikte informatie over het Ampelmannchen.

PWS titel bedacht, getypt over jeugd en de DDR en gelezen in het boek.

PWS gesprek gevoerd en aantal wijzigingen aan hoofdstuk 1 doorgevoerd naar aanleiding van het gesprek. Tevens het stuk over Egon Krenz getypt.

Aanwijzingen Posthumus overgenomen, nagedacht over de inhoud van hoofdstuk 4 en aan hoofdstuk 5 gewerkt Hoofdstuk 5: Over Die Linke getypt, bronvermelding opgemaakt, stuk over Honeckers politiek geschreven en stuk over ‘Jammerossies en Besserwessies getypt.

Interview met mevrouw Leplow en mevrouw Thiemig geregeld, stuk over Ampelmann getypt en kort met Posthumus over PWS gesproken.

Bronvermelding verbeterd Interviews afgenomen met Claudia Thiemig en Anke Leplow en dat van Leplow in mijn PWS opgenomen.

Een deel van het einde van de DDR beschreven en een deel van het interview van Claudia Thiemig in mijn PWS opgenomen.

41

1,5 uur 1 uur

2,5 uur

1 uur 1,5 uur

2 uur

3 uur

1,5 uur

0,5 uur 4,5 uur

2 uur

18 februari 2015

19 februari 2015

20 februari 2015

21 februari 2015

22 februari 2015 23 februari 2015 24 februari 2015

26 februari 2015 27 februari 2015 1 maart 2015

Eerste alinea hoofdstuk 4 getypt en het deel van het interview van Claudia Thiemig, wat nog niet in mijn PWS was verwerkt, erin verwerkt.

Hoofdstuk 3 aangepunt en deel van het einde van de DDR geschreven. Nagedacht over de vormgeving titelblad en stuk Ostalgie getypt.

Hoofdstuk 1 definitief afgerond, Hoofdstuk 3 wat gedaan aan opmaak,stuk over Plattenbauten en Hohenschรถnhausen, titelblad en inhoudsopgave gemaakt. Verder veel kleine dingen verricht Aan hoofdstuk 4 en 5 gewerkt, veel getypt over het eten in de DDR tevens de opmaak PWS behandeld, Goodbye Lenin deels bekeken vanwege de DDR etenselementen, kort telefoongesprek gevoerd met Thiemig.

Hoofdstuk 5 afgerond Paar moppen toegevoegd en aan optimalisatie van het PWS gedaan De inleiding getypt, getypt over Goodbye Lenin!

Trabant en over musea.

Getypt over Das Leben der Anderen, de resten van de Stasi, overblijfselen op voetbalgebied, bronnen vermeld, voetnoten verbeterd, bronvermelding in vier delen, inhoudsopgave verbeterd, paginagrote kaart toegevoegd en nog een aantal andere aanwijzingen opgevolgd.

Tekstgedeelte PWS afgerond.

Mislukte powerpoint gemaakt, en eerste dia en introductie gemaakt van Powerpoint Eerste twee hoofdstukken in powerpoint verwerkt.

Laatste 3 hoofdstukken in Powerpoint verwerkt.

2 maart 2015

PWS op taal en spelling gecontroleerd en de conclusie geschreven. Kort gesprek met meneer Van de Peppel gehad.

3 en 4 maart 2015 Optimalisatie in opmaak en (proef) presentatie, printen PWS.

42

1 uur

1,5 uur

4 uur

2,5 uur

0,5 uur 3,5 uur 5 uur 62,5 uur.

2,5 uur 1,5 uur 3 uur 4,5 uur 74 uur 6,5 uur 80,5 uur

Bronvermelding Internet  ARD. Wahl.tagesschau.de (15-9-2014) Landtagswahl Thüringen 2014.

Naar: http://wahl.tagesschau.de/wahlen/2014-09-14-LT-DE-TH/index.shtml Gebruikt: Voor de cijfers van de verkiezingen en de coalitie die na die verkiezingen werd gesmeed, hoofdstuk 5.  ARD Bildungskanal, (10 november 2011). Naar: http://www.br.de/fernsehen/ardalpha/sendungen/schulfernsehen/planwirtschaft-trabant100.html Gebruikt: Voor jaartallen bij de Trabantproductie.  Duitslandinstituut.nl (22-11-2011) opmerkelijk: Van der Valk koopt jachtslot Honecker. Naar: http://duitslandinstituut.nl/artikel/386/opmerkelijk-van-der-valk-kooptjachtslot-honecker Gebruikt: Voor stuk over het jachtslot van Honecker, hoofdstuk 3.  Duitslandinstituur.nl. Erich Honecker. Naar: http://duitslandinstituut.nl/naslagwerk/225/erich-honecker Gebruikt: Voor typen stuk over Erich Honecker.  Duitslandinstituut.nl Egon Krenz. Naar: http://duitslandinstituut.nl/naslagwerk/226/egon-krenz Gebruikt: Voor typen stuk over Egon Krenz.  Duitslandinstituut.nl. Walter Ulbricht. Naar: http://duitslandinstituut.nl/naslagwerk/224/walter-ulbricht Gebruikt: Voor stuk over Walter Ulbricht, hoofdstuk 1.  Droz,T (2014)Fernsehturm Naar: http://www.berlin.de/orte/sehenswuerdigkeiten/fernsehturm/ Gebruikt: voor stuk over Fernsehturm, hoofdstuk 3.  Heer,A.de (2013)Grensovergang Marienborn: Grimmig, grauw, troosteloos.Naar: http://www.refdag.nl/achtergrond/geschiedeniscultuur/grensovergang_marienborn_grimmig_grauw_troosteloos_1_730 372 Gebruikt: Voor typen stuk Marienborn. Hoofdstuk 3  Geisler,Steffen. Steffennet.de (2014) Witze aus der DDR. Naar: http://www.steffennet.de/witze/ddr1.htm  Gebruikt: Voor de moppen van hoofstuk 2.

43

 Die-linke.de. Wo kommt die Linke her? Naar: http://www.die-linke.de/partei/geschichte/fragen-und-antworten-zurauseinandersetzung-mit-der-geschichte/1-wo-kommt-die-linke-her/ Gebruikt: Voor stukje over ontstaan van Die Linke in hoofdstuk 5.  NOS.nl, (9-11-2014) Duitse Plattenbau,als je echt niets kunt vinden. Naar: http://nos.nl/op3/artikel/2002911-duitse-plattenbau-als-je-cht-nietskunt-vinden.html Gebruikt: voor gegevens over Plattenbauten, zoals het Plattenbautenkwartet, hoofdstuk 3.  NOS.nl, (5-12-2014)Linke-Lijsttrekker is nieuwe premier Thüringen. Naar: http://nos.nl/artikel/2007348-linke-lijsttrekker-is-nieuwe-premier-thringen.html Gebruikt: CDU kon geen coalitie smeden,bewering van een zetel meer in deelstaatparlement, Ramelow is geen Ossie en ter bewijsvoering dat het in Nederland niet onopgemerkt voorbij ging, Alle zinnen in hoofdstuk 5.  Naar: https://www.potsdam.de/content/kaiserbahnhof-0 Auteur en jaar van schrijven onbekend, waarschijnlijk geschreven door VVV Potsdam Gebruikt: Voor stuk over Kaiserbahnhof. Hoofdstuk 3.  Der Spiegel. Spiegel.de. Heimliches Wappen der DDR. 6 juni 1997.

Naar:http://www.spiegel.de/spiegel/print/d8649686.html?name=Heimli ches+Wappen+der+DDR  Der Spiegel. Spiegel.de. Stasi-Schatten über Union Berlin. 22-8-2008 Naar: http://www.spiegel.de/sport/fussball/fussball-stasi-schattenueber-union-berlin-a-644355.html Gebruikt: Voor stuk over Union Berlin.  Das Leben Der Anderen, op Wikipedia, laatst gweijzigd 3-2-2015. Naar: http://nl.wikipedia.org/wiki/Das_Leben_der_Anderen Gebruikt: Voor de cast van de film.  Plattenbau, op Wikipedia, laatst gewijzigd 16-5-2014. Naar: http://nl.wikipedia.org/wiki/Plattenbau Gebruikt: Voor het typen van gegevens over de Plattenbauten Hoofdstuk 3, sommige gevens komen van NOS.nl  Goodbye Lenin!, op Wikipedia, laatst gewijzigd 12-1-2015. Naar: http://nl.wikipedia.org/wiki/Good_Bye,_Lenin!

Gebruikt: Voor de cast van de film.  Zebra.de. Hundert Jahre röstfeiner Geschmack. Naar: http://www.zebra.de/fileadmin/dateien/PDF/Roestfein_100Jahre.pdf Gebruikt: Voor typen stuk over Mocca Fix Gold, Hoofdstuk 4

44

Artikelen  Auteur onbekend (2012). De Stasi-gevangenis, informatiefolder.

Gekregen in Hohenschönhausen bij bezoek op 12 maart 2014.

Gebruikt: Bij stuk over Hohenschönhausen, hoofdstuk 3.  Leeuwarder Courant (2014, 10 September,p.6) Nog steeds verdienen Oost-Duitsers minder.

Gebruikt: Voor stukje over lonen in Oost- en West-Duitsland.Hoofdstuk 5  NHA (2010) Cursusboek maatschappijleer HAVO/VWO. Panningen.

Gebruikt: Voor informatie over Planeconomie en communisme, Hoofdstuk 1.  Wal, Oene. Van de (2009) Communisten zijn terug. In: Elseviers speciale editie Revolutiejaar 1989. P.42.

Gebruikt: Voor stuk over Jammerossies en Besserwessies, hoofdstuk 5.  Wal, Oene. Van de (2009) Het verhaal van de Muur. In: Elseviers speciale editie Revolutiejaar 1989. P. 50-51.

Gebruikt: Voor het verloop van de 9e november 1989 nadat Schabowski zijn speech had gehouden, voor tekst naast foto Gorbatsjov. Beide hoofdstuk 1.  Wal, Oene. Van de (2009) Het einde van de DDR. In: Elseviers speciale editie Revolutiejaar 1989. P.40-42.

Gebruikt: Voor het stuk over Neues forum en oppositie en demonstraties in de DDR in 1989, hoofdstuk 1.  Wal, Oene. Van de (2009) Diplomatieke Samenzwering. In: Elseviers speciale editie Revolutiejaar 1989. P.78-83.

Gebruikt: Voor stukje over diplomatie die met de Duitse hereniging gepaard ging, hoofdstuk 1.

Interviews Banga-Leplow,A., Interview over haar tijd in de DDR en over hoe zij tegen de DDR aankijkt, door: A.J. Travaille,Drachten, 14 februari 2015.

Mulder-Thiemig.C, Interview over haar tijd in de DDR en over hoe zij tegen de DDR aankijkt, door: A.J. Travaille,Drachten, 14 februari 2015.

45

Literatuur  Kuiper,J. (2009) Het andere Duitsland. P.122,123. Amsterdam: Uitgeverij Nieuw Amsterdam.

Gebruikt: Ook voor het stuk over Zekiwa, hoofdstuk 5.  Kuiper,J. (2009) Het andere Duitsland. P.29,30. Amsterdam: Uitgeverij Nieuw Amsterdam.

Gebruikt: Voor aantallen Trabants en de bijnaam Pappkarton.  Kuiper,J. (2009) Het andere Duitsland. P.25-27. Amsterdam: Uitgeverij Nieuw Amsterdam.

Gebruikt: Voor informatie over Vita-Cola en Knusperflocken.  Fritsche,S. (2004) Die Mauer ist gefallen. P.131-135. München: Carl Hanser Verlag.

Gebruikt: Voor de Stasi na de val van de Muur, hoofdstuk 4.

46