Rsg simon vestdijk profielwerkstuk de krim

De Krim-crisis Hoe vredige studentenprotesten uitliepen tot een wereldwijd belangstelling trekkend machtsconflict

Wibo Ypma & Mark Jan Ykema 6A Economie & maatschappij rsg Simon Vestdijk Harlingen Begeleider: Mevr. Rombout Februari 2015

Voorwoord Voor u ligt het profielwerkstuk ‘De Krim-crisis: hoe vredige studentenprotesten uitliepen tot een wereldwijd belangstelling trekkend machtsconflict’. Een onderzoek dat betrekking heeft op de Krim, Oekraïne, de Russische Federatie maar ook op de Europese Unie en de Verenigde Staten ten tijde van de Krim-crisis. Het onderzoek is geschreven in het kader van het eerder genoemde profielwerkstuk: een verplicht werkstuk dat iedere leerling in 6 VWO ter afsluiting van het voortgezet onderwijs moet afleveren. De periode waarin dit profielwerkstuk tot stand gekomen is, liep van september 2014 tot februari 2015.

Geschiedenisdocente Ellen Rombout heeft ons tijdens dit onderzoek begeleiding gegeven.

Samen met haar zijn we tot dit onderwerp gekomen. In de eerste fase van het onderzoek heeft zij ons meegenomen voor een leerzame rondleiding in het Fries historisch en letterkundig museum Tresoar. Nadat het werkplan werd goedgekeurd konden we al snel eerste stappen zetten in ons onderzoek aan de hand van internetbronnen. Na ook literair werk te hebben bestudeerd en vragen te hebben gesteld aan een deskundige, konden we onze onderzoeksvragen beantwoorden.

Allereerst willen we onze begeleidster Ellen Rombout uitzonderlijk bedanken voor de adequate en nuttige adviezen waar zij tijdens het onderzoek garant voor stond. Daarnaast gaat onze dank uit aan Nienke de Deugd, bij wie wij een interview hebben afgenomen op de Rijksuniversiteit in Groningen. Als Oekraïne-deskundige heeft zij ons van waardevolle informatie voorzien dat van doorslaggevende betekenis was in de verwerking van ons onderzoek. Ten slotte willen we Fleur de Weerd bedanken voor het interview dat we schriftelijk met haar hebben afgenomen. Haar visie, als voormalig verslaggeefster vanuit Oekraïne, heeft een bijzonder nuttige bijdrage geleverd aan ons onderzoek. Mede dankzij de genoemde personen zijn wij een educatief en interessant proces doorgegaan wat uiteindelijk heeft geresulteerd in dit profielwerkstuk.

Wij wensen u veel leesplezier toe.

Mark-Jan Ykema & Wibo Ypma Franeker, 13 februari 2015

Inhoudsopgave

Inleiding ‘We staan duidelijk voor de zwaarste bedreiging van de Europese veiligheid sinds het einde van de Koude Oorlog’, was de angstaanjagende uitspraak van de toenmalige NAVO secretaris-generaal Anders Rasmussen op 6 maart 2014. Het is het moment waarop Rusland op het punt staat om schiereiland de Krim te annexeren en Europa en de VS wordt wakker geschud over de ernst van de huidige situatie. Er is een conflict ontstaan tussen Rusland en Oekraïne, waarbij de Krim het strijdtoneel is door de vele woonachtige etnische Russen op het schiereiland. Hoofdoorzaak lijkt de machtsomwenteling in Kiev in februari 2014 waarmee een van Rusland afhankelijke regering is vervangen door een regering die een pro-Europese koers volgt.

Het nieuws wordt in het najaar van 2014 nog steeds gedomineerd door conflicten tussen Rusland en Oekraïne en ook tegenwoordig zijn de naschokken van de Krim-crisis nog steeds niet uit de actualiteit verdwenen. Europa en de VS veroordelen het gedrag van Rusland en treffen sancties tegen Rusland, wederzijds wordt echter de bal even hard teruggekaatst. Lijkt er dan geen oplossing mogelijk voor het conflict of zijn de belangen van Rusland te groot om zich terug te trekken uit de machtsstrijd?

In dit profielwerkstuk zal nadrukkelijke belangstelling uitgaan naar de ontwikkeling van de Krim, dat als armoedig schiereiland in Oekraïne uitgroeide tot een belangrijke oorzaak voor de eerder genoemde ‘zwaarste bedreiging sinds de Koude Oorlog’. Er zal worden onderzocht hoe de Krim-crisis werd gedomineerd door Rusland, de Europese Unie en de VS. Centrale vraagstelling hierbij: in hoeverre spelen politieke en economische belangen een rol voor de Russische Federatie bij de annexatie van de Krim?

Om een antwoord te geven op de probleemstellig worden in hoofdstuk I eerst de algemene gegevens van de Krim uitgelegd. Daarna wordt in hoofdstuk II de Krim-crisis in chronologische volgorde beschreven waardoor een beeld ontstaat van het conflict. In hoofdstuk III zal zowel worden ingegaan op het standpunt van de bij de Krim-crisis betrokken partijen, alsook op de belangen van politieke grootmachten van buitenaf. Ten slotte zullen in hoofdstuk IV de sancties, die door verschillende partijen genomen zijn, uitvoerig worden besproken. De gevolgen die hierdoor zijn ontstaan op zowel economisch en politiek zullen ook in dit hoofdstuk aan bod komen, eveneens als de mogelijke onderlinge samenhang van de Krim-crisis met andere brandhaarden in de wereld.

4

Krim-crisis

Hoofdvraag: In hoeverre spelen politieke en economische belangen een rol voor de Russische Federatie bij de annexatie van de Krim?

Hypothese: Op politiek gebied heeft Rusland zeer veel belang bij de annexatie van de Krim. Op de eerste plaats vindt de Russische regering het van essentieel belang dat mensen die zich Russisch voelen ook daadwerkelijk behoren tot de Russische bevolking. Ook is de Russische regering van mening dat de Krim onlosmakelijk verbonden is met Rusland, omdat het afstaan van de Krim aan Oekra誰ne een historische fout is geweest van Chroesjtsjov.

Daarnaast vindt Rusland dat de Pro-Russen die tegen gewerkt worden door Oekra誰ne in hun strijd naar vrijheid, militair ondersteund moeten worden. De economische belangen komen voort uit de gunstige ligging van de Krim. De Krim is een beschermende factor aan de kust en heeft als toeristische attractie ook verscheidene mooie badplaatsen. Daarbij komt ook nog dat het met Sebastopol een grote haven in zijn gelederen heeft. Hier bevindt zich ook nog de Russische marine basis, waar vanuit de Russische vloot bestuurd wordt. Dus naar onze mening spelen politieke en economische belangen zeer zeker een grote rol bij de annexatie van de Krim door Rusland.

I

Algemene gegevens schiereiland de Krim

5

Krim-crisis

1.1 Geografische ligging en klimaatgegevens De Krim is een schiereiland gelegen in de Zwarte Zee en de zee van Azov, waarvan het noorden grenst aan Oost-Oekraïne en het oosten op slechts 4,6 km van Rusland ligt.1 Centraal in de Krim ligt de hoofdstad van dit Schiereiland; Simferopol.2 De Krim heeft een oppervlakte van ruim 26100 km² (Nederland is slechts 1,6 keer zo groot), waar in 2010 zo’n 2.305.452 mensen woonden. 3 In het zuiden van de Krim heb je gebergte genaamd Krimgebergte. Deze bergen bereiken op het hoogste punt een hoogte van 1545 meter.2 De Krim heeft aan de zuidkust te maken met een gematigd klimaat, dit komt overeen met het klimaat in Nederland. In de winter heb je temperaturen van rond de -3 graden Celsius tot een maximum van 17 graden Celsius. In de zomer ligt de temperatuur gemiddeld rond de 20 tot 25 graden Celsius. Verder houdt een gematigd klimaat in, dat het gemiddeld over het jaar gezien vrij vochtig is. In de zomer valt per maand minder dan 30 millimeter regen, maar in de wintermaanden is dit per maand ongeveer drie keer zoveel. Meer landinwaarts bestaat de Krim vooral uit steppe. Dit komt door lange periodes van droogte. Per jaar valt er slechts 200 tot 400 millimeter water. Er groeien geen bomen, alleen grassoorten en struiken. De bodem bestaat hier uit zand en stof. 4 In de Krim heb je dus te maken met steppen, gebergte en de zuidkust.

Aan de zuidkust heb je verschillende havens zoals de haven van Sebastopol en de haven van Eupatoria. Deze havens worden gebruikt voor transport. Sebastopol werd bestuurd als federale stad van de Russische Federatie. Tevens was hier het hoofdkwartier van de Zwarte vloot van de Russen gevestigd.

5

Om van Amsterdam naar de Krim te vliegen ben je zo’n 4uur en 15 minuten onderweg. Je moet hierbij wel rekening houden dat je in een andere tijdzone terecht komt. De Krim ligt net als Oekraïne en West-Rusland in een andere tijdzone als Nederland. In de zomer heb je te maken met een tijdsverschil van 2 uur later en in de winterperiode een verschil van 3 uur later.6

http://www.nrc.nl/wpcontent/uploads/2014/02/DeKrim-568x406.jpg

1https://www.google.nl/maps/place/Crimean+Peninsula/@45.07547,33.3477341,8z/data=!4m2!3m1!

1s0x40eac2a37171b3f7:0x2a6f09e02affbaeb

2 De grote Bosatlas, vierenvijftigste editie 3 https://www.google.nl/?gws_rd=ssl#q=inwonertal+sebastopol&spell=1 https://www.google.nl/?gws_rd=ssl#q=bevolking+de+krim 4 http://nl.wikipedia.org/wiki/Steppeklimaat 5 http://nl.wikipedia.org/wiki/Sebastopol 6 http://www.landenkompas.nl/krim

6

Krim-crisis

1.2 Etniciteit en bevolkingsgroepen Het is lastig om specifieke gegevens te vinden over de bevolkingsopbouw betreffende schiereiland de Krim. Dit heeft er alles mee te maken dat de Krim niet een zelfstandig land is en het dus veelal tot de geografische gegevens van Oekraïne behoort.

Het inwonersaantal van de Krimrepubliek en Sebastopol bij elkaar opgeteld levert een bevolkingsaantal van ongeveer 2,3 miljoen op. Hieruit valt af te leiden dat er in het afgelopen decennium sprake is geweest van een bevolkingsafname van rond de 4,2%, aangezien in 2001 er nog rond de 2,4 miljoen mensen op het schiereiland leefden.

Tabel over de bevolkingssamenstelling in 2007 7 Afkomst Aantal Russisch 1.450.000 Oekraïens 577.000 Krim Tataren 245.000 Wit-Russisch 35.000 Wolga Tataren 13.500 Armenische 10.000 Joods 5.500

percentage 58,5% 24,0% 10,2% 1.4% 0,5% 0,4% 0,2%

Naast de in de tabel weergegeven bevolkingsgroepen leven er op het schiereiland nog verscheidene etnische minderheden. Hierbij gaat het om Bulgaren, Polen, Koreanen, Italianen en Grieken.

Van alle in de Krim woonachtige mensen geeft, volgens een meting in 2001, 77% aan het Russisch als moedertaal te beschouwen. Slechts 10,1% heeft destijds aangegeven het Oekraïens als moedertaal te beschouwen. Omdat de Krim echter wettelijk gezien in 2001 tot Oekraïne behoorde, is het Oekraïens de enige officieel geldende taal op dit eiland.

Kanttekening hierbij is dat in die tijd alleen al bij overheidsinstanties de voertaal veelal Russisch is.

Er is sprake van de nodige ontwikkeling geweest het laatste decennium wat betreft gevoel voor nationaliteit. Het percentage inwoners op de Krim dat Oekraïne als moederland beschouwt is van 2009 tot en met 2011 spectaculair gestegen van 32% tot 71,3%. Kritische noot hierbij is dat dit laatste percentage landelijk gezien nog altijd bijzonder laag is.

Onderzoeken op het gebied van regionale identiteiten hebben bovendien bewezen dat 30% van de bevolking op de Krim in 2011 zichzelf een Russische identiteit toe-eigende.8 Op het gebied van migratie kan tegenwoordig worden vastgesteld dat twee derde deel van de immigranten in de Krim afkomstig is uit andere delen van Oekraïne. Daarentegen komt

7 http://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Crimea ethnicity & languages 8 http://cps.sagepub.com.proxy-ub.rug.nl/content/42/3/464.full.pdf+html 7

Krim-crisis

slechts een vijfde deel uit Rusland. Driekwart van de emigranten verplaatst zich vanuit de Krim naar andere delen van Oekraïne.9

1.3 De Krim en annexaties in het verleden Het Ottomaanse rijk en de Russen voerden een strijd tussen 1768 en 1774. De Russen eisten dat het Ottomaanse rijk onafhankelijkheid verleende aan hen. Een gevolg hiervan was dat de Krim in 1783 door de Russen geannexeerd werd, dit deed Rusland onder leiding van Tsarina Catharina II van Rusland, ook bekend als Catharina de Grote.10 Ook sticht Rusland de havenstad Sebastopol. Dit was het begin van een eeuw lang conflicten tussen de Russen en de Turken om het schiereiland.

Vanaf 1853 was er weer oorlog op de Krim. Dit was niet het gevolg van een annexatie of dergelijke. In deze oorlog ging het om inspraak van Europese grootmachten in het in verval rakende Ottomaanse Rijk. Het Tweede Franse Keizerrijk, het Britse rijk, het Ottomaanse Rijk en het Koninkrijk Sardinië streden tegen het Russische Keizerrijk. Frankrijk en Engeland vielen de Krim en dan vooral de voornaamste havenplaats Sebastopol meerdere malen aan.

Ondanks de Russische nederlaag bleef de Krim in handen van Rusland. Wel verloor Rusland zijn op militaire kracht gebaseerde macht die zij in Europa hadden. In 1856 lukte het Napoleon III de partijen in Parijs om tafel te krijgen. Hier werd de Vrede van Parijs gesloten.11 In het begin van de 20e eeuw kwam er een einde aan de oorlog tussen de Turken en de Russen. 12 Tijdens de eerste wereldoorlog werd op 2 augustus 1914 een geheime overeenkomst ondertekend door de Duitsers en de Turken. De leiders van het Ottomaanse Rijk zagen deze oorlog als de laatste kans om de gebieden rond de Zwarte Zee die aan Rusland verloren waren gegaan terug te veroveren. In 1918 moest Turkije zich toch overgeven waardoor een nieuwe inname van de Krim achterwege bleef.13 Tussen eind 1917 en januari 1918 bestond er een kortdurende onafhankelijke volksrepubliek van de Krim onder leiding van de Krim-Tataren, de oorspronkelijke en eeuwenlange bewoners van de Krim. De republiek werd in januari ingenomen door de bolsjewieken. Op 18 oktober 1921, na de Russische Burgeroorlog, werd op de Krim de Krimse Autonome Socialistische Sovjetrepubliek gesticht. Deze viel onder de Russische SFSR. De SFSR is de Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek. De laatste Krim-Tataren van de Krim werden in mei 1944 op last van Stalin gedeporteerd naar Centraal-Azië, een tragedie die de sürgün wordt genoemd. Sinds 1989 konden zij terugkeren.

9 http://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Crimea 10 http://www.isgeschiedenis.nl/nieuws/geschiedenis-van-annexaties/ 11 Marc Jansen – Grensland Een geschiedenis van Oekraïne, pagina 225

12 http://nl.wikipedia.org/wiki/Krim 13 http://nl.wikipedia.org/wiki/Eerste_Wereldoorlog

8

Krim-crisis

Tijdens de tweede oorlog werd er op de Krim gestreden tussen de Duitsers en Roemenen aan de ene kant en de Rode troepen aan de andere kant. De Duitsers wisten in hevige gevechten alle gebieden op de Krim te bemachtigen. In begin april 1944 begonnen de Sovjets met een offensief op de Krim om het gebied weer in eigen handen te krijgen. Ruim een maand na de start van het Krimoffensief, op 12 mei 1944, gaven de laatste Duitse troepen zich over in Sebastopol en was de Krim weer volledig onder controle van de SovjetUnie.

De opvolger van Stalin, Chroesjtsjov die zelf een Oekraïner was, droeg in 1954 de Krim over aan de Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek. Dit deed hij als een gebaar van vriendschap tussen het Oekraïense en het Russische volk. Volgens Chroesjtsjov paste de Krim op economisch, cultureel en territoriaal gebied beter bij Rusland. Het bericht werd per krantenartikel bekend gemaakt. Het artikel was slechts 12 regels lang. Deze situatie veranderde echter alleen wat op papier, omdat Oekraïne ook behoorde tot de USSR.14 Toen de Sovjet-Unie in 1991 uiteenviel bleef de Krim onderdeel van Oekraïens grondgebied. De Krim kwam echter wel onder het bestuur van de Russische Federatie te staan, tevens werd het gebied omgevormd tot de Autonome Republiek de Krim.

Vanaf 1995 ontstonden er ernstige conflicten tussen Rusland en Oekraïne over de Krim.

Deze conflicten gingen vooral om de nationaliteit op de Krim. Doordat de bevolking op de Krim voor twee derde bestond uit Russen was de man die op dat moment aan de leiding was in Rusland, president Jeltsin, van mening dat de Krim om deze reden moest toebehoren aan Rusland. Rusland heeft met verschillende akkoorden geprobeerd de Krim weer Russisch grondgebied te maken. 15

14 http://nos.nl/artikel/616873-krim-was-chroesjtsjovs-cadeautje.html 15 http://www.digibron.nl/search/detail/012de58e6142eca56768c003/jeltsin-komt-op-voor-russen-opde-krim/10’

9

Krim-crisis

II

De Krim-crisis: van vredige demonstraties tot annexatie

Medio maart 2014 bracht president Poetin het bericht naar buiten dat Rusland per direct het schiereiland de Krim inlijft. Slechts enkele grondwettelijke aanpassingen stonden de annexatie van het tot dan toe bij Oekraïne horende eiland in de weg. Over de gang van zaken wat betreft de onafhankelijkheid van de Krim heerst echter grote onduidelijkheid. Hoe kan een eiland in zo’n kort tijdsbestek van ‘eigenaar’ veranderen? Welke spanningen en meningsverschillen hebben tot deze annexatie geleid? Hoezo is er sprake van een Krimcrisis? Waarom botsen de verschillende meningen over het bezit van de Krim juist eind februari? In hoeverre heeft Rusland überhaupt het recht om buitenlands grondgebied te annexeren? Heel veel vragen die aan de onduidelijkheid ten grondslag liggen. Tijd voor een chronologisch overzicht van de gebeurtenissen die tot dit wereldwijd belangstelling trekkend conflict geleid hebben.

2.1 Demonstraties Het cruciale punt dat wordt aangeduid als dé oorzaak voor het starten van de Krim-crisis is de weigering van de toenmalige president Janoekovitsj om het associatieverdrag van Oekraïne met de Europese Unie te ondertekenen op 21 november 2013. Dit associatieverdrag zou de handel tussen Oekraïne en de lidstaten van de Europese Unie moeten versoepelen. Daarnaast zou Oekraïne een meer pro-Europees beleid gaan voeren op politiek vlak waardoor ook samenwerking op dit gebied wordt bevorderd. President Poetin zag dit verdrag als een doorn in het oog en onder Russische druk besloot Janoekovitsj uiteindelijk het verdrag niet te tekenen.16 President Janoekovitsj stelde een halve dag na de afketsing van het associatieverdrag dat Rusland hem economisch heeft ‘gechanteerd’. Ondertekening van het verdrag zou bovendien volgens de Russische president Poetin een ‘suïcidale’ stap zijn voor Oekraïne. De waarschuwingen van Rusland door de import uit Oekraïne te blokkeren bij het ondertekenen van het verdrag zou een te groot gat slaan in de Oekraïense economie, gezien het feit dat 21 procent van de Oekraïense export naar Rusland gaat, tegenover 22 procent naar de EU. Na de afketsing van het associatieverdrag begaf Janoekovitsj zich naar Moskou om een economisch samenwerkingsverdrag met Poetin te sluiten dat Oekraïne vijftien miljard dollar (11 miljard euro) krediet en een korting van een derde op de gasprijs gaf.17 De Oekraïense oppositie concludeerde hieruit dat Janoekovitsj aan de leiband van Rusland liep en dat het overleg, met bijbehorende ondertekening, door Rusland zelf zou zijn getorpedeerd. Vanuit de bevolking leidde deze ontwikkeling tot hevige protesten. Drie dagen na het besluit van Janoekovitsj uitten tienduizenden Oekraïners hun onvrede en gaan de straat op om te protesteren tegen het door Janoekovitsj genomen besluit. De woedende 16 Marc Jansen – Grensland Een geschiedenis van Oekraïne, pagina 192 http://www.europa-nu.nl/id/vjeveyp2hkjv/vrijhandelsakkoord_eu_oekraine 17 Marc Jansen - Grensland Een geschiedenis van Oekraïne, pagina 191-193

10

Krim-crisis

menigte stelde dat de kant van het dominante Rusland is gekozen door de regering. Tijdens het protest, dat het grootste was in het land sinds de Oranje-revolutie in 2004, werden vlaggen van de Europese Unie en Oekraïne getoond. De in het slop geraakte Oekraïense economie kan, volgens de protesterende mensenmassa, dit akkoord beter gebruiken dan ooit tevoren. Er werd dan ook geëist dat Janoekovitsj het akkoord alsnog ging ondertekenen.1819 Begin december is de groep demonstranten nog steeds aangebleven. Sterker nog, op het onafhankelijkheidsplein in Kiev bedraagt het aantal betogers al minstens driehonderd duizend. Een deel van hen besluit op 1 december 2013 het stadhuis in Kiev te bezetten om het ongenoegen over president Janoekovitsj extra te benadrukken. De politie grijpt onmiddellijk in en doet dit geweldloos door te onderhandelen met de demonstranten.

Dezelfde avond maken de oppositiepartijen duidelijk dat aanvallen op overheidsgebouwen niks te maken heeft met protesteren tegen de regering en neemt er dan ook onmiddellijk afstand van: ‘We would like to inform you that Opposition Parties have nothing to do with the recent attempts to attack administrative buildings in Kyiv. Situation in the Bankova street is the result of the actions of the group of provocateurs, who work on the orders from the Presidential Administration. Opposition leaders strongly condemn their actions which absolutely contradict the peaceful character of the protest against the Yanukovych regime. They personally tried to calm down the participants. Vitalii Klychko joined by other UDAR members managed to separate - by the live chain - provocateurs from the riot police.’20

Er wordt geclaimd dat deze aanvallen alleen het werk kunnen zijn van provocateurs, dienend voor de regering met de intentie om de demonstranten in een kwaad daglicht te stellen.21 Een maand later, in januari van het nieuwe jaar 2014, neemt het oproer in snel tempo toe. Er is nog steeds geen akkoord bereikt tussen de regering en de oppositie. Een maand lang onderhandelen heeft tot niks geleid en dit doet de spanningen in eerste instantie toenemen.

Daarnaast besluit president Janoekovitsj medio januari een wet te ondertekenen om de toenemende hoeveel demonstranten de kop in te drukken. Dit besluit, waarbij het de regering gemakkelijker werd gemaakt om protesten van de oppositie een halt toe te roepen, had echter een averechts effect als gevolg. De mogelijkheid van de president om protesten te onderdrukken en indien nodig hardhandig op te treden, schoot bij de betogers in het verkeerde keelgat. De aangenomen ingrijpende wetten lijkt sterk geleend van Russische varianten en de oppositie ziet er een ernstige inbreuk in op het recht van vereniging, vrije meningsuiting en demonstratie. Klytsjko, één van de oppositieleiders, neemt zelfs het woord ‘staatsgreep’ in de mond. Er wordt fel verzet geboden: de barricades op het

18 Marc Jansen - Grensland Een geschiedenis van Oekraïne, pagina 193-194 19 http://www.nrc.nl/nieuws/2013/11/24/tienduizenden-de-straat-op-in-oekraine-willen-dat-landverdrag-met-eu-tekent/ 20 http://www.nrc.nl/nieuws/2013/12/01/betogers-bezetten-delen-stadhuis-kiev/ 21 http://www.nrc.nl/nieuws/2013/12/01/betogers-bezetten-delen-stadhuis-kiev/

11

Krim-crisis

onafhankelijkheidsplein in Kiev werden verstevigd en een oproep voor een massabetoging volgde.22 Op 16 februari neemt de onrust in Kiev enigszins af. Na twee maanden lang het stadhuis te hebben bezet vindt er een kleine overeenkomst plaats tussen de demonstranten en de regering. Het gebouw wordt vrijgegeven met als tegenprestatie dat er 234 demonstranten, opgepakt wegens protesten in voorgaande maanden, worden vrijgelaten.23 Twee dagen later is deze afname van onrust echter als sneeuw voor de zon verdwenen en laait de onrust flink op. Met name bij het parlementsgebouw vinden hevige gevechten plaats tussen de demonstranten en de oproerpolitie, wat leidt tot achttien doden. Ook op het onafhankelijkheidsplein worden betogers omsingeld en belaagd met schokgranaten en waterkanonnen, als gevolg van de grote branden die zijn aangestoken op het plein. Oorzaak van deze rellen zijn het verwijt van de oppositie dat de overheid hun eisen links laat liggen.24 Janoekovitsj besluit na deze rellen, de ergste sinds de uitbraak van de opstand in november, nog dezelfde nacht de toegangswegen tot Kiev te limiteren.25

2.2 Wisseling van de macht Vlak na deze heftige rellen valt er op 21 februari voorzichtig goed nieuws te melden.

Oekraïens President Viktor Janoekovitsj maakt bekend dat de geplande verkiezingen vervroegd zullen plaatsvinden. Bovendien wordt er teruggekeerd naar de grondwet van 2004, wat inhoudt dat de macht van Janoekovitsj als president flink ingeperkt wordt. Deze ontwikkelingen zijn het gevolg van een overeenkomst, gesloten tussen de Oekraïense oppositie en Janoekovitsj. Het parlement was uitzinnig bij de bekendmaking van dit akkoord, de demonstranten willen echter meer en eisen dat Janoekovitsj aftreedt als president.26 Slechts een dag later, op 22 februari van het jaar 2014, volgt er een reactie op het door Janoekovitsj genomen besluit om aan te blijven als president. Het Oekraïense parlement besluit om alsnog te stemmen voor het aftreden van Janoekovitsj. Ook wordt aangekondigd dat nieuwe presidentsverkiezingen zullen plaatsvinden op 25 mei. Op de straten in Kiev heerst onder de demonstranten een enorme vreugde, meldt ook correspondent Tijn Sadeé van het NRC Handelsblad: “Voor het parlementsgebouw zijn honderden mensen in grote blijdschap, jongens rijden op trucks heen en weer. Er heerst een gevoel van overwinning, van revolutie. Oppositieleiders 22Marc Jansen - Grensland Een geschiedenis van Oekraïne, pagina 195 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/01/18/oekraiense-betogers-trotseren-omstreden-wet-die-protest-aanbanden-legt/

23Marc Jansen - Grensland Een geschiedenis van Oekraïne, pagina 197 24 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/02/16/demonstranten-verlaten-stadhuis-kiev/

25 Marc Jansen - Grensland Een geschiedenis van Oekraïne, pagina 197-198 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/02/18/zes-oekraiense-agenten-gedood-spoedberaad-regering-enoppositie/

26 Marc Jansen - Grensland Een geschiedenis van Oekraïne, pagina 198 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/02/21/janoekovitsj-bereid-tot-vervroegde-verkiezingen-en-inperkingvan-macht/

12

Krim-crisis

hebben de menige toegesproken en gezegd dat om vier uur lokale tijd wordt gestemd in het parlement: over de vraag of de president afgezet gaat worden en of er een speciaal tribunaal moet komen om de Janoekovitsj-kliek te berechten. Dat betekent dat met respect voor het parlement de draad wordt opgepakt.”27 In de tussenliggende periode zal er een interim-regering het bewind voeren onder leiding van Arseni Jatsenjoek. Janoekovitsj zelf slaat na zijn aftreden op de vlucht via de Krim naar Rusland. Het Kremlin, het Russische bestuurscentrum in Moskou, is het echter niet eens met deze gang van zaken en stelt dat hiermee extremisten de macht hebben gegrepen. Hierdoor vindt het Kremlin dat de Russische inwoners van Oekraïne niet meer veilig zijn. Oekraïne wordt gedomineerd door grote tegenstellingen: enerzijds is het westen zeer te spreken over de machtswisseling en de verjaging van Janoekovitsj, anderzijds heerst er grote bezorgdheid in oosten van het land en op schiereiland de Krim. Op de Krim is de meerderheid van de bevolking pro-Russisch en dus wordt er met zeer veel argwaan gekeken naar de ontwikkelingen in Kiev.28

2.3 Krim-crisis onvermijdelijk Op het autonome schiereiland de Krim woedt sinds het aftreden van Janoekovitsj aanzienlijke onrust. De Krim, onderdeel van Oekraïne maar door vele etnische Russen bewoond, begint een belangrijke rol te spelen in de machtsomwenteling in Kiev. De tegenstellingen op het schiereiland beginnen gestalte te krijgen doordat er rellen ontstaan tussen de pro-Russische demonstranten en de aanhangers van de nieuwe regering, veelal Oekraïners en Krim-Tataren. Laatst genoemde partij is fel aanhanger van de ontwikkelingen in Kiev, vooral door de anti-Russische gevoelens die parten spelen. Op 26 februari valt er na vier dagen onrust een eerste dode. 29 Het schiereiland is in trek bij Rusland doordat het er een militaire basis heeft met de daarbij horende Zwarte Zeevloot. Rusland neemt de nodige voorzorgsmaatregelen om aan te geven dat het ‘Russische’ deel van de Krim niet in de steek zal worden gelaten. Zo wordt in eerste instantie besloten om Russische paspoorten aan alle etnische Russen te verschaffen die dit willen, later wordt deze beslissing aangevochten door activisten die opkomen voor de rechten van de mensen die leven op de Krim.30 Daarnaast geeft de Russische president Poetin op 26 februari 2014 het bevel aan het leger in West-Rusland om de staat van paraatheid te testen door een militaire oefening plaats te laten vinden. Mochten de rellen oprukken naar de Russische basis in Sebastopol, dan kan er terug geschoten worden.13 ‘In de nacht van 26 op 27 februari ondernemen gewapende pro-Russische demonstranten actie en besluiten tot bezetting van de overheidsgebouwen in Simferopol, hoofdstad van de Krim.’ Dit persbericht komt in de loop van de 27e van februari naar buiten en wordt bevestigd door de premier van de autonome Oekraïense republiek, die daarop besluit om speciale 27 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/02/22/janoekovitsj-treedt-niet-af-noemt-gebeurtenissen-een-coup/ 28 Marc Jansen - Grensland Een geschiedenis van Oekraïne, pagina 199-200 http://www.vpro.nl/buitenland/nieuws/2014/03/oekraine.html http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/17/tijdlijn-de-krim/ 29 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/02/26/rellen-op-de-krim-een-dode-door-hartaanval/ 30 https://www.youtube.com/watch?v=EW-1KifAH20

13

Krim-crisis

eenheden van de politie in verhoogde staat van paraatheid te brengen. De leider van de Krim-Tataren, Refat Khoebarov, stelt op zijn Facebookpagina dat mannen ‘in uniform’ hiervoor verantwoordelijk zijn en onder meer het lokale parlement voor hun rekening hebben genomen. De regionale premier van de Krim, Anatoli Mohiljov, voegt hieraan toe dat de proRussische rebellen niet zomaar bewapend waren, maar dat het gaat om modern wapentuig.

Op de overheidsgebouwen werd na de bezetting de Russische vlag gehesen.31 Een dag later waagt Rusland een poging om de positie op het eiland de Krim te verstevigen.

Volgens een Oekraïense regeringsfunctionaris en persbureau AFP zijn er naar schatting twee duizend Russische militairen naar de Krim overgezet. Er zouden dertien vliegtuigen van Russische kom af zijn geland op een vliegveld bij Simferopol, elk beladen met ongeveer 150 militairen. De Russische regering bevestigt deze militaire actie en zegt dat het noodzakelijk is om ‘de positie aan de Zwarte Zee te behouden’. De militaire actie is tot stand gekomen via twee militaire vliegvelden op de Krim en een haven van de kustwacht in Sebastopol. Door middel van de ingenomen militaire vliegvelden hebben de Russische militairen het luchtruim boven de Krim gesloten.32 Meteen na deze operatie spreekt voor het eerst een niet direct bij het conflict betrokken wereldgrootmacht zich uit over de crisis die inmiddels ontstaan is op het eiland de Krim. De Amerikaanse president Obama geeft een waarschuwing uit met de dringende boodschap aan Rusland om zich afzijdig te houden van het in Oekraïne afspelende conflict. Elke vorm van schending van de Oekraïense soevereiniteit zal een zeer destabiliserende werking hebben met diepgaande sancties als gevolg. ‘There will be costs’, is een letterlijke uitspraak van Obama.33 Volgens Guus Valk, NRC-correspondent in de VS, is hierbij de onduidelijkheid over wat er precies bedoeld wordt met ‘costs’ onderdanig aan het feit dat de toon op zulke momenten belangrijker is dan de boodschap. ‘Obama was scherp in zijn beoordeling en gunt de Russische regering weinig speelruimte’, aldus de correspondent.16 Premier Poetin lijkt zich een dag later, op 1 maart, zeer weinig aan te trekken van deze waarschuwing. Mede op aandringen van Aksjonov, pro-Russische premier van de Krim, en de Doema, het Russische Lagerhuis van het parlement, besluit Poetin toestemming aan te vragen bij het parlement om militair in te kunnen grijpen op grondgebied van Oekraïne.

Hierbij wordt de Krim niet specifiek genoemd, wat er op kan duiden dat er meerdere militaire interventies verspreid over Oekraïne gepland staan. Het Hogerhuis van het Russische parlement gaat hiermee akkoord om hiermee onder andere hulp te kunnen verlenen aan de premier van de Krim, Aksjonov, zodat de ‘kalmte en orde’ op de Krim kan worden hersteld en de Russen in Oekraïne kunnen worden beschermd tegen het in de Russische ogen dreigende gevaar van de nieuwe Oekraïense regering.

De Interim-president van Oekraïne, Oleksandr Toertsjinov, veroordeelt het besluit ten zeerste en spreekt van ‘een directe daad van agressie tegen de soevereiniteit van Oekraïne’. Hij besluit hierop te bellen met de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken John Kerry om zeker te zijn van de ondersteuning van de strategische partners. Deze bevestiging wordt 31 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/02/27/gewapende-mannen-bezetten-overheidsgebouwen-op-dekrim/ 32 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/02/28/kiev-rusland-is-sluipende-invasie-begonnen/ 33 http://www.theguardian.com/world/2014/feb/28/ukraine-accuses-russia-of-taking-over-airports-liveupdates

14

Krim-crisis

door Kerry zeer nadrukkelijk gegeven met de belofte dat de Verenigde Staten altijd aan de zijde van de belangen van soevereine staten heeft gestaan en zal staan. Bovendien wordt door het Witte Huis naar buiten gebracht dat Obama overweegt de G8-bijeenkomst in Sotsji in juni af te zeggen indien Russische militairen op de Krim aanwezig blijken te zijn.34 Op zondag 2 maart vertrekt een colonne van honderden Russische militairen naar Simferopol, hoofdstad van de Krim. De colonne heeft onderweg twee militaire bases omsingeld op de Krim. Duidelijk wordt dat de colonne bestaat uit minstens duizend gewapende Russische militairen en meer dan twintig voertuigen. Hiermee wordt duidelijk dat het Russische leger het schiereiland volledig onder controle heeft. Medvedev, premier van Rusland onder Poetin, voegt aan deze bezetting toe dat de nieuwe regering van Oekraïne illegaal aan de macht is gekomen. Hij voorspelt een spoedige neergang van deze regering.

De Oekraïense Veiligheidsraad besluit de krijgsmacht te mobiliseren en alle reservisten worden opgeroepen. Er wordt sterk rekening met een oorlog gehouden en voorbereidingen worden getroffen. Hierdoor wordt het Oekraïense luchtruim gesloten. De NAVO laat nu ook van zich horen en roept Rusland op om de troepen weg te halen en een dialoog te starten, onder toeziend oog van de VN-veiligheidsraad, om zo tot een vreedzame oplossing te komen.35 Poetin spreekt zich voor het eerst uit naar de buitenwereld over de Krim-crisis op vier maart.

Ten eerste benadrukt hij ten zeerste dat de machtswisseling in Oekraïne op ongrondwettelijke basis is verricht. Daarnaast wordt de verdreven Janoekovitsj als rechtmatige president van Oekraïne beschouwd en was het voor Rusland noodzakelijk om Janoekovitsj op te vangen omdat hij het anders met de dood zou moeten bekopen. Ook wordt gezegd dat de soldaten op de Krim ‘lokale troepen’ zijn. Ingrijpen in het oosten van Oekraïne is volgens Poetin hopelijk niet nodig, maar uitsluiten doet hij het niet. Ten slotte zal de verkiezingsuitslag in mei door Rusland niet worden erkend als de ‘sfeer van terreur’ in Kiev zo blijft.36

2.4 Annexatie de Krim Op 6 maart van 2014 maakt de vicepremier van de Krim, Roestam Temirgaljev, bekend dat de autonome Oekraïense deelrepubliek zich per decreet aansluit bij de Russische Federatie.

Een decreet houdt in dat het een uitgevaardigde opdracht is, opgesteld is door de regeringsleider Temirgaljev en het de status van een wet heeft. Bovendien wordt het referendum op 30 maart, waarin het volk op de Krim zich mag uitspreken over aansluiting van de deelrepubliek bij Rusland, vervroegd naar 16 maart Het proces van inlijving van het schiereiland door Rusland is volgens Temirgaljev reeds in werking en aan alle nog op het grondgebied van de Krim aanwezige Oekraïense militairen worden twee opties voorgeschoteld. Er mag gekozen worden voor het neerleggen van de wapens, het verlaten van de bezette posten, het accepteren van het Russische staatsburgerschap en deel te 34 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/01/poetin-vraagt-parlement-goedkeuring-voor-ingrijpen-inoekraine/ 35 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/02/live-situatie-op-de-krim-escaleert-verder-oekraine-roeptreservisten-op/ 36 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/04/live-waarschuwingsschoten-op-de-krim-poetin-haalt-oefenendleger-terug/

15

Krim-crisis

nemen aan het Russische leger. Mocht deze keuzemogelijkheid geweigerd worden dan moeten ze via een door Temirgaljev gegarandeerde veilige overtocht naar Oekraïne de Krim verlaten. ‘De enige wettige strijdkrachten op het grondgebied van de Krim zijn de Russische strijdkrachten’, aldus Temirgaljev.

Vanuit Oekraïne wordt fel gereageerd op deze ontwikkeling. De premier van Oekraïne, Jatsenjoek, stelt dat de Krim van Oekraïne is en dat ook zal blijven. ‘Illegaal’, noemt hij het besluit van het parlement op de Krim om voor aansluiting bij de Krim te stemmen. Daarnaast gebruikt Jatsenjoek de legendarische woorden van de Amerikaanse president Ronald Reagan, die zich tijdens de Koude Oorlog in Berlijn tot Sovjet-leider Michail Gorbatsjov richtte. Jatsenjoek spreekt de woorden: ‘Meneer Poetin, haal deze muur neer. Deze muur van militaire agressie’. Verschillende politieke grootmachten veroordelen de ontwikkelingen die gaande zijn op de Krim en voor het eerst worden mogelijke sancties voorbereid die bij het aanhouden van de Russische interventie tegen Rusland getroffen worden. De VS stelt dat de ‘legitieme regering’ in Kiev ten alle tijden betrokken moet worden bij beslissingen die door het parlement op de Krim worden genomen. De Duitse bondskanselier Angela Merkel voegt daaraan toe dat het referendum dat door het parlement op de Krim is aangekondigd ‘illegaal en in strijd met de grondwet van Oekraïne’ is.37 Dat de Russische machtshebbers op de Krim zich weinig aantrekken van de buitenwereld blijkt op 8 maart wederom. Internationale waarnemers van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) slagen er dan voor de derde dag op rij om toegang te krijgen tot de Krim. Sterker nog, bij de poging om het schiereiland te betreden stuiten de waarnemers op waarschuwingsschoten, afgevuurd door Russische militairen of ProRussische milities. Deze actie, en doordat Russische troepen het consulaat in Sebastopol voortdurend lastig vallen, heeft tot gevolg dat Polen besluit zijn consulaat weg te halen van de Krim. Polen is fel tegen de inmenging van Russische invloed op het schiereiland omdat het vreest dat Rusland in de toekomst de invloeden verder wil uitbreiden (mede door gebruik van militair geschut) in andere delen van Oost-Europa.38 Ondertussen duren de spanningen onder de bevolking op de Krim voort. In de havenstad Sebastopol raken op negen maart pro-Russische en pro-Oekraïense bewoners slaags met elkaar. In Simferopol, hoofdstad van de Krim, komen vierduizend bij elkaar om te betogen voor aansluiting bij Rusland. Hierbij worden Russische vlaggen gedragen en worden kreten als ‘de Russen zijn onze broeders’ geroepen. Naar schatting vijfhonderd mensen demonstreerden verderop in Simferopol tegen aansluiting bij Rusland.39 Op 13 maart van 2014, drie dagen voor het geplande referendum op de Krim, trekt de Duitse bondskanselier Angela Merkel de touwtjes nog maar eens extra strak aan. Aanhouding van de huidige Russische koers zal volgens haar niet alleen een catastrofe zijn voor Oekraïne.

Ook zal het door Duitsland, als partner van Rusland, als bedreiging worden gezien.

37 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/06/live-de-krim-sluit-per-decreet-aan-bij-rusland-eu-leiders-bijeenin-brussel/ 38 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/08/waarschuwingsschoten-op-de-krim-internationalewaarnemers-geweigerd/ 39 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/09/oekraiense-premier-naar-vs-voor-overleg-verwacht-flinkestijging-gasprijs/

16

Krim-crisis

Bovendien zal het de relatie van de Europese Unie met Rusland verslechteren. Maar als meest klinkende argument van Merkel wordt geoordeeld dat de Russische houding zal leiden tot extreme schade aan Rusland. Kort na de harde woorden van de Duitse bondskanselier maakt een Russisch onderminister van Economische Zaken bekend dat Rusland te allen tijde symmetrische sancties zal instellen. Deze ontwikkelingen en de start van een Russische militaire oefening bij de grens van Oekraïne waaraan zo’n 8500 Russische militairen meedoen, doen de spanningen verder oplaaien.40 Een dag later vindt er in Londen topoverleg plaats tussen de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry en diens Russische collega Sergej Lavrov. Thema van het overleg is uiteraard de Krim-crisis en de Russische invloeden die daarbij betrokken zijn.

Uitslag van dit overleg is dat er geen overeenkomst tussen beide mannen is gesloten. Lavrov claimt dat de crisis op het schiereiland niet de schuld is van Rusland en dat het enkel de wil van de bevolking van de Krim respecteert. Kerry benadrukt nogmaals dat de VS en de internationale gemeenschap het referendum dat over twee dagen op de planning staat niet zullen erkennen. Lavrov zegt dat de uitslag van het referendum bepalend zal zijn voor het vervolg van de Russische handelingen op de Krim. Hij voegt hieraan toe dat Rusland geen plannen heeft om Oekraïne binnen te vallen, maar dat Moskou zich het recht voorbehoudt om in te grijpen in Donetsk. Dit zal enkel gebeuren uit ‘verantwoordelijkheid’ voor het leven van Russische burgers en pas wanneer de veiligheid van deze burgers te erg verslechterd.

Een dag voor deze uitspraken van Lavrov zijn er nog heftige rellen geweest tussen nationalistische en pro-Russische demonstranten.41 Een dag voordat het referendum zal plaatsvinden, introduceert de VN-veiligheidsraad een resolutie waarin staat dat het referendum ongeldig wordt verklaard. Deze resolutie wordt in stemming gebracht: dertien landen stemmen voor, Rusland stemt tegen en China onthoudt zich van stemmen. Eerder op deze vijftiende van maart besloot het Oekraïense parlement al tot ontbinding van het regionale parlement op de Krim, het diende als symbolische daad van verzet tegen het referendum over inlijving bij Rusland. Met deze daad moet de Krim worden ontmoedigd en worden gestraft voor de separatistische stappen die het schiereiland momenteel onderneemt.

Nog dezelfde dag onderneemt Rusland pogingen om Oekraïne binnen te dringen.

Persbureau AP bevestigt dat Russische troepen het gebied Strilkove, liggen ten noorden van de Krim, hebben geprobeerd binnen te dringen. Deze pogingen worden echter geweerd door het Oekraïense leger. Later wordt echter bekend dat naar schatting 120 militairen van de Russische Federatie toch een aardgasverdeelstation bezetten bij Strelkova.42 Op 16 maart vindt het referendum plaats waarin de bewoners van de Krim bepalen: aansluiten bij Rusland of deel uit blijven maken van Oekraïne met een onafhankelijk parlement. Wat veel mensen vooraf al voorspelt hadden, gebaseerd op het feit dat meer dan 58 procent van de bevolking etnisch Russisch is, komt uit: 96,6 procent van de stemmers op het schiereiland heeft gekozen voor annexatie bij Rusland en daarmee af te scheiden van 40 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/13/merkel-dreigt-met-enorme-schade-voor-rusland/ 41 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/14/lavrov-rusland-is-niet-van-plan-om-oekraine-binnen-te-vallen/ 42 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/15/oekraiense-parlement-ontbindt-parlement-krim/

17

Krim-crisis

Oekra誰ne. Uit cijfers van de volgende dag blijkt dat 85% van de stemgerechtigden daadwerkelijk gestemd heeft bij het omstreden referendum.

Wat rest is dat het parlement op de Krim op 17 maart bijeen komt om de aanvraag van de autonome Oekra誰ense Krim om zich in te lijven bij Rusland een offici谷le goedkeuring te geven. Zeer onduidelijk is echter hoe betrouwbaar de cijfers van deze verkiezingsuitslag zijn.

Internationale waarnemers waren niet aanwezig bij het referendum en Rusland staat erom bekend dat het vaker verkiezingsuitslagen manipuleert, zoals dat bij de laatste Russische presidentsverkiezingen het geval was. Destijds kwam Poetin al na de eerste ronde als winnaar uit de bus, later werd echter bekend dat er op grote schaal fraude zou zijn gepleegd in stembureaus. Betrouwbaar of niet, het referendum wordt internationaal niet erkend en als illegitiem gezien door Oekra誰ne en het Westen.43

43 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/17/definitieve-uitslag-referendum-krim-966-procent-wil-bijrusland-horen/

18

Krim-crisis

III

Belangen

Dat de belangen bij de Krim-crisis een grote rol spelen is iets wat buiten kijf staat. De VS en Europa laten duidelijk merken wat ze ervan vinden en ook Rusland verdedigt haar standpunt.

Maar wat zijn echter de exacte belangen achter deze crisis?

3.1 Sovjet-Unie gevoelens spelen Rusland parten De belangen die een rol spelen zijn in de meeste conflicten of andere gevallen te verdelen in economische, geografische, politieke en religieuze belangen. De belangen die Rusland heeft/had om de Krim te annexeren zijn geografische, economische belangen en natuurlijk politieke belangen.

Geografisch gezien heeft de Krim, zoals al eerder aangegeven, een hele gunstige ligging.

Rusland bestuurt vanuit de Krim de vloot die op de Zwarte Zee vaart. Daarnaast kan men vanuit de Krim ook makkelijker reizen naar gebieden in het Middellandse zeegebied. Ook landen als Roemenië en Moldavië zijn goed bereikbaar vanaf de Krim. Een voordeel is dat het water rondom de Krim in de winter ook ijsvrij is in tegenstelling tot vele andere aan zee grenzende gebieden in Rusland.44 Als je de economische belangen bekijkt zie je meteen waarom Rusland de Krim heeft geannexeerd. De Krim levert door de landbouw en het toerisme veel geld op. Door het klimaat, wat beïnvloed wordt door de zee (zelfde klimaat als in Nederland), is de Krim zeer geschikt voor landbouw. Ook wordt de Krim druk bezocht door toeristen. In de zomermaanden liggen de stranden op de Krim helemaal vol. Ook de verschillende havens op de Krim leveren flink wat op. Voor transport is de Krim een erg gunstig gebied. Daarnaast zijn er jaarlijks ook veel cruiseschepen die aanmeren in een van de havens.45 De Krim kan worden gezien als een welvarend schiereiland, waarmee men veel geld kan verdienen door het toerisme en transport. Als dit gebied onderdeel van Rusland zou worden, dan zou de Russische vloot nog beter bestuurd kunnen worden. Rusland kan door de landbouw op de Krim ook weer een stukje zelfvoorzienender worden. Dus ook minder afhankelijk worden van andere landen in de wereld.46 Daarnaast spelen de politieke belangen voor Rusland en dan met name voor Poetin een hele grote rol. Door de annexatie van de Krim is de populariteit van Poetin toegenomen. De sancties, als gevolg voor de annexatie, zijn natuurlijk slecht voor de economie in Rusland en zouden op de lange termijn verzet kunnen opleveren bij voornamelijk de rijkere elites in de grote steden, maar vooralsnog is Poetins ster nog steeds rijzende en dat heeft hij onder andere te danken aan het conflict in Oekraïne. Ook moeten we niet vergeten, dat heel veel Russen het uiteenvallen van de Sovjet-Unie hebben gevoeld als het verliezen van de derde 44 http://www.vpro.nl/buitenland/nieuws/2014/03/oekraine.html 45 http://nos.nl/artikel/618491-waarom-de-krim-zo-belangrijk-is.html 46 http://www.volkskrant.nl/buitenland/opgefokte-mannen-en-heel-veel-belangen-vijf-vragen-over-dekrim~a3604522/

19

Krim-crisis

Wereldoorlog en heel blij zijn dat Poetin hun land weer op de kaart heeft gezet en Oekraïne een lesje heeft geleerd. Poetin heeft dus niet echt spijt van zijn acties, in tegendeel. Zijn acties zorgen ook voor meer steun van zijn bestaande achterban en een uitbreiding van zijn achterban.47

3.2 Bevolking op de Krim kiest standpunt Het is op de Krim wel duidelijk wat de bevolking wil. Namelijk, bij Rusland horen aldus de uitslag van het referendum gehouden op 16 maart 2014. Het grootste deel van de bevolking op de Krim voelt zich, of is Russisch en daarnaast is de meest gesproken taal op de Krim ook Russisch. Ongeveer 96% van de bevolking op de Krim, dat zich aan wil sluiten bij Rusland. Dit is gepeild tijdens een referendum waarbij 85% van de Krim bevolking op kwam dagen, echter was dit geen officieel referendum.48 Daar komt ook nog bij dat de mensen op de Krim bang zijn voor de zogenaamde radicale Oekraïners. Op de Krim zijn ze bang dat de radicalen de macht grijpen in Oekraïne en dat zij als gevolg daarvan ook onder het ‘Radicale Oekraïense bewind’ komen te vallen. De Tataren die rond 1940 door Stalin van de Krim werden verdreven, komen nu ook weer in groepjes terug naar ‘hun’ Krim. ‘Hun’ Krim, omdat zij van oorsprong op de Krim leven. Deze groep Tataren steunen het bewind in Kiev, wat de situatie nog lastiger maakt. De Tataren zijn er fel op tegen dat de Krim opnieuw onder leiding van de Russen komt.49 Oekraïne deskundige en oud correspondent in Oekraïne, Fleur de Weerd, zegt het volgende over het gehouden referendum: ’Het is absoluut niet rechtsgeldig. Een rechtsgeldig referendum organiseren duurt maanden, deze werd in enkele weken uit de grond gestampt.

Er was geen vrije campagne, slechts een klein deel van de Krim-bewoners kon stemmen en heeft gestemd. Daarnaast waren de vragen die werden gesteld misleidend.’ Ze vult dit aan met: ’Dit betekent echter niet dat ik zeg dat de uitslag niet representatief was. Als je me vraagt wat de uitslag zou zijn geweest als er een 'echt' referendum zou zijn georganiseerd, zou ik je het antwoord schuldig moeten blijven. Ik denk dat het erom had gespannen als je had gevraagd of mensen een toekomst voor de Krim zagen bij Rusland of Oekraïne. Ik denk dat het in grote mate af zou hangen van wanneer je zo'n referendum had gehouden en hoe.’50

47 Fleur de Weerd(journalist, oud-correspondent in Oekraïne (komt nog vaak in Oekraïne) en historicus) 48 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/17/definitieve-uitslag-referendum-krim-966-procent-wil-bijrusland-horen/ 49 http://www.trouw.nl/tr/nl/4496/Buitenland/article/detail/3605868/2014/03/01/De-Krim-wil-vooral-rusten-toeristen.dhtml 50 Fleur de Weerd (journalist, oud-correspondent in Oekraïne en historicus)

20

Krim-crisis

De regering van Oekraïne wil er niks van weten dat de Krim door Rusland wordt overgenomen. Hoewel Rusland de Krim heeft geannexeerd, blijft Oekraïne volhouden dat het schiereiland bij hen hoort.

Rusland daarentegen doet er alles aan om de Krim, opnieuw, grondgebied van Rusland te maken. De Russische leider, Vladimir Poetin, geeft hiervoor als argument: ‘Wanneer de Krim onderdeel wordt van Rusland de bewoners van de Krim gemakkelijker een Russisch paspoort aan kunnen vragen en zo ook volledig Russisch kunnen worden.’ Volgens verschillende bronnen zijn dit slechts smoesjes om de Krim in Russische handen te krijgen.

Het enige wat Poetin zou willen is de Russische invloedssfeer en dan met name zijn eigen invloedssfeer te vergroten.51

3.3 Standpunt politieke grootmachten Sinds de oprichting van de Europese Unie is Europa bezig met de uitbreiding van dit enorme samenwerkingsverband van inmiddels 28 lidstaten. Ook probeert de Europese Unie al jaren Oekraïne steeds meer bij de EU te betrekken, helaas is dit geen gemakkelijke zaak. Mede doordat Janoekovitsj inzette op een goed samenwerkingsverband met Rusland. Janoekovitsj was de president van Oekraïne. Hij was echter niet geliefd bij de bevolking, omdat hij, zoals eerder genoemd, de kant van de Russen koos en erg radicaal was in zijn manier van regeren. Daarom werd hij op 22 februari 2014 afgezet als president.52 De Europese Unie wil dus een betere samenwerking met Oekraïne, daarentegen willen ze niet dat Oekraïne een lidstaat van de EU wordt. De reden waarom Oekraïne niet bij de EU kan horen volgt uit de wetten en regels in het land. Deze moeten eerst zodanig aan de wetten en regels van de EU worden aangepast, voordat ze tot de Europese Unie worden toegelaten.53 Oekraïne is niet alleen belangrijk voor de handel met landen uit de Europese Unie. Een andere belangrijke redenen zijn de gasleidingen die vanuit Rusland en Oekraïne naar Europa lopen. Wanneer Europa in een ernstig conflict raakt met Oekraïne, zal de toevoer van gas stop gezet kunnen worden. Dit zou desastreuse gevolgen kunnen hebben voor heel Europa. De kans dat zoiets zou gebeuren is echter nihil. Het dicht gooien van de gaskraan

51 http://nos.nl/artikel/619826-krim-wil-bij-rusland-horen.html 52 http://nl.wikipedia.org/wiki/Viktor_Janoekovytsj

53 http://nl.wikipedia.org/wiki/Oekra%C3%AFne_en_de_Europese_Unie 21

Krim-crisis

zou eerder een gevolg kunnen zijn van een conflict met de Russen, de producenten van het gas.54 Het is dus wel duidelijk welke kant van de Krim-crisis wordt ingenomen door Europa. Om de goede banden met Oekraïne te behouden, zal de EU er alles aan doen om Oekraïne uit de handen van Rusland te houden. De Krim-crisis is voor Europa dus een goed moment om Oekraïne te steunen en te laten zien, dat Europa wel degelijk belang heeft bij goede banden met dit land wat in de schaduw van Rusland ligt. Anderzijds is de EU helemaal niet zo geïnteresseerd in Oekraïne zoals doet blijken door uitspraken van verschillende politici. Dit komt ook naar voren in waarom Oekraïne niet bij de lidstaten van Europa behoort.

Welke positie Rusland inneemt is ook vrij duidelijk. Het annexeren van de Krim door Rusland had politieke en economische redenen. Maar ook militaire redenen hebben een rol gespeeld.

Het schijnt dat Rusland voor 4,4% afhankelijk is van wapenfabrieken uit Oekraïne, dit lijkt een klein percentage. Maar de onderdelen die door Oekraïne geleverd worden, zijn cruciaal.

De helft van de nucleaire wapens en 80% van de nucleaire afstandsrakketen worden door Oekraïne geproduceerd en geëxporteerd naar Rusland. Ook alle Russische helikopters zijn voorzien van een Oekraïense motor. 55 De Verenigde Staten zijn ook vrij duidelijk in welke kant wordt ingenomen in dit conflict. Mede door middel van de NAVO wordt hun mening duidelijk gemaakt. Ook zie je dat de Verenigde Staten steeds meer contact zoekt met de EU sinds het ontstaan van de Krim-crisis. Obama zette nog nooit stappen op Brusselse bodem. Hoewel deze ontmoeting tussen de EU-top en de Obama al gepland stond, werd deze door de Krim-crisis naar voren gehaald. Amerika zou Moskou liever harder aan pakken dan op het moment gebeurd. Maar mede door Europa werkt de VS niet met harde hand. Hard optreden van de VS zou grote gevolgen kunnen hebben voor Europa. De VS heeft namelijk minder handelsbelangen dan Europa. Daarom is de VS net zo voorzichtig als Europa in de sancties die aan Rusland worden opgelegd.56 John Kerry, de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken, zou in gesprek met Vladimir Poetin. Echter heeft Kerry dit gesprek afgeslagen. Zolang Poetin de annexatie van de Krim niet stop zet en niet serieus wil onderhandelen over de toekomst van de Krim, zal er geen gesprek volgen.

Er is al wel een gesprek geweest tussen Kerry en de Russische minister van buitenlandse zaken, Sergej Lavrov. Zij zijn echter niet tot een oplossing gekomen de situatie op de Krim te de-escaleren. Er zijn wel een aantal voorstellen op tafel gekomen, deze hebben helaas niet geleid tot een oplossing. 57

54http://www.tijd.be/dossier/mobiliteit/Waarom_Rusland_de_gaskraan_naar_Oekraine_niet_dicht_hee ft_gedraaid.9440519-2336.art 55 https://decorrespondent.nl/647/Welke-belangen-heeft-Rusland-in-Oekraine/71305223-7a536575

56 http://www.trouw.nl/tr/nl/4496/Buitenland/article/detail/3622378/2014/03/26/Krim-crisis-drijft-VSweer-in-de-armen-van-oude-vrienden.dhtml 57 http://www.nu.nl/buitenland/3739614/kerry-en-lavrov-niet-eens-oekraine.html

22

Krim-crisis

Het is dus duidelijk dat de Europese top en Amerika de Krim willen bevrijden van de Russen maar zij kunnen niet veel doen, omdat sancties van de Russen grote problemen op kunnen leveren voor Europa en de VS zelf. Rusland daarentegen is duidelijk in het standpunt de Krim te behouden en deze niet meer af te staan.

3.4 Steun van buitenaf Sinds het begin van de Krim-crisis zijn er de volgende partijen in het conflict ontstaan; Europa, VS en de NAVO welke voor een Oekraïense Krim zijn tegen Rusland en hun ProRussische aanhangers die voor een Russische Krim zijn.

Rusland kreeg vrijwel direct steun van Servische soldaten. Het waren vooral ultranationalistische Serviërs. De Serviërs, die hun ‘broeders’ steunden, bewaakten controleposten op de Krim. Zie liepen gewapend rond. De annexatie door Rusland werd echter volledig door de Russen zelf op gang gezet en ‘voltooid’. 58 58 http://www.nu.nl/buitenland/3726014/servische-paramilitairen-krim.html

23

Krim-crisis

Wel verliest Rusland een bondgenoot, namelijk het Wit-Rusland wat onder leiding staat van Loekasjenko. Wit-Rusland wordt gezien als het laatste land met een dictatuur. Echter, Loekasjenko uit steeds meer kritiek op de regeringswijze van Poetin. Ook Wit-Rusland is zich bewust van de handelsbelangen met Europa en heeft daarom ook gelijk toenadering gezocht tot de EU. Wit-Rusland zal niet spoedig een lidstaat worden, maar het signaal wat ze afgeven is duidelijk. Loekasjenko is als de dood voor een inval van de Russen. Zijn land zal afgezwakt worden waardoor ze afhankelijk worden voor de Russen. Zijn onderhandelingen over nauwere betrekkingen met de Europese Unie zijn dus helemaal zo gek nog niet.59 Oekraïne heeft helemaal geen militaire steun gehad van andere landen. Van de NAVO kon Oekraïne geen militaire steun verwachten, omdat zij (nog) geen lid zijn van deze organisatie.60 Ook militaire steun van Amerika en Europa bleef uit. Deze grootmachten verleenden alleen hulp door middel van het opleggen van sancties aan Rusland.

Op 6 maart besloot de Europese Raad tijdens een ingelaste vergadering om het overleg met Rusland over visumvrij verkeer op te schorten. Op 17 maart werden nieuwe sancties aangekondigd: Russische politici, hooggeplaatste militairen en een aantal politici uit de Krim kwamen op de zwarte lijst te staan. De EU heeft hun Europese banktegoeden bevroren en ze mogen de EU niet meer in. De zwarte lijst is later verder uitgebreid met meer mensen en bedrijven uit Rusland en Oekraïne. Op 23 juni besloot de EU om ook de invoer van producten uit de Krim stop te zetten.

Europa, de VS en Japan willen met deze sancties de druk op Rusland opvoeren en zo de spanning op de Krim verminderen. Daarnaast gaat Europa Oekraïne met 11 miljard euro steunen om zo de Oekraïense regering economisch te steunen en een democratische hervorming opgang te zetten.61

IV

Sancties en gevolgen

Sancties over en weer hebben landen in moeilijkheden gebracht. De één meer dan de ander.

Heeft Rusland er goed aan gedaan de Krim te annexeren?

59 http://www.trouw.nl/tr/nl/30340/Onrust-in-Oekraine/article/detail/3621652/2014/03/25/Rusland-wintde-Krim-maar-verliest-zijn-bondgenoten.dhtml 60 http://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_lidstaten_van_de_NAVO 61 http://www.europa-nu.nl/id/vj45c5qt9gxe/eu_en_crisis_in_oekraine

24

Krim-crisis

4.1 Poetin houdt poot stijf in sanctiestrijd met Europa en de VS ‘There will be costs’ was op 28 februari 2014 het onduidelijke maar toch zeer scherpe oordeel van de Amerikaanse president Barack Obama aan het adres van Rusland over de mogelijke annexatie van de Krim. Voor het eerst werd er reactie gegeven door een niet direct bij de Krim-crisis betrokken politieke grootmacht. In diezelfde officiële verklaring benadrukte Obama dat elke vorm van Russische activiteit die de soevereiniteit van Oekraïne aantast, een ernstige inbreuk is op de rechten van het Oekraïense volk. Zulke acties zullen zeer destabiliserend zijn en onmiddellijk resulteren in repercussies aan het adres van Rusland, voegde Obama er aan toe. Echter, in hoeverre zijn er door die verschillende politieke grootmachten repercussies opgelegd aan Rusland? Wat houden de ‘costs’, zoals Obama het verwoorde, eigenlijk in en in welke mate is het Rusland gelukt om een tegenreactie te geven?62

Spanningen voor referendum Wat geheel buiten kijf staat is dat 6 maart 2014 een cruciale dag is geweest bij het ontstaan van de toenemende spanningen in de Krim-crisis. Op deze dag maakt de vice-premier van de Krim, Rustam Temirgaljev, bekend dat de Krim zich per decreet aansluit bij Rusland en dat het geplande referendum twee weken wordt vervroegd naar 16 maart. Bovendien wordt op dezelfde dag de eerste sancties getroffen door de VS en Europa. Het is Obama die als eerste naar buiten treedt met reisrestricties voor mensen die de ‘territoriale integriteit’ van Oekraïne bedreigen. Hiermee worden personen getroffen die direct betrokken zijn bij de destabilisering van Oekraïne. Het gaat om achttien mensen voor wie het vanaf dan onmogelijk is om de VS binnen te kunnen komen. Ook legt de VS tegelijkertijd visabeperkingen op voor mensen die verantwoordelijk worden gehouden voor mensenrechtenschending in Oekraïne. Europa volgt onmiddellijk het Amerikaanse voorbeeld op en verschillende leiders van de Europese unie bereiken een akkoord over sancties, verspreid over drie fases. In de eerste plaats zijn onderhandelingen met Rusland over een economisch pact en een visumovereenkomst uitgesteld, iets waar Rusland, volgens de Britse president Cameron, enorm naar uit keek. Ten tweede zal er een reisverbod worden ingesteld en zullen tegoeden worden bevroren van 21 Russische personen indien Rusland niet bereid is om een gesprek aan te gaan over vredesonderhandelingen. Ten slotte dreigt Europa met nadere economische sancties als Rusland de huidige lijn van militaire acties op de Krim voortzet en mogelijk uitbreid elders in Oekraïne.63 Door de ontwikkelingen in Oekraïne besluit Rusland later in die week van maart de gasprijzen weer op te voeren. In het najaar van 2013 had Rusland aan Oekraïne een flinke korting op de gasprijs gegeven als gevolg van het niet ondertekenen van het associatieverdrag met Europa. Doordat Janoekovitsj echter is verdwenen en Oekraïne wordt bestuurd onder pro-Europees bestuur, wordt de korting door Rusland opgeheven en lijken de gasprijzen in het tweede kwartaal van 2014 te stijgen van 193 euro per duizend kubieke meter naar 288 euro voor dezelfde hoeveelheid: een stijging van bijna 50%.64 62 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/02/28/kiev-rusland-is-sluipende-invasie-begonnen/ http://en.wikipedia.org/wiki/International_reactions_to_the_2014_Crimean_crisis UN member and observer states 63 http://www.metronieuws.nl/buitenland/2014/03/vs-treffen-nieuwe-sancties-om-oekraine http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/06/live-de-krim-sluit-per-decreet-aan-bij-rusland-eu-leiders-bijeen-inbrussel/

25

Krim-crisis

Op 13 maart 2014 spreekt Duits bondskanselier Angela Merkel zich voor het eerst streng uit over de situatie die op dat moment gaande is op de Krim. Volgens haar zal Rusland bij het vasthouden van de koers op de Krim, gaan lijden onder reusachtige economische en politieke schade. Merkel spreekt bovendien uit bereid te zijn om mee te doen aan het bevriezen van tegoeden en het opleggen van reisrestricties indien Rusland zich niet inzet voor onderhandelingen over de Krim. Ook dreigt Merkel niet naar de G8-top in het Russische Sotsji te gaan, daar waar eerder uit protest al de voorbesprekingen van de G8-top waren stilgelegd. Kort op de door Merkel gedane uitspraken volgt er reactie van een Russische onderminister van Economische Zaken die aangeeft dat Rusland ‘symmetrische sancties’ zal opleggen als de EU en de VS de maatregelen tegen Rusland zal blijven doorvoeren. Echter voegt deze onderminister er aan toe dat hij hoop dat de sancties alleen politiek zullen blijven.65 In de dagen die daarna volgens lopen de spanningen enkel verder op. Het referendum over aansluiting bij Rusland dat op 16 maart 2014 op de Krim plaatsvindt, echter niet erkend wordt door de VS en Europa, ligt hier aan ten grondslag. In de aanloop naar dit referendum toe besluit de regering in Kiev op 15 maart het parlement op de Krim te ontbinden, als een symbolisch verzet tegen het referendum. Ook doet de Franse president Hollande op deze dag uitspraken over het mogelijk opnieuw bekijken van de militaire samenwerking tussen Frankrijk en Rusland indien Rusland de situatie in Oekraïne en specifiek op de Krim niet deescaleert. Hiermee komt mogelijk de deal van 1,2 miljard euro in gevaar dat Frankrijk zou gaan ontvangen bij het leveren van twee helikopterschepen aan Rusland. De bouw van beide schepen, oplevering gepland voor respectievelijk eind 2014 en medio 2016, zou enorme werkgelegenheid creëren voor Frankrijk.66 Op de dag van het referendum, waarbij de bevolking op de Krim volgens uitslagen heeft gestemd voor aansluiting bij Rusland, besluit Oekraïne op verschillende plaatsen in het land de gasinstallaties extra te beschermen. Veiligheidsdiensten worden ingeschakeld om de veiligheid en het functioneren van zowel distributiepunten als gasinstallaties, door heel het land lopend, te garanderen. Oekraïne dient als essentieel land voor het doorvoeren van gas, vaak vanuit Rusland afkomstig, naar West-Europa. Bovendien is de Krim bijna in zijn geheel afhankelijk van Oekraïne als het gaat om water, elektriciteit en gas.67

Rusland geeft niet toe Nadat op 21 maart 2014 Rusland nog steeds geen gehoor heeft gegeven aan de eisen van Europa om zich niet te mengen op Oekraïne grondgebied, treft VS nieuwe maatregelen.

Wederom wordt een twintigtal Russische overheidsfunctionarissen en mensen uit de kring van Poetin belast met sancties. Daarnaast geeft Obama toestemming voor het opleggen van sancties aan belangrijke sectoren binnen de Russische economie en worden

64 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/09/oekraiense-premier-naar-vs-voor-overleg-verwacht-flinkestijging-gasprijs/ 65 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/13/merkel-dreigt-met-enorme-schade-voor-rusland/ 66 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/15/oekraiense-parlement-ontbindt-parlement-krim/ 67 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/17/definitieve-uitslag-referendum-krim-966-procent-wil-bijrusland-horen/

26

Krim-crisis

strafmaatregelen getroffen tegen de Russische bank Rossiya. Rossiya zou ‘materiële steun’ aan Rusland hebben verleend om te ondersteunen bij het inlijven van de Krim.

Rusland zit ondertussen ook niet stil en geeft meteen antwoord op de door Obama genomen sancties. Rusland legt de VS soortgelijke sancties op: negen hoge Amerikaanse functionarissen en politici, waaronder de Republikeinse senator John McCain, krijgen een verbod voor het betreden van Russisch grondgebied.68 Europa volgt ook dit keer het voorbeeld van de VS en voert verdere, dezelfde sancties in.

Voor nog eens twaalf Russen en Oekraïense gelden reisrestricties binnen de EU, opgelegd vanwege betrokkenheid bij de annexatie van de Krim. Eveneens worden hun tegoeden bevroren. Naast dit besluit heeft de EU-top in Brussel ook besloten de volgende EU-top die gepland stond in Rusland niet door te laten gaan. Ten slotte is de Europese Commissie gevraagd om zwaardere economische sancties voor te bereiden.69 In de periode die daarna volgt, april en mei, wordt vooral onderzoek gedaan naar de gevolgen van mogelijke zwaardere economische sancties. Daarnaast wordt de zwarte lijst, waarop mensen staan met reisrestricties en bevroren banktegoeden, mondjesmaat steeds verder uitgebreid, vooral met mensen die binnen de kring van Russisch president Poetin werken. Ook wordt op 28 april de eerste economische sanctie tegen Rusland ingediend door Obama. Vanaf dan verleent de VS geen exportvergunningen meer voor hoogwaardige technologische goederen die de Russische strijdkrachten versterken. De Amerikaanse ministeries van Buitenlandse Zaken en Handel zullen vergunningen die voor de export naar Rusland van zulke goederen zijn gegeven, intrekken70. Daarnaast dient er in mei voor het eerst in lange tijd weer eens voorzichtig goed nieuws aan in Oekraïne. Porosjenko wordt verkozen als nieuwe president van het land en de EU biedt een pakket aan maatregelen aan om Oekraïne uit de crisis te helpen, waarvan Oekraïne de eerste 100 miljoen euro nog dezelfde maand uitbetaald krijgt.

De eerst volgende sanctie die dan door Europa wordt opgelegd is op 23 juni 2014. Het gaat om een verbod op de invoer van producten uit de Krim naar de EU.71 Economische sancties tegen Rusland blijven tot dan toe nog steeds uit bij de EU. Daar waar de EU enkel voort borduurt op de zwarte lijst met personen en bedrijven die de Oekraïense soevereiniteit ondermijnen, breidt de VS de sancties verder uit naar sectoren van de Russische economie.

Zo wordt de Russische defensie-industrie geraakt met sancties, maar ook de zakenbank van het Russische staatsoliebedrijf Gazprom en het staatolieconcern Rosneft komt op de Amerikaanse zwarte lijst waar maatregelen tegen worden genomen.72

68 http://fd.nl/economie-politiek/2419/obama-nieuwe-sancties-tegen-rusland http://nos.nl/artikel/625928-wederzijdse-sancties-kremlinvs.html 69 http://fd.nl/economie-politiek/2418/eu-scherpt-sancties-rusland-aan 70 http://www.nu.nl/buitenland/3762583/amerika-en-eu-leggen-rusland-nieuwe-sancties.html 71 http://www.europa-nu.nl/id/vj45c5qt9gxe/eu_en_crisis_in_oekraine#p6 72 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/07/16/vs-en-eu-breiden-sancties-tegen-rusland-uit/

27

Krim-crisis

EU en VS voeren druk op Rusland op Nadat de EU op 22 en 24 juli de zwarte lijst met namen nogmaals heeft uitgebreid met onder andere de top van de Russische veiligheidsdienst, worden op 19 juli voor het eerst economische sancties ingesteld tegen Rusland door de Europese Unie. Het gaat in grote lijnen om vier verschillende sancties. Ten eerste worden er kapitaalrestricties ingevoerd. Dit houdt in dat het bedrijven in de EU verboden is om te handelen in of een bijdrage te leveren aan transacties betreffende effecten en schuldpapier van de grootste Russische staatsbanken met een looptijd van 90 dagen. Daarnaast wordt er een wapenembargo opgelegd. Hiermee wordt export en import van militaire goederen van en naar Rusland verboden. Ook vindt er een verbod plaats op de uitvoer van goederen en technologie voor tweeërlei gebruik indien sprake is van militair eindgebruik in Rusland. Ten slotte vindt er een verbod plaats op de uitvoer van technologieën bestemd voor projecten met betrekking tot schalieolie, diepzeeolie en Arctische oliewinning.

Ten aanzien van de Krim neemt de EU tegelijkertijd ook de nodige maatregelen. Zo wordt besloten tot aanvullende sectorale maatregelen. De EU volgt hiermee wederom het Amerikaans voorbeeld door een exportverbod in te stellen voor goederen en technologieën.73 Dat bij Rusland de door de EU getroffen economische sancties in het verkeerde keelgat schiet is een behoorlijke understatement. Meteen de dag na de ingestelde sancties door de EU, op 30 juli, dreigt het Kremlin in Moskou met een onvermijdelijke verhoging van de energieprijzen.74 Een week later neemt Rusland de tot dan toe grootste economische sanctie tegen de EU. Rusland stelt een jaar lang durend verbod in op de invoer van voedselproducten uit alle 28 landen van de EU, de VS, Australië, Canada en Noorwegen.

Het gaat hierbij om vlees, vis, fruit en zuivelproducten (zie bijlage 1). Alleen al Nederland exporteert jaarlijks voor 600 miljoen euro aan groente en fruit naar Rusland.75 Sancties van latere orde zullen wij niet nader op in gaan gezien het feit dat deze te gering een gevolg van de Krim-crisis zijn en geen dusdanige impact hebben om de aandacht te vereisen.

Dat de over en weer gaande sancties tussen Europa en de VS en Rusland behoorlijke schade hebben toegebracht is meer dan duidelijk, dat deze sancties nog een hele tijd zullen voortduren ook. Een akkoord tussen de EU, de VS en Oekraïne en Rusland is echter niet bereikt en Rusland is daardoor nog steeds volop actief in Oost-Oekraïne en de Krim.

73 http://www.rvo.nl/onderwerpen/tools/wet-en-regelgeving/buitenlandse-wetgeving/internationalesancties/sancties-oekra%C3%AFne/rusland 74 http://www.nu.nl/oekraine/3841056/rusland-dreigt-eu-met-hogere-energieprijs.html 75 http://www.nu.nl/economie/3841650/overzicht-sancties-rusland-eu.html

28

Krim-crisis

4.2 Economische gevolgen door over en weer gaande sancties In deelvraag 4.1 hebben we de sancties genoemd die de grootmachten elkaar opgelegd hebben. Europa en de VS hebben Rusland sancties opgelegd, omdat zij de Krim geannexeerd hebben. Met deze sancties willen Europa en Amerika de acties van de Russen in Oekra誰ne en op de Krim destabiliseren. De Russen zijn daarentegen ook met sancties gekomen als tegenreactie. De sancties van beide kanten leveren beide partijen negatieve economische gevolgen op. De sancties hebben vooral betrekking op de handel tussen Europa en Rusland en de VS en Rusland. Om de gevolgen duidelijk aan te kunnen geven, zullen wij eerst de sancties noemen die betrekking hebben op de economie van de grootmachten.

Gevolgen sancties aan Rusland We zijn inmiddels 1 jaar verder sinds het ontstaan van de Krim-crisis. De sancties die Rusland opgelegd gekregen heeft, beginnen sinds december 2014 hun vruchten af te werpen. Rusland raakt in een crisis.

Schappen in de winkels raken steeds leger, er is een groot gebrek aan producten. Consumenten worden hier echter noch warm noch koud van. Waar de consument in Rusland zich vooral zorgen over maakt is de daling van de koers van de roebel, de valuta in Rusland. Russen gebruiken de roebel al sinds de jaren negentig als graadmeter van de economie in het land.76 De Russische roebel daalt in waarde door de sancties en de dalende olieprijzen. Het leven in Rusland wordt alsmaar duurder voor de burgers.77 Vooral Figuur http://fd.nl/economielevensmiddelen worden alsmaar duurder. De inflatie politiek/975508/crisissfeer-sluimert-in-rusland 78 op levensmiddelen ligt inmiddels al boven de 10%.

Zoals je in de afbeelding hiernaast kunt zien is de roebel in 2014 ongeveer 37% gedaald. De Russische burger maakt zich nu wel zorgen. De Russische televisie probeert de angst van 76 http://fd.nl/economie-politiek/975508/crisissfeer-sluimert-in-rusland 77 http://www.elsevier.nl/Economie/nieuws/2014/12/Crisis-Rusland-laat-zich-voelen-1667911W/ 78 http://fd.nl/economie-politiek/975508/crisissfeer-sluimert-in-rusland

29

Krim-crisis

de burger een beetje tegen te gaan door beelden te laten zien van Franse boeren die met een aardappeloverschot zitten, doordat zij de Russen niet meer voorzien van levensmiddelen. Door middel van zulke beelden wil Rusland de burger wijs maken dat Europa snel weer goederen zal exporteren aan Rusland.

Niet alleen de lage olieprijzen en de sancties die Rusland zijn opgelegd, zijn de oorzaak van een dalende economische groei. Ook de annexatie kost de Krim enorm veel geld. Er zijn op de Krim veel soldaten op de been, ook moet het eiland nu onderhouden worden door de Russen. Daar tegenover staan weinig opbrengsten. Economisch heeft Rusland weinig profijt van de Krim. Voorheen trok de Krim nog wel toeristen, sinds de annexatie komen er vrijwel geen toeristen meer naar de Krim. Veel landen geven namelijk een negatief reisadvies voor de Krim.79 Poetin heeft echter nog een enorme buffer. Rusland zal dus niet snel failliet gaan. Wel moet er nu wat gaan gebeuren als Rusland de economie in het land staande wil houden.80

Waarschijnlijke gevolgen tegenreactie Op 7 augustus 2014 kondigde Rusland aan de import van levensmiddelen uit de Verenigde Staten, Australië, Canada, de Europese Unie en Noorwegen stop te zetten. Dit om de westerse landen economisch te raken. Om toch aan de behoefte in Rusland te voorzien, zal Rusland vanaf heden meer gaan importeren vanuit Zuid-Amerika. In voorgaande tekst is te lezen dat Rusland zelf hier ook de gevolgen van ervaart.

Wat deze sanctie voor gevolgen Nederland had is zelfs achteraf moeilijk in te schatten.

Vanuit Nederland worden enorm veel landbouwproducten naar Rusland geïmporteerd. In 2013 bedroeg de totale export van deze producten vanuit Nederland naar Rusland zo’n 1,56 miljard euro. Waaronder ook zuivelproducten. In 2013 was dit ongeveer 301 miljoen euro.

Daarna komen de groente en fruit, met ruim 184 miljoen euro. Hoewel Nederland een groot deel van zijn opbrengsten misloopt, heeft dit geen negatieve gevolgen gehad voor de economie in ons land. Het gaat economisch zelfs beter eind 2014 in Nederland. De huizenprijzen stijgen en de werkgelegenheid neemt voorzichtig weer toe. Voor de Nederlandse consument biedt dit perspectief. Het vertrouwen van de burger neemt toe.81 Ook vanuit België werden veel producten naar Rusland geëxporteerd, ongeveer net zoveel als vanuit Nederland. In België zullen vooral slachthuizen de gevolgen van de sancties gaan ervaren. Voorheen ging zo’n 50 miljoen euro aan vlees naar Rusland. De Belgische federatie van slachthuizen maakte bekend dat zo’n 500 tot 5000 arbeidsplaatsen overbodig worden als gevolg van de sancties. Ook in België worden fruittelers de dupe van de sancties. 60 procent van de in België geteelde peren wordt geëxporteerd naar Rusland. België zal in totaal 230 miljoen euro mislopen.82 België kan echter een deel van zijn productie elders afzetten. Waardoor een sterke economisch daling in België uit blijft.

79 Nienke de Deugd – (Oekraïne specialist en werkzaam aan de RUG) 80 Nienke de Deugd – (Oekraïne specialist en werkzaam aan de RUG) 81 http://www.refdag.nl/nieuws/economie/huizenprijzen_gestegen_in_2014_1_885268 82 http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/economie/1.2138532

30

Krim-crisis

Duitsland zal van de Europese landen het hardst getroffen worden door de sancties.

Duitsland verkoopt nauwelijks levensmiddelen aan Rusland. Wat Duitsland aan Rusland levert zijn vooral chemicaliën, auto’s en machines. Echter, deze industrieën vallen nog buiten de sancties. Wel zijn deze bedrijven voorzichtiger geworden. Bestelling uit Rusland worden minder snel aangenomen, omdat de toekomst onzeker is. 300000 werknemers in Duitsland zijn betrokken bij de handel met Rusland. Zij zijn allen niet zeker van het behouden van hun baan. 83 De economie van de landen die de boycot betreffen blijven veelal stabiel. Alleen de sectoren waarop de boycot betrekking heeft, ervaren de gevolgen. In deze sectoren neemt de werkgelegenheid af als de boycot en sancties nog lang volgehouden worden.84

4.3 Sancties en vliegtuigramp MH17 voornaamste oorzaak spanningen Het afgelopen jaar zijn de spanningen tussen Rusland en andere politieke grootmachten hoog opgelopen. Deze spanningen zijn echter niet allemaal het gevolg van de annexatie van de Krim, maar het gevolg van de daarop volgende sancties en de sancties die Rusland zijn opgelegd met betrekking tot de vliegtuigramp.

Natuurlijk is de rest van de wereld niet blij met de annexatie van de Krim. Europa en de Verenigde Staten had hier graag wat aan gedaan. Het liefst fysiek, maar het is bij sancties gebleven. Dit gaat helaas niet, omdat Oekraïne geen lid is van de Europese Unie en ook niet van de NAVO. De, bij iedereen nog fris in het geheugen staande, vlucht MH17 van Malaysia Airlines waarbij 285 mensen om het leven kwamen, heeft de gemoederen doen oplopen. Van de slachtoffers waren er 196 met een Nederlandse identiteit. Maar er kwamen ook Australiërs, Belgen, Canadezen, Duitsers, Engelsen, Filipijnen, Indonesiërs, Maleisiërs en Nieuw-Zeelanders bij

83 http://nos.nl/artikel/683908-de-russische-sancties-per-land.html 84 Nienke de Deugd – (Oekraïne specialist en werkzaam aan de RUG)

31

Krim-crisis

om het leven.85/86 Alle leiders van deze landen en andere grootmachten zijn woedend op de Russen die verantwoordelijk worden gehouden voor het neerhalen van vlucht MH17. Ook het tegenwerken van de berging van de slachtoffers en het tegenwerken van het onderzoek in het rampgebied door de Russische separatisten heeft in de weken na het neerstorten van vlucht MH17 op 17 juli 2014 de situatie tussen Rusland en de grootmachten in de wereld niet bevorderd. 87 De sancties over en weer houden Rusland en Europa beide scherp. Ondanks dat het Russische leger in maart 2014 al met straaljagers boven de Middellandse Zee aan het vliegen waren, laat zien dat zij op alles voorbereid zijn. Daarnaast zijn er afgelopen jaar meerdere malen Russische vliegtuigen in niet-Russische luchtruimen gesignaleerd. Toch is de kans klein dat de spanningen tot een volgende koude oorlog of zelfs oorlog zal gaan leiden. Zolang Russische separatisten niet meer gebieden in Oekraïne proberen te veroveren, zullen Europa en de VS niet ingrijpen. Zij zullen hoogstens wapens naar Oekraïne sturen, welke de Oekraïense leger kan gebruiken om zichzelf te beschermen tegen invallen van de Russen. De Oekraïense minister van buitenlandse zaken, Pavlo Klimkin, had graag gezien, dat Europa en de VS naast hulp op het gebied van veiligheid ook militairen naar Oekraïne had gestuurd. Helaas voor Oekraïne is dit niet gebeurd. Omdat Oekraïne geen lid is van de NAVO, zal militaire hulp aan Oekraïne uitblijven en dus daarmee ook een oorlog waarbij landen uit West-Europa of de Verenigde Staten bij betrokken raakt.88

4.4 Brandhaarden verspreid over de wereld: is er onderlinge samenhang?

Dat de Krim-crisis een conflict is dat mondiaal belangstelling trekt is een ding dat vast staat.

De Europese Unie neemt eveneens als de VS onder toeziend oog van de gehele wereld sancties tegen Rusland om te straffen voor het annexeren van Oekraïense grondgebied, Rusland deelt op zijn beurt weer gevoelige tikken uit aan de EU en de VS. Op deze manier heeft het conflict al snel gevolgen die merkbaar zijn tot ver over de grens van Rusland, Oekraïne en de Krim. Terwijl de Krim-crisis zich afspeelt, zijn er echter meer brandhaarden in de wereld, wat eveneens elke dag voorpaginanieuws oplevert. In dezelfde periode verspreidt het Ebola-virus zich in razend tempo door Afrika, zijn onthoofdingen door IS aan de orde van de dag en laait de onrust in het Midden-Oosten enkel verder op. Leiders van politieke grootmachten zitten met de handen in het haar en worden gedwongen overal de focus op te 85 http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/vliegramp-mh17 86 http://www.rtlnieuws.nl/nieuws/binnenland/dit-zijn-de-slachtoffers-van-de-ramp-met-de-mh1 87 http://www.europa-nu.nl/id/vhkuiga832pv/relatie_eu_rusland 88 http://www.volkskrant.nl/buitenland/oekraine-wil-militaire-hulp-van-navo-en-eu~a3720147/

32

Krim-crisis

leggen. Echter, in hoeverre heeft een beslissing in het ene conflict invloed op het andere? In welke mate is er sprake van samenhang tussen de vele conflicten, verspreid over de hele wereld?

De vele brandhaarden in de wereld die in 2014 gaande stralen in de eerste plaats een hoop negatieve energie uit. Bij veel mensen heerst de gedachte dat deze periode één van de gewelddadigste periodes is in lange tijd. Daarnaast zijn de vele conflicten die de afgelopen decennia afspeelden wel veelal het nieuws van de dag geweest, toch bleef het conflict in alle gevallen zich regionaal afspelen. Niet voor niets heeft het neerstorten van vlucht MH17 op 17 juli 2014 in het oosten van Oekraïne een hoop mensen in West-Europa angst ingeboezemd.

Nederland raakte op die manier indirect betrokken bij het op dat moment afspelende conflict in Oekraïne. Zouden militaire conflicten die zo ver weg leken dan toch onze kant op komen?

Welk denkbeeld in ieder geval van de tafel kan worden geveegd is die waarbij gedacht wordt dat we momenteel leven in de bloedigste periode sinds lange tijd. Niets is minder waar: de periode waar wij momenteel in leven is wellicht de meest vredige periode die de mens ooit meegemaakt heeft. Als het gaat om doodsoorzaken in de wereld kan gesteld worden dat ‘oorlog en terrorisme’ helemaal onderaan op de lijst staat.89 Bovenstaande te hebben uitgesloten kan worden teruggekeerd naar de mogelijke samenhang die er aanwezig is tussen die vele brandhaarden in de wereld. Een echte ‘samenhang’ tussen een Ebola-virus, een burgeroorlog in Syrië, een opkomst van het kalifaat ISIS en de crisis die op dat moment gaande is in Oekraïne en op de Krim kan nagenoeg worden uitgesloten. Echter kan niet worden uitgesloten dat wereldleiders onmiskenbaar gebruik hebben gemaakt van het feit dat bij tijd en wijle de ogen van de wereld even niet op de situatie op de Krim en Rusland waren gericht, maar op bijvoorbeeld de bestrijding van IS, wat ook veel aandacht vereiste wereldwijd.

Met name de Russische president Poetin heeft, doordat het oog van de wereld tijdens de Krim-crisis op meerdere conflicten in de wereld gericht was, aanzienlijk meer speelruimte gekregen. De schreeuw van buitenaf om in te grijpen tegen de bezetting van Russische troepen in delen van Oekraïne, is door andere belangstelling trekkende conflicten trager verlopen. De wereld was ten tijde van de Krim-crisis vooral druk met Syrië, wat ook gevolgen heeft gehad voor de tijd dat het duurde voordat er economische sancties werden getroffen door de EU en de VS tegen Rusland.90 Al met al kan geconcludeerd worden dat brandhaarden elders in de wereld ten tijde van de Krim-crisis niet van vitaal belang zijn op het conflict dat in Oekraïne en op de Krim afspeelt.

Wel is de wereld tijdens de duur van dit conflict ook bezig met problemen in met name het Midden-Oosten, wat vooral de Russen meer speelruimte heeft opgeleverd om ongelimiteerd acties te kunnen ondernemen.

Conclusie Tijdens dit profielwerkstuk is uitvoerig onderzoek gedaan naar de politieke en economische motieven die voor Rusland van belang zijn bij de annexatie van schiereiland de Krim. De 89 http://politiek.thepostonline.nl/2014/08/22/drie-brandhaarden-maar-geen-reden-tot-paniek/ 90 Nienke de Deugd – (Oekraïne specialist en werkzaam aan de RUG)

33

Krim-crisis

daarbij gestelde hoofdvraag, ‘in hoeverre spelen politieke en economische belangen een rol voor de Russische Federatie bij de annexatie van de Krim?’, ligt daarbij ten grondslag . In de eerder genoemde hypothese is hier op ingegaan door verschillende oorzaken te noemen.

Hoofdzakelijke belangen die op gebied van politiek in deze hypothese naar voren komen zijn de Russische sferen die op de Krim domineren, evenals de gedachte dat Pro-Russische separatisten militair moeten worden ondersteund door Rusland. Op economisch gebied wordt in deze hypothese de haven in Sebastopol aangeduid als cruciaal onderdeel in de annexatie.

Als gevolg van het gedane onderzoek zijn de nodige resultaten boven komen drijven. Hieruit kan worden geconcludeerd dat de hypothese in delen overeind kan blijven staan. Als het gaat om politieke belangen speelt de Russische betrokkenheid op de Krim zeer zeker een rol voor de annexatie van het schiereiland. Een relatief groot aandeel van de bevolking op de Krim is etnisch Russisch en het verlangen van wederkering naar de Sovjettijd heerst nog altijd. Loyaliteit van Rusland aan de Krim zorgt er vervolgens voor dat bij de machtsomwenteling in Kiev gehoor wordt gegeven aan delen van de bevolking op de Krim: het Oekraïense schiereiland wordt na een referendum, dat niet als rechtsgeldig kan worden verklaard, geannexeerd door Rusland.

Het Westen kijkt vooralsnog angstig toe en veroordeelt de door Rusland uitgevoerde militaire inlijving ten zeerste. Peter d’Hamecourt, oud-correspondent in Moskou voor de NOS, spreekt in een interview op 28 februari 2015 zelfs van een ‘Heim ins Reich’ politiek van Poetin.

Hiermee wordt gerefereerd naar de expansiedrang van Nazi-Duitsland vanaf 1933. Poetin lijkt zich vooralsnog echter weinig aan te trekken van de Westerse houding en trekt zijn militaire activiteiten in Oost-Oekraïne door. Indien politieke grootmachten van buitenaf, met name Amerika, niet zullen overgaan tot militaire interventie in het conflict op de Krim en Oost-oekraïne, zal Poetin zijn activiteiten niet staken.

Op het gebied van economische factoren, van belang zijnde bij de annexatie, blijft de in de hypothese vermelde oorzaak niet overeind staan. De haven in Sebastopol is nauwelijks van economische waarde, het dient enkel ter militaire basis voor Rusland. De Krim heeft echter wel een toeristisch karakter. Rijke Russische toeristen verblijven op de Krim waardoor bij veel bewoners een positief denkbeeld ontstaat over Rusland. Dit heeft als gevolg dat veel mensen op de Krim het leven in Rusland van grotere waarde schatten ten opzichte van dat in Oekraïne.

34

Krim-crisis

Bronnenlijst Deskundigen • • •

Nienke de Deugd - Oekraïne specialiste en Senior Lecturer aan de Rijksuniversiteit Groningen Fleur de Weerd - Trouw-journaliste en voormalig correspondent vanuit Oekraïne Hubert Smeets - Rusland deskundige en commentator van NRC Handelsblad

Literatuur •

Marc Jansen - Grensland Een geschiedenis van Oekraïne, Eerste druk, Amsterdam: Uitgeverij G.A. Van Oorschot, maart 2014.

• De grote Bosatlas vierenvijftigste editie, tweede oplage 2013, Noordhoff atlasproducties Groningen.

Internet I • • • • • •

• • • •

• • • •

II

• • • • • •

https://www.google.nl/maps/place/Crimean+Peninsula/@45.07547,33.3477341,8z/dat a=!4m2!3m1!1s0x40eac2a37171b3f7:0x2a6f09e02affbaeb https://www.google.nl/?gws_rd=ssl#q=inwonertal+sebastopol&spell=1 https://www.google.nl/?gws_rd=ssl#q=bevolking+de+krim http://nl.wikipedia.org/wiki/Steppeklimaat http://nl.wikipedia.org/wiki/Sebastopol http://www.landenkompas.nl/krim http://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Crimea http://cps.sagepub.com.proxy-ub.rug.nl/content/42/3/464.full.pdf+html http://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Crimea http://www.isgeschiedenis.nl/nieuws/geschiedenis-van-annexaties/ http://nl.wikipedia.org/wiki/Krim http://nl.wikipedia.org/wiki/Eerste_Wereldoorlog http://nos.nl/artikel/616873-krim-was-chroesjtsjovs-cadeautje.html http://www.digibron.nl/search/detail/012de58e6142eca56768c003/jeltsin-komt-opvoor-russen-op-de-krim/10

http://www.europa-nu.nl/id/vjeveyp2hkjv/vrijhandelsakkoord_eu_oekraine http://www.nrc.nl/nieuws/2013/11/24/tienduizenden-de-straat-op-in-oekrainewillen-dat-land-verdrag-met-eu-tekent/ http://www.nrc.nl/nieuws/2013/12/01/betogers-bezetten-delen-stadhuis-kiev/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/01/18/oekraiense-betogers-trotserenomstreden-wet-die-protest-aan-banden-legt/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/02/16/demonstranten-verlaten-stadhuis-kiev/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/02/18/zes-oekraiense-agenten-gedoodspoedberaad-regering-en-oppositie/ 35

Krim-crisis

• • • • • • • • • • • • • • • • • • III

• • • • • • • •

http://www.nrc.nl/nieuws/2014/02/22/janoekovitsj-treedt-niet-af-noemtgebeurtenissen-een-coup/ http://www.vpro.nl/buitenland/nieuws/2014/03/oekraine.html http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/17/tijdlijn-de-krim/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/02/26/rellen-op-de-krim-een-dode-doorhartaanval/ https://www.youtube.com/watch?v=EW-1KifAH20 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/02/27/gewapende-mannen-bezettenoverheidsgebouwen-op-de-krim/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/02/28/kiev-rusland-is-sluipende-invasiebegonnen/ http://www.theguardian.com/world/2014/feb/28/ukraine-accuses-russia-oftaking-over-airports-live-updates http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/01/poetin-vraagt-parlement-goedkeuringvoor-ingrijpen-in-oekraine/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/02/live-situatie-op-de-krim-escaleert-verderoekraine-roept-reservisten-op/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/04/live-waarschuwingsschoten-op-de-krimpoetin-haalt-oefenend-leger-terug/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/06/live-de-krim-sluit-per-decreet-aan-bijrusland-eu-leiders-bijeen-in-brussel/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/08/waarschuwingsschoten-op-de-kriminternationale-waarnemers-geweigerd/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/09/oekraiense-premier-naar-vs-voor-overlegverwacht-flinke-stijging-gasprijs/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/13/merkel-dreigt-met-enorme-schade-voorrusland/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/14/lavrov-rusland-is-niet-van-plan-omoekraine-binnen-te-vallen/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/15/oekraiense-parlement-ontbindtparlement-krim/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/17/definitieve-uitslag-referendum-krim-966procent-wil-bij-rusland-horen/ http://www.vpro.nl/buitenland/nieuws/2014/03/oekraine.html http://nos.nl/artikel/618491-waarom-de-krim-zo-belangrijk-is.html http://www.volkskrant.nl/buitenland/opgefokte-mannen-en-heel-veel-belangen-vijfvragen-over-de-krim~a3604522/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/17/definitieve-uitslag-referendum-krim-966-procentwil-bij-rusland-horen/ http://www.trouw.nl/tr/nl/4496/Buitenland/article/detail/3605868/2014/03/01/De-Krimwil-vooral-rust-en-toeristen.dhtml http://nos.nl/artikel/619826-krim-wil-bij-rusland-horen.html http://nl.wikipedia.org/wiki/Viktor_Janoekovytsj http://nl.wikipedia.org/wiki/Oekra%C3%AFne_en_de_Europese_Unie 36

Krim-crisis

• • • • • • • •

http://www.tijd.be/dossier/mobiliteit/Waarom_Rusland_de_gaskraan_naar_Oekraine_ niet_dicht_heeft_gedraaid.9440519-2336.art https://decorrespondent.nl/647/Welke-belangen-heeft-Rusland-inOekraine/71305223-7a536575 http://www.trouw.nl/tr/nl/4496/Buitenland/article/detail/3622378/2014/03/26/Krimcrisis-drijft-VS-weer-in-de-armen-van-oude-vrienden.dhtml http://www.nu.nl/buitenland/3739614/kerry-en-lavrov-niet-eens-oekraine.html http://www.nu.nl/buitenland/3726014/servische-paramilitairen-krim.html http://www.trouw.nl/tr/nl/30340/Onrust-inOekraine/article/detail/3621652/2014/03/25/Rusland-wint-de-Krim-maar-verliest-zijnbondgenoten.dhtml http://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_lidstaten_van_de_NAVO http://www.europa-nu.nl/id/vj45c5qt9gxe/eu_en_crisis_in_oekraine

IV • • • • • • •

• • • • • •

• • •

• • •

• • •

• • •

http://www.nrc.nl/nieuws/2014/02/28/kiev-rusland-is-sluipende-invasie-begonnen/ http://en.wikipedia.org/wiki/International_reactions_to_the_2014_Crimean_crisis UN member and observer states http://www.metronieuws.nl/buitenland/2014/03/vs-treffen-nieuwe-sancties-omoekraine http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/06/live-de-krim-sluit-per-decreet-aan-bij-rusland-euleiders-bijeen-in-brussel/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/09/oekraiense-premier-naar-vs-voor-overlegverwacht-flinke-stijging-gasprijs/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/13/merkel-dreigt-met-enorme-schade-voor-rusland/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/15/oekraiense-parlement-ontbindt-parlement-krim/ http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/17/definitieve-uitslag-referendum-krim-966-procentwil-bij-rusland-horen/ http://fd.nl/economie-politiek/2419/obama-nieuwe-sancties-tegen-rusland http://nos.nl/artikel/625928-wederzijdse-sancties-kremlinvs.html http://fd.nl/economie-politiek/2418/eu-scherpt-sancties-rusland-aan http://www.nu.nl/buitenland/3762583/amerika-en-eu-leggen-rusland-nieuwesancties.html http://www.europa-nu.nl/id/vj45c5qt9gxe/eu_en_crisis_in_oekraine#p6 http://www.nrc.nl/nieuws/2014/07/16/vs-en-eu-breiden-sancties-tegen-rusland-uit/ http://www.rvo.nl/onderwerpen/tools/wet-en-regelgeving/buitenlandsewetgeving/internationale-sancties/sancties-oekra%C3%AFne/rusland http://www.nu.nl/oekraine/3841056/rusland-dreigt-eu-met-hogere-energieprijs.html http://www.nu.nl/economie/3841650/overzicht-sancties-rusland-eu.html http://fd.nl/economie-politiek/975508/crisissfeer-sluimert-in-rusland http://www.elsevier.nl/Economie/nieuws/2014/12/Crisis-Rusland-laat-zich-voelen1667911W/ http://fd.nl/economie-politiek/975508/crisissfeer-sluimert-in-rusland http://www.refdag.nl/nieuws/economie/huizenprijzen_gestegen_in_2014_1_885268 http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/economie/1.2138532 http://nos.nl/artikel/683908-de-russische-sancties-per-land.html http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/vliegramp-mh17 http://www.rtlnieuws.nl/nieuws/binnenland/dit-zijn-de-slachtoffers-van-de-ramp-metde-mh1 37

Krim-crisis

• • •

http://www.europa-nu.nl/id/vhkuiga832pv/relatie_eu_rusland http://www.volkskrant.nl/buitenland/oekraine-wil-militaire-hulp-van-navo-eneu~a3720147/ http://politiek.thepostonline.nl/2014/08/22/drie-brandhaarden-maar-geen-reden-totpaniek/

Bijlagen Planning Week 38 39 40 41 42 43 44

45 46 47 48

49 50 51 52 1 2

Wat te doen?

Hoofd- en deelvragen opstellen en juist formuleren. Werkplan volledig uitwerken.

Opzoek gaan naar mogelijk bruikbare informatiebronnen.

Eerste deelvraag proberen uit te werken met de informatie en bronnen die we hebben.

Bezoek brengen aan Tresoar(week uitgesteld vanwege omstandigheden), bronnen uitbreiden. Indien mogelijk deelvragen verder uitwerken met de nieuwe informatie.

Zorgen dat alle zaken voor het eerste beoordelingsmoment in orde zijn. Alles netjes uitgewerkt hebben op een USB-stick.

HERFSTVAKANTIE We gaan proberen contact op te nemen met een deskundige die ons meer kan vertellen over de Krim-crisis, hoe de situatie is en was.

Door middel van de informatie die we hebben ontvangen van een deskundige, door het onderzoek in Tresoar en door informatiebronnen van internet gaan we onze deelvragen beantwoorden. Bezig met deelvragen 1.1, 1.2 en 1.3.

Uitwerken van deelvragen 1.3, 2.1 en 2.2.

Uitwerken van deelvragen 2.2, 2.3 en 2.4.

Uitwerken van deelvragen 2.4, 3.1 en 3.2.

Uitwerken van deelvragen 3.2, 3.3 en 3.4. Aspecten voor tweede beoordelingsmoment volledig uitgewerkt hebben, zodat we klaar zijn voor de beoordeling.

Uitwerken van deelvragen 3.4, 3.5 en 4.1.

Uitwerken van deelvragen 4.1, 4.2 en 4.3.

Uitwerken van deelvraag 4.4. De rest van de deelvragen aanpassen, bewerken en misschien interpunctie fouten verbeteren.

KERSTVAKANTIE KERSTVAKANTIE Indien nodig verder uitwerken van deelvragen.

38

Krim-crisis

3 4 5 6 7 8 9 10 11

Vervolg van week 2. Belangrijke punten van het derde beoordelingsmoment volledig uitwerken.

Aanpassingen en/of uitbreiding van deelvragen.

Conclusie opstellen, nagaan of de hypothese klopt.

Uitwerken van conclusie.

Uitwerken van conclusie.

Onderzoek moet klaar zijn, het werk moet volledig uitgewerkt zijn en afgerond worden.

VOORJAARSVAKANTIE De opmaak van ons werk in orde maken. Eventuele foutjes aanpassen.

Laatste puntjes op de i zetten, voorbereidingen treffen voor DE presentatieavond.

Logboeken Mark Jan Ykema Datum

uren

Opmerkingen/problemen

Bijeenkomst met de begeleider(Rombout) en hoofd- en deelvragen opgesteld.

Bezoek aan het Fries historisch en letterkundig centrum Tresoar in Leeuwarden.

Werken aan de deelvragen en opstellen van het logboek

2

18-92014

Bezig geweest met zoeken naar bronnen en werkplan uitwerken. Datum geprikt voor bezoek aan Tresoar.

2

24-92014

Bezig met werkplan en aspecten eerste beoordelingsmoment klaar krijgen.

Gezamenlijk alle punten van eerste beoordelingsmoment nagelopen en afgerond.

Beoordelingsmoment met Rombout.

Kleine puntjes verbeterd na beoordeling van onze opzet. Begin gemaakt aan het beantwoorden van de

1

Wij zijn nog niet tegen problemen opgelopen. We zijn bezig geweest met het afbakenen van het onderwerp.

Wibo en ik hebben Tresoar ontdekt en weten nu hoe we hier aan informatie kunnen komen.

Wibo heeft de deelvragen juist geformuleerd en gerangschikt. Ik ben bezig geweest met een werkplan en heb een logboek voor mezelf gemaakt. De deelvragen zijn nu in orde. Het werkplan is nog niet compleet.

We zijn er achter gekomen, dat toch niet zoveel als verwacht was gedigitaliseerd en in gescand door Tresoar. Dus een bezoek is nodig.

Het werkplan is nu volledig.

2

Puntjes op de i gezet.

2

Rombout was positief over de opzet van ons PWS.

10-92014 16-92014 17-92014

25-92014 1-102014

activiteit

2 1

39

Krim-crisis

2-102014 23-102014 27-102014 3-112014 6-112014 10-112014 13-112014 17-112014 1-122014 3-122014 8-122014 9-122014 10-122014 17-122014

deelvragen.

Bezig geweest met deelvraag 1.1, gebruik gemaakt van verschillende bronnen.

Deelvraag 1.1 uitgewerkt en begin gemaakt aan deelvraag 1.3.

Bezig geweest met deelvraag 1.3

2 2

Het blijkt toch niet zo gemakkelijk te zijn om zomaar een hele hoop informatie bij elkaar te vinden.

Deelvraag 1.1 klaar.

1

Nodige bronnen opgezocht.

Bezig geweest met deelvraag 1.3

1

Uitwerken van deelvraag 1.3

Bezig geweest met deelvraag 1.3

1

Uitwerken van deelvraag 1.3

Deelvraag 1.3 afgerond.

1

Deelvraag 1.3 is nu volledig afgerond.

Volgende les begin maken aan nieuwe deelvraag.

Veel goede en bruikbare bronnen gevonden.

Goed bezig geweest. Moet wel meer tijd aan PWS besteed worden.

Bronnen gezocht en verwerkt.

Bezig geweest met deelvragen 3.1 en 3.2 3.1 en 3.2 afgerond, begin gemaakt aan 3.3 Gewerkt aan deelvraag 3.3

1,5 1 1

Gesprek gehad met mevrouw Rombout over de voortgang van het PWS. Daarna nog een uurtje bezig geweest.

Gewerkt aan deelvraag 3.3 Grote vooruitgang geboekt, deelvraag 3.3 Bezig geweest met 3.3, proberen volgende les dit af te ronden 3.3 afgerond begin gemaakt aan deelvraag 3.4

1

Contact opnemen met een deskundige/specialist.

1

Kleine vooruitgang geboekt. Veel goede bronnen gevonden.

1,5 1,5 1

19-12015 20-12015 21-12015

Bezig geweest met deelvraag 3.4

1

Bezig geweest met deelvraag 3.4

1

Bezig geweest met deelvraag 1.3 en 3.4

2

21-12015

Deelvraag 3.4 zo goed als afgerond.

Eerdere deelvragen uitgebreid met nieuwe informatie.

2,5

40

Helaas nog steeds geen reactie van Jacques Monasch. Zo spoedig mogelijk contact opnemen met andere deskundigen.

Lastig onderwerp Informatie gezocht om deelvraag uit te breiden.

Deelvraag 1.3 verder uitgebreid met informatie uit het boek ‘Grensland’ van Marc Jansen. Daarnaast ook een grote stap gemaakt in deelvraag 3.4.

Informatie verkregen van een deskundige verwerkt in deelvragen.

3.4 afgemaakt.

Krim-crisis

26-12015 28-12015 3-22015 9-22015 11-22015 11-22015 12-22015 13-22015

Voorbereidingen getroffen voor ons interview met Nienke de Deugd.

Middagje naar de universiteit geweest.

Alles wat we nu hebben in elkaar gezet.

Bezig geweest met paragraaf 4.2

7

Veel kennis opgedaan. Erg nuttig interview.

1 1

Het profielwerkstuk begint er op te lijken.

Mooi begin gemaakt.

Bezig geweest met paragraaf 4.2

1

Goed uurtje, veel informatie gevonden.

Bezig geweest met 4.2, volgende keer afronden.

Deel van het interview uitgewerkt.

2

Veel verwerkt, zo goed als afgerond.

2

Bezig geweest met paragraaf 4.3.

2

Laatste deelvraag afgemaakt. Bezig met lay-out.

8

Het interview met Nienke de Deugd, wat we opgenomen hadden, uitgetypt.

Bronnen gevonden en informatie verwerkt.

Veel werk verricht. PWS bijna af.

Wibo Ypma Datum 10-92014 16-92014 17-92014

activiteit

Eerste overleg gehad met begeleider (mevrouw Rombout).

Daarnaast eerste deelvragen + hoofdvraag opgesteld.

Bezoek aan het Fries historisch en letterkundig centrum Tresoar in Leeuwarden met begeleider.

Deelvragen uitgewerkt en zo zorgvuldig mogelijk geformuleerd en daarbij onderverdeling gemaakt in

ure n 2

Opmerkingen/problemen Wij zijn nog niet tegen problemen opgelopen.

We zijn bezig geweest met het afbakenen van het onderwerp.

2

We hebben Tresoar ontdekt en weten nu hoe we hier aan informatie kunnen komen. We zullen hier zeker gebruik van maken

1

Logboeken zijn opgesteld. De deelvragen zijn nu in orde, Het werkplan is nog niet compleet.

41

Krim-crisis

kopjes. Mark Jan heeft het hoofd geboden aan het werkplan.

18-92014

24-92014 25-92014 1-102014

2-102014

22-102014 23-102014 27-102014

30-102014

PotentiĂŤle informatiebronnen opgezocht en werkplan verder afgemaakt. Datum uitgezocht om een dag Tresoar te bezoeken voor informatiebronnen.

Werkplan afgerond en aspecten eerste beoordelingsmoment nagelopen en indien nodig verbeterd/voltooid.

Resultaten voor beoordelingsmoment met zijn tweeĂŤn nagelopen en de details nog eens goed geanalyseerd.

Eerste Beoordelingsmoment met begeleider. Kleine puntjes verbetert en toegevoegd na beoordeling van onze opzet.

Begin gemaakt aan het beantwoorden van de deelvragen.

Internet veelzijdig geraadpleegd in de zoektocht naar informatie dienend ter verwerking van deelvraag 1.2. Een start gemaakt met deelvraag 1.2.

Verder gegaan met het zoeken naar informatie voor het beantwoorden van deelvraag 1.2.

Deelvraag 1.2 afgerond.

2

Bij nader inzien is er minder informatiemateriaal gedigitaliseerd dan ons in Tresoar verteld werd. Een tweede bezoek is dus als nodig bevonden.

1

We lopen tot nu toe prima op schema.

Werkplan is voltooid. Bezoek aan Tresoar is een week uitgesteld.

2

Puntjes zijn op de i gezet.

2

Rombout was zeer te spreken over onze eerst opzet van ons PWS. Beoordeling tussen goed en uitstekend als resultaat.

2

Na de vakantie en toetsweek onderzoek voortzetten en vrij snel Tresoar bezoeken.

1

Usb-stick kwijtgeraakt, logboek opnieuw in elkaar moeten zetten. Andere bestanden zijn behouden gebleven.

Een start gemaakt met deelvraag 2.1. Informatie verzameld van verschillende websites op het internet.

1

Begonnen met de uitwerking van deelvraag 2.1 Inleiding is af.

1

1

42

Krim-crisis

3-112014

6-112014 10-112014

13-112014

17-112014 1-122014

3-122014 8-122014

9-122014 10-122014

Verder gegaan met de verwerking van de deelvragen van hoofdstuk 2. geprobeerd zo net en keurig mogelijk te formuleren, wat redelijk veel tijd kost.

Aan de hand van nieuw gevonden informatiebronnen de deelvragen van hoofdstuk 2 verder uitwerken.

Nadere informatiebronnen opgezocht en verder gegaan met uitwerking van de deelvragen betreffend hoofdstuk 2 De eerste deelvragen van hoofdstuk 2 zijn uitgewerkt.

Komende lessen verder met de machtswisseling en ontstaan van Krim-crisis.

Gewerkt aan deelvragen van hoofdstuk 2 aan de hand van artikelen van het NRC. Er is gekeken naar de beoordelingsaspecten van beoordelingsmoment dat woensdag zal plaatsvinden. Aan de hand daarvan is dit uur ingevuld en is er ook verder gewerkt met de deelvragen van hoofdstuk 2.

Contact gezocht met Jacques Monasch en hem het een en ander voorgelegd.

Opnieuw geprobeerd contact te zoeken met Jacques Monasch.

Daarnaast de bronnen die horen bij het tot nu toe gemaakte verslag nauwkeuriger aangegeven Gewerkt aan het verslag over de deelvragen betreffend hoofdstuk 2 Deelvragen van hoofdstuk 2 verder uitgewerkt tot een goedlopend verslag. Daarnaast

1

1

Het aantal werkuren per week is afgenomen van drie uren naar twee uren.

1

1

1 1

Er wordt gerealiseerd dat er hier en daar nog even flink aan getrokken moet worden. Een afspraak met een contactpersoon die ons informatie kan verschaffen staat helaas nog in de kinderschoenen.

1

Enkele problemen ondervonden met het invullen van bepaalde velden op Jacques Monasch zijn contactpagina.

1

1 1

43

Geen contact gehad met mevrouw Rombout.

Krim-crisis

17-12-214

22-122014

14-12015

15-12015 19-12015 21-12015

21-12015

een nieuwe bron opgedaan.

Het boek ‘Grensland: een geschiedenis van Oekraïne’ van Marc Jansen gereserveerd bij de bibliotheek. Hiermee een eerste stap gezet in het literaire deel van onze informatiebronnen. Ook nog gewerkt aan de uitwerking van de deelvragen van hoofdstuk twee.

Rusland deskundige Hubert Smeets benaderd met de vraag of hij ons informatie kan verschaffen over vragen met betrekking tot ons onderzoek.

Daarnaast verder gewerkt aan de deelvragen van hoofdstuk twee.

Na antwoord te hebben gekregen van Hubert Smeets een nieuwe mail opgesteld en naar hem verzonden. Daarnaast geschikte literatuur gevonden in de bibliotheek en dit meteen toegepast in het verslag.

Verder gewerkt met het verslag van de vragen uit hoofdstuk 2 aan de hand van een internetbron.

Met het oog op het donderdag geplande derde beoordelingsmoment hard verder gewerkt aan het verslag.

Contact gezocht met Nienke de Deugd en Fleur de Weerd, mogelijk kunnen zij ons nuttige informatie verschaffen voor het vervolg van ons onderzoek.

De verwerking van de deelvragen uit hoofdstuk 2 afgerond aan de hand van het NRC en de VPRO.

1

Jacques Monasch heeft nog niet gereageerd op onze berichten met de vraag of hij ons meer kan vertellen over de Krim-crisis. Niet gek, gezien zijn drukke programma in de tweede kamer. Spoedig andere contactpersonen benaderen.

3

De door mevrouw Rombout geadviseerde contactpersonen is moeilijk contact mee te leggen via het internet.

3

Een betrekkelijke periode geen tijd besteed aan het profielwerkstuk door toetsen. Een oordeel van een deskundige op ons onderwerp is nog een belangrijk ontbrekend detail in ons onderzoek.

2

2

De uitwerking van de deelvragen van hoofdstuk twee zijn in een gevorderd stadium beland.

2

2

44

Nienke de Deugd en Fleur de Weerd hebben beide positief gereageerd op ons verzoek om informatie uit te wisselen. Fleur de Weerd gaat per e-mail een aantal vragen beantwoorden en met Nienke de Deugd wordt een afspraak geregeld op de Universiteit in Groningen, waar we ter plekke een gesprek/interview gaan Krim-crisis

26-12015

28-12015

09-22015

10-22015

11-22015

12-22015

13-22015

14-22015

Vandaag Dr. Nienke de Deugd (Oekraïne specialist en verbonden aan de RUG als Senior Lecturer) bezocht in Groningen. Een nuttig en goed gesprek gehad waarbij veel informatie is opgedaan.

Het tot nu toe gemaakte verslag van Mark Jan en ik samengebundeld tot één verslag om zo klaar te zijn voor het derde beoordelingsmoment.

Ook het voorblad en de gesprekken met deskundigen zijn inbegrepen Oriënterend informatie opgezocht en begonnen met de uitwerking van deelvraag 4.1. verschillende bronnen op het internet geraadpleegd.

Verder gewerkt aan de uitwerking van deelvraag 4.1 aan de hand van verschillende internetbronnen, hoofdzakelijk het NRC. Hard doorgewerkt aan het verslag betreffend deelvraag 4.1. Daarnaast overleg gehad met Mark Jan over de invulling van werkzaamheden de komende dagen.

De deelvragen 4.1 en 4.4 uitgewerkt aan de hand van internetbronnen en het interview met Nienke de Deugd.

Daarnaast het interview dat is afgenomen met Nienke de Deugd uitgewerkt.

Voorwoord geschreven en met Mark Jan stappen gezet in het bij elkaar brengen van werkstukonderdelen, waardoor één verslag ontstaat.

Een inleiding gemaakt en het verslag verder gestructureerd,

7

voeren.

Aan het oordeel van een deskundige op ons onderwerp is voldaan.

2

Tevreden met het tot nu toe verrichte werk.

2

1

4

Binnen een kort tijdsbestek moet het verslag in zijn geheel zijn afgerond. Hard werken de komende dagen!

3

3

De laatste loodjes moeten nog gelegd worden om het eindresultaat te kunnen presenteren.

4

45

Krim-crisis

15-22015

waarbij een inhoudsopgave tot stand is gekomen.

De conclusie geschreven en de allerlaatste puntjes op de i gezet, waarbij het verslag in zijn geheel in elkaar gezet is

4

Het profielwerkstuk is af!

Nienke de Deugd Er is contact gemaakt met Nienke de Deugd via e-mail. Onderstaand zijn de gesprekken die wij met Nienke de Deugd hebben uitgewisseld om tot een afspraak te komen voor een interview. Dit interview vindt u ook in de bijlage.

Geachte Mevrouw De Deugd, Ten eerste willen wij ons kort introduceren. Wij zijn twee scholieren uit de zesde klas van het Atheneum op de R.S.G. Simon Vestdijk te Harlingen. In het eindexamenjaar maken wij gezamenlijk het profielwerkstuk: een onderzoek (soort eindwerkstuk) naar een zelfgekozen onderwerp. Als onderwerp voor ons profielwerkstuk hebben wij gekozen voor de Krim-crisis.

De door ons gestelde hoofdvraag hierbij is: 'In hoeverre spelen politieke en economische belangen een rol voor de Russische Federatie bij de annexatie van de Krim in maart 2014?'.

Na enige tijd op internet gezocht te hebben naar geschikte contactpersonen, kwamen we via de site van de RUG op het idee om u te benaderen, mede gezien het feit dat u de nodige ervaringen heeft met Oekra誰ne en specifiek met de Krim. Aan de hand van ons profielwerkstuk hebben wij een aantal vragen aan u.

Hierbij moet u denken aan de volgende vragen: - Hoe kijkt u aan tegen de maandenlange protesten van betogers als gevolg van het niet ondertekenen van het associatieverdrag door Janoekovitsj, wat leidde tot grote onrust in Oekra誰ne?

46

Krim-crisis

- In hoeverre denkt u dat Oekra誰ne niet tot de Europese Unie behoort door Russische invloeden?

- Hoe denkt u dat op de Krim werd aangekeken tegen de machtswisseling in Kiev in februari 2014, met een interim-regering als gevolg?

- Denkt u dat het referendum, gehouden op de Krim medio maart, als rechtsgeldig kan worden verklaard?

- In hoeverre denkt u dat de over en weer gaande sancties tussen Europese landen en Rusland, als gevolg van de conflicten in Oekra誰ne, invloed hebben op de houding van Rusland tegenover Oekra誰ne en de Krim?

Aan de hand van deze vragen zouden wij erg graag een gesprek met u willen om uw visie en kennis over het genoemde conflict met ons te delen. Indien een gesprek niet tot de mogelijkheden behoord zouden uw schriftelijke antwoorden op bovenstaande vragen ons ook erg helpen met het vervolg van ons onderzoek.

Wij hopen op een positieve reactie.

Met vriendelijke groeten, Mark Jan Ykema en Wibo Ypma Date: Wed, 21 Jan 2015 12:06:24 +0100 Subject: Re: Profielwerkstuk de Krim From: n.de.deugd@rug.nl To: wiboypma@hotmail.com

Beste Mark Jan en Wibo, Vriendelijk dank voor jullie berichtje. Wat hebben jullie een interessant onderwerp gekozen! Ik ben graag bereid om jullie vragen te beantwoorden, dus laat maar weten wanneer het jullie zou schikken om naar Groningen te komen?

Hartelijke groet, Dr. Nienke de Deugd Senior Lecturer

University of Groningen Faculty of Arts International Relations & International Organization

Op 22 januari 2015 16:47 schreef wibo ypma < wiboypma@hotmail.com>: Hallo mevrouw De Deugd, Hartelijk dank voor uw spoedige en enthousiaste reactie. We hebben drie data waarop het ons goed zou uitkomen om langs te komen in Groningen: - Aankomende maandag 26 januari op de middag - Aankomende dinsdag 27 januari op de middag - Dinsdag 3 februari op de middag 47

Krim-crisis

Zou u ons kunnen laten weten welke van de bovenstaande data u het beste uitkomt en waar we precies moeten zijn op welk tijdstip?

Ook zouden we graag wat filmpjes en foto's willen maken van het gesprek, die wij later bij de presentatie van ons onderzoek eventueel kunnen gebruiken. Verleent u hier toestemming voor?

Vriendelijke groeten, Mark-Jan Ykema & Wibo Ypma

-------- Oorspronkelijk bericht -------Van: Nienke de Deugd Datum:23-01-2015 08:32 (GMT+01:00) Aan: wibo ypma Onderwerp: Re: Profielwerkstuk de Krim Beste Mark Jan en Wibo, Maandag 26 januari is wat mij betreft prima. Ik zou om drie uur kunnen afspreken, dan heb ik tot uiterlijk half vijf de tijd om jullie vragen te beantwoorden. Het is geen enkel probleem als jullie foto's of filmpjes willen maken.

Ik ben te vinden in het Harmoniecomplex, aan de Oude Kijk in 't Jatstraat 26 in Groningen. Mijn werkkamer is nr. 506, op de vijfde verdieping, in gang 15. Het gebouw is een beetje een doolhof, dus jullie mogen me ook gerust even bellen als jullie er bijna zijn: 050-3638531.

Hartelijke groet en tot maandag, Dr. Nienke de Deugd Senior Lecturer

University of Groningen Faculty of Arts International Relations & International Organization

Op 23 januari 2015 12:49 schreef wiboypma <wiboypma@hotmail.com>: Hallo mevrouw De Deugd, Aanstaande maandag om 3 uur komt ons goed uit. We schatten in dat we voor half 5 het interview afgerond hebben dus de door u gegeven tijd is uitstekend. Mochten we uw kamer niet kunnen vinden maandag, dan zullen we even contact met u opnemen.

Bij voorbaat dank en tot maandag.

Vriendelijke groeten, 48

Krim-crisis

Mark-Jan & Wibo uitstekend, tot maandag!

In het mailverkeer hierboven is een afspraak tot stand gekomen om een interview af te nemen. Onderstaand interview is afgenomen op maandag 26 januari 2015 met Nienke de Deugd, te Groningen. Zij is een Oekraïne deskundige en werkzaam als Senior Lecturer op de Rijksuniversiteit Groningen. Nienke de Deugd is meerdere malen in Oekraïne en op de Krim geweest.

1. Hoe kijkt u aan tegen de maandenlange protesten van betogers als gevolg van het niet ondertekenen van het associatieverdrag door Janoekovitsj, wat leidde tot grote onrust in Oekraïne? ‘Ik was eerlijk gezegd heel erg verbaasd, omdat Oekraïners politiek gezien heel erg passief zijn. Dat is een gevolg van het communistische verleden om je zo ver mogelijk van politiek af te houden. Sinds de oranjerevolutie is het nooit weer gebeurd dat Oekraïners zo actief waren op politiek gebied. Janoekovitsj is op het moment, dat hij de EU heeft gebeld dat hij niet zou gaan tekenen, van de passiviteit van zijn bevolking uitgegaan. De Oekraïense bevolking is gelijk de straat op gegaan. Later die week was de Top van de EU. Hier heeft Merkel nog op Janoekovitsj in gepraat, maar hij besloot dus om niet te tekenen.

De bevolking had in de week voor de top nog wel hoop dat Janoekovitsj zou gaan tekenen.

Dit gebeurde niet dus de bevolking bleef demonstreren. Deze werden vervolgens letterlijk de kop in geslagen. Via social media kon de hele wereld dit volgen. Het is ook nooit eerder gebeurd dat Oekraïense politie zo gewelddadig met de burgers omging.

Poetin investeerde vervolgens voor 15 miljard euro in Oekraïne. Janoekovitsj ging er dan ook wel vanuit dat de demonstranten nu wel huiswaarts zouden gaan, maar de demonstranten bleven woedend. Vooral door de gedachte van; ’Oké, Oekraïne is dus voor 15miljard euro te koop?’ Hierdoor gingen weer meer mensen de straat op. Het was totaal onverwacht, dat dit zo uit de hand zou lopen. Ik was dan ook verbijsterd dat er in februari 100 mensen in 3 dagen tijd neer geschoten werden Kiev. Ik ken Kiev, ik heb daar een aantal keer een paar weken gewoond. Maar het is natuurlijk ook niet normaal, dat je het leger het recht geeft om met scherp te schieten op je eigen bevolking. Maar daarna moest Janoekovitsj ook weg, dat deed hij gelukkig ook.’

2. In hoeverre denkt u dat Oekraïne niet tot de Europese Unie behoort als gevolg van Russische invloeden? ’De invloed is echt heel erg groot geweest. De geruchten gaan dat Poetin Janoekovitsj voor de top bij hem geroepen heeft en hem haarfijn heeft verteld; ’Als jij dat gaat doen, dan zal de gasprijs sterk stijgen. ‘ en vervolgens heeft Poetin in een uur tijd de hele Oekraïense economie afgebroken. Ik ben geneigd dat te geloven, omdat al sinds de zomer van 2013 Rusland bezig was met allerlei import verboden.

De Oekraïense economie is niet zo sterk en dus heel erg kwetsbaar voor slechts een paar import verboden al. Dus Poetin zette toen al druk op Oekraïne. Dus ja, dit is volledig onder Russische druk gebeurd. Janoekovitsj heeft nog geprobeerd om die Russische druk te gebruiken in Brussel. Dat hij is bezweken onder de druk van de

49

Krim-crisis

Russen. Maar als hij 20miljard van de EU zou krijgen dat hij dan toch voor de EU zou kiezen.’

3. Denkt u dat het besluit van Janoekovitsj om een wet aan te nemen, om zo de demonstranten de kop in te drukken, een verstandig besluit was?

‘Dat oude denken heeft een grote rol gespeeld hierin. Men kon niks meer doen in Oekraïne. 3 mensen bij elkaar werd al gezien als een openbare demonstratie. De bevolking was al woedend, maar dit maakte het alleen nog maar erger. Janoekovitsj ging ervan uit dat men op een gegeven moment wel zou stoppen met demonstreren.

Dit was echter niet het geval, de mensen gingen maar niet naar huis. Zelfs de kou in Kiev, want Kiev is in de winter gewoon heel erg koud, kon de demonstranten niet stoppen.’

4. Hoe stroef zijn de onderhandelingen tussen de demonstranten en de regering in Kiev volgens u verlopen, gedurende de eerste maanden van de Krim-crisis?

‘Midden februari, na die 3 dagen extreem geweld waarbij 100 mensen zijn omgekomen. Zijn er onderhandelaars gestuurd van Frankrijk, Duitsland en Polen. Zij hebben onderhandeld met Janoekovitsj en het belangrijkste waar daar uit is gekomen, is dat er vervroegde presidentsverkiezingen gehouden zouden worden. In plaats van januari 2015 werden de verkiezingen verplaats naar december 2014. Maar dit compromis is niet naar wens geweest van de bevolking.’

5. In hoeverre denkt u dat de woedende reactie van de demonstranten op het aannemen van deze wet invloed heeft gehad op het parlement om even later te stemmen voor het aftreden van Janoekovitsj?

‘Dit was heel pragmatisch, want toen het parlement daarvoor ging stemmen, was Janoekovitsj al weg. Hij was op vrijdagavond al gevlucht. Terwijl maandag pas werd besloten dat hij werd afgezet. Dit is niet helemaal volgens de wet gelopen, maar dat vond men op dat moment niet het belangrijkste. Een deel van Janoekovitsj zijn aanhangers is gevlucht. Maar ook een deel beweerde vanaf dit moment, dat ze Janoekovitsj altijd al een schurk hebben gevonden. Dit gebeurde echter onder de druk van de gebeurtenissen. Ook de mensen in de politiek waren erg verbaasd over de opstanden in Kiev.’

6. Hoe denkt u dat op de Krim werd aangekeken tegen de machtswisseling in Kiev in februari 2014, met een interim-regering als gevolg?

‘Ik denk dat de mensen op de Krim er wel bang voor zijn geweest. De Krim is de enige regio in Oekraïne waar merendeel van de bevolking etnisch Russisch is. Deze mensen zijn heel gevoelig geweest voor de Russische propaganda. Dat de Oekraïners fascisten zijn, dat de etnisch Russen straks geen Russisch meer mogen spreken en dat ze niet meer terug mogen naar Rusland. De dominantie van de Russische media is op de Krim enorm groot. Dus de Russen op de Krim zijn door deze propaganda oprecht heel erg bezorgd geweest over hun situatie. Maar niet zo erg als de Russen doen blijken.

50

Krim-crisis

Maar ja, dat de mensen zich zorgen maken is logisch. Door de schietpartijen in Kiev, het vluchten van Janoekovitsj, de interim regering en de economie die helemaal aan de grond zit. Het is niet zo dat de mensen zich met de dood bedreigd voelen, absoluut niet. Maar dat is wel wat je in de Russische propaganda te zien krijgt.

De etnisch Russen werden ook niet blij van de interim regering die in Kiev werd aangesteld. Ook dit was een gevolg van de propaganda. De etnische Russen willen in geen enkel geval méér aansluiting bij de EU. Dit komt in Rusland vooral en ik denk ook op de Krim door het nieuws. 80% van het nieuws komt vanuit Rusland en alles op de Russische televisie is anti-Europa. Als je nooit eens andere geluiden hoort dan weet je ook niet beter. De mensen worden gevormd door de propaganda.’

7. Denkt u dat het referendum, gehouden op de Krim medio maart, als rechtsgeldig kan worden verklaard?

Nee, absoluut niet. Om te beginnen was er een grote Russische troepenmacht, daarnaast is het onmogelijk als land een referendum in een ander land te organiseren. Dit referendum was puur voor de show, want Rusland had de Krim allang bezet. Er waren wel een paar internationale waarnemers, maar deze waren van partijen waarvan je denkt ‘mwah’. Ook was het mogelijk om meerdere keren stemmen, je hoefde ook niet eens op de Krim te wonen en daarnaast kwamen ze bij mensen aan de deur om ze te laten stemmen.

De uitslag was helemaal niet geloofwaardig en daarnaast was de opkomst ongeveer 85%, wat ook heel ongeloofwaardig is. Wel heeft het Russisch kiescomité 1 keer een uitslag online gezet voor zo’n 5 minuten, wat erg representatief leek. Met een opkomst van 30% en een minderheid die kiest voor een Russische Krim. Wat erg logisch lijkt, want etnische Russen willen wel graag Russisch spreken en eenvoudig naar Rusland kunnen reizen, maar echt bij Rusland horen willen ze ook niet. Dit zou namelijk betekenen, dat hun kinderen ook in het Russische leger moeten. Daarnaast zou alle transport vanuit Rusland via 1 zee straat moeten, wanneer de Krim bij Rusland zou horen. De mensen op de Krim zijn ook niet achterlijk. Zij weten ook dat ze een volledig geïsoleerd aanhangseltje worden. Alles moet via Rusland, dus het leven op de Krim wordt er een heel stuk moeilijker door. Er komen al geen toeristen meer op de Krim, heel veel mensen zijn werkloos.

De Krim trok voorheen wel veel toeristen, vooral cruiseschepen meerden aan in 1 van de badplaatsen. Er kwamen veel mensen uit buurlanden naar de Krim, maar ook veel Oekraïners hielden vakantie op de Krim. Mensen maakten zich dus ook echt wel zorgen toen er geen toeristen meer kwamen en de werkloosheid toenam.

8. In hoeverre spelen handelsvoordelen met de Eu een rol voor de houding van landen die in het verleden nauw betrokken waren met Rusland?

Die spelen een grote rol. Je moet het zo zien, de Europese Unie is toch wel een heel groot economisch machtsblok, dus veel landen zoeken aansluiting bij de EU. Alleen al om de economische voordelen. Tegelijkertijd is Rusland begonnen met een eigen economische integratieproject en Rusland zegt tegen betrokken landen; ’Het is het één of het ander, je kunt niet bij beide horen.’ Het was al vrij snel duidelijk dat Oekraïne bij dat Russische initiatief ging horen. Wit-Rusland wil graag bij de EU, 51

Krim-crisis

maar de EU wil Wit-Rusland er niet bij hebben. Dus Wit-Rusland heeft geen andere keus, dan te kiezen voor Rusland. Landen als Kazachstan bijvoorbeeld zitten heel erg in Russische invloedssferen. Het zijn dus vooral landen die geen perspectief hebben op EU-lidmaatschap. Arme landen dus. Rusland daarentegen staat met open armen om deze landen te ontvangen. Toch zoeken ze wel toenadering tot de EU, dat is meer om niet helemaal onder de Russische druk te verdwijnen. Deze landen zijn zo arm. Ze zullen geen producten produceren voor Europa, want niemand in Europa zal wat uit deze landen kopen. Dus ze moeten het wel hebben van Rusland. Maar als deze arme landen de kans krijgen om maar een beetje te profiteren van Brussel dan zullen ze dat niet laten.

Wat Rusland het liefste wil is de hele ‘bananenschil’ van Odesa, De Krim, Marioepol, Loehansk en Donetsk van Oekraïne overnemen. Oekraïne zou dan geen havens meer hebben in de Zwarte Zee. De Zwarte Zee wordt dan dus helemaal beheerst door Rusland. Maar als Rusland die schil heeft, dan heeft het daarnaast ook de mijnen, de staalindustrie en de wapenindustrie. Voor Poetin is dat een hele grote prijs. Niet alleen economisch maar ook strategisch is het heel gunstig. Poetin probeert beetje bij beetje wel deze gebieden te bemachtigen, maar hij kan ook niet in één keer een oorlog voeren. Daarnaast weet Poetin ook dat Amerika en andere grootmachten echt geen oorlog gaan voeren om Oekraïne.

9.

Denkt u dat de over en weer gaande sancties tussen Europese landen en Rusland invloed hebben op het handelen van Rusland met betrekking tot Oekraïne en de Krim?

‘Op de korte termijn zeker niet, op de lange termijn zeer waarschijnlijk wel. Poetin was bereid om vijftien miljard euro in Oekraïne te investeren. Dit heeft hij natuurlijk niet gedaan vanwege de machtsomwenteling in Kiev die plaatsvond. Daarmee heeft hij dus vijftien miljoen euro over om mee te ‘spelen’. De sancties raken Rusland weliswaar erg hard: er is weinig te koop in het land, er is sprake van een enorme kapitaalvlucht, banken gaan failliet en oligarchen verlaten het land. Rusland heeft echter met die vijftien miljard een behoorlijke buffer. Daarnaast is Oekraïne voor Rusland van vitaal belang doordat de Oekraïners door de Russen worden gezien als kleine ‘broeders’. Vele Russen snappen niet waarom Oekraïne een eigen land wilde zijn. De band tussen de Russen en Oekraïne is dus van oudsher waanzinnig sterk.

De Krim moet dan ook worden gezien als wat voor de Joden de tempelberg is. Met deze vergelijking in het achterhoofd, moet duidelijk zijn wat de Krim voor Rusland betekent. Het is een kwestie die diep gaat voor Rusland, op de Krim vooral als het gaat om taal en cultuur. Als de sancties echter te lang duren dan zal de Russische economie het op een gegeven moment niet meer volhouden en wordt het een ander verhaal.’

10. In hoeverre denkt u dat de sancties van Europa en de VS aan de ene kant, en Rusland aan de andere kant, economische schade heeft opgeleverd?

‘Rusland lijdt momenteel dagelijks onder de sancties. De olieprijs is enorm gedaald, met dank aan Saoedi-Arabië. Daarnaast daalt de Roebel, de Russische geldeenheid, met de dag. Het kost Rusland ontzettend veel geld, echt ontzettend veel. Voorlopig houdt Rusland heeft Rusland het er echter voor over en het zal uiteindelijk waarschijnlijk uitdraaien op een spelletje wie het langst volhoudt, de EU en de VS of Rusland. Poetin zal in ieder geval niet snel buigen voor het Westen zolang het

52

Krim-crisis

Westen niet militair durft in te grijpen en het slecht met de volgens Poetin ‘laffe’ sancties afdoet.’

11. Zijn er naaste belangen voor Rusland om de Krim te annexeren, naast het feit dat de Krim een gunstige ligging heeft en veel Russische bewoners telt?

‘Naast de Russische bewoners en de gunstige ligging speelt ook de haven in Sebastopol, waar een Russische militaire basis gevestigd is, een cruciale rol voor Rusland. De volledige controle krijgen over die haven is een belangrijke factor geweest. Daarnaast is de symboolwaarde erg belangrijk geweest en is het wellicht een eerste stap om meer Oekraïense grondgebied toe te eigenen aan Rusland, ook om wraak te nemen voor de nieuwe Europese koers dat de huidige regering in Kiev vaart.’

12. Zal Rusland er op zichzelf economisch profijt van hebben door de Krim te annexeren?

‘Nee, absoluut niet. Het kost Rusland alleen maar gigantisch veel geld. Ze hebben op de Krim nauwelijks infrastructuur. Alles moet via een veerpont aan land worden gebracht. De warme haven die ze met Sebastopol in handen hebben gekregen is wellicht militair van toegevoegde waarde, maar op economisch gebied zeer zeker niet.’

13. Waarom is de Krim-crisis niet uitgelopen op een groter militair conflict (oorlog) en is het na het referendum relatief rustig gebleven?

‘Eigenlijk heel simpel. Het Oekraïense leger is gewoon geen match voor het Russische leger. Poetin heeft met al het geld dat hij verdiend heeft met energie ontzettend veel geïnvesteerd in het Russische leger. Het Russische leger is groot, modern en heeft erg modern wapentuig. Dit heeft Oekraïne simpelweg allemaal niet.

Daarnaast is de Krim bergachtig, dat is al moeilijk voor oorlogvoering. Ten slotte wonen er veel etnische Russen, wat nooit echt helpt in zo’n oorlog.

14. Denkt u dat er een verband is tussen de crisis in Oekraïne en op de Krim met andere brandhaarden in de wereld (Midden Oosten)?

‘Ik denk in zoverre dat er een verband is dat Poetin wel heeft gedacht dat de wereld dusdanig druk is met Syrië, waardoor hijzelf wel iets meer ruimte krijgt. Niet alle ogen waren op dat moment op hem gericht. Ik denk dat hij daar wel enigszins gebruik van heeft gemaakt. Verder is er qua besluitvormingen en interventie denk ik nauwelijks sprake geweest van samenhang, interventie is er überhaupt niet geweest. De lage olieprijzen in Rusland hebben verder weinig te maken met andere conflicten. Het is zo dat Saoedi-Arabië graag het grote marktaandeel in de olie-industrie wil behouden en daarom bereid is lage prijzen te accepteren. Dit komt het Westen echter wel goed uit omdat Rusland hier enorm door geschaad wordt. Een gelukkig toeval.

53

Krim-crisis

Fleur de Weerd Met Fleur de Weerd is contact gezocht via Facebook, mede door het feit dat er geen emailadres beschikbaar was. Door onderstaande berichten hebben we uiteindelijk schriftelijk antwoorden gekregen op de door ons gestelde vragen.

Geachte mevrouw De Weerd, Ten eerste willen wij ons kort introduceren. Wij zijn twee scholieren uit de zesde klas van het Atheneum op de R.S.G. Simon Vestdijk te Harlingen. In het eindexamenjaar maken wij gezamenlijk het profielwerkstuk: een onderzoek (soort eindwerkstuk) naar een zelfgekozen onderwerp. Als onderwerp voor ons profielwerkstuk hebben wij gekozen voor de Krim-crisis. De door ons gestelde hoofdvraag hierbij is: 'In hoeverre spelen politieke en economische belangen een rol voor de Russische Federatie bij de annexatie van de Krim in maart 2014?'.

Via de site van de VPRO kwamen wij uw naam tegen en gezien het feit dat u de nodige ervaringen heeft op het gebied van journalistiek met zowel Oekra誰ne als Rusland, lijkt u ons iemand die een nuttige toevoeging kan leveren aan ons 54

Krim-crisis

onderzoek. Aan de hand van ons profielwerkstuk hebben wij een aantal vragen aan u.

Hierbij moet u denken aan de volgende vragen: - Hoe kijkt u aan tegen de maandenlange protesten van betogers als gevolg van het niet ondertekenen van het associatieverdrag door Janoekovitsj, wat leidde tot grote onrust in Oekra誰ne?

- In hoeverre denkt u dat Oekra誰ne niet tot de Europese Unie behoort door Russische invloeden?

- Hoe denkt u dat op de Krim werd aangekeken tegen de machtswisseling in Kiev in februari 2014, met een interim-regering als gevolg?

- Denkt u dat het referendum, gehouden op de Krim medio maart, als rechtsgeldig kan worden verklaard?

- In hoeverre denkt u dat de over en weer gaande sancties tussen Europese landen en Rusland, als gevolg van de conflicten in Oekra誰ne, invloed hebben op de houding van Rusland tegenover Oekra誰ne en de Krim?

Het zou ons erg helpen bij ons onderzoek als u, met uw visie en kennis op het genoemde conflict, een moment de tijd heeft om antwoord te geven op bovenstaande vragen.

Wij hopen op een positieve reactie.

Met vriendelijke groeten, Mark Jan Ykema en Wibo Ypma Was geschreven: 21 januari 13:01 Dag Wibo en Mark Jan, Bedankt voor jullie bericht en belangstelling. Ik zal jullie vragen graag beantwoorden, maar doe dat liever even per mail dan via dit priegelige schermpje. Naar welk emailadres kan ik mijn antwoorden sturen? En wat is jullie deadline?

Met vriendelijke groet, Fleur de Weerd Geschreven op: 21 januari 14:34 Goedemiddag Mevr. De Weerd Super bedankt voor de reactie! Uw antwoorden mogen gestuurd worden naar wiboypma@hotmail.com. Ons profielwerkstuk moet over iets meer dan een maand 55

Krim-crisis

afgerond zijn, als de antwoorden binnen een week tot twee weken binnen zijn zouden we dat zeer op prijs stellen.

Hartelijke groet, Mark Jan & Wibo Hallo mevrouw De Weerd, Hartelijk dank voor uw spoedige reactie en het zo snel beantwoorden van de vragen. De antwoorden zijn zeer nuttig, duidelijk en in de verwerking van ons verslag komen ze zeer goed van pas. Dank voor uw compliment over het niveau van de vragen! ;) Vriendelijke groeten, Mark-Jan & Wibo

Onderstaand interview is schriftelijk afgenomen met Fleur de Weerd (Trouw-journaliste en eerder woonachtig in Oekra誰ne):

Best Wibo en Mark Jan, Ten eerste complimenten voor de vragen, ik krijg wel vaker mail van scholieren maar die zijn meestal niet van dit niveau :) Hierbij mijn antwoorden: - Hoe kijkt u aan tegen de maandenlange protesten van betogers als gevolg van het niet ondertekenen van het associatieverdrag door Janoekovitsj, wat leidde tot grote onrust in Oekra誰ne?

Ik denk dat je die protesten op verschillende manieren kunt duiden. Ze begonnen als studentenprotesten, en hadden toen een 'pro-Europees' tintje. Maar toen de autoriteiten met geweld reageerden (in het najaar van 2013) en activisten lieten vastzetten en aftuigen, veranderden het karakter van de protesten. Meer mensen sloten zich aan vanuit allerlei windstreken en met verschillende achtergronden. Deze verschillende mensen hadden verschillende redenen om mee te doen. Ik geloof dat de gemene deler was dat ze zich verzetten tegen president Janoekovitsj die de afgelopen jaren zichzelf had verrijkt met het staatsbudget en zich steeds autoritairder ging gedragen, het was dus ook verzet tegen het geweld dat hij liet inzetten tegen vreedzame activisten.

56

Krim-crisis

Als je deze protesten vergelijkt met die oranjerevolutie van 2004 zie je dat tijdens Maidan de doelen van de activisten minder duidelijk waren. Destijds wilde men op het plein een nieuwe leider: Viktor Joesjenko. Dit keer ging het meer over het losmaken van een autoritair regime en nieuwe mogelijkheden voor het land, maar die mogelijkheden waren voor verschillende mensen anders.

Sommige mensen wilden enkel van Janoekovitsj af, anderen waren klaar met de corruptie en armoede en wilden het systeem veranderen zodat er niet weer zo'n leider op zou kunnen staan, anderen wilden dat het land loskrijgen van de Russische invloedssfeer en een toekomst bij de EU en ten slotte waren er mensen die niet wilden dat Oekraïne zou moeten kiezen tussen Rusland en Oekraïne, maar dat het land haar eigen koers zou kunnen bepalen.

Dat de revolutie zou ontaarden in het conflict dat volgde hadden de meeste activisten geloof ik niet verwacht. De meeste Oekraïners wilden geen oorlog, en als ze dit hadden geweten waren ze wellicht zelfs niet de straat op gegaan.

- In hoeverre denkt u dat Oekraïne niet tot de Europese Unie behoort door Russische invloeden?

Ik denk dat je dit niet zo zwart wit moet zien. Het is een politieke keuze wie waar bij hoort en wie toe- of loslaat. Als je naar de Oekraïners kijkt, lijken de meesten qua mentaliteit misschien meer op de Russen dan op ons Nederlanders. Maar vergeet niet dat toen de landen van het Warschaupact bij de EU kwamen, de inwoners van veel van die landen (en later ook Bulgarije en Roemenië) ook een 'Oostblokmentaliteit' hadden. Die landen werden er niet alleen bij gevraagd omdat ze nou zo 'Europees' waren of 'er nou eenmaal bij hoorden', de EU-uitbreiding richting het oosten was vooral een politieke keuze. De EU wilde zorgen dat deze landen democratisch zouden worden en niet zouden afglijden in dictaturen omdat zulke instabiele landen aan de grens ook de EU zelf in gevaar zou kunnen brengen. En de landen zelf wilden graag meedelen in de rijkdom.

Op dit moment valt Oekraïne in de Russische invloedssfeer omdat Rusland dit zo wil en het niet toelaat dat het land zich losweekt. Dit is echter niet de keuze van Oekraïne, anders was er natuurlijk geen conflict geweest.

Voor de EU geldt: Oekraïne zou een EU-land kunnen worden als de EU en Oekraïne dit beide willen. Ik geloof dat veel EU-diplomaten willen dat het land meer in de invloedssfeer van de EU komt te liggen, maar het probleem is dat de achterban van de politici - burgers in EU-lidstaten- er niets voor voelen zo'n groot armoedig land op te nemen. Dit zou te veel geld kosten, is vaak het argument en dat hebben wij Europeanen niet over voor een land dat we zo slecht kennen. Bovendien zijn 'we' bang dat we hiermee Rusland tegen de schenen trappen en een oorlog riskeren.

- Hoe denkt u dat op de Krim werd aangekeken tegen de machtswisseling in Kiev in februari 2014, met een interim-regering als gevolg?

Ik ben in de afgelopen jaren een paar keer op de Krim geweest en was er ook in februari om verslag te doen voor de krant. Op het schiereiland merkte je dat mensen over het algemeen sceptisch aankeken tegen de machtswisseling.

Dit heeft verschillende oorzaken. Ten eerst de samenstelling van de bevolking: er wonen op de Krim relatief veel mensen die een goed band hebben met Rusland, terugverlangen naar de Sovjettijd of zichzelf als etnische Russen beschouwen.

Omdat de Krim toeristisch is hebben deze mensen een positief beeld van Rusland, 57

Krim-crisis

er komen veel rijke toeristen en pensionado's naar de Krim, dus denken veel Krimbewoners dat het leven in Rusland beter is dan in Oekraïne.

Daarnaast - en de invloed hiervan valt niet te onderschatten - ging Rusland in die tijd een met propaganda-offensief van start waarin de nieuwe regering werd afgeschilderd als fascistisch. Er werd gezegd dat de tijdelijke regering Russischtaligen zou discrimineren. Het was een boodschap die perfect aansloot bij de angsten van veel Krimbewoners en dus werden mensen nog banger voor de interim-regering dan ze uit zichzelf al waren.

Er was dus scepsis en angst, maar hoe groot dit was is moeilijk te meten. Op straat liepen in die dagen vooral de uiterst pro-Russische types, maar toen ik in een winkelcentrum wat mensen ging ondervragen merkte ik dat 'normale mensen' niet zo'n heftige pro-Russische mening hadden en liever door zouden gaan zoals het was. Hoe precies de verhoudingen waren, valt lastig te zeggen, ik heb geen groot bevolkingsonderzoek gedaan.

- Denkt u dat het referendum, gehouden op de Krim medio maart, als rechtsgeldig kan worden verklaard?

Absoluut niet. Een rechtsgeldig referendum organiseren duurt maanden, deze werd in enkele weken uit de grond gestampt. Er was geen vrije campagne, slechts een klein deel van de Krim-bewoners kon stemmen en heeft gestemd. Daarnaast waren de vragen die werden gesteld misleidend.

Ik denk dat je wat er in het voorjaar in de Krim gebeurde met recht een annexatie kunt noemen. Poetin heeft toegegeven dat Russische soldaten aanwezig waren en hebben geholpen bij het inlijven van het schiereiland bij Rusland en het referendum was een farce.

Dit betekent echter niet dat ik zeg dat de uitslag van niet representatief was. Als je me vraagt wat de uitslag zou zijn geweest als er een 'echt' referendum zou zijn georganiseerd, zou ik je het antwoord schuldig moeten blijven. Ik denk dat het erom had gespannen als je had gevraagd of mensen een toekomst voor de Krim zagen bij Rusland of Oekraïne. Ik denk dat het in grote mate af zou hangen van wanneer je zo'n referendum had gehouden en hoe.

- In hoeverre denkt u dat de over en weer gaande sancties tussen Europese landen en Rusland, als gevolg van de conflicten in Oekraïne, invloed hebben op de houding van Rusland tegenover Oekraïne en de Krim?

Uhm, deze vraag begrijp ik niet helemaal. Ik denk dat Rusland wel verwachtte dat er een reactie zou komen uit Europa en daar niet echt van geschrokken is. De annexatie van de Krim is een zeer goede zet geweest als je kijkt naar Poetins populariteit. De sancties zijn natuurlijk slecht voor de economie en zouden op de lange termijn verzet kunnen opleveren bij voornamelijk de rijkere elites in de grote steden, maar vooralsnog is Poetins ster nog steeds rijzende en dat heeft hij o.a. te danken aan het conflict in Oekraïne. Vergeet niet dat veel Russen het uiteenvallen van de Sovjet-Unie hebben gevoeld als het verliezen van de derde Wereldoorlog en heel blij zijn dat Poetin hun land weer op de kaart heeft gezet en Oekraïne een lesje heeft geleerd. Ik denk dus niet dat Poetin nu spijt heeft van zijn acties, in tegendeel.

58

Krim-crisis

Ik hoop dat jullie er iets aan hebben. Succes met jullie werkstuk en als je jullie verder nog vragen hebben, hoor ik het wel!

Met vriendelijke groet, Fleur de Weerd

Hubert Smeets Ook met Hubert Smeets hebben wij geprobeerd contact te zoeken. Via Facebook, een e-mailadres was niet bekend, hebben wij contact gezocht en gekregen. Meneer Monasch gaf echter aan druk te zijn en verwees ons door naar zijn e-mailadres, waar wij na het sturen van een e-mail niks meer van gehoord hebben.

Geachte heer Smeets, Ten eerste willen wij ons kort introduceren. Wij zijn twee scholieren uit de zesde klas van het Atheneum op de R.S.G. Simon Vestdijk te Harlingen. In het eindexamenjaar maken wij gezamenlijk het profielwerkstuk: een onderzoek (soort eindwerkstuk) naar een zelfgekozen onderwerp. Als onderwerp voor ons profielwerkstuk hebben wij gekozen voor de Krim-crisis. De door ons gestelde hoofdvraag hierbij is: 'In hoeverre spelen politieke en economische belangen een rol voor de Russische Federatie bij de annexatie van de Krim in maart 2014?'.

Onze begeleidster, Ellen Rombout (docente Geschiedenis), kwam met het idee om u te benaderen, mede gezien het feit dat u als Ruslanddeskundige de nodige ervaringen heeft met zowel Rusland als Oekra誰ne. Aan de hand van ons profielwerkstuk hebben wij een aantal vragen aan u. Uw visie en kennis op het conflict dat wij onderzoeken zou ons heel erg kunnen helpen.

- Hoe kijkt u aan tegen de maandenlange protesten van betogers als gevolg van het niet ondertekenen van het associatieverdrag door Janoekovitsj, wat leidde tot grote onrust in Oekra誰ne?

- In hoeverre denkt u dat Oekra誰ne niet tot de Europese Unie behoort door Russische invloeden?

- Hoe denkt u dat op de Krim werd aangekeken tegen de machtswisseling in Kiev in februari 2014, met een interim-regering als gevolg?

- Denkt u dat het referendum, gehouden op de Krim medio maart, als rechtsgeldig kan worden verklaard?

- In hoeverre denkt u dat de over en weer gaande sancties tussen Europese landen 59

Krim-crisis

en Rusland, als gevolg van de conflicten in Oekraïne, invloed hebben op de houding van Rusland tegenover Oekraïne en de Krim?

Wij hopen dat u een moment de tijd heeft om met uw kennis ons verder te kunnen helpen in ons onderzoek.

Met vriendelijke groeten, Mark Jan Ykema en Wibo Ypma 8 januari 9:16 Hubert Smeets: Op dit moment ben ik een beetje druk. Maar voor soepeler communicatie hierbij alvast mijn mailadres: h.smeets@nrc.nl.

Russische boycot van Europese voedingsproducten Dit is de lijst met producten die Rusland een jaar lang niet meer importeert uit de Europese Unie, de Verenigde Staten, Canada, Australië en Noorwegen.

- Rundvlees (vers, gekoeld of bevroren) - Varkensvlees (vers, gekoeld of bevroren) - Vlees en eetbaar slachtafval van pluimvee (vers, gekoeld of bevroren) - Gezouten, gedroogd of gepekeld vlees - Levende vis - Vis (vers, gekoeld of bevroren) - Visfilets en ander visvlees (ook fijngemalen) (vers, gekoeld of bevroren) - Gezouten, gedroogde of gepekelde vis - Gerookte vis - Vismeel, -poeder en -korrels geschikt voor menselijke consumptie - Schaaldieren (gepeld en ongepeld) (levend, vers, gekoeld, bevroren, gedroogd, gezouten of gepekeld) - Gerookte schaaldieren (gepeld of ongepeld) - Schaaldieren die ongepeld zijn gestoomd of in water gekookt zijn (ook als ze gekoeld, bevroren, gedroogd, gezouten of gepekeld zijn) - Meel, poeder en korrels van schaaldieren, geschikt voor menselijke consumptie - Weekdieren (ongepeld of gepeld) (levend, vers, gekoeld, bevroren, gedroogd, gezouten of gepekeld) - Gerookte weekdieren - Meel, poeder en korrels van weekdieren, geschikt voor menselijke consumptie - Ongewervelde waterdieren, andere schaaldieren en weekdieren (levend, vers, gekoeld, bevroren, gedroogd, gezouten of gepekeld) - Melk en room (zonder toegevoegde suiker of andere zoetstoffen) - Melk en room (met toegevoegde suiker of andere zoetstoffen)

60

Krim-crisis

- Karnemelk, gestremde melk en room, yoghurt, kefir en andere gegiste of aangezuurde melk en room (ingedikt of niet ingedikt, met of zonder toegevoegde suiker of zoetstoffen, gearomatiseerd of niet, met of zonder toevoeging van fruit, noten of cacao) - Melkwei (al dan niet gecondenseerd, met of zonder toegevoegde suiker of zoetstoffen) - Melkproducten van natuurlijke bestandsdelen van melk (met of zonder toegevoegde suiker of zoetstoffen) die elders niet zijn genoemd of onderverdeeld - Boter, andere vetten en oliën gemaakt van melk, smeerzuivelproducten - Kaas en wrongel - Aardappelen (vers of gekoeld) - Tomaten (vers of gekoeld) - Uien, sjalotten, knoflook, prei en andere eetbare groenten (vers of gekoeld) - Kool, bloemkool, spruitjes, koolraap, boerenkool en andere eetbare kolen (vers of gekoeld) - Sla en witlof (vers of gekoeld) - Wortels, rapen, bieten, schorseneren, knolselderij, radijs en andere eetbare wortels en knollen (vers of gekoeld) - Augurken en komkommers (vers of gekoeld) - Peulgroenten (gepeld of ongepeld, vers of gekoeld) - Andere groenten (vers of gekoeld) - Ongekookte groenten, gekookte groenten en gestoomde groenten (bevroren) - Houdbare groenten (bijvoorbeeld met toegevoegde zwaveldioxide, zout, zwavel of andere stoffen) niet geschikt voor directe consumptie - Gedroogde groenten (heel, gesneden of in poedervorm) die niet verder zijn bereid - Gedroogde zaden van peulgroenten (schoongemaakt of onbehandeld, gehakt of gepeld) - Maniokwortel, pijlwortel, salepwortel, aardpeer, artisjokken, zoete aardappels en dergelijke wortels en knollen met veel zetmeel of inuline (vers, gekoeld, bevroren of gedroogd) ook indien in stukken of korrels - Kokosnoten, paranoten en cashewnoten (vers of gedroogd, gepeld of niet gepeld) - Andere noten (vers of gedroogd, gepeld of ongepeld) - Bananen en bakbananen (vers of gedroogd) - Dadels, vijgen, ananassen, avocado's, guaves, mango's en mangistans (vers of gedroogd) - Citrusvruchten (vers of gedroogd) - Druiven (vers of gedroogd) - Meloenen (inclusief watermeloenen) en papaja's (vers) - Appels, peren en kweeperen (vers) - Abrikozen, kersen, perziken (inclusief nectarines), pruimen en sleepruimen (vers) - Andere verse vruchten - Vruchten en noten (ook gestoomde en gekookte) (bevroren, met of zonder suiker of andere zoetstoffen) - Andere vruchten, mengsels van noten of gedroogde vruchten - Worst van vlees (alle soorten) - Bereide producten, waaronder kaas en wrongel van plantaardige vetten - Moutextract (waarvan 90 procent of meer gedroogd) - Meel voor menselijke consumptie (specifieke percentages ingrediënten) - Voedingsmiddelen (melkproducten van plantaardige vetten) (specifieke percentages van de ingrediënten) - Kaasfondue91

91 http://www.nu.nl/nuzakelijk-overig/3846906/lijst-van-producten-rusland-boycot.html 61

Krim-crisis