Συνέντευξη με τον συνθέτη και μουσικοπαιδαγωγό Λευτέρη Παπαδημητρίου neaprooptiki.gr/synenteyxi-me-ton-syntheti-kai-moysiko 7 Ιουλίου 2020
Στη μουσική μου με ενδιαφέρει το πρωτόγνωρο, το καινούργιο, το ουτοπικό στον ήχο, πέρα από τα δεδομένα της καθημερινότητας.
Τη συνέντευξη πήρε ο Ερνέστο Αγγελής Νέα Προοπτική: Ποιες είναι οι προοπτικές της σύγχρονης τέχνης σε αυτήν την καμπή για τον πολιτισμό, μέσα στις συνθήκες της πανδημίας; Λευτέρης Παπαδημητρίου: Βλέπουμε ότι μεταβάλλεται το παγκόσμιο σύστημα. Ο δυτικός πολιτισμός καταρρέει, δεν ξέρουμε που θα καταλήξει και αυτό θα έχει επίπτωση και στις τέχνες. Βλέπουμε χώρες στη Λατινική Αμερική και την Ασία να αναδύονται και πολύ πιθανό να είναι οι νέες υπερδυνάμεις που θα πάρουν την θέση των δυτικών κρατώνˑ ο δυτικός Πολιτισμός που έχει επικρατήσει παγκοσμίως προφανώς θα αλλάξει μέσα από την επιρροή αυτών των δυνάμεων που είναι αρκετά διαφορετικές από τις δυτικές. Και αυτό φαίνεται και στην τέχνη από την εισροή συνθετών από πολλά ανατολικά κράτη και ασιατικά, όπως την Κίνα και την Ιαπωνία, οι οποίοι συμβάλλουν σε μια μίξη πραγμάτων στην Ευρώπη -γιατί οι περισσότεροι από αυτούς πάνε στην Ευρώπη- και μεταφέρουν είτε παλιότερα στοιχεία που δεν έχουν ενδιαφέρον, είτε νέες ιδέες που επίσης έχουν σχέση με την τεχνολογία, γιατί κάποιοι από τους πολιτισμούς αυτούς όπως της Κίνας και της Ιαπωνίας έχουν μια διαφορετική σχέση με την τεχνολογία, και ίσως συνεισφέρουν έτσι στην δημιουργία μιας νέας αισθητικής που ελπίζω να είναι πιο τολμηρή σε σχέση με αυτήν που υπήρχε μέχρι σήμερα στην Ευρώπη. Νέα Προοπτική: Στο τέλος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, η γενιά εκείνη των συνθετών που τότε άρχιζε την πορεία της, καθόρισε τη μουσική για τα επόμενα 40-50 χρόνια. Και στην Ευρώπη και την Αμερική γίνανε πολύ έντονες ζυμώσεις τότε. Ποια είναι η κατάσταση που υπάρχει σήμερα, πού είναι και πώς μπορούμε να μιλήσουμε για πρωτοπορία; Λευτέρης Παπαδημητρίου: Πρωτοπορία πάντα υπάρχει και θα υπάρχει όσο υπάρχει ιστορία. Απλά σήμερα δεν έχει νομίζω αυτόν τον πολύ επαναστατικό χαρακτήρα που είχε στις αρχές του 20ου αιώνα και μετά τον Δεύτερο παγκόσμιο. Γιατί από τη μία ήταν η δημιουργία του μοντερνισμού και από την άλλη ήταν η πλήρης ρήξη με τις παραδοσιακές αξίες. Τώρα υπάρχει πρωτοπορία, σίγουρα υπάρχει, αλλά έχει διασπαστεί σε μικρότερα αισθητικά κινήματα και αισθητικές απόψεις που ταυτίζονται με την προσωπική πορεία του κάθε καλλιτέχνη παρά με κάποιο συγκεκριμένο κίνημα 1/5
παρόλο που και κάποια από τα παλιότερα κινήματα υπάρχουν ακόμα. Νομίζω ότι επίσης δεν έχει αυτήν την πολιτικοποίηση που είχε παλιότερα η πρωτοποριακή τέχνη γιατί από την στιγμή που βασίζεται όχι σε μεγάλα καλλιτεχνικά κινήματα αλλά σε αισθητικές απόψεις μεμονωμένων καλλιτεχνών, αυτόματα χάνεται το μαζικό, η μαζική συνένωση των ανθρώπων σε κάποια νέα ιδέα και ο κάθε καλλιτέχνης ενδιαφέρεται πιο πολύ για την προσωπική του επιτυχία και τις προσωπικές του έρευνες, κάτι το οποίο δεν είναι αναγκαστικά κακόˑ απλά δεν βλέπω να υπάρχει μια τέτοια μαζική τάση για πρωτοποριακά κινήματα όπως παλιότερα. Πιθανώς στο μέλλον να υπάρχει αναβάθμιση της σύγχρονης πρωτοποριακής τέχνης; Η δική μου άποψη είναι ότι η σύγχρονη πρωτοποριακή τέχνη είναι, νομίζω, σε μια από τις καλύτερες εποχές δημιουργικά, άσχετα αν λόγω της μεγάλης πληροφορίας, είναι δύσκολο να μάθουμε καινούργια πράγματα, να μάθουμε καινούργια έργα, να μάθουμε για καινούργιες καλλιτεχνικές αναζητήσεις νέων συνθετών, γιατί μέσα σε ένα τέτοιο χάος πληροφορίας λογικό είναι κάπου να μην θες να ασχοληθείς να βρεις νέα πράγματα, θες να καταλήξεις στο απλό και το σίγουρο, αυτό που ξέρεις. Παρ’ όλα αυτά στην εποχή μας, μέσα στο χάος αυτό, πιστεύω θα ανακαλύψουμε σταδιακά το τι συμβαίνει και θα δούμε ότι βγήκανε σπουδαία πράγματα και με μεγάλη συνέπεια και θα δούμε ίσως στο μέλλον ότι υπάρχουν και σήμερα κινήματα -που σήμερα διακρίνονται ως ομάδες καλλιτεχνών με κοινές αναζητήσεις- που έχουν εξέλιξη και σημαντική συμβολή στην ιστορία της τέχνης. Ίσως και να μην μπορούμε να φανταστούμε πόσο πολύχρωμη και πρωτοποριακή θα φαίνεται η καλλιτεχνική παραγωγή της εποχής μας κοιτώντας από το μέλλον προς τα πίσω. Νέα Προοπτική: Λευτέρη είσαι μουσικοπαιδαγωγός, και μέσα στην πανδημία η Κυβέρνηση αποφάσισε να μειώσει και ουσιαστικά να εξαφανίσει από το πρόγραμμα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, μια σειρά από καλλιτεχνικά μαθήματα. Πώς το κρίνεις; Λευτέρης Παπαδημητρίου: Είναι προφανώς κατάπτυστη αυτή η απόφαση όπως και κάθε απόφαση που έχει παρθεί στο παρελθόν για μείωση ωρών καλλιτεχνικών μαθημάτων. Πέρα από την κυβέρνηση αυτή και φυσικά πέρα από όσους είναι στο υπουργείο, που ίσως να μην έχουν μεγάλη σχέση με την μοντέρνα τέχνη, αυτή η αντιμετώπιση των τεχνών είναι μια γενική αντιμετώπιση από την σύγχρονη αστική τάξη, από την κοινωνία σήμερα, για την οποία η τέχνη είναι σχεδόν περιττή ιδίως όταν κάποιος θέλει να ασχοληθεί επαγγελματικά με αυτήν. Νομίζω ότι αυτό έχει να κάνει με μία γενικότερη κατάπτωση των αξιών και μια σειρά από λανθασμένες ιεραρχήσεις των αξιών στο καπιταλιστικό σύστημα που ζούμε σήμερα, όπου έχουν καταβαραθρωθεί όλες οι αξίες και οι μόνες που έχουν μείνει είναι οι ζωώδεις πλέον αξίες των βασικών αναγκών του ανθρώπου και αυτό λογικό είναι να οδηγεί στην κατάπτωση των πνευματικών αξιών. Κάθε τι που δεν έχει σχέση με το πολύ απλό υλικό, με αυτό που βλέπουμε και μπορεί να μετρηθεί οικονομικά με βάση το σύστημα που ζούμε σήμερα, πλέον το βλέπουμε να καταρρέει. Και αυτό έχει δημιουργηθεί σταδιακά μέσα από γενιές, δεν είναι σημερινό. Επειδή η κατάργηση των καλλιτεχνικών μαθημάτων συνδέθηκε από πολλούς με την
2/5
αύξηση των ωρών διδασκαλίας των θρησκευτικών, θα ήθελα να αναφέρω επίσης ότι νομίζω πως αυτή η στάση της πολιτείας απέναντι στην θρησκεία είναι υποκριτική και δεν έχει σχέση με την πνευματικότητα. Σχέση με την πνευματικότητα σήμερα έχει η τέχνη, πέρα από τις πρακτικές της διαστάσεις και ως ένα βαθμό και η θρησκεία. Είναι περισσότερο για ψηφοθηρικούς λόγους και πιο πολύ για την οικονομία των εκλογών, παρά για την πνευματικότητα και κάποια θέληση διατήρησης κάποιων πνευματικών αξιών. Το λέω γιατί μίλησα για συστήματα αξιών και μπορούμε να πούμε ότι τέχνη και θρησκεία, έχουν παρόμοιες ως ένα βαθμό επιδιώξεις ως ανθρώπινες δραστηριότητες με μια πιο πνευματική διάσταση. Νέα Προοπτική: Ποιος είναι ο άξονας του έργου σου και ποιοι είναι προβληματισμοί που διαπερνούν το έργο σου από τότε που άρχισες να γράφεις μουσική; Λευτέρης Παπαδημητρίου: Στη μουσική μου με ενδιαφέρει πολύ το πρωτόγνωρο. Το καινούργιο. Επειδή μιλάμε για μουσική που είναι τέχνη των ήχων, με ενδιαφέρει αυτό που εξιτάρει την ακουστική μας φαντασία όπως έλεγε ο Στοκχάουζεν. Κάτι που θα μπορούσαμε να το πούμε ουτοπικό στον ήχο, πέρα από τα δεδομένα της καθημερινότητας και αυτό με φέρνει στους φουτουριστές, τους ντανταϊστές και τους σουρεαλιστές στον 20ο αιώνα. Κοιτώντας το παρελθόν βλέπω ότι υπήρχε αυτή η ομάδα των καλλιτεχνών, μουσικών και εικαστικών, που είχαν μια τέτοια αντιμετώπιση της πραγματικότητας. Ήθελαν να ανακαλύψουν το ουτοπικό, το φουτουριστικό, αυτό που είναι στο μέλλον, αυτό που θα μπορούσε να είναι αλλά δεν είναι. Αν τοποθετούσα τον εαυτό μου κάπου, σίγουρα θα έλεγα ότι η αισθητική μου σκέψη προέρχεται από τις διακηρύξεις αυτής της εποχής της οποίας η επιρροή συνεχίζει πιστεύω αδιάσπαστα ως τις μέρες μας. Ξεκίνησα το 2000 με κάποια οργανικά έργα, ένα κουαρτέτο εγχόρδων που ήταν το πρώτο μου έργο το οποίο θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχει επιρροές από τον αμερικάνικο μινιμαλισμό αλλά το προχώρησα σε μίξη με το στυλ του Ιάνη Ξενάκη και από εκεί βρέθηκε αυτό που ήθελα να κάνω και έτσι το θεωρώ το πρώτο μου έργο: τις Παραλλαγές για Κουαρτέτο εγχόρδων. Ακολούθησε ένα κομμάτι για πιάνο, οι Παραλλαγές για πιάνο και μετά ένα κομμάτι για ορχήστρα και πιάνο, το BlackandWhiteτο οποίο κέρδισε και το διεθνές βραβείο σύνθεσης Gaudeamus. Αυτά θα έλεγα είναι τα τρία βασικά έργα στην αρχή της πορείας μου, που με επηρεάζουν μέχρι και σήμερα. Βασίζονται σε ρυθμικές επαναλήψεις μουσικών παραμέτρων που μπορούν να αλληλεπικαλύπτονται και να δημιουργούν έτσι ήχους και δομές αλγοριθμικές, συνεχώς εξελισσόμενες, παραγόμενες μέσα από ένα παιχνίδι μεταξύ ελέγχου και της τυχαιότητας. Το τυχαίο παίζει και αυτό κάποιο ρόλο, όπως έπαιζε και στη μουσική του Ξενάκη βέβαια, το στατιστικό ίσως, η στατιστική αντιμετώπιση των μουσικών παραμέτρων και βέβαια αυτό μας οδηγεί στην ηλεκτρονική μουσική και στην σύνθεση της μουσικής με την χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Ό,τι ήταν σε παλιότερες εποχές το πιάνο για τον συνθέτη νομίζω ότι είναι σήμερα ο υπολογιστής. Όπως τότε ο συνθέτης είχε μια άμεση επαφή με τον ήχο μέσω του πιάνου ως συνθετικό εργαλείο αλλά και ως όργανο, έτσι και σήμερα ο συνθέτης έχει μια άμεση επαφή με τον ηλεκτρονικό ήχο μέσω του υπολογιστή, όπου συνθέτει αλλά και γράφει μουσική για 3/5
τους ήχους που αυτός παράγει, αν και βέβαια έχει τεράστιες διαφορές σε σχέση με το πιάνο όσον αφορά στην ποικιλία των ήχων και των δυνατοτήτων του, παρόλο που έχει και αυτός αρκετούς περιορισμούς. Με τον ίδιο τρόπο λοιπόν ο συνθέτης σήμερα έχει μια πολύ στενή σχέση με τον υπολογιστή και ταυτόχρονα ίσως και με το συνθεσάιζερ σαν προέκταση του υπολογιστή. Έχω γράψει πρόσφατα κάποια τραγούδια για πιάνο, συνθεσάιζερ και φωνή, με τον τίτλο “Tabula Smaragdina” στα οποία χρησιμοποιώ το συνθεσάιζερ που παίζει ηλεκτρονικούς, μικροτονικούς ήχους και το χρησιμοποιώ ισότιμα με το πιάνο και σαν ένα όργανο που μπορεί να συμμετέχει σε μια παραδοσιακή συναυλία κλασικής μουσικής. Επίσης στο πρόσφατο έργο μου για καθαρά ηλεκτρονικούς ήχους τις Σονάτες για ηλεκτρονικούς ήχους, χρησιμοποιώ τον υπολογιστή με κάποιο τρόπο που παραπέμπει ίσως σε αυτό που έλεγα πριν, ότι είναι ένα δεξιοτεχνικό μέσο, όπως ήταν στο ρομαντισμό το πιάνο και η σύνθεση του ηλεκτρονικού ήχου μέσω του υπολογιστή παραπέμπει θα έλεγα σε αυτή την ιδέα. Νέα Προοπτική: Μελλοντικά δημιουργικά σχέδια; Λευτέρης Παπαδημητρίου: Είμαι στο στάδιο μίξης μιας σειράς ηλεκτρονικών κομματιών που δούλευα τον τελευταίο χρόνο. Υπάρχουν σκέψεις και για κάποια οργανικά κομμάτια που θα παράγονται ως ένα βαθμό μέσω αλγοριθμικών διαδικασιών στον υπολογιστή αλλά ακόμα αυτό δεν έχει πάρει συγκεκριμένη μορφή. Και υπάρχει και ένα άλμπουμ με το ηλεκτρονικό duo Unsample, που και αυτό κάποια στιγμή θα βγει μες στο καλοκαίρι. Και επίσης αρκετές σκέψεις για οπτικοακουστικά έργα. 6 Ιουλίου 2020, Ο Λευτέρης Παπαδημητρίου είναι Έλληνας συνθέτης πρωτοποριακής μουσικής. Γεννήθηκε στο Βόλο και ζει στην Αθήνα. Έχει γράψει πολλές συνθέσεις για ακουστικά όργανα και ηλεκτρονικά μέσα. Έργα του έχουν παιχτεί σε Ελλάδα και εξωτερικό από πληθώρα μουσικών σχημάτων, όπως London Sinfonietta, Asko ensemble, Elision ensemble, ARTefacts ensemble, Klangforum Wien και άλλους. Το 2006 κέρδισε το διεθνές βραβείο Gaudeamus Prize με τη σύνθεσή του για πιάνο και ορχήστρα “Black & White”. Είναι κάτοχος διδακτορικού στη σύνθεση από το πανεπιστήμιο του Huddersfield στην Αγγλία, με υποτροφία από το φεστιβάλ σύγχρονης μουσικής του Huddersfield. Το 2014 το πρώτο του οπτικοακουστικό έργο “L’Union libre”, για βίντεο και ηλεκτρονικούς ήχους, παρουσιάστηκε στο φεστιβάλ νέων μέσων FILE, στο Σάο Πάολο της Βραζιλίας. Το έργο του ”Dreamscape” επιλέχθηκε ως φιναλίστ στον διεθνή διαγωνισμό ηλεκτρονικής μουσικής ”Phonologia” στο Μιλάνο της Ιταλίας, ενώ το 2018 το έργο του ”Tabula Smaragdina”, για σοπράνο, συνθεσάιζερ και πιάνο επιλέχθηκε για τον τελικό του βραβείου ”Franco Evangelisti” στη Ρώμη. Το 2019 δημιούργησε σε συνεργασία με τον εικαστικό Ορφέα Παυλίδη το αλγοριθμικό οπτικοακουστικό έργο με τίτλο ”Κοσμικές Χορδές Δωματίου” που παρουσιάστηκε σε διάφορους χώρους στην Ελλάδα. Ασχολείται με τον προγραμματισμό και την αλγοριθμική μουσική, την δημιουργία
4/5
οπτικοακουστικών έργων και τον μουσικό αυτοσχεδιασμό. Μεταξύ των συνθετικών ενδιαφερόντων του περιλαμβάνονται επίσης η απεικόνιση ακουστικών σημάτων και χειρονομιών σε εννοιολογικούς και φυσικούς χώρους, ο υβριδισμός μεταξύ ακουστικού και ηλεκτρονικού ήχου, ο φουτουρισμός, η εφαρμογή της γνωσιακής ψυχολογίας και της σημειολογίας στη μουσική.
Σύνδεσμοι για τον Λευτέρη Παπαδημητρίου:
5/5