LOGISCHE NIVEAU’S IN LEREN EN COMMUNICATIE EN TYPEN BEGELEIDING INLEIDING In organisaties komen tal van problemen voor die om begeleiding vragen. Problemen die afhankelijk van het niveau waarop zij zich manifesteren om verschillende vormen van begeleiding vragen. Onderstaand model is afkomstig uit de NLP en is ontwikkeld door Robert Dilts, een NLP-trainer uit Amerika die wereldwijd wordt gezien als een van de meest productieve model-ontwikkelaars. In onderstaande tekst (voor een groot deel aan zijn werk ontleend) wordt op deze typen van begeleiding ingegaan. Beoogd wordt hiermee inzicht te bieden op de verschillende niveaus waarop mensen functioneren, communiceren, er problemen ontstaan en welke manier van begeleiding hierop aansluit.
DE LOGISCHE NIVEAUS Door Gregory Bateson zijn de volgende niveaus van leren en verandering onderscheiden:
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Spiritualiteit Het besef van het grotere waar we deel van uitmaken. Identiteit Het besef van wie we zijn. Overtuigingen Waar we in geloven, onze waarden. Ons wereldbeeld. Vermogens Vaardigheden en vermogens die we hebben. Gedrag Onze concrete mentale en motorische gedragingen. Omgeving Onze waarneming van de context waarin we ons bevinden
Elk volgend niveau is van een hogere abstractie dan het niveau eronder. Een definitie van het logisch niveau is, dat het het niveau eronder organiseert. Bijvoorbeeld wat iemand over eten geloofd, heeft een organiserende invloed op de kookvaardigheden die hij ontwikkeld en op zijn gedrag in een restaurant. Als hij gelooft dat vis gezond is, zal hij vis leren koken en in een restaurant geneigd zijn om visschotels te bestellen. Ook zijn waarneming van de context (de situatie waar hij zich bevindt) zal door deze overtuiging beĂŻnvloed worden. Het zal hem waarschijnlijk opvallen dat er drie visgerechten op de kaart van een bepaald restaurant staan en geen vier. Iemand die gelooft dat je beter geen vis kan eten, zal dat misschien niet opvallen, want hij kijkt niet naar visgerechten. Dat het hogere niveau het lagere organiseert impliceert ook dat een verandering op een hoger niveau meer impact heeft op het individu als geheel dan een verandering op een lager niveau.
Veranderingen op een hoger niveau hebben automatisch veranderingen op lagere niveaus tot gevolg. Verandering op een lager niveau kunnen een effect hebben op een hoger niveau, maar het hoeft niet, d.w.z. het is geen automatisme. Om even bij ons visvoorbeeld te blijven: als iemand gaat geloven dat hij beter geen vis meer kan eten, misschien omdat er te veel kwik in zit, dan zal dit automatisch invloed hebben op zijn vaardigheden (hij leert nu bijvoorbeeld vlees of vegetarische gerechten te koken) en op zijn gedrag (hij vraagt in een restaurant naar andere gerechten dan vis). Maar andersom, van een lager niveau naar een hoger niveau, hoeft een verandering geen invloed te hebben. Als hij nog steeds geloofd dat vis gezond is, en hij wordt gedwongen om vlees te eten (gedragsniveau) dan hoeft dat nog helemaal niet te betekenen dat hij nu gaat geloven dat vlees gezond is. M.a.w.: veranderingen op een lager niveau hoeven geen invloed te hebben op het hogere niveau.
LOGISCHE NIVEAU’S IN LEREN, COMMUNICATIE EN BEGELEIDING Elk van deze niveaus vergt een speciaal soort begeleiding (zie schema in syllabus). De aandacht kan bij communicatie en verandering gericht zijn op elk van deze niveaus.
•
Het niveau van de omgeving Het ontwikkelen van een besef welke mogelijkheden een bepaalde omgeving iemand biedt en de beperkingen die die omgeving hem oplegt. De vraag wat je in een bepaalde omgeving wel of niet waarneemt en wat de consequenties daarvan zijn.
•
Het niveau van de concrete gedragingen Wat je het beste kunt doen en hoe precies. Hier gaat het om het aanleren van nieuw gedrag of het afleren van oud gedrag. De focus op andere dingen leren doen.
•
Het niveau van de innerlijke denk- en ervaringsstrategieën; vermogens, capaciteiten, competenties, vaardigheden Hier gaat het om het ontwikkelen van nieuwe, vaak complexe competenties, die uit veel gedragingen zijn opgebouwd.
•
Het niveau van de achterliggende waarden en overtuigingen; het wereldbeeld Hier gaat het om verandering van waarden en overtuigingen. Anders tegen situaties aan leren kijken, van andere dingen uit gaan leren.
•
Het niveau van de identiteit Hier gaat het om het besef van wie je bent en wie je niet bent. Als er gestreefd wordt naar verandering op dit niveau houdt dat onder meer in dat iemand wil leren om een ander mens te worden.
•
Het niveau van de spiritualiteit. Het deel zijn van een groter geheel, maatschappelijke betrokkenheid, godsdienst. Hier bevinden we ons op het terrein van het onzegbare, de diepe vaak onbeschrijfelijke gevoelens van menselijke maatschappelijke of godsdienstige betrokkenheid, eenheid. Als er verandering op dit niveau plaatsvindt, gaat het om het verkrijgen van het besef dat er iets groters is waar iemand deel van uitmaakt, iets hogers dat hem leidt.
TYPEN BEGELEIDING Elk van de veranderingen of leerdoelen op de verschillende niveaus impliceert ook een andere rol voor de begeleider. We lopen ze een voor een na, van omgeving tot aan spiritualiteit.
•
Gids of verzorger zijn Omgevingsniveau Het proces van gidsen houdt in, dat je iemand de weg wijst op een pad dat van de huidige toetstand naar de gewenste toestand loopt. Gids zijn verondersteld dat je er zelf al eerder bent geweest en dat je de beste route naar de doeltoestand kent. Deze route leg je rechtstreeks een de ander uit. Verzorger zijn betekent, dat je een veilige, ondersteunende omgeving onderhoudt door eervoor te zorgen dat al het noodzakelijke aanwezig is en er geen onnodige verstoringen of onderbrekingen van buitenaf optreden.
•
Coach zijn Gedragsniveau In onze terminologie duidt het woord coach specifiek op de sportcoach en niet op de veel meer omvattende business coach of mental coach, die ook meer van de andere niveaus bevat. Een coach helpt iemand om op het toppunt van zijn of haar kunnen te presteren. Coaching houdt in dat je de andere helpt om innerlijke krachten te mobiliseren, innerlijke hindernissen te overwinnen en te functioneren als lid van een team. Een goede coach observeert de ander en geeft hem tips en richtlijnen voor optimaal gedrag in de gegeven context.
•
Leraar zijn Vermogensniveau De onderwijzer, leraar of trainer helpt de leerling of de trainee om cognitieve en gedragsmatige vermogens te ontwikkelen. Onderwijs richt zich meestal op de algemeen, breed toepasbare vaardigheden, in plaats van de prestatie in een bepaalde specifieke situatie (zoals bij coaching). Bij onderwijs ligt de nadruk meer op nieuwe vaardigheden dan op het verbeteren van iemands bestaande prestaties. De leraar heeft een cognitief model, een plattegrond van het gebied en de benodigde vermogens en gedragingen die hij of zij aan de ander overdraagt.
•
Mentor zijn Overtuigingsniveau In de Griekse mythologie was mentor de wijze, trouwe adviseur van de held Odysseus. Mentor zijn heeft overeenkomsten met coach of leraar zijn, maar er zijn ook belangrijke verschillen. Een leraar geeft instructies en een coach geeft specifieke gedragsfeedback. Een mentor echter helpt iemand om zijn eigen bewuste vermogens te ontdekken en om overtuigingen en waarden te versterken, vaak door zelf het goede voorbeeld te geven.
•
Sponsor zijn Identiteitsniveau Sponsoring – op het psychologische vlak – houdt in dat je een context schept waarin anderen kunnen handelen, groeien en excelleren. Anders dan de coach, de leraar of de mentor, gebruikt de sponsor andere vaardigheden dan de persoon of de groep die hij sponsort. De sponsor is ook niet noodzakelijkerwijs een rolmodel. Een sponsor biedt een context, contacten en andere mogelijkheden die mensen de gelegenheid geven hun identiteit en hun kernwaarden tot uiting te brengen. De sponsor is toegewijd aan het versterken van iets dat al aanwezig is in een
individu of groep, maar dat nog niet volledig tot expressie is gekomen. Een sponsor ziet het potentieel in iemand en door zijn af haar aanwezigheid helpt hij bij het tot bloei komen daarvan.
•
Laten ontwaken (awakening) Spiritueel niveau Awakening gaat verder dan coaching, onderwijs, mentoring of sponsorschap. Een awakener biedt iemand situaties en ervaringen aan die hem of haar helpen om het beste uit te drukken dat hij in zich heeft. Een awakener zijn vereist dat je ook coach, leraar, mentor en sponsor bent, maar het heeft nog een andere dimensie. Een awakener helpt mensen richting te geven en brengt mensen in contact met hun eigen missies en visies door zelf volledig in contact te zijn met die van hem of haarzelf.