Zestig vragen van christenen over opvattingen, gebruiken & tradities binnen het Jodendom
Michael L. Brown
Copyright © 2007, 2011 by Michael L. Brown Originally published in English under the title 60 Questions Christians Ask About Jewish Beliefs and Practices by Chosen, a division of Baker Publishing Group, Grand Rapids, Michigan, 49516, U.S.A. All rights reserved. Nederlandse uitgave © 2014 Uitgeverij Het Zoeklicht Postbus 99, 3940 AB Doorn Vertaling: Joeky Janusch Boekverzorging: Ruben Hadders Eerste druk, november 2014 Tweede druk, maart 2015 NUR 716 ISBN 978-90-64512-02-5 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor recensies mogen korte bloemlezingen worden gebruikt. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior written permission of the publisher. The only exception is brief quotations in printed reviews.
Inhoudsopgave Deel 1: Jodendom en Joodse gebruiken 1. Zijn er stromingen in het Jodendom? 15 2. Wat is chassidisch Jodendom? 27 3. Wat is de mondelinge wet? 33 4. Wat is de Tenach? 37 5. Wat wordt er precies bedoeld met de term Thora? 42 6. Wat is de Masoretische tekst? 46 7. Wat zijn de heilige boeken van het Jodendom? 49 8. Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen het Jodendom en het christendom? 53 9. Hoe denken Joden over Jezus? 58 10. Verwacht het Joodse volk een Messias van vlees en bloed? 61 11. Duiden Joden God aan met de naam Jehovah? 65 12. Wat wordt er bedoeld met de term koosjer? 69 13. Waarom hebben traditionele Joden apart keukengerei voor vleesproducten en melkproducten? 72 14. Waarom steken traditionele Joden kaarsen aan bij het begin van de sabbat? 77 15. Waarom rijden traditionele Joden geen auto op de sabbat? 85 16. Waarom dragen traditionele Joodse mannen een keppeltje (jarmoelke of in het Hebreeuws kippa)? 87 17. Waarom dragen traditionele Joodse vrouwen een pruik (of hebben zelfs hun hoofdhaar afgeschoren)? 90 18. Waarom hebben sommige Joodse mannen lange zijlokken? 93 19. Waarom dragen sommige Joodse mannen witte gedenkkwasten, die onder hun overhemd uit komen? 95 20. Waarom bidden traditionele Joodse mannen met een zwart doosje - die in het Nederlands gebedsriemen of in het Hebreeuws tefillien genoemd worden - op hun hoofd en arm? 98 21. Wat zijn de kokertjes (mezoeza, enkv.) aan de deurposten van de huizen van orthodoxe Joden? 101
5
22. Waarom dragen sommige godsdienstige Joodse mannen een lange zwarte jas? 103 23. Waarom claimen traditionele Joden dat de Joodse afstamming matrilineair (d.w.z. via de moeder) gaat in plaats van patrilineair (d.w.z. via de vader)? 105 24. Zijn er werkelijk 613 geboden in de Thora? 108 25. Wat zijn de zeven wetten van Noach? 113
Deel 2: Het Joodse volk en de Joodse geschiedenis 26. Wat is de oorsprong van de term Jood en kunnen Joden tegenwoordig werkelijk hun afkomst terugvoeren tot het Joodse volk van de Bijbel? 121 27. Wat zijn de tien verloren stammen van Israël? 124 28. Zijn de Samaritanen werkelijk Joden? 129 29. Wie zijn de Karaïeten? 132 30. Waarom zijn de Joden door de eeuwen heen zo gehaat en vervolgd? 137 31. Willen de huidige Joden de tempel herbouwen? 144 32. Is er gedurende de laatste tweeduizend jaar altijd een aanwezigheid van Joden in het land Israël geweest? 147 33. Zouden alle Joden terug moeten keren naar Israël? 149 34. Zijn de Palestijnen afstammelingen van de oude Kanaänieten? 152 35. Is de vijgenboom in de Bijbel een profetisch symbool voor Israël? 157
Deel 3: Rabbi Jesjoea en de Joodse achtergrond van het Nieuwe Testament 36. Was Jezus werkelijk een rabbi? 165 37. Volgde Jezus de mondelinge wet? 167 38. Wat is de oorspronkelijke Hebreeuwse naam voor Jezus? En is het waar dat de naam Jezus (Grieks Iēsous) in werkelijkheid een heidense verbastering is van de naam Zeus? 171 39. Welke taal spraken Jezus en de apostelen? 177 40. Was het Nieuwe Testament oorspronkelijk in het Hebreeuws geschreven? 181
6
41. Was het Nieuwe Testament oorspronkelijk geschreven in het Aramees? 187 42. Wat zijn een paar voorbeelden ter onderbouwing van de Joodse achtergrond van het Nieuwe Testament? 192 43. Wat betekent het ‘in ere herstellen van de Joodse wortels’ van het christelijke geloof? 199 44. Was Paulus werkelijk een goed opgeleide Jood die de Hebreeuwse taal goed beheerste? 203 45. Hebben de Joden werkelijk Jezus gedood? 208
Deel 4: Hedendaagse christenen, de wet van Mozes en de staat Israël 46. Schafte Jezus de Wet af? 217 47. Schafte Paulus de Wet af? 224 48. Zouden christenen zich moeten houden aan de Wet? 229 49. Zouden christenen de sabbat op zaterdag moeten houden? 235 50. Zouden christenen zich moeten houden aan de spijswetten? 240 51. Zouden christenen de Bijbelse Joodse feestdagen moeten vieren? 243 52. Wat is het verschil tussen Pascha/Pesach en Pasen? 246 53. Zijn christenen uit de heidenen ‘geestelijke Joden’? 249 54. Wat is de ‘Twee huizenleer’? 254 55. Wat is het verschil tussen een Messiasbelijdende/Messiaanse* Jood en een Hebreeuwse christen? 260 56. Zijn Messiasbelijdende leiders werkelijk rabbijnen? 263 57. Is het goed voor christenen een dienst in een Joodse synagoge bij te wonen? 269 58. Zouden christenen onvoorwaardelijk de staat Israël moeten steunen? 272 59. Wat bedoelde Paulus toen hij zei dat ‘heel Israël gered zal worden’? 282 60. Heeft God een speciale weg voor de Joden om gered te worden zonder in Jezus te geloven? 287 Noten 293 Register 321
7
*Toevoeging bij de Nederlandse vertaling: Overal waar ‘Messiasbelijdende Joden’ staat, kan ook ‘Hebreeuwse christenen’ gelezen worden. Dit is de oudste in Nederland voorkomende term voor Joodse gelovigen in de Messias Jesjoea. Hadderech (de oudste vereniging van Joodse gelovigen, www.hadderech.nl), spreekt over ‘Jesjoea Hammasjiach Belijdende Joden’. De aanduiding ‘Messiaanse’ duidt meer op Amerikaanse en andere Joodse gelovigen in Jezus wereldwijd dan Nederlandse. De aanduiding ‘Messiaanse Jood, gemeente enz.’ raakt in Nederland echter steeds meer in gebruik.
8
Voorwoord Al heel wat jaren word ik als Joodse gelovige in Jezus met een academische achtergrond in Hebreeuws en Joodse studies, regelmatig door christenen benaderd met allerlei ‘Joodse’ vragen. Sinds we de website van over bediening hebben vernieuwd (www.askdrbrown.org) en we ook een website hebben gelanceerd die zich richt op evangelisatie onder Joden (www.realmessiah.org) is de hoeveelheid vragen opvallend toegenomen. Sommigen vroegen: ‘Moeten christenen de sabbat houden?’ Anderen wilden weten: ‘Werd het Nieuwe Testament oorspronkelijk in het Hebreeuws geschreven?’ Weer anderen vroegen of ik de achtergrond en de betekenis van een bepaald traditioneel Joods gebruik kon uitleggen, terwijl anderen zich hardop verbaasden over de laatste ‘Joodse’ bevlieging in de Gemeente van vandaag. Terwijl het aantal vragen groeide, nam de beschikbare tijd om deze te beantwoorden helaas niet toe. Gaande weg ontstond daarom het idee om de vragen in een boek te beantwoorden. Ik heb daarbij geanticipeerd op de onvermijdelijkheid van andere vragen, waardoor ik hopelijk in de toekomst zou kunnen zeggen: ‘Die heb ik al in mijn boek beantwoord.’ Ik heb al meer dan 1500 bladzijden gewijd aan beantwoording van Joodse bezwaren tegen Jezus (uitgegeven door de Amerikaanse uitgever Baker in de uit vier delen bestaande reeks Answering Jewish Objections to Jesus). De vragen die ik hier behandel, zijn hoofdzakelijk christelijke vragen met betrekking tot het Jodendom. De overlap tussen deze studies is dus heel gering. De meeste vragen die hier behandeld worden, komen daarom helemaal niet in mijn apologetische reeks aan de orde.. Er is echter nog een motivatie om dit boek te schrijven, en dat is mijn zorg over het steeds groeiende aantal onbijbelse en soms zelfs bizzare leringen die bij de zelfkant van de ‘Joodse wortels’ beweging vandaan komen. Zoals de lezers van dit boek tegelijk zullen herkennen, ben ik heel uitgesproken over het feit dat de Gemeente haar afgebroken en vaak vergeten Joodse wortels moet terugkrijgen. Maar ik ben zelfs nog meer uitgesproken over het feit dat alle gelovigen, Joodse en uit de heidenen, een levensstijl moeten handha-
9
60 vragen van christenen over opvattingen, gebruiken & tradities binnen het Jodendom
ven die gericht is op Jezus, een die vrij is van de vele onbelangrijke en (zoals gezegd) soms ‘ketterse meningen’ die door deze marginale groepen worden verkondigd. Dit boek beoogt dus zowel informatief als praktisch te zijn. Met betrekking tot de dogmatische en praktische kwesties die besproken worden, heb ik mijn best gedaan om meer dan 35 jaar nauwkeurige Bijbelstudie in dit boek samen te vatten. Tot slot heb ik nog een opmerking van persoonlijke aard (daarvoor dient een voorwoord): ik beken dat ik me in eerste instantie vergist heb in de hoeveelheid werk die het schrijven van dit boek met zich mee zou brengen. Ik dacht dat het een ‘fun’ project zou zijn waar niet veel onderzoek voor nodig was, maar ik heb het onderschat. Want toen ik eenmaal begon te schrijven, werd ik voortdurend opgejut door mijn leergierige kant, die me eraan herinnerde dat hier enige documentatie nodig was en daar een eindnoot… Het eindresultaat is dus een niet-technisch boek geschreven voor een algemeen publiek, maar met bijna driehonderd eindnoten; een boek dat vele jaren studie en reflectie samenvat. Het is mijn gebed dat het boek voor de lezers zowel aantrekkelijk als opbouwend zal zijn. Mijn dank gaat uit naar Jane Campbell en het uitstekende redactieteam bij Chosen Books, samen met Timothy Beals, die ook enorm hielp bij de eindredactie van de stof. Moge Jesjoea-Jezus, de Messias van Israël en de Redder van de wereld, vandaag in hoge mate verheven worden op aarde! Michael L. Brown April 2007
10
Deel 1: Jodendom en Joodse gebruiken
deel 1 Jodendom en Joodse gebruiken
11
12
Deel 1 Jodendom en Joodse gebruiken 1. Zijn er stromingen in het Jodendom? 2. Wat is chassidisch Jodendom? 3. Wat is de mondelinge wet? 4. Wat is de Tenach? 5. Wat wordt er precies bedoeld met de term Thora? 6. Wat is de Masoretische tekst? 7. Wat zijn de heilige boeken van het Jodendom? 8. Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen het Jodendom en het christendom? 9. Hoe denken Joden over Jezus? 10. Verwacht het Joodse volk een Messias van vlees en bloed? 11. Duiden Joden God aan met de naam Jehovah? 12. Wat wordt er bedoeld met de term koosjer? 13. Waarom hebben traditionele Joden apart keukengerei voor vleesproducten en melkproducten? 14. Waarom steken traditionele Joden kaarsen aan bij het begin van de sabbat? 15. Waarom rijden traditionele Joden geen auto op de sabbat?
13
16. Waarom dragen traditionele Joodse mannen een keppeltje (jarmoelke of in het Hebreeuws kippa)? 17. Waarom dragen traditionele Joodse vrouwen een pruik (of hebben zelfs hun hoofdhaar afgeschoren)? 18. Waarom hebben sommige Joodse mannen lange zijlokken? 19. Waarom dragen sommige Joodse mannen witte gedenkkwasten, die onder hun overhemd uit komen? 20. Waarom bidden traditionele Joodse mannen met een zwart doosje - die in het Nederlands gebedsriemen of in het Hebreeuws tefillien genoemd worden - op hun hoofd en arm? 21. Wat zijn de kokertjes (mezoeza, enkv.) aan de deurposten van de huizen van orthodoxe Joden? 22. Waarom dragen sommige godsdienstige Joodse mannen een lange zwarte jas? 23. Waarom claimen traditionele Joden dat de Joodse afstamming matrilineair (d.w.z. via de moeder) gaat in plaats van patrilineair (d.w.z. via de vader)? 24. Zijn er werkelijk 613 geboden in de Thora? 25. Wat zijn de zeven wetten van Noach?
14
1. Zijn er stromingen in het Jodendom? Er bestaan stromingen in het Jodendom, maar niet op dezelfde manier zoals in het christendom. Men onderscheidt drie hoofdstromingen in het Jodendom: het Reformjodendom, het conservatieve en het orthodoxe Jodendom. Hierbij is het Reformjodendom de meest vrijzinnige en het orthodoxe de meest traditionele stroming. Deze stromingen kunnen weer onderverdeeld worden in reconstructionistisch Jodendom, dat progressiever is dan het Reformjodendom, en ultraorthodox Jodendom (waaronder het chassidische Jodendom) dat de rechtervleugel vormt van het orthodoxe Jodendom. Laten we, voordat we de geloofsovertuiging en de gebruiken van de drie hoofdtakken van het Jodendom gaan vergelijken, een moment nemen om terug te blikken op de historische ontwikkeling van het orthodoxe, conservatieve en Reformjodendom. Elk van deze drie takken beweert trouw te zijn aan de geest van de oude rabbijnen (net zoals de talrijke christelijke groeperingen beweren trouw te zijn aan de geest van Jezus en de apostelen). Toch ontstond, vanuit historisch standpunt gezien, ruwweg tweehonderd jaar geleden het Reformjodendom – dit wordt soms ook wel liberaal of progressief Jodendom genoemd – als een onderscheiden, ietwat humanistische reactie op het orthodoxe Jodendom. Het conservatieve Jodendom ontwikkelde zich ongeveer honderd jaar geleden uit het orthodoxe Jodendom, maar staat in schril contrast met het Reformjodendom. Hieronder volgt een korte beschrijving van de geschiedenis van deze drie bewegingen. Het Reformjodendom ontstond aan het begin van de negentiende eeuw in Duitsland toen de Joden zich losmaakten van de traditionele gewoonten, in de overtuiging dat deze nu verouderd en irrelevant waren. In The Oxford Dictionary of the Jewish Religion staat: ‘De geschiedkundige oorsprong van het Reformjodendom werd minder aangezet door theologische of ideologische opvattingen dan door een verlangen naar een aantrekkelijker vorm van eredienst die die Joden zou aanspreken die het Jodendom volledig de rug dreig-
15
60 vragen van christenen over opvattingen, gebruiken & tradities binnen het Jodendom
den toe te keren.’1 Volgens de vroege leiders van het Reformjodendom moest het Jodendom zichzelf relevant maken door een verlicht volk in een verlicht tijdperk te worden. Er moest een nieuwe invulling gegeven worden aan het Jodendom – een invulling die talloze veranderingen met zich meebracht; anders liep men de kans dat hun volk zich volkomen zou assimileren. Deze veranderingen hielden bijvoorbeeld in dat synagogen nu tempels genoemd werden; gebedenboeken waren nu in de landstaal en niet alleen in het Hebreeuws; preken werden in het Duits gehouden; en bij de eredienst werd gebruik gemaakt van muzikale begeleiding (met name orgel). Al deze veranderingen vormden radicale afwijkingen van de tradities – overleveringen die als heilig en onschendbaar beschouwd werden door de godsdienstige Joodse gemeenschap. Men was dan ook sterk tegen zulke vernieuwingen gekant. Het was dan ook niet verrassend dat er binnen een tamelijk kort tijdsbestek diepere theologische en ideologische verschillen ontstonden. Reformjoden begonnen onderscheid te maken tussen wat volgens hen de eeuwige, echt geïnspireerde aspecten van de Bijbel en de rabbijnse overleveringen waren. Zoals het ethische onderwijs van de profeten en het belang van de Joodse kalender. Die wetten en gebruiken die zij beschouwden als ‘producten van een bepaalde tijd’2 – en daarom achterhaald, ouderwets en mogelijk gênant waren. Zoals de Bijbelse reinigingswetten, het dragen van hoofdbedekking en de volkomen onderwerping aan rabbijns gezag. In overeenstemming hiermee werd uiteindelijk het reform motto, in de termen van de Bijbelse geboden: ‘leiding, geen macht’. Dit motto weerspiegelde het liberale standpunt dat Bijbelse en rabbijnse wetten beoordeeld moeten worden aan de hand van menselijk oordeel en hedendaagse studiemethoden (zoals het kritisch lezen van heilige teksten). En terwijl het traditionele Jodendom vaak het beste functioneerde wanneer het losstond van de hedendaagse cultuur, probeerde het Reformjodendom in te spelen op en zelfs te leren van die hedendaagse cultuur.. De Joden kwamen nu uit het getto en zij moesten in de pas lopen met de geest van de tijd. Zelfs het idee dat ze het uitverkoren volk waren met als thuisland Israël, werd eigenlijk door velen als aanstootgevend beschouwd aangezien het hen niet alleen superieur maakte ten opzichte van de volken – in tegenstelling tot het naar de volken gezonden worden met een missie – maar hen tevens vreemdelingen maakte in hun eigen land. Een oprichtingsdocument van het
16
Deel 1: Jodendom en Joodse gebruiken
Reformjodendom, het Pittsburgh Platform van 1885, verklaarde dan ook dat het de opdracht van het Jodendom was om ‘de problemen die zich voordoen in (…) de huidige maatschappijstructuur op basis van rechtvaardigheid en gerechtigheid op te lossen.’3 De leiders van het Reformjodendom leerden dat het Joodse volk als permanente burgers in hun land moesten wonen in plaats van als vreemdelingen die verlangden naar het land van hun voorvaderen; in dit proces moesten ze veel van die rituele elementen die hen buitensloten van anderen, opgeven. 4 Kortweg: dit was ‘een godsdienstige beweging die het afzwakken van de orthodoxe traditie verdedigde door zich te conformeren aan de eisen van het moderne leven en denken.5 Sommige liberale gemeenten gingen zelfs zo ver dat men op zondag diensten ging houden in plaats van op zaterdag! Dit alles werd beantwoord met absolute minachting door de traditionele Joodse leiders, die niet alleen tegen deze vernieuwingen waren, maar ook probeerden de opening van liberale gebedshuizen te verbieden. Het moet niet moeilijk voor te stellen zijn hoe de traditionele Joodse gemeenschap reageerde op het nieuws dat er in 1883, bij een diner ter gelegenheid van de diploma-uitreiking van de eerste Reform rabbijnenschool in Amerika, garnalen werden opgediend – iets wat uitdrukkelijk verboden is door de Joodse spijswetten (zie #12).6 Dit was allerverschrikkelijkst. Het is daarom te begrijpen dat in de dagen voor de Holocaust, toen anti-Joodse wetten er door kwamen, sommige orthodoxe rabbijnen feitelijk naar het Reformjodendom wezen als een hoofdoorzaak van de ramp. Als argument werd aangegeven dat de liberale beweging, die ontstaan was in Duitsland, geleid had tot de assimilatie van veel Joden in een seculiere cultuur en tot het loslaten van door de tijden heen gerespecteerde gewoonten zoals het houden van de sabbat. In de krant The Israelit werd het in de jaren 1930 aldus tot uitdrukking gebracht: We kunnen onszelf de schuld geven dat we problemen hebben. Toen de deuren van het getto vielen [waarmee bedoeld wordt: toen de Joden gemakkelijk deel konden worden van de samenleving in het algemeen] (…) was het onze plicht om te laten zien dat Joden zich bewust blijven van hun speciale karakter, zelfs wanneer zij de gelegenheid krijgen om de ontwikkeling van hun externe levensomstandigheden onbelemmerd te volgen – maar dat zij de levenswijze die gebaseerd is op het onderwijs en de voorschriften van de Thora niet prijsgeven. Joden had-
17
60 vragen van christenen over opvattingen, gebruiken & tradities binnen het Jodendom
den de hele wereld kunnen laten zien dat het zeker mogelijk is cultuurschatten te verwerven zoals kunst en wetenschap zonder de Joodse levenswijze prijs te geven. We hebben de gelegenheid gemist om een synthese te bereiken tussen Jodendom en zijn eeuwige vormen aan de ene kant en de culturele rijkdom van de omliggende wereld aan de andere kant.7
Dit geeft duidelijk aan hoe emotioneel orthodoxe Joden zich voelden over het verloochenen van hun tradities. Voor hen betekent het niets minder dan dood en ondergang. Het Conservatieve Jodendom was veel minder reactionair dan het Reformjodendom bij het zoeken naar manieren ‘om de traditie in de hedendaagse setting vast te houden, vandaar de naam van de beweging ‘conservatief Jodendom’.’8 Loel M. Weiss, een conservatieve rabbijn, legt uit: ‘Conservatief (positief-historisch) Jodendom begon niet als een breuk met traditionele gewoonten maar met een breuk met de traditionele manier van kijken naar onze historische teksten’.9 Dus de Joodse wet werd als zeer belangrijk beschouwd, maar aangezien geleerden nu de Bijbel en de klassieke Joodse teksten met kritische ogen lazen, hadden de tradities voor de conservatieve Joden niet hetzelfde gewicht als ze hadden voor de orthodoxe Joden. Alles moest in wezen verwerkt worden door de lens van historische, kritische geleerdheid. In The Oxford Dictionary of the Jewish Religion staat: ‘Aangezien de conservatieve beweging het Jodendom zag als een dynamische, zich ontwikkelende traditie die uitgeoefend werd door een volk, aarzelde zij, in tegenstelling tot de Reformbeweging, die in 1885 en 1937 haar programma uitbracht, scherpe ideologische lijnen te trekken (…) [dat] zou niet alleen averechts werken maar ook onwaar zijn ten opzichte van de historische realiteiten van de traditie.’10 Zo erkende dan de conservatieve beweging, in tegenstelling tot het Reformjodendom, de heiligheid van de overleveringen, maar stelde dat de overleveringen meer hadden van een historische, menselijke, ofschoon goddelijk geleide ontwikkeling – wat een meer voortdurende, flexibele ontwikkeling betekende. En vanuit het standpunt van de conservatieve Joden was orthodoxe traditie te verstard en te onbuigzaam geworden; ze konden de oude overleveringen niet aanpassen aan de hedendaagse wereld en de oude, heilige teksten niet kritisch lezen. Rabbijn Joseph Telushkin zei:
18
Deel 1: Jodendom en Joodse gebruiken
Tot aan vandaag staat het conservatieve Jodendom tussen het Reformjodendom en het orthodoxe Jodendom in. In tegenstelling tot het Reformjodendom beschouwt het conservatieve Jodendom zichzelf gebonden aan bijna alle rituelen en gedragsnormen van de Thora. In tegenstelling tot het orthodoxe Jodendom beschouwt het conservatieve Jodendom zichzelf vrij om vernieuwingen te introduceren in de Joodse wet, vooral de wetten die geformuleerd zijn in de Talmoed.11
Vanuit het standpunt van de orthodoxe Joden daarentegen was er altijd en is er vandaag de dag nog steeds één waarachtig Jodendom; het Jodendom dat volgens hen door de generaties van Mozes tot nu ononderbroken doorgegeven is (zie #3). Orthodoxe Joden zullen naar voren brengen dat zij alleen de trouwe aanhangers zijn van de oude overleveringen, die zij als bindend en verplichtend (en niet als optioneel) accepteren, waarbij dan ook opgemerkt moet worden dat vóór de opkomst van het Reformjodendom er niet zoiets als ‘orthodox’ bestond. Met andere woorden: of je was wel of je was geen godsdienstige Jood. En als je godsdienstig was, dan volgde je de rabbijnse overleveringen, wat betekent dat, vanuit een orthodox oogpunt, alle vroegere Joden, ook de oude rabbijnen, ‘orthodox’ waren. Zelfs binnen het orthodoxe Jodendom is er echter een rechtervleugel en een linkervleugel. De eerstgenoemde weigert op welke manier dan ook te zwichten voor het hedendaagse ‘verlichte’ denken, terwijl de laatstgenoemde nauwkeurig alle grondslagen van de orthodoxie aanhangt (zoals het houden van de sabbat en de spijswetten), maar zich meer heeft verenigd met de omringende cultuur. De rechtervleugel wordt ultraorthodox of charedisch (wat ‘beven voor God’12 betekent) genoemd, terwijl de linkervleugel met modern orthodox aangeduid wordt. De rechtervleugel erkent hoe dan ook, noch conservatief noch Reformjodendom als aanvaardbare uitingen van het Jodendom. Voor de krachtige verklaring van de ultraorthodoxe rabbijnse associatie, die Agudath Israël genoemd wordt, zie #57. Wat zijn de verschillen in de geloofsovertuigingen en gebruiken tussen orthodoxe, conservatieve en Reformjoden? Om de verschillen te benadrukken, beschrijf ik in algemene termen het contrast tussen belangrijke gebieden die de orthodoxe van de Reformjoden scheiden – waarbij het conservatieve Jodendom in zekere mate een middenpositie inneemt, hoewel het in de praktijk dichterbij het Reformjodendom staat. 19
60 vragen van christenen over opvattingen, gebruiken & tradities binnen het Jodendom
Geschriften Orthodox: De Tenach (wat christenen het Oude Testament noemen) is Gods volmaakte, geïnspireerde, gezaghebbende Woord waarbij de Thora het hoogste gezagsniveau bezit. Wat God beveelt, in zoverre dat vandaag de dag opgevolgd kan worden, wordt van alle Joden geëist. (Met andere woorden: naleving is verplicht.) Reformjodendom: De Tenach is een geïnspireerd, maar onvolmaakt menselijk product van bijzonder belang in morele en zedelijke zaken. De geschriften helpen onze nationale identiteit en onze roeping als Joden te bepalen, maar de geboden in de Thora voorzien in een leidraad in plaats van dat ze goddelijk gezag hebben. (Met andere woorden: naleving is vrijblijvend.) Rabbijns gezag Orthodox: God gaf Mozes een geschreven wet en een mondelinge wet. Deze mondelinge wet is van generatie op generatie doorgegeven via rabbijnse leiders, wiens regels en onderwijs nauwkeurig opgevolgd moeten worden. Hedendaagse rabbijnen fungeren als de gemeenschapsleiders, en geven de toepassing op de vereisten van de Thora voor vandaag de dag. Reformjodendom: De rabbijnen van de vorige generaties moeten gerespecteerd en geëerd worden, maar hun onderwijs moet niet op een slaafse wijze gevolgd worden. Vandaag geven rabbijnen moreel en geestelijk leiderschap aan hun gemeentes maar regelen gedrag niet bij de wet. Naleving Orthodox: Elk aspect van het Joodse leven is in kaart gebracht, ook wanneer er gebeden moet worden, welke gebeden er elke dag en bij iedere gelegenheid opgezegd moeten worden, welke teksten bestudeerd moeten worden, hoe de sabbat en de heilige dagen gehouden moeten worden, wat te eten, familierelaties en
20
Deel 1: Jodendom en Joodse gebruiken
reinigingswetten, enz. Van orthodoxe Joden wordt verwacht dat ze alles volledig naleven. Hoe religieuzer de gemeenschap is, des te meer kan men een constante opkomst gedurende het jaar in de synagoge verwachten. Reformjodendom: De morele geboden van de Thora en de profeten moeten opgevolgd worden en een Joodse levenscirkel (besnijdenis, bar mitzwa, bijeenkomsten op de sabbat, vieren van de heilige dagen) moet worden aangemoedigd, maar wordt niet vereist. De spijswetten en andere niet-morele wetten zijn een kwestie van eigen keuze. In een typische Reformgemeente is de opkomst tijdens de belangrijke heilige dagen ten opzichte van andere tijden van het jaar een stuk hoger. God Orthodox: De Heere God is de Schepper van het heelal en de Koning van de wereld, almachtig, alwetend, alomtegenwoordig, en zonder lichaam. Absoluut geloof in Hem wordt zowel vereist als verondersteld. Hij beloont en straft, en is actief in de wereld van vandaag, beantwoordt gebeden en verzoeken van Zijn volk. Reformjodendom:: Officieel wordt God gezien als de niet-lichamelijke Schepper van de wereld, maar de meeste Reformrabbijnen zijn niet bekend met de letterlijke begrippen van godheid. Een Reformleider verklaart: Net als Maimonides, kunnen we geen God accepteren die in wezen een grotere en betere versie is van een mens – die de kosmos leidt zoals een dirigent een orkest. In zijn geheel omarmen we een beeldspraak (metafoor): We stellen ons een God voor Die geopenbaard wordt in de ervaringen van liefdesrelaties, van hoop tegenover wanhoop en Die Zich verplicht tot datgene wat boven onszelf uitgaat (‌) Toch zijn we gelovigen, die het idee van geloof serieus nemen. Ik ben nog nooit een Reformrabbijn tegengekomen die niet vond dat er iets kosmisch belangrijks gebeurde op het moment dat hij of zij Joden ertoe leidde zichzelf voor hun God uit te spreken.13
21
60 vragen van christenen over opvattingen, gebruiken & tradities binnen het Jodendom
Menselijke aard en heiligheid Orthodox: Het menselijk ras is door God geschapen en elk mens staat in de strijd tussen de goede en de slechte neiging. In het bijzonder heeft elke Jood een goddelijke vonk in zich die, eenmaal ontstoken, hem in de traditionele Joodse naleving zal brengen. Het houden van de geboden en wandelen in reinheid, zowel ritueel als moreel wordt sterk benadrukt. Reformjodendom: De mens is het product van evolutie met groot potentieel, die zelfs een Messiaans tijdperk kan inluiden. Elk mens heeft een goddelijke vonk. Zonde wordt hoofdzakelijk gezien in sociale termen, in plaats van gemeten naar standaarden van heiligheid of, zelfs nadrukkelijker, wetten van rituele reinheid. De Messias en het Messiaanse tijdperk Zie #10 voor details: Verwacht het Joodse volk een Messias van vlees en bloed? De opmerkzame lezer zal erkennen dat, binnen het kader van het Jodendom, en gegeven de onderscheidingen tussen het Jodendom en het christendom (zie #8), de verschillen tussen orthodoxe en Reformjoden zouden kunnen corresponderen met de verschillen tussen toegewijde christenen en nominale christenen. De eerstgenoemde nemen de Bijbel als Gods onfeilbare Woord en streven ernaar hun leven dienovereenkomstig te ordenen, accepteren de woorden van Jezus als bindend, nemen persoonlijke zonde serieus, gaan het hele jaar door trouw naar de kerk en doen Bijbelstudie en proberen altijd bewust met God te leven. De laatstgenoemde gaan zelden naar de kerk, lezen vrijwel nooit de Bijbel, zijn eigenlijk alleen christenen op hoogtijdagen (doop, communie, Pasen, Kerst) en identificeren zichzelf als christenen door godsdienst, maar niet door een kwalitatieve, voortdurende relatie met de Here God te hebben. De eerstgenoemde kijken naar de laatstgenoemde als mensen die de gulden middenweg kiezen en niet de waarheid van het Evangelie weerspiegelen; de laatstgenoemde kijken naar de eerstgenoemde als fanatiek, bekrompen en zelfs gevaarlijk. Hetzelfde kan gezegd worden van orthodoxe (vooral ultraorthodoxe) opvattingen over Reformjodendom en vice versa!
22
Deel 1: Jodendom en Joodse gebruiken
Op een moreel en zedelijk niveau geeft het onderwerp van de acceptatie van homoseksualiteit een hedendaagse illustratie van de verschillen tussen orthodox, conservatief en Reformjodendom. Voor orthodoxe Joden is het getuigenis van de Thora en de rabbijnse overleveringen duidelijk, beslissend en onherroepelijk: het praktiseren van homoseksualiteit is zondig en onaanvaardbaar en praktiserende homoseksuelen kunnen geen officiële taak vervullen in de gemeenschap. (Hoewel orthodoxe rabbijnen zouden beweren dat barmhartigheid getoond zou moeten worden naar orthodoxe Joden die strijden met verlangens naar dezelfde sekse, komt dit zelden voor. Zulke Joden leven, op een enkele uitzondering na, een zeer verborgen leven wat hun seksuele worsteling betreft.) Het bekrachtigen van het verbod van homoseksuele praktijken is het gevolg van het feit dat het traditionele Jodendom de woorden: ‘Weest vruchtbaar en vermenigvuldigt u’ (Genesis 1:28) erkent als het allereerste gebod dat door God werd gegeven; vandaar de grote orthodoxe gezinnen, van wie de meest vrome geen voorbehoedsmiddelen gebruiken. Voor conservatieve Joden is de kwestie van homoseksualiteit het onderwerp van een serieus doorlopend debat, waarbij de oude overleveringen opnieuw vastgesteld en geëvalueerd moeten worden, hoewel het belangrijkste conservatieve standpunt naar de aanvaarding van homoseksuele praktijken verschuift (vooral wat betreft de erkenning van ‘same sex’ geregistreerd partnerschap en het bevestigen van homoseksuele rabbijnen). Conservatieve rabbijnen erkennen ook dat de meesten van hun gemeenteleden de beginselen van het Jodendom in hun privé-leven niet uitoefenen. Rabbijn Weiss merkt op: We zien het vandaag de dag door de hele conservatieve beweging. Joden die zich niet aan de kasjroet [spijswetten] of sabbat houden of (zij die) een gemengd huwelijk aangaan, worden met dezelfde eer en respect behandeld als zij die deze normen wel volgen. In te veel conservatieve gemeenten zijn sabbat en kasjroet dingen die openbaar, in de synagoge, wel nagevolgd worden, maar niet persé door individuele Joden thuis. Eigenlijk blijven onze leden, ondanks onze educatieve pogingen, denken dat de Joden die sabbat en kasjroet houden ‘orthodox’ zijn.14
Waarom zouden dan homo en lesbische Joden anders behandeld worden als zij lid willen worden van een conservatieve synagoge?
23
60 vragen van christenen over opvattingen, gebruiken & tradities binnen het Jodendom
Het is niet verrassend dat de belangrijkste school voor de opleiding van conservatieve rabbijnen, het Joods Theologische Seminarie in Manhattan, een van zijn afstuderende sprekers toestond een vurig pleidooi te houden voor de acceptatie van homoseksualiteit. Die spreker was een vrouw die nu dient als mede-rabbijn in de grootste ‘gay’ synagoge. En wat is de connectie tussen deze synagoge met homo’s en lesbiennes, die Beth Simchat Torah genoemd wordt en zich beroemt op een ledental van 3500 mensen? Zoals u wel kunt raden, is het een liberale gemeente en het Reformjodendom steunt feitelijk het concept van huwelijk tussen dezelfde seksen (of geregistreerd partnerschap) en is bereid homo en lesbische rabbijnen aan te stellen.15 Dit citaat van een Reformrabbijn met verwijzing naar zijn homo broer is illustratief voor hoe het Reformjodendom denkt: Ik weet wat de Thora zegt over homoseksualiteit in het Thoragedeelte van deze week; het wordt ‘gruwel waar de doodstraf op staat’ genoemd. Maar volgens mij kon een liefhebbende God niet zoiets geschreven hebben. Het zou alleen hebben kunnen komen van goedbedoelende, maar onwetende mensen die niet konden zien dat homoseksualiteit deel was van Gods gevarieerde plan voor de mensheid. Het zou alleen hebben kunnen komen van mensen die bijna niets wisten van wat we nu weten. Het kon alleen maar komen van mensen die mijn broer Greg niet kennen; jouw goedheid en jouw diepe Joodse ziel.16
Met dit in gedachten heeft de huidige president van de Union for Reform Judaism, rabbijn Eric Yoffie, geëmotioneerd datgene wat hij als antihomo fanatisme beschouwt, aan de kaak gesteld. Hiermee heeft hij een waarschuwing doen uitgaan richting de Amerikaanse ‘godsdienstige rechtervleugel’.17 Vandaag de dag claimt het Reformjodendom het grootste aantal aanhangers in de Verenigde Staten te hebben (ongeveer 38 procent van de Amerikaanse Joden), op de voet gevolgd door de 35 procent van het conservatieve Jodendom. Orthodox Jodendom vertegenwoordigt 6 procent van de Amerikaanse Joden en iets meer dan 15 procent van de Joden in Israël, waar een zeer snelle groei is te zien in termen van percentage van de hele Joodse bevolking, aangezien de ultraorthodoxe gezinnen zeer groot zijn (acht tot twaalf kinderen is normaal), terwijl de seculiere Israëlische gezinnen weinig kinderen hebben (minder dan twee per gezin). Vanwege zijn hedendaagse, ‘verlichte’ benadering van het Joodse leven
24
Deel 1: Jodendom en Joodse gebruiken
en de wet, beweert het Reformjodendom dat het het beste tegengif is voor Joodse assimilatie, en dat ze daarmee Joden helpen, die het traditionele geloof verwerpen, om toch nog enige vorm van Joodse identiteit te behouden.18 In tegenstelling hiermee ziet het orthodoxe Jodendom, vooral in zijn rechtervleugel, het Reformjodendom juist als een belangrijk onderdeel van assimilatie. Het orthodoxe Jodendom wijst ook naar de hedendaagse orthodoxe ‘opwekking’ in de laatste tientallen jaren, toen veel niet-godsdienstige Joden traditioneel werden. (Zo’n persoon wordt een baal tesjoeva genoemd, letterlijk: ‘een meester in berouw’, maar het betekent eenvoudigweg iemand die terugkeert naar het traditionele Jodendom, in de vooronderstelling dat dit het juiste en oorspronkelijke geloof voor alle Joden is; vandaar het concept van ‘terugkeer’.) Deze orthodoxe opwekking wordt ook aangetoond door een paar belangrijke uitgeversondernemingen waarbij talrijke klassieke werken van het Jodendom (zie #7) vertaald zijn in hedendaags Engels, als prachtig vervaardigd parallelle Hebreeuwse-Engelse versies met uitgebreide commentaren. Meest opvallend in dit genre is de 72-delige Schottenstein Talmud, uitgegeven door ArtScroll.19 De belangrijkste drie hoofdtakken van het Jodendom hebben hun eigen opleidingsinstellingen. De ultraorthodoxe Joden missen dit. In plaats daarvan studeren zij jarenlang in jesjiva’s, het liefst hun hele leven zolang werken gezinsschema’s dit toelaten. Hun leren is omvangrijk, maar zeer beperkt gericht. De meerderheid van de modern orthodoxe rabbijnen is opgeleid aan de Jesjiva Universiteit in New York City, hoewel er nu ook een paar scholen in Israël zijn. Het merendeel van de conservatieve rabbijnen is opgeleid aan het Jewish Theological Seminary in New York City, terwijl de meerderheid van de Reformrabbijnen opgeleid is aan het Hebrew Union College en het Jewish Institute of Religion, die hun basis hebben in Cincinnati met scholen in New York City, Los Angeles en Jeruzalem. Even een luchtige opmerking: er zijn een aantal Joodse grappen die de verschillen benadrukken tussen orthodoxe, conservatieve en Reformjoden zoals: de orthodoxen zijn ‘crazy’ (gek, ze worden als te streng en fundamentalistisch in hun uitoefening en interpretatie van de wet beschouwd), de conservatieven zijn ‘hazy’ (wazig, men ziet hen als onduidelijk in hun ware overtuigingen vanwege het feit dat ze de middenweg willen gaan) en de liberalen zijn ‘lazy’ (lui, waarbij verwezen wordt naar hun extreme laksheid in het naleven van de Joodse wetten en gebruiken).
25
60 vragen van christenen over opvattingen, gebruiken & tradities binnen het Jodendom
Een andere grap is dat de orthodoxen zeggen: ‘Adonoy’ (verwijzend naar de Oost-Europese uitspraak van het woord Here God); de conservatieven zeggen: ‘Adonay’ (verwijzend naar de Midden-Europese uitspraak van Here God); en de liberalen zeggen: ‘I-don’-know’ (spreek uit Ai do no) (‘Ik-weet-het-niet’, verwijzend naar de aan hun toegeschreven onwetendheid van het Hebreeuws en het ware Jodendom).20
26