INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 1
6
De echte prijs van voedsel Waarin je leest waarom goedkoop voedsel eigenlijk heel duur is. En dat duur voedsel best voordelig kan zijn. Hoofdstuk 2
34
Groene vingers kun je kweken Waarin je ontdekt hoe je groenteresten een tweede leven geeft. En dat je zelfs als tuinierbarbaar in elk seizoen succes kunt hebben. Hoofdstuk 3
52
Kook niet voor de vuilnisbak Waarin je tips krijgt om zoveel mogelijk uit je aankopen te halen. En zult merken dat van (bijna) elk restje voedsel nog iets lekkers te maken valt. Hoofdstuk 4
76
Koop voor een dubbeltje, eet voor een kwartje Waarin je ontdekt hoe je met een dosis creativiteit en met minimale middelen maximaal kunt genieten. Want als je niet rijk bent, moet je slim zijn... Hoofdstuk 5
110
Pluk de dag, eet het seizoen Waarbij je volop inspiratie opdoet om het hele jaar waanzinnig lekker BioBudget te koken. Zelfs de schaarse winter zal je niet lang genoeg meer duren. Index Waarin je al die handige weetjes, recepten en informatie terug kunt vinden.
158
1 De echte prijs van voedsel
Een beetje duurder, een stuk goedkoper! Een paar jaar geleden stapte verzorgingstehuis Naarderheem over op biologisch eten. Hoewel biologische ingrediënten over het algemeen wat duurder zijn, bleek deze overstap op andere terreinen juist enorm veel kosten te besparen. Zo is de voedselverspilling flink teruggedrongen. Omdat er zorgvuldiger wordt ingekocht én omdat het eten beter smaakt. Ook ondervoeding — vaak een probleem in verzorgingstehuizen — is sterk teruggedrongen. Zelfs demente ouderen die niets weten van de nieuwe aanpak van hun maaltijd eten een stuk meer. Wat helemaal een opvallend gevolg is: de uitgaven aan voedingssupplementen zijn gedaald van 40.000 euro per jaar tot een paar tientjes.
JE KOOPT ZO EEN OBESITAS
Gemid deld eten we in ons land r uim d ertig suike kilo r per perso o n per ja ar!
Chips, koek en energiedrankjes zijn niet be-
en ’het mag elke dag’.
vorderlijk voor het behouden (of verkrijgen)
Dit wekt de suggestie dat je
van een gezond gewicht. Dat is duidelijk.
verstandig bezig bent als je deze produc-
Minder bekend is dat supermarkten vol lig-
ten koopt, maar helaas. Vet wordt vaak
gen met producten die gezond lijken, maar
vervangen door suiker en kunstmatige
het niet zijn. Veel fabrikanten doen er alles
toevoegingen. En staat er suikervrij op de
aan om gezond over te komen. Dit begint al
verpakking? Dan zijn de suikerkorrels maar
met de verpakking: naast prachtige foto’s
al te vaak vervangen door andere geraffi-
staan ze vol termen als ‘gezond begin van
neerde suikers met onschuldiger namen als
de dag’, ‘0% vet’, ‘hét gezonde tussendoortje’
fructose, maïsstroop of glucose.
Veel ontbijtgranen bestaan voor 25% uit suiker. Sommige maaltijdsalades bevatten meer vet en suiker en minder voedingsvezels dan een diepvriespizza. Veel oplosthee bestaat voor 90% uit suiker. Ook aan thee met een smaakje wordt vaak suiker toegevoegd. Een van de bekendste ontbijtkoekmerken stopt wel 40% suiker in hun ‘gezonde’ tussendoortje. De bruine kleur komt door een mengeling van cacao, karamel, gebrande suiker, rietsuiker, kandijstroop, moutextract en glucose-fructosesiroop. Pastasaus: twee suikerklontjes per portie.
Vruchtenconcentraat (barstensvol suiker) wordt soms als vers sap in het koelvak verkocht voor een onterechte vers-dus-gezond-beleving.
Peuter-honingkoekjes bevatten naast 3% honing bijna een kwart suiker.
10
In mueslireepjes zit vaak wel 25% suiker. Fruityoghurt met 0% vet, maar bomvol suiker.
zitten gemiddeld twaalf suikerklontjes.
In veel kant & klaarmaaltijden, soep, worst en chips zit ve-tsin (E621). Dit E-nummer stimuleert het lekkere-trekgevoel en werkt daardoor zwaarlijvigheid in de hand. Er wordt zelfs gezegd dat E621 de hersens aantast.
NEE-NUMMERS E-nummers worden gebruikt om levensmiddelen meer kleur, aroma of volume te geven en om de houdbaarheid te verlengen. Vooral de E-nummers die gebruikt worden als smaakversterker of kleurstof staan ter discussie. Die hebben namelijk geen nut voor de voedselveiligheid. De meest omstreden E-nummers zijn E621 (ve-tsin) en E951 (aspartaam). Sommige E-nummers die in Nederland toegestaan zijn, zijn in andere landen verboden. De gele kleurstof E104, bijvoorbeeld. In Nederland zit dit in veel ‘kinder’producten, zoals vruchtenhagel en snoep, maar het is verboden in Amerika, Australië, Noorwegen, Finland en Oostenrijk. Waarom? Vanwege de risico’s die aan deze kleurstof worden gekoppeld: hyperactiviteit, eczeem, slapeloosheid, kans op allergische reacties en het is mogelijk zelfs kankerverwekkend. IEDER Z’N PORTIE Porties die op de verpakkingen staan (waarop de voedingswaardetabellen op het etiket zijn gebaseerd) zijn vaak onrealistisch klein. Een klein toetje bestaat volgens een fabrikant bijvoorbeeld uit vijf porties. En wie eet er nou een portie ontbijtgranen van maar 30 gram?! Van het ingrediënt dat als eerst wordt genoemd op het etiket, zit het meest in het product.
Niet alle E-nummers zijn slecht: 80% van alle E-nummers zit van nature al in voeding. Zo zitten er in een onbewerkte tomaat al vijftien, is E162 de natuurlijke kleurstof bietjesrood en is E160 de rode kleurstof uit tomaten.
ASPARTAAM is ontwikkeld door een Amerikaanse scheikundige als medicijn om zweren te bestrijden. Uit de medische wereld kwamen al snel geluiden dat aspartaam het zenuwstelsel aantast en kankerverwekkend is. Toch kwam het in de jaren tachtig groot op de markt. Inmiddels is het terug te vinden in duizenden producten. Als vervanger van suiker in lightproducten, maar ook in minder voor de hand liggende producten zoals taart, peutertandpasta, dubbeldrank en medicijnen. De discussie tussen wetenschappers over de gezondheidsgevaren wordt nog altijd gevoerd. Toch wil de milieucommissie van het Europees Parlement dat op voedingsmiddelen met aspartaam de waarschuwing komt dat ze mogelijk niet geschikt zijn voor zwangere vrouwen. Uit Deens onderzoek onder 6.000 zwangere vrouwen bleek namelijk dat de kans op vroeggeboorte toeneemt tot wel 78% onder zwangeren die veel lightfrisdranken consumeren.
Ook sommige biologische producten bevatten onnodige toevoegingen. Gelukkig is die lijst een stuk korter en minder schadelijk dan bij ‘gangbare’ producten. In voedingsmiddelen met het Demeter-keurmerk worden nog minder additieven gebruikt. Dit keurmerk hanteert hier nog strengere regels voor. 11
BIJZONDER BELANGRIJK Ze kunnen bijzonder vervelend zijn als ze tijdens een zomerse picknick met hun agressieve gezoem langs je hoofd scheren. Toch zijn die kleine zoembeestjes reuze handig, want ze zijn onmisbaar voor de natuurlijke bestuiving van planten. Doordat bijen met stuifmeel in hun pootjes van bloem naar bloem vliegen zorgen ze dat bloemen zich kunnen voortplanten. De afgelopen jaren zijn bijen massaal gestorven. Hierbij wordt landbouwgif gezien als de grote boosdoener. Zonder bijen verschraalt het aanbod bij de groenteboer aanzienlijk. Volgens de Universiteit van Wageningen gaat bij het wegvallen van deze handige insecten maar liefst tien procent van de wereldvoedselproductie verloren. Met als gevolg: een groot tekort aan mineralen en vitaminen. HONEYBEE = MONEYBEE In Engeland hebben onderzoekers uitgerekend dat bijen voor 500 miljoen pond bijdragen aan de Britse landbouwproductie. Als mensen dit werk moeten overnemen met kwastjes stuifmeel dan zijn de kosten drie tot vier keer hoger. De prijs van voedsel zou wel eens veel hoger kunnen worden. Zeker als je meeneemt dat de vraag naar voedsel met de stijgende wereldbevolking alleen maar toeneemt. In China nemen mensen het werk van de bijen al over door met de hand te bestuiven. Goed voor de werkgelegenheid, maar niet voor de prijs van voedsel.
Zonder bijen moeten we het doen zonder amandelen, aardbeien en blauwe bessen. Ook appels, bonen, tomaten, sinaasappels, peren, pompoen en sojabonen zijn grotendeels afhankelijk van dierlijke bestuiving. 24
WAT TE DOEN Uiteraard zit een oplossing in het verbod van pesticiden die schadelijk zijn voor bijen. Maar wat kunnen we ondertussen doen? Steun de bij door biologische producten te kopen Ecoboeren stimuleren de bij door bloemrijke akkers aan te leggen. Naast bijen komen er andere natuurlijke vijanden van plaaginsecten naar de akkers. Deze doen het werk van bestrijdingsmiddelen, maar dan zonder gif. Koop ook biologische plantjes, want zelfs planten die verkocht worden als ‘bijvriendelijk’ zijn soms dusdanig bespoten dat bijen er letterlijk dood van neervallen als ze daar nectar uit halen. Gebruik zelf ook geen chemische bestrijdingsmiddelen voor je planten Veel middelen die te koop zijn bij tuincentra, zijn giftig voor bijen. Dit geldt ook voor lokdoosjes voor ongedierte als mieren. Fleur je woonomgeving op Zaai biologische, bijvriendelijke bloemen op je balkon, dak en tuin én bombardeer zaadbommen op braakliggende terreinen.
ZO MAAK JE ZAADBOMMEN
Bloemen waar bijen van houden zijn: klaprozen, korenbloemen, goudsbloemen, margrieten, juffertjes-in-het-groen en Oost-Indische Kers.
Nodig: 1 zakje potgrond of zaaigrond ½ pakjes bloemenzaad (of zelfgewonnen zaad) waar bijen van houden. Kies voor winterharde bloemen die je in het vroege voorjaar kunt zaaien.
1. Meng vijf eenheden klei met één eenheid potgrond en de zaadjes.
3. Verdeel deze grote bol in kleinere balletjes van twee tot drie centimeter doorsnede.
2. Giet er beetje voor beetje water bij tot je een kneedbare kleibol krijgt.
4. Laat deze een paar dagen drogen, binnen of op je terras, maar niet in de zon. 5. Gooien maar!
BIJZONDER LEUK WEETJE Boeren in Kenia hebben last van olifanten die hun oogst opeten. Hierom schoten ze vaak de dieren dood of vergiftigden ze de beesten. Nu is er een dier- en boervriendelijke oplossing: bijenkorven rondom de bouwlanden. Bijen houden de olifanten op afstand. 25
GROENE VINGERS KUN JE KWEKEN Wat geeft meer voldoening dan eten van eigen oogst? Als je alleen een balkonnetje of vensterbank hebt kun je natuurlijk nooit geheel zelfvoorzienend worden, maar alle beetjes helpen. Als je zelf sla hebt gekweekt van zaadje tot krop smaakt hij duizend keer beter dan een uit de winkel. En hoe heerlijk (en mooi) is het om je salade te garneren met je eigen kruiden en eetbare bloemen! Hoe minimaal je ook tuiniert, je krijgt vanzelf meer respect voor de groenten die je koopt. Je weet tenslotte exact welke weg de groente heeft doorlopen om groot en sterk te worden. Helemaal als je bedenkt hoeveel werk het nog is om het netjes en vers de winkel in te krijgen. Dan komt die knol, krop of wortel geheid terecht op je bord in plaats van in de vuilnisbak. Heb je weinig plek en weinig tijd, investeer dan vooral in het kweken van kruiden. Verse kruiden maken van elk gerecht iets bijzonders. En heb je geen groene vingers? Dan gaan we die kweken! Zaadjes k un je ook ruilen in plaats v an kopen. Hie rvoor word en regelmati g ruilbeurz e n georganis eerd. Sup erleuk, want zo k om je we er eens met iets a nders thu is.
37
10 GROENTEN MET GROEIPOTENTIE Kweek nieuwe plantjes van je groenteafval!
Gember Vul een flinke pot (ongeveer 35 cm breed en 30 cm diep) met compostrijke aarde, stop een gemberwortel in de grond met de knoppen omhoog en bedek het met een dun laagje aarde. Zet hem op een warme maar schaduwrijke plek.
Geef de wortel regelmatig water. Zodra hij blaadjes krijgt heeft hij meer dorst, maar let er op dat de aarde niet te nat wordt. Groeit hij heel hard, verhuis hem dan naar een grotere pot. Gember kan wel een dikke meter hoog worden.
De bladeren van de gember zijn ook eetbaar, deze kun gebruiken om een maaltijd wat extra pit te geven.
Na een klein jaartje is de plant volwassen. De gemberwortels van de nieuwe gemberspruiten kun je het best opgraven als de bladeren afsterven tijdens zijn winterslaap. Snij er dan een stukje af en zet ‘m terug in de grond. Tip: oogst ook een stuk gemberwortel waar wat knoppen aanzitten. Deze kun je ook weer kweken, net als de moederplant!
Wist je dat gember übergezond is? Het goed tegen misselijkheid en een hoge bloeddruk én is libidoverhogend..
38
Gebruik biologisc he groentere sten. Gangbare groenten zijn vaak beh andeld, zo dat ze niet m eer kunn en uitlopen.
Laat (er) citroengras (over) groeien Zet het kontje van het
Doe het citroengras over
citroengras met de wortelkant
in een potje. Als het gras
naar beneden in een glas met
ongeveer 30 cm hoog is,
een bodempje water. Zet het
kun je afknippen wat je
glas op een zonnige plek en
nodig hebt en de rest
ververs het water regelmatig.
verder laten groeien.
Na een week verschijnen er worteltjes.
Lange (knoflook) tenen Gaan je knoflooktenen een eigen leven leiden? Stop ze dan in de aarde! Het mooiste resultaat heb je tussen november en half december. In het voorjaar kan het ook. Elke teen zorgt voor vier tot zes nieuwe tenen. Als je grote tenen poot, dan oogst je automatisch ook grote knoflookbollen. Zet de tenen met de punt
Najaarstenen kun je oogsten
omhoog in de grond. Poot
vanaf juli. Tenen die je in
ze op 15 cm afstand van
het voorjaar hebt geplant
elkaar en niet dieper dan 5
kun je oogsten vanaf juli tot
cm. Ze houden van zon en
oktober. Als tweederde van
water maar niet van te nat.
de plant bruin/geel is, rooi je ze voorzichtig met loof en al. Laat de oogst aan de wind drogen zonder ze nat te laten worden.
Als het velletje om de bol mooi wit is en vliezig aanvoelt, kunnen de bollen binnen nadrogen. Voor je het weet heb je zo’n mooie knoflookstreng van zelfgekweekte knoflook in de keuken!
In Rusland wordt ‘penicilline voor de armen’ genoemd, vanwege de natuurlijke antibiotische werking.
39
IDEALE KOELKASTINDELING Prop de koelkast niet helemaal vol. Er moet nog lucht kunnen circuleren.
De thermometer moet tussen de 4 en 7 째C aangeven.
Bewaar eieren met de punt naar beneden. En liever niet in de koelkastdeur: door de beweging wordt het eiwit sneller dun.
Tupperware party Bewaar je restjes in afsluitbare bakjes. Dat is niet alleen hygiënisch, maar ook lekkerder omdat geuren en smaken zich hierdoor niet vermengen met andere producten in de koelkast. Verpak aangebroken producten ook goed, om
Niet treuzelen
dezelfde reden.
Zet producten die in de koelkast (of vriezer) horen na gebruik meteen terug. Melk, yoghurt, kip, vis en zachte kaas blijven buiten de koelkast maar een paar uur goed. Daarna gaat het heel hard…
Kliekjes van zelfgemaakte maaltijden blijven zo’n drie dagen goed. Van kant-enklaar maar één dag.
Ga bij vlees uit van de datum op de verpakking, maar besef dat de houdbaarheid afneemt als de verpakking eenmaal open is. Rauw vlees als fricandeau moet binnen twee dagen op, over ham kun je zo’n vier dagen doen en salami en gerookt vlees kun je geopend wel een week bewaren.
Maak een dit-moet-eerstop-doos Bekleed een (schoenen)doos of bak met huishoudfolie (zo hoef je niet de hele doos te vervangen als er iets lekt, knoeit, of toch per ongeluk beschimmelt). Zet hierin de producten die snel op moeten en wen jezelf aan om
Groente met zaad (zoals tomaten) kun je beter niet in de koelkast bewaren. Ze blijven wel langer houdbaar (ongeveer een week extra), maar de smaak gaat wat achteruit.
de doos te controleren voordat je boodschappen doet. Maak op basis van deze gegevens je boodschappenlijstje. Of maak voor vertrek een foto van de inhoud met je telefoon, zodat je in de winkel kunt spieken wat er ook alweer
kun je beter buiten de koeling bewaren.
snel op moet.
61
DE VOORRAADKAST Zo heb je altijd ingrediënten in huis om iets waanzinnig lekkers te maken! Blikvoer:
Appelazijn > Supergezond en
Bonen > Gedroogd zijn bonen
heerlijk voor in dressings (zie
goedkoper, maar blikken zijn
bladzijde XX).
Potten: Jam, appelmoes, compote, chutney > Het liefst zelfge-
reuze handig voor als je snel een maaltijd of dip op tafel wil
Zoetmakers:
maakt, want als je zo’n potje
zetten. Tomatenpuree, gepelde tomaten
Diksap > Toepasbaar in veel
opentrekt heb je niet alleen de
gerechten, en als limonade
smaaksensatie, maar ook een mooie herinnering te pakken.
Kokosmelk > Hiermee maak je
natuurlijk. Dadelstroop
in een handomdraai curries. En
Agavesiroop > Neutraal en
wat je over hebt, vries je in.
heerlijk zacht van smaak. Rijststroop
Kappertjes Mayonaise Augurken Olijven
Flessen: Goeie olijfolie (extra vierge)
Ahornsiroop > Koop dit vooral
Ansjovis > Wat zo’n ienie-
in de aanbieding en wees er
mienie visje wel niet met een
> Bewaar op een donkere plek
zuinig mee, want het is aan de
of wikkel het in aluminiumfolie. Milde olijfolie om in te bakken Zonnebloemolie Lekkere azijn in meerdere varianten
prijs.
gerecht kan doen! Pesto Notenpasta
Honing > Lekker voor op brood en in dressings, in saus en marinades en met ontbijtgranen.
Smaakmakers gedroogd: Kruiden en specerijen
Pakken/zakjes:
Bloem > Doe er een laurier-
> Hiervan kun je er niet genoeg
Sojaroom > Blijft lang goed
hebben! Kaneel, cayennepeper,
en is altijd handig om achter de
gember, koriander, komijn,
hand te hebben voor als een
steranijs, tijm, oregano, (eigen-
gerecht om wat extra room
blaadje bij tegen beestjes. Meel (spelt, volkoren, boekweit) Gedroogde bonen
gemaakte) masala, enzovoorts. Gedroogde paddenstoelen
vraagt. Pasta, in verschillende soorten en maten Rijst, in verschillende soorten en maten
> Altijd fijn om in huis te hebben. Bijvoorbeeld voor in de risotto. Zongedroogde tomaten De Aziatisch hoek: Shoyu (Japanse sojasaus) Ketjap Mirin (rijstwijn) Citroengras > Bewaar in de vriezer dan heb je het altijd bij de hand Zeewier (kijk op bladzijde XX voor meer informatie)
Vers: Ui Peper > Kan in de vriezer.
Couscous en/of bulghur
Gember > Bewaar in de vrie-
> Altijd zo lekker ĂŠn snel klaar. Havermoutvlokken , gierst-
zer. Hij is dan lang houdbaar en
vlokken, amaranthvlokken > Als ontbijt of als basis voor
heel goed te raspen! Citroen
zelfgemaakte koekjes en/of
Verder:
energierepen. Zuidvruchten, pitten, zaden, noten
niet voldoende brood in huis
Pitabroodjes > Perfect als je hebt. Wraps
EEN GOED BEGIN. . . Draai je je ’s morgens liever nog een keer om dan dat je je stort op een voedzaam ontbijt? Dan is er goed nieuws: de ontbijtrecepten op deze pagina’s maak je al de avond van tevoren, zijn heerlijk vullend en ook nog eens budgetvriendelijk. Druk dus gerust nog een keer op de snoozeknop van je wekker.
Ruim eenderde van de Nederlanders slaat het ontbijt over en eenvijfde eet meestal even snel iets onderweg. Zonde, want ‘ontbijten als een keizer’ zorgt ervoor dat je scherp en energiek blijft en dat je minder vaak toegeeft aan lekkere trek.
OVERNIGHT OATS Vul voor je naar bed gaat per persoon een kommetje met 150 gram havermout met zoveel (amandel-, rijst-, soja-, haver-, geiten) of koeienmelk dat de havermout goed onderstaat. Voeg eventueel een klein handje noten, rozijnen, mulberries, gedroogde abrikozen of vijgen toe. Niet te veel want het wordt al snel te zoet. Zet in de koelkast, roer het de volgende dag even door en versier eventueel nog met wat vers fruit van het seizoen.
TIP Gebruik in plaats van havermout ook eens gerst-, tarwe-, of roggevlokken!
106
HAVERMOUTPAP Ook havermoutpap kun je een dag van tevoren maken. Breng (voor twee personen) een kommetje havermout met twee keer zoveel (rijst)melk of water aan de kook. Eventueel met wat rozijntjes. Laat het een paar minuutjes borrelen met de deksel op de pan, zet het vuur uit en laat het doorgaren. Even laten afkoelen en de koelkast in! Je kunt het de volgende dag opwarmen, maar koud is het ook reuzelekker. Maak je pap wat spannender en/of zoete aardbeien toe te voegen. Of een snuf kaneel met appel, honing of een scheut rijststroop.
TIP Maak extra veel en verdeel het in afsluitbare bakjes. Je kan de pap namelijk vijf dagen bewaren. Een werkweek lang dus!
GRANOLA Granola kopen is een dure hobby. Zelf maken dus! Het gaat allemaal om de juiste verhouding. Houd dit als leidraad en durf te experimenteren! 4 delen haver(mout)vlokken en/of boekweit 2 delen gehakte noten (bijvoorbeeld amandelen, hazelnoten, walnoten, cashews en paranoten) 2 delen honing 1 deel plantaardige olie Verwarm de oven voor op 175 °C. Rooster ondertussen de vlokken of boekweit op hoog vuur in een droge (liefst gietijzeren) pan en blijf roeren. Binnen een paar minuutjes kleuren de vlokken lichtbruin en gaan ze geuren. Meng de geroosterde vlokken of boekweit met de overige ingrediënten en spreid alles uit over een met bakpapier beklede bakplaat. Bak het in circa twintig minuten en schep het tussentijds eens om. Laat het afkoelen, breek het in kleine stukjes, voeg eventueel nog wat extra ingrediënten toe en bewaar in een afgesloten pot. Kan ook mee de oven in (denk aan de verhoudingen): Pompoenpitten, zonnebloempitten, sesamzaad, lijnzaad, kaneel, speculaaskruiden, nootmuskaat. Op het eind toevoegen: Gedroogd fruit als vijgen, abrikozen, rozijnen, bananen, geraspte appel Gojibessen, mulberries, cranberries Gepofte amarant (amarant in een droge pan zonder deksel op heet vuur laten poffen terwijl je de korreltjes continu met bijvoorbeeld een invetkwastje in beweging houdt. Het staat soms anders op de verpakking, maar dat werkt niet.) Kokosrasp Stukjes pure chocolade
ZELF NOTENMELK MAKEN Doe een kopje noten (amandelen, hazelnoten, paranoten, walnoten) in een kom. Giet daar zoveel water overheen tot ze onderstaan en laat 8 uur staan. Giet de noten dan af in een vergiet en spoel ze een keer met water. Doe ze over in een foodprocessor of blender, voeg 500 ml water toe en laat de het vocht een nootachtige kleur heeft. Zeef door een kaasdoek eigen gemaakte notenmelk! In de koelkast blijft het zo’n vier dagen goed.
De notenp ulp gooi je natuurlijk niet weg maar gebru ik je voor d e granola hie rnaast.
TIP Blender een paar dadels mee als je de melk te bitter vindt.
107
WINTERGROENTEN
Aardappelen Andijvie Aardpeer Chinese kool
Groenlof Bataat (zoete aardappel) Cavelo nero
Bleekselderij
Koolraap
Biet Fleur de winter op met verschillende soorten biet (chioggia, wit, geel, rood)
Knolselderij
Paddenstoelen
Boerenkool Het allerlekkerst als de vorst eroverheen is gegaan. Dat haalt het ergste bittertje eraf. In hele zachte winters kun je je boerenkool ook zelf een nachtje in de vriezer leggen voor hetzelfde effect.
Paksoi Pattison
Pompoen
Pastinaak Tot in de 18e eeuw was de pastinaak razend populair. Tot Napoleon met de aardappel kwam‌ Gelukkig wordt deze vergeten groente steeds minder vergeten, want het is waanzinnig lekker! Kijk voor een paar lekkere recepten op de volgende bladzijdes!
Prei
Radijs Rammenas
Spruitjes Als je ze niet tot prut kookt, zijn ze waanzinnig lekker! En nog supergezond ook.
Rucola
Rode kool
Winterpostelein Heeft een fris knapSchorseneren pertje dat erg welkom is in de winter. Lekker als basis voor een winterse salade!
Savooiekool
Sla Selderij Spinazie Snijbiet
Venkel Veldsla Wortelen
Witte kool Witlof
Wortelpeterselie
Zuring