magazine // compliance en risicomanagement
André Olijslager gelooft in rechtlijnigheid
‘Een commissaris moet de rug recht kunnen houden’ inspiratie en informatie | zomer 2012 4/Interview met André Olijslager Over de rol van de commissaris en private equity 8/‘Áls je het maar organiseert’ Ronde tafel over compliance in organisaties 14/Anja IJlstra (CBRE Global Investors) ‘Het was een complexe ontvlechting’ 22/Een forse besparing Deskundigen over mediation 28/Achtergrond De opkomst van massaclaims
inhoud
08
20
14
32 colofon LEGADEX Magazine is een uitgave van Legadex. Legadex biedt flexibele bedrijfsjuridische ondersteuning bij de klant of vanuit haar kantoor in Amsterdam.
artikelen
03 Mix In dit nummer en in mijn agenda 04 in gesprek André Olijslager over de RvC en compliance
08 de ronde tafel Integrale benadering van compliance loont
Omslag André Olijslager Redactie Legadex, JCM Context Concept en realisatie Link Design, Amsterdam Tekst Annemarieke Noordhoff Fotografie Mirjam van der Linden, Jeroen Poortvliet, Michel Porro, Hans Stakelbeek Drukwerk WC den Ouden BV Contact Voor nadere informatie, neem contact op met Hans-Martijn Roos of Luc van Daele
2
of zie onze website www.legadex.com Legadex B.V., Teleportboulevard 110, 1043 EJ Amsterdam, T 020 820 83 96, info@legadex.com www.legadex.com
13 14 17
de keuze van... Luc van Daele Joint Venture met CBRE Global Investors review Constitution 3.0: Freedom and Technological Change
18 in beeld Het Legadex CLS-team 20 actueel E-Discovery in Nederland 22 trend De winst van mediation 26 in gesprek Harm Bavinck over ondernemerschap 28 actueel Massaclaims: topadvocaat Jurjen Lemstra over de ontwikkelingen
32 5 vragen aan Willem Wiggers van Weagree 34 cursist Sandy Groeneveld van Unilever 35 mix Het Nationaal Juristen Congres en Merger Integration Management Forum
legadex magazine | zomer 2012
MIX
In dit nummer Compliance en toezicht. Het onderwerp is de afgelopen jaren nadrukkelijk op de agenda van ondernemingen gekomen en zal daar voorlopig niet meer verdwijnen. In dit nummer van Legadex magazine nemen wij u mee in een aantal ontwikkelingen op dit gebied. Zo vindt u een uitgebreid interview met voormalig ABN AMRO-commissaris André Olijslager met zijn visie op toezicht vanuit de rol van de commissaris. In de rubriek Ronde tafel discussiëren toonaangevende juristen en complianceofficers uit de financiële wereld over de vraag hoe groot de impact van de financiële crisis is en hoe zij in hun dagelijks werk omgaan met de stortvloed aan nieuwe regels. Willem Wiggers van Weagree laat zien hoe het maken van contracten kan worden geautomatiseerd en hoe dit bijdraagt aan compliance en risicomanagement. En waar het dan toch nog fout gaat: mediation is in opmars! U leest er alles over in dit magazine. Tweede Kamerlid Ard van der Steur, Frans Scheefhals, hoofd Juridische Zaken van Mediq, en mediator Glenda Nühn delen hun ervaringen. En verder natuurlijk nog tal van andere interessante ontwikkelingen. Bedrijfsjuridisch werk kan innovatiever en gemakkelijker – vanuit deze gedachte r ichtten wij alweer vier jaar geleden Legadex op. Bij inmiddels meer dan 70 topondernemingen bewijzen we dat deze gedachte hout snijdt. De inspiratie en ideeën die wij opdoen delen wij graag met u. Direct, als klant, óf via dit Legadex magazine*. Wij wensen u weer veel inspiratie!
Hans-Martijn Roos en Luc van Daele * U vindt dit magazine ook op legadex.com met meer informatie over onze diensten en manier van aanpak.
In mijn agenda
Waar ben je nu druk mee? ‘Het afgelopen half jaar met de uitbouw van ons Corporate Legal Services (CLS) team. En met de uitbouw van ons dienstenpakket. Verder ben ik zelf ook volop betrokken bij klantwerkzaamheden, vanuit ons kantoor in Amsterdam en op locatie.’ Wat wil je de komende tijd bereiken? ‘Ons CLS-team in Amsterdam verder uitbreiden met goede collega’s, paralegals en juristen. Want steeds meer klanten willen een deel van het werk dat we nu bij hen op kantoor doen, geheel of gedeeltelijk op afstand laten doen. Omdat het sneller gaat of omdat we met ons vaste team in Amsterdam op ieder moment kunnen bijspringen.’
wie Emilie van de Vrande is Corporate Legal Counsel en teamleider Corporate Legal Services (CLS) sinds september 2011 daarvoor Legal Counsel en complianceofficer van OG-onderneming The IBUS Company / Jurist en
Hoe werkt het CLS-team dan precies? ‘Vaak starten we het werk op kantoor bij de klant. Zo leren we elkaar kennen en vinden we samen met de klant de beste werkmethode. Ons team in Amsterdam springt na verloop van tijd vaak flexibel bij. Klanten werken inmiddels steeds meer via online juridische informatiesystemen en dat werkt makkelijk. Desgewenst zetten we zo’n systeem ook neer voor de klant.’
accountmanager bij Intertrust (Amsterdam en Curaçao) gaat voor ‘Het beste Corporate Legal Services team!’
legadex magazine | zomer 2012
3
In gesprek
André Olijslager over de RvC en compliance
‘Pas ná een commissariaat sta ik het mezelf toe vrienden te worden’ Rechtlijnig en standvastig zijn, het wordt mensen vaak verweten. André Olijslager (68) ziet het echter als een deugd. Sterker nog, hij ziet het als onmisbaar voor zijn werk als professioneel commissaris. interview Luc van Daele tekst Annemarieke Noordhoff foto’s Michel Porro
Komt dat rechtlijnige voort uit uw Zeeuwse roots? serieus: ‘In het prille begin van mijn opleiding leerde
U heeft gestudeerd aan Nyenrode, heeft nog veel contacten daar én zit er nu in de Raad van Toezicht. Komt dat niet te dichtbij?
ik op Nyenrode: wees kritisch. Tijdens mijn eerste
‘Waarom zou dat een probleem zijn? Als mensen
commissariaat leerde ik: wees onafhankelijk, blijf
niet goed functioneren heb ik geen enkele moeite er
vrij. In de zin dat je ver weg blijft van belangen
iets van te zeggen. Om ze zelfs te bedanken, als het
conflicten of situaties waarin je mensen nog iets
nodig is. Dat vind ik niet moeilijk. Moeilijk, dat is een
schuldig bent. Die twee lessen heb ik altijd ont
grote groep mensen moeten ontslaan bij een fabriek
houden. En die zie je terug in mijn houding. M ensen
in zwaar weer, terwijl die mensen zelf eigenlijk prima
waarderen die rechtlijnigheid, ze vinden het prettig
werk verrichten. Goed toezicht uitoefenen betekent
dat je duidelijk bent. Het weerhoudt me er o verigens
ook belangen gescheiden houden. En eventuele be-
niet van om, als het nodig is, zaken luchtig te
langenconflicten van te voren heel goed afwegen. ‘Bij
benaderen. Dat kan de kou uit de lucht halen, een
twijfel, niet inhalen’ is mijn uitgangspunt. Verwacht
lastige situatie overzichtelijker maken. En ervoor
ik dat een nieuw commissariaat eventueel zou kun-
zorgen dat je makkelijker op elkaar afstapt.’
nen botsen met een bestaand, dan ga ik niet in op dat
Lachend: ‘Dat zou heel goed kunnen.’ Dan weer
4
legadex magazine | zomer 2012
>>
5
legadex magazine | zomer 2012
In gesprek
pensioen mijn secretaresse en auto met chauffeur aangehouden – daardoor heb ik nu de tijd voor mezelf gecreëerd om meer nevenfuncties te vervullen. Dat is ieders eigen verantwoordelijkheid. En natuurlijk van de president-commissaris om zich ervan te vergewissen. Wil je toch meer functies bekleden dan je feitelijk aan kan, dan zijn er genoeg manieren om die wet te omzeilen. Bijvoorbeeld via commissariaten in het buitenland: deze worden niet meegeteld in de nieuwe wet. Of door in een Raad van Advies zitting te nemen. Dat laatste scheelt ook nog eens een hoop juridisch gedoe. Als commissaris heb je wettelijke verplichtingen, als adviseur niet. Bij private equity kan men kiezen om geen RvC, maar een raad van Advies in te stellen, mits de onderneming geen structuurvennootschap is.
‘Bij Enron werd achteraf pijnlijk duidelijk dat er niet voldoende was doorgevraagd’
Maar vanuit de compliancegedachte verzoek. Verder ga ik niet snel mee
is dit wel een heel averechtse uitwer-
zeilen of naar andere leuke uitjes.
king van die wet!’
Pas ná een commissariaat sta ik het daarvoor. Volgens mij bestaat het old
Waar is een goed functionerende RvC dan wel mee gediend?
boys network allang niet meer: in al die
‘Goed functioneren gaat over mensen,
commissies waar ik nu zit, zie ik vrij-
over gedrag en – vooral – over duide-
wel nooit meer een bekende. Ja, ze zijn
lijke afspraken. Men zegt dat een RvC
wel vrijwel allemaal grijs, maar dat is
een zo groot mogelijke variatie moet
vooral omdat ervaring een vereiste is.’
hebben in kennis, kunde en erva-
mezelf toe vrienden te worden, nooit
ring. Ik denk dat vooral de ervaring
6
Wat u betreft is verdere regulering van het commissariaat, zoals de ‘Wet Bestuur en Toezicht’ met het amendement van SP-kamerlid Irrgang – waarin onder meer een strikte beperking aan het aantal commissariaten wordt gesteld – dus niet nodig?
van belang is. Ze hoeven elkaar niet
‘Alsjeblieft niet! Er is al zo veel gere-
zichtcultuur, waarin de RvC de volle
geld. De intentie van die motie vind
aandacht heeft voor álle stakeholders,
ik overigens goed, begrijp me niet
niet alleen de aandeelhouders.
verkeerd. Alleen de uitwerking, dat
Buitenlandse commissarissen zijn
klopt niet. Zo leg je iets op een kwan-
niet gewend dat bijvoorbeeld ook het
titatieve manier vast wat kwalitatief
medewerkersbelang zwaar telt. Dat
geborgd zou moeten worden. En
maakt het soms wel wat lastig.’
heel goed te kennen. Wel is alignment onderling van belang. Grote vennootschappen hebben steeds vaker een internationale RvC, waarvoor buitenlanders speciaal worden ingevlogen. Nederland heeft echter een eigen toe-
daar ben ik faliekant op tegen. Als je ieder voor zich die afweging maken:
En wat verandert in de rol van de commissaris zelf?
heb ik niet al te veel functies? Heb ik
‘Het commissariaat verandert, wordt
hier wel tijd voor? Ik heb zelf na mijn
steeds professioneler. Het is allang
gevraagd wordt als commissaris moet
legadex magazine | zomer 2012
geen erebaantje meer, maar volwaar-
‘En ik ben zelf ook wel eens gevraagd
dig werk waarvoor je af en toe flink
of ik niet wat minder lastig kon zijn.’
de diepte in moet. Als commissaris
‘Bij private equity praat je tenminste op
voorbereidt. Zo goed, dat je soms
Inmiddels zijn we twee financiële crisissen verder, met onmiskenbaar veel invloed op bedrijfsleven en toezicht. Wat ziet u als belangrijke gevolgen?
een tot in de puntjes uitgewerkt
‘Er is veel te veel aandacht voor
powerpointvoorstel voor ogen krijgt
het juridische, voor regulering.
waar je eigenlijk alleen ‘ja’ op kan
Tegenwoordig neig ik er naar bedrij-
antwoorden. Dan zeg ik: ‘Neem ons
ven te adviseren vooral niét naar de
mee als we nog ja of nee kunnen
beurs te gaan. Beursfondsen moeten
zeggen, als er nog alternatieven zijn.’
aan zo veel verplichtingen voldoen dat
Ertegenin gaan, opstaan en afwij-
de inhoud in gevaar komt. Blijf een
kende afspraken maken: dat moet je
familiebedrijf of blijf in handen van
wel durven en kunnen. Daarom zorg
private equity, zeg ik ze, houd je verre
ik eerst voor goede afspraken onder-
van public equity. Kijk maar eens naar
Dit is André Olijslager
ling, in een niet al te formele sfeer,
de gemiddelde AvA. Je ziet daar meer
zodat we weten wat we aan elkaar
aandeelhebbers dan aandeelhouders.
hebben. En waar iedereen aan toe is.
Er komen nauwelijks grote beleggers
Vervolgens is het zaak standvastig
meer die goede vragen stellen en het
te zijn. De meeste mensen zijn te
willen hebben over strategie en beleid.
weinig k ritisch. Wist je dat 85% van
Bij private equity praat je tenminste
de mensen volgers zijn? Die vragen
op niveau over de inhoud.’
• Overwoog ooit nog jurist te worden, koos uiteindelijk voor een bedrijfskundige opleiding bij Nyenrode • Begon in 1968 bij Van Gelder Papier, was daar van 1981 tot 1989 directeur • Was op zijn 34e al commissaris • Van 1991 tot 2005 bestuursvoor zitter FrieslandCampina • Is sinds zijn pensioen in 2005 fulltime commissaris. Was onder meer (tot 2010) vice-voorzitter RvC ABN Amro, is nu voorzitter RvC bij Heijmans en Detailresult Groep (met onder meer Dirk van den Broek, DekaMarkt en Digros), en heeft verder verschillende commissariaten en posities in raden van toezicht • Was daarnaast van 2006 tot 2011 voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Participatiemaatschappijen (NVP)
moet je jezelf daarom afvragen: ben ik hier wel geschikt voor? Grote vennootschappen hebben vaak een staf die een RvC-vergadering goed
niet door. Een commissaris moet de rug recht kunnen houden. En
‘De komende jaren verwacht ik van
doorvragen, écht doorvragen. Denk
private equity minder leverage. Minder
aan Enron: daar zijn vaak genoeg de
leningen dus. Bedrijven zullen vaker
goede vragen gesteld, maar achteraf
genoodzaakt zijn op een andere
werd pijnlijk duidelijk dat er onvol-
manier dan via bankfinanciering
doende is doorgevraagd. Als commis-
aan geld te komen. Daardoor komen er
saris moet je de CEO durven aan te
meer emissies op de markt. Gelukkig
spreken op, bijvoorbeeld, zijn te hoge
hebben de meeste bedrijven, anders
salaris. En maakt een onderneming
dan consumenten, hun zaken finan-
geen winst, dan besluit je als com-
cieel wel aardig op orde. Overal waar
missaris bijvoorbeeld het manage-
ik aan tafel zit zie ik dat bedrijven
ment geen bonus toe te kennen.’
zich desondanks zorgen maken dat ze tegen de grenzen van de bankcon-
Hoe zit het met reflecteren op het eigen handelen? Er wordt wel eens gezegd dat dit een zwak punt van commissarissen is.
venanten aanlopen. Want dan zijn ze
‘Reflectie vind ik goed, zeker.
als commissaris veel aandacht voor.
Sommigen huren daar externen voor
Maar de toekomst van bedrijven ligt
in – oordelen over jezelf is tenslotte
wel in handen van het management,
lastig. Dat betekent overigens niet
niet van de RvC. Hoe pak je problemen
dat ik dat niet doe. In twee gevallen
aan? Wat doe je wanneer het niet
ben ik uit mezelf als commissaris
goed gaat? De snelheid waarmee een
afgetreden, omdat ik de kwaliteit van
bestuur actie neemt bij een calamiteit
het toezicht niet goed genoeg vond.
én hoe je als commissaris zorgt dat
In andere gevallen heb ik mensen
het op de agenda blijft tot het ook
gevraagd om weg te gaan.’ Lachend:
de sigaar – geen nieuw geld betekent aandelenemissie, verwaterende aan-
niveau over de inhoud’
delen en een lagere koers. Daar heb ik
echt is opgelost, dáár gaat het om.’ <<
legadex magazine | zomer 2012
7
Compliance in financiĂŤle instellingen: hoe organiseer je dat?
Integrale benadering loont
8
legadex magazine | zomer 2012
ronde tafel
Misschien is er straks een stafmedewerker 3.0 die meerdere vakgebieden tegelijk beheerst: legal, compliance en risk. Het kan natuurlijk ook dat er veel intensiever stavenoverleg is. Hoe het ook georganiseerd wordt, feit is dat er meer inzicht en vooral overzicht nodig is. Want om het hoofd te kunnen bieden aan de aanzwellende stroom wet- en regelgeving is het voor organisaties steeds belangrijker om compliance integraal te benaderen. Daarover zijn de tafelgenoten van deze ronde tafel het eens.
tekst Annemarieke Noordhoff foto’s Mirjam van der Linden
Wet- en regelgeving om compliance te bevorderen blijft maar komen. Nationaal én Europees. Waar staan we nu? In het oog van de storm? Van Doorn: ‘Nee, we staan aan de kust en kijken naar de grote golf die er nog aan gaat komen. Voor veel Europese richtlijnen geldt dat je daar in 2013 aan moet voldoen. Getoetst en wel. Ondertussen wordt er ook in ons parlement lustig verder gewerkt aan regelgeving. Ik heb nog nergens gelezen dat er iets af gaat. En je moet er wel aan voldoen. Anders ben je binnen twee weken out of business.’ Loonen: ‘En dan hebben we het nog niet eens over de pseudo regelgeving. Zo zijn er de leidraden van de AFM: prachtige best practices, weinig op af te geven. Maar hoewel ze publiek rechtelijk geen waarde hebben, krijgen ze dat civielrechtelijk wel. Een rechter gebruikte laatst zo’n AFM-leidraad om te toetsen of een belegging risicovol – en dus passend – was. Dergelijke leidraden vullen zo dus de redelijkheid en billijkheidsnormen in. Rechtvaardigt dat handjevol boeven in de sector dat het hele speelveld wordt ingekleurd?’
En wat betekent dat voor ondernemingen in de financiële wereld? Hoe bereiden zij zich voor? Van Doorn: ‘Het leidt ertoe, zo verwacht ik, dat sommige producten helemaal niet meer worden gevoerd. Alleen nog maar simpele producten. En dat zijn niet noodzakelijkerwijs de beste producten.’ Frehe: ‘Er komt heel veel op de stafafdelingen af, meer dan alleen wet- en regelgeving. Zo is het begrip ‘klant centraal’ voor de financiële wereld nogal lastig en ongrijpbaar. Hoe rol je dat
9
binnen de onderneming uit? Verder willen juridische afdelingen vooral ordening in de nieuwe wet- en regelgeving aanbrengen, zodat het voor zichzelf én de directie behapbaar blijft.’ Van Veen: ‘Je kunt je niet alleen tot de juridische zaken beperken. Ik kan mij niet meer alleen vanuit mijn w erkkamer op de komende regelgeving richten. Dat is onvoldoende. Je moet voortdurend samenwerken met andere disciplines,
legadex magazine | zomer 2012
>>
AAN TAFEL
• Bekleedde daar sindsdien de functie van hoofd Juridische Zaken en Compliance en
Tom Loonen • Van huis uit econoom, gepromoveerd in
directiefuncties binnen de Aviva groep • Is er nu Bestuurssecretaris
en Insinger de Beaufort, was bij de laatste directeur Compliance • Sinds kort is hij CRO bij family office Private CFO Services in Den Haag
Gertrude Frehe
AEGON Asset Management Roelof Goudswaard
ondernemingsrecht • Begon in 2007 voor zichzelf als jurist in de bankenwereld
dam, rondde daar recent onderzoek naar
waar ze van dichtbij de overgang van
effect van compliance op de werkvloer af
‘niets aan de hand’ naar de financiële crisis
rechtbanken Haarlem, Amsterdam en Hof
Huub van Veen • Heeft 14 jaar als advocaat ondernemings recht gewerkt, onder meer als adviseur
meemaakte
RvB van ARAG (Düsseldorf) • Keerde terug naar Nederland en naar Delta Lloyd, de bankendivisie
(Deloitte en Ernst & Young) en bij de advocatenkantoren Loeff Claeys Verbeke en Allen & Overy • Vanaf 2003 bij PGGM als Senior Tax Counsel
• Sinds 2007 diverse opdrachtgevers, zoals
• Sinds 2007 daar verantwoordelijk voor Tax
het Waarborgfonds Sociale Woningbouw,
en Legal (tijdelijk ook Compliance), meest
Allen & Overy en NIBC Bank
recent als Directeur Corporate Juridische
• Nu aan het werk bij de Rabobank, Concern Juridische Zaken, waar ze RvB adviseert over toepassen van compliance en governance
en Fiscale zaken • Sinds 2011 zelfstandig werkzaam voor organisaties als AEGON en Mn Services, nu als Tax Project Manager bij Sara Lee /
RvB Delta Lloyd • Was vervolgens 2 jaar secretaris van de
• Startte zijn loopbaan ooit als belasting adviseur, werkte bij twee van de big four
• Had diverse opdrachten bij de Rabobank,
’s-Hertogenbosch en Kifid
Nederlandse Gemeenten
• Werkte tot 2006 als kandidaat-notaris
• Verbonden aan de Universiteit van Amster
• Is gerechtelijk deskundige voor
de dot.com-crisis mee • Ging begin deze eeuw naar Bouwfonds • Is sinds een jaar Global Head Legal bij
bancaire zorgplicht aan de UvA • Ruim 20 jaar gewerkt bij banken als Fortis
Juridische Zaken bij de AEX, van dichtbij
Axel van Doorn
Douwe Egberts
• Begon zijn carrière bij de Raad van State • Stapte in de jaren ’90 over naar DNB
En met Hans Martijn Roos en Luc van Daele
• Maakte later, als vervangend hoofd
(Legadex) als gespreksleiders.
zoals risicomanagement, financiële zaken, informatie
te houden. Dan moet je klaarblijkelijk niet met ingewik-
management, noem maar op. Als staf moet je zorgen
kelde vragen over klantgerichtheid komen.’
dat je antwoorden hebt op álle vragen om de directie te
‘Op de werkvloer merken mensen verder dat vooral de
kunnen ondersteunen bij de besluitvorming. Mijn taak is
publieke opinie regeert, geleid door soundbites en de
ze voor te lichten over de wet- en regelgeving, het liefst
roep om steeds verder gaande regulering. Zelfregulering?
op één A4-tje met overzichtelijke en duidelijke opsom-
Nee, dat is electoraal niet interessant. Daar komt bij dat
mingen. Niet meer.’ Van Doorn: ‘De hoeveelheid regelgeving is zo groot dat het
de toonzetting ook nog eens heel scherp is. Het is voor
alleen niet meer bij te houden is. Tien jaar geleden kon
steeds weggezet te worden als zakkenvullers en graaiers.’
medewerkers van financiële instellingen ingrijpend om
een hoofd juridische zaken nog diep inhoudelijk ingaan op vragen over nieuwe regelgeving. Nu bestaat een nieuwe richtlijn zo uit 400 bladzijden. Dat gaat niemand meer volledig beheersen. We zijn op een niveau aangekomen dat de
Internationaal komt er ook veel op jullie af. Wat merken jullie van die toegenomen internationale druk? Verandert dat je speelveld?
informatie niet meer door één individu te verwerken valt.’ Goudswaard: ‘Vroeger kon je als manager nog zelf mee-
Van Veen: ‘Ben je grensoverschrijdend actief, dan kan het
werken. Dat is er nu niet meer bij: je kunt alleen nog de
hebt, maar twee of meer. Dat kan lastig zijn. De gestelde
ketens aansturen en de procedures bewaken.’
eisen komen soms niet overeen, of de ene toezichthouder
voorkomen dat je niet alleen één nationale toezichthouder
stelt zwaardere of andere eisen dan de ander. Voor een
En wat zijn de gevolgen voor stafmedewerkers? Wat merken zij van deze stortvloed aan regelgeving?
10
overkoepelende Europese toezichthouder is er in elk geval
Loonen: ‘De werkvloer krijgt te maken met allerlei
nog veel te doen. Overigens kan die internationale druk ook veel goeds brengen. Zo kan het door een beursnotering
nieuwe vragen. Waar mogen we ons geld nog verdienen?
in New York nodig worden SOX-compliant te zijn. Dat bete-
Hoe gaan we om met klantzorg? En hoe met toezicht?
kent voldoen aan strenge compliance-eisen. Veel werk dus,
Dat roept een hoop onzekerheid op. Dossiers gaan vier
maar ook nuttige inzichten in de werking van het bedrijf
keer op en neer. Mensen op de werkvloer zien door de
én in gebieden die voor verbetering vatbaar zijn.’
bomen het bos niet meer en focussen zich daarom op dat
Van Doorn: ‘Ik vraag me af of je dat nu nog steeds zo
wat voor handen ligt: zorgen dat de vinkjes gezet zijn,
kunt zeggen. In de afgelopen vijf jaar zijn de vereisten
dat audit tevreden is en dat ze toezicht van het lijf weten
exponentieel toegenomen. Hebben we alles, vroegen we
legadex magazine | zomer 2012
ronde tafel
‘Je gaat steeds meer risk-based kijken’
rijkste? Je gaat steeds meer risk-based kijken.’
Is het Lehman Brothers die we hierop aan mogen spreken? Of ligt de overvloedige regelgeving aan onszelf?
Goudswaard: ‘Ik weet niet of de politiek dat ziet, dat
Loonen: ‘Voor een deel mogen we ook wel eens de
bedrijven dergelijke keuzes moeten maken. Dat de
hand in eigen boezem steken. We hebben er zelf – als
hoeveelheid regelgeving ze dwingt om alleen naar het
sector – een potje van gemaakt. De excessieve bonussen,
belangrijkste te kijken. Je krijgt zo een soort schijnzeker-
zogenaamd briljante jongens die met een miljoen naar
heid van in control zijn.‘
huis gaan: het is niet uit te leggen. Het was een enorme
toen. Nu vragen we: hebben we in elk geval het belang-
suikerpot waar we allemaal van mochten snoepen. En
Is dit een cyclische beweging? Draaien we al die regels over een paar jaar niet weer terug?
het zelfregulerend karakter was heel klein.’
Van Doorn: ‘Deregulering wordt doorgaans aangewak-
heroriëntatie. En dat is best nuttig. Zaken als het
kerd door een economische crisis, dat klopt. Minder
klantbelang centraal stellen, zijn daar een uiterst
regels betekent meer vrijheid om geld los te maken.
belangrijk uitvloeisel van.’
Maar voorlopig is het nog niet zover. Grote financiële
Van Doorn: ‘De nieuwe regelgeving is natuurlijk een
instellingen hebben hun eigen juridische clubs, die
reactie op wat er in de gehele financiële wereld is gebeurd.
kunnen de regelgeving nog aan. Maar de kleintjes, 10
En niet bij één afzonderlijk bedrijf. Het is nu zeker een
tot 15 man, moeten steeds weer internationale kantoren
moment voor zelfreflectie: om goed te kijken naar je eigen
inhuren. En dat betekent een forse kostenpost. Sommige
producten en de waarde die je toevoegt voor de klant.’
Van Veen: ‘Met de sector zitten we midden in een
bedrijven zullen zelfs de handdoek in de ring moeten
nieuwe Amerikaanse belastingregelgeving zorgt er bij-
Is dat niet een verantwoordelijkheid van de sector? Om de producten helderder te maken en klanten meer inzicht te geven in de eigen dienstverlening?
voorbeeld voor dat je Amerikaanse klanten beter kunt
Loonen: ‘Onderzoek toont aan dat mensen over het
laten gaan. Geloof je in complottheorieën, dan zou je
lezen van de documentatie van een gangbare beleggings
bijna gaan geloven dat toezichthouders hun geld krijgen
hypotheek 13 uur doen. En dat is nog niet eens begrijpend
van de occupybeweging! Overigens creëert dit wel een
lezen. En nee, onze klanten zijn niet dom, hoogstens niet
nieuwe markt: een markt voor kleine gespecialiseerde
geïnteresseerd. We maken het met de sector zo complex,
dienstverleners.’
het is zó veel en zó slecht geschreven.’
gooien, zeker de bedrijven die cross border werken.’ Loonen: ‘Het werkt deglobalisering in de hand. De
legadex magazine | zomer 2012
11
>>
ronde tafel
Goudswaard: ‘De documentatie krijgt al snel de omvang
cultuuromslag niet alleen nieuwe producten, maar ook
van een telefoonboek van een kleine stad. Krijgen
nieuwe mensen. Veel mensen werken nu bij financiële
mensen die in huis, dan blijft het twee dagen liggen
instellingen voor het geld. Niet vanuit bezieling.’
en daarna tekenen ze toch wel. Wat me vooral verrast
Van Doorn: ‘Volgens het nieuwe pensioenakkoord moe-
In de toekomst zullen we dus toe moeten naar een nieuw soort financiële organisatie. Waar legal en compliance in het hart zit.
ten burgers meer voor het eigen pensioen gaan zorgen.
Van Doorn: ‘Juristen gaan nu al steeds dichter op de
En dat terwijl de meesten nog niet eens begrijpen hoe
business zitten. Bij ons gebeurt dat letterlijk. Dankzij
hun eigen hypotheek werkt. Daar verbaas ik me echt
flexibele werkplekken zitten de juristen bij ons midden
over. Hier liggen wel de kansen voor – maar ook de ver-
tussen hun collega’s van andere afdelingen. Juridische
antwoordelijkheid van – financieel dienstverleners. Om
zaken weet daardoor veel beter wat er waar gebeurt.
de juiste en goede producten aan te bieden.’
Er zijn geen blind spots meer.’
Loonen: ‘De Ombudsman van het Kifid (Klachteninstituut
Frehe: ‘Dan heb je het wel over de juristen die echt met
financiële dienstverlening, redactie) durft te s tellen dat
de producten bezig zijn. Je hebt ook juristen die daar
95% van die claims komt doordat die mensen e igenlijk
wat verder van af staan, die meer met strategische zaken
niet hadden mogen beleggen. Mensen beseffen onvol-
bezig zijn als governance. Die processen zijn voor de
doende dat recht op financieel geluk ook kans op
werkvloer onzichtbaar.’
financieel ongeluk betekent.’
Van Veen: ‘Dat kun je ondervangen door bijvoorbeeld een
Van Doorn: ‘In de jaren ’80 mochten particulieren in Frankrijk niet eens in opties beleggen. Dat was té risicovol.
ketenoverleg te organiseren waarin managers en team-
In Nederland lachten wij toen om die gekke Fransen. Maar
een goede en duidelijke vertaalslag naar de afdelingen.
ik vind het nog steeds niet zo gek. Ik verwacht dat straks
Maar uiteindelijk maakt het niet uit hóe, als je het maar
bepaalde financiële producten niet meer voor p articulieren
organiseert.’
toegankelijk zijn. Althans, niet zonder vergunning. Net
Van Doorn: ‘Als je het maar grensoverschrijdend
als sommige chemicaliën of wapens. En dan verdwijnt
organiseert.’
de discussie over zorgplicht bij deze producten vanzelf.’
Loonen: ‘Ik vraag me af of compliance als losse afdeling
is dat nu, op dit moment, nog steeds onbegrijpelijke spaarregelingen worden gemaakt.’
leiders regelmatig bij elkaar komen. Zorg dan wel voor
over 10 jaar nog wel bestaat. Gaan we niet toe naar een
12
En wat zijn dan de gevolgen voor jullie dienstverlening? Jullie producten?
soort procescontrole, met daarin legal, compliance
Van Doorn: ‘Belangrijk is dat er eenvoudige, begrij-
Frehe: ‘Juristen zouden zich er meer bewust van moeten
pelijke producten verkocht worden, met eenvoudige,
zijn dat ze onderdeel zijn van het riskmanagement.’
begrijpelijke voorwaarden. Waardoor de klant een goed
Goudswaard: ‘We kunnen best met één staf toe. Ik zie de
begrip krijgt van het te verwachten rendement en het
komst van een nieuw soort jurist, de stafmedewerker 3.0,
bijbehorende risico dat hij loopt. Hier wordt nu gelukkig
die van alles kaas heeft gegeten. Legal, compliance en risk.
erg veel aandacht aanbesteed.’
Dan maak je het ook naar de andere afdelingen veel over-
Goudswaard: ‘Overigens betekent een dergelijke
en risk?’
zichtelijker. Het is nu nog vaak veel te verkokerd.’ <<
legadex magazine | zomer 2012
de keuze van
Luc van Daele over contract management 9 van de 10 bedrijven scoren onvoldoende Eind vorig jaar sprak ik op de dag van de bedrijfsjurist over trends in innovatie en effectiever werken. Ik stelde daar onder andere de vraag hoeveel van de ongeveer 120 aanwezige bedrijfsjuristen zélf werken met een contractmanagementsysteem. De reactie was verhelderend: slechts een paar. Een gemiste kans. Contractmanagement is de afgelopen jaren in hoog tempo makkelijk en laagdrempelig geworden. Tegen lage kosten heeft een juridische afdeling tegenwoordig online toegang tot alle relevante contracten waar hij het overzicht van moet hebben en over moet kunnen adviseren. Ook van buitenlandse dochtermaatschappen en andere afdelingen binnen de onderneming.
Praktijk dwingt tot actie Bedrijfsjuristen zijn in hun werk afhankelijk van de juiste informatie. Toegang daartoe is dus cruciaal voor de kwaliteit van het werk en het werkplezier. Dat geldt zeker voor contracten – bedrijfsjuristen besteden daar relatief veel tijd aan. Tegelijkertijd moet steeds meer werk worden verzet met een beperkt juridisch team. Tijdverlies door onnodig zoeken en verlies van eerder vergaarde kennis is dan funest. Naast deze efficiencyoverwegingen zijn er ook nog de verscherpte compliance-eisen. Gebrek aan inzicht in contracten, inclusief de daarbij behorende kansen en risico’s, kan anno 2012 eigenlijk niet meer.
Geïntegreerd, van begin tot eind Contractmanagement is méér dan het kunnen t erugvinden van een contract. Het betekent dat je vanaf het begin van het onderhandelingsproces zicht houdt op de v erschillende stadia van onderhandeling. Dat je de documentatie en correspondentie later kunt terughalen. Dat je aansluit op de interne en externe bevoegdhedenstructuur, zodat je calamiteiten voorkomt. En dat je een – vaak verrassend
Luc van Daele
eenvoudig – werkproces maakt voor het opstellen, onder handelen, ondertekenen, opslaan en delen van contracten.
1989-1993 advocaat bij Trenité van Doorne
Voordelen en noodzaak zijn duidelijk, toch komt het in de
1993-2000 bedrijfsjurist bij Sara Lee
praktijk vaak niet van het invoeren en het bijhouden van
2000-2008 hoofd Juridische Zaken Endemol Holding
zo’n systeem. Goed nieuws: er zijn inmiddels volop slimme
2008-nu
systemen in de markt die dit proces behapbaar maken.
directeur en mede-eigenaar Legadex
Tegen beperkte kosten.
13
joint venture
‘Van hoofdkwartier naar European headquarters’ 14
Anja IJlstra (CBRE Global Investors) en Nancy Vermaat (Legadex)
legadex magazine | zomer 2012
Over Anja IJlstra • Werkte 8 jaar als advocaat, eerst vastgoed, later corporate • Stapte in 2003 over naar ING Real Estate als Legal Counsel en advocaat in loondienst • Was van 2007 tot 2011 als interimmer werkzaam bij onder meer Nike • Werd in 2011 benaderd voor functie van Head Legal Nederland bij ING Real Estate Investment Management NL, nu CBRE Global Investors NL
Anja IJlstra (CBRE Global Investors) en Nancy Vermaat (Legadex) in gesprek over de overname van ING Real Estate Investment Management door CBRE Global Investors
Anja IJlstra keerde vorig jaar maart terug bij haar oude werkgever ING Real Estate. Als Head Legal Nederland begeleidde ze nu de verkoop van ING Real Estate Investment Management Europe. Eind oktober was de closing. IJlstra is blij met haar nieuwe werkgever CBRE Global Investors. ‘Ik hoopte vanaf het begin al dat CBRE de koper zou zijn,’ vertelt ze.
banken werden de grote Nederlandse banken door de publieke opinie en politiek gedwongen zich te bezinnen op hun activiteiten. Daar kwam bij dat de vastgoedmarkt niet heel goed rendeerde. Voor ING Groep voldoende reden om hun vastgoedtak in de verkoop te zetten. In februari 2011 werd bekend gemaakt dat CBRE Group de diverse vastgoedinvesteringsonderdelen zou kopen van ING. Een maand later was IJlstra binnen als Head Legal Nederland. Nancy Vermaat werkte toen al een aantal jaren bij ING Real Estate, eerst vast in dienst, later via Legadex.
Synergie IJlstra: ‘Op het moment dat ik in januari mijn contract tekende bij – toen nog – ING Real Estate, wist ik nog niet wie de koper was. Ik ben erg blij dat het CBRE is geworden. Zij zien de overname als een kans om te groeien en te profiteren van de synergie, ook op de langere termijn.
tekst Annemarieke Noordhoff foto’s Jeroen Poortvliet
15
Hoewel de vastgoedmarkt als geheel niet goed rendeerde, was ING Real Estate Investment Management Europe
De verkoop was verre van onverwacht. De onderdelen
voor CBRE een interessante overnamepartij. De resultaten
ING Real Estate Investment Management Azië, Europa,
waren voldoende positief en de Nederlandse fondsen
ING Real Estate Select en Clarion Securities pasten
laten nog steeds een out performance zien, beter dus dan
namelijk niet meer bij de kernactiviteiten van de bank.
het gemiddelde in de markt. ING had bovendien veel
Door de bankencrisis en de latere staatssteun aan de
expertise waarmee CBRE haar voordeel kon doen én zat
legadex magazine | zomer 2012
>>
joint venture
Anja IJlstra over Legadex
‘Handig dat de flexibiliteit aanwezig was’ ‘De closing is een aantal keer verschoven. Nancy verschoof keer op keer mee, stelde zelfs haar verhuizing uit totdat het echt niet meer kon. Gelukkig had Legadex toen een andere ervaren collega beschikbaar die haar gedurende die tijd kon vervangen. Later stelde Nancy iemand voor die veel verstand heeft van liquidaties: hij heeft snel veel weggewerkt. Wij zijn heel tevreden. Ze hebben altijd kunnen leveren wat we vroegen.’
in Europese landen waarin CBRE nog
31 oktober – onder meer de naams-
niet of minder vertegenwoordigd was.’
wijzigingen direct konden initiëren. In de periode erna kwam een hausse
‘Met de overname is CBRE Global Investors nu in heel Europa vertegenwoordigd’
Ontvlechten
aan werk op ons af. Deels verwacht,
IJlstra: ‘Vanaf dag één kon ik met-
deels onverwacht. Zo werkte de
een meedraaien in alle projecten die
tijdelijke oplossing voor het corporate
nodig waren ter voorbereiding op de
entitysysteem niet goed.’
verkoop. Dat kwam vooral neer op vennootschappen herstructureren
Vermaat: ‘Wat opvalt aan dit traject
en ontvlechten, want ING Real Estate
is de omvang, juist in een periode dat
Investment Management Europe was
overnames in de vastgoedmarkt stil-
diep verweven in de verzekerings-
liggen. Het gaat om een groot onder-
en banktak van ING. We bungelden
deel en een complexe ontvlechting.’
feitelijk tussen de twee concerns van ING – bank en verzekeraar – in.’
IJlstra: ‘En daardoor heeft het veel tijd gekost en een aanzienlijk extra
Vermaat: ‘Besluiten, overdrachts
belasting voor alle juristen en het
formulieren, stappenplannen: het
projectmanagement. Ook de staven
werd in de loop van 2011 steeds
waren intensief betrokken: met
drukker. Als het nodig was kwam ik
grote regelmaat moesten ze infor
geregeld een dag meer dan de gang-
matie opleveren, zodat de deal door
bare twee dagen per week, de laatste
kon gaan.’
twee maanden was ik er zelfs fulltime. De verkoop betekende dus een
Schiphol
flinke intensivering van mijn gang-
IJlstra: ‘Voorheen waren wij het
bare corporate housekeeping-werk.’
hoofdkwartier. Nu zit het hoofdkwartier in de VS, en zijn wij de European
16
Hausse aan werk
headquarters. Dat betekent intensief
IJlstra: ‘Als target company kregen we
samenwerken met het voormalig
veel vragen, zowel vanuit ING als
Europees hoofdkwartier van CBRE
CBRE, die we vaak met gelimiteerde
Investors in Frankrijk. Een andere
informatie toch moesten zien te
grote verandering is dat we binnen-
beantwoorden. En dan waren er ook nog de advocatenkantoren en het
kort naar Schiphol verhuizen. Het is nu niet logisch meer dat we bij ING in
notariaat waarmee we samenwerk-
huis zitten. Bovendien is Schiphol goed
ten. We waren niet in staat om alles
bereikbaar voor een internationaal
zelf te doen. Naast de ontvlechtingen
bedrijf. De integratie met de VS en de
waren er de liquidaties, bestuursbe-
andere vestigingen in Europa is nu de
noemingen en de naamswijzigingen:
grootste uitdaging, samen met de inte-
150 in totaal. Alles stond klaar,
gratie van de corporate administratie
zodat we de dag na de closing – op
in het Amerikaanse systeem.’ <<
legadex magazine | zomer 2012
review
Over Constitution 3.0: Freedom and Technological Change
Bedrijfsjuristen in het centrum van de macht zijn. Die trend belooft weer een
tekst Juriaan Mensch
groeiende invloed van bedrijfs Legal commentator Jeffrey Rosen
juristen binnen organisaties en
(New York Times) kreeg van zijn
daarbuiten, ook in Nederland.
hoofdredacteur de opdracht om de
‘De issues zijn relevant voor iedere jurist die meer wil weten over privacy en databescherming’
toekomst van technologie en recht in
Eerste linie
kaart te brengen. Dat resulteerde
In het hoofdstuk The Deciders
uiteindelijk in een bundel van
onderzoekt de schrijver de toekomst
veertien essays, allen geschreven
van privacy en vrijheid van menings-
door juridische zwaargewichten uit
uiting. De Decider was de bijnaam
de VS. Constitution 3.0: Freedom and
van Nicole Wong, de voormalig
Technological Change kijkt vijftien
deputy General Counsel van Google,
jaar vooruit naar het effect van
die de knoop doorhakte in kwesties
technologie. Technologie waarvan
als het wel of niet verwijderen van
de impact nu nog minimaal is, die
het Youtubefilmpje waarin Kemal
naar verwachting snel zal groeien.
Ataturk volgens sommigen werd beledigd. In Frankrijk en Duitsland
Het boek beschrijft hoe die
speelde tegelijkertijd een andere
technologische mogelijkheden
kwestie: de holocaust ontkennen is
zich in de praktijk verhouden tot
daar strafbaar. Moet Google wel of
de Amerikaanse grondwet. Maar
niet de ontkenningssites in de
wie denkt dat dit boek daarom een
vindresultaten tonen? Wong besloot
Amerikaanse ver-van-mijn-bedshow
dat het Ataturk-filmpje bleef, de
is of een staaltje juridisch droog-
holocaust ontkenningssites verdwe-
zwemmen, die vergist zich. De issues
nen echter in de zoekresultaten. Zij
zijn relevant voor iedere jurist die
had zo meer invloed op de online
geïnteresseerd is in vraagstukken die
vrijheid van meningsuiting dan wie
raken aan privacy, databescherming
dan ook ter wereld. Een bedrijfsjurist
of vrijheid van meningsuiting.
had zelden een meer politieke rol.
Constitution 3.0 prikkelt de fantasie, leest vlot en geeft de lezer veel stof
Terugkerende conclusie is steeds hoe
tot nadenken. Ook buiten de juridi-
beroerd de bestaande wetgeving is
sche context.
toegerust op de snel veranderende realiteit. En dat is de belangrijkste
Titel Auteur Uitgever
Politieke macht
reden dat bedrijfsjuristen zich steeds
Voor bedrijfsjuristen is het zonder
vaker in het midden van de beslis-
meer relevant leesmateriaal. Zij
singsmacht vinden. Zij worden in
kunnen het zich tegenwoordig niet
feite de eerste linie die bepaalt wat
Constitution 3.0: Freedom
meer veroorloven de maatschappe-
maatschappelijk acceptabel is,
and Technological Change
lijke veranderingen te negeren die
zonder dat bestaande wetgeving
Jeffrey Rosen (Editor),
ook hun organisatie raken. Vandaag
altijd voldoende kader biedt.
Benjamin Wittes (Editor)
nog compliant, morgen niet meer
Brookings Institution
– zo lijkt het soms. In het boek
De toekomst is al hier, hij is alleen
Press, 2011
onderschrijven meerdere essayisten
nog ongelijk verdeeld over het heden,
ISBN
978 0815722120
dat technologiebedrijven als
zei science fiction schrijver William
Volume
271 pagina’s
Facebook en Google een steeds
Gibson ooit. Rosen’s boek maakt dat
groter wordende (politieke) macht
nog eens goed duidelijk.
legadex magazine | zomer 2012
17
in beeld Wij werken bij u op locatie Zijn uw groepsgegevens up-
of vanuit ons kantoor in
to-date? Met onze hulp heeft
Amsterdam.
u altijd het juiste overzicht.
Contractmanagement? Wij a  dviseren over de Geen bedrijfsjurist? Wij verzorgen
inhoud van de contracten
al uw benoemingen, registraties,
en het proces er omheen.
besluiten en deponeringen.
WIJ ZIJN UW CORPORATE LEGAL SERVICES TEAM 18
Het hele jaar door bieden wij u efficiĂŤnte en flexibele ondersteuning in uw corporate werkzaamheden. Wij kunnen dit ook van A tot Z voor u verzorgen zodat u er geen omkijken meer naar heeft. Voor meer informatie, bel Emilie van de Vrande op 020-8208396.
Een herfinanciering, fusie of 足liquidatie? Wij bereiden het voor en voeren het voor u uit.
Corporate compliance en risico足 management? Wij stellen voor u een raamwerk op van werkbare interne bedrijfsregels.
19
actueel
E-Discovery in Nederland
Over het lectoraat E-Discovery
20
Het lectoraat E-Discovery valt onder de Hogeschool van Amsterdam en biedt een deeltijdminor E-Discovery aan voor studenten Informatica, Rechten en Informatie en Communicatie. Daarvoor werkt het lectoraat samen met verschillende partners: • met Intelligent Systems Lab (Universiteit van Amsterdam) voor onderzoek naar de toepassing van slimme zoektechnieken in grote hoeveelheden e-mail en elektronische documenten; • met het lectoraat Digital Archiving en Compliance om onderzoek te doen naar de reactieve kant van E-Discovery én de proactieve oplossingen in het kader van informatiemanagement en E-Discovery readiness.
Voor de meest eenvoudige handelingen wordt tegenwoordig gebruik gemaakt van ICT-toepassingen. De zegeningen zijn groot. Tegelijkertijd brengt deze ontwikkeling risico’s met zich mee. Voor bedrijfsjuridische afdelingen wordt online sporenonderzoek – ook wel E-Discovery genoemd – daardoor steeds relevanter.
tekst Hans Henseler en Ivar Timmer, Hogeschool van Amsterdam (HvA) beeld Thinkstock
Het belang van ICT in ons maat-
beruchte vastgoedfraudezaak, wordt
ondersteuning bij zo’n onderzoek
schappelijke en economische verkeer
ook volop gebruik gemaakt van
schakelen zij dan E-Discovery-
blijft toenemen. Met alle voordelen
E-Discovery. Juridische afdelingen,
specialisten in.
én nadelen van dien. Want als er iets
met name die van grote organisaties,
misgaat, per ongeluk of met opzet,
krijgen de komende jaren steeds
Voor bedrijven die regelmatig te
stelt dat bijzondere eisen aan het
meer met dit fenomeen te maken.
maken krijgen met het verzamelen
onderzoek naar de toedracht. De
Onderzoek naar de toepassing van
van elektronisch bewijs kan het ook
onderzoekers moeten in staat zijn
E-Discovery en de verhouding tussen
interessant zijn om intern specialis-
digitale sporen te traceren en analy-
E-Discovery en informatiemanage-
ten op te leiden. En hen van de juiste
seren. En vervolgens moeten zij deze
ment is er volop en vanuit verschil-
kennis en instrumenten te voorzien.
sporen kunnen bewaren en presen-
lende invalshoeken. Zo hebben wij bij
Door het onderzoek geheel intern te
teren op een manier die praktisch
de Hogeschool van Amsterdam het
houden, houden zij de kosten laag
haalbaar is én voldoet aan de eisen
lectoraat E-Discovery.
en zijn de risico’s van het uit handen
die de wet aan bewijsmateriaal stelt.
geven van interne correspondentie
Dit omvangrijke werkterrein – dat
Onderzoek intern houden
en vertrouwelijke stukken beter te
overigens nog volop in ontwikkeling
Wij verwachten dat een proactieve
overzien.
is – wordt aangeduid met de term
benadering van E-Discovery voor
E-Discovery.
bedrijven de komende jaren steeds
Meer weten
belangrijker wordt. Rob van Otterlo,
Wilt u meer weten over het lectoraat,
Forensisch verantwoord
die eveneens professor bij het
de onderzoeken en de activiteiten?
Bij E-Discovery gaat het erom dat
lectoraat Organizing Legal Services
Kijk dan op www.hva.nl/e-discovery
informatie op forensisch verant-
(HvA) en hoogleraar Organisatie van
voor meer actuele informatie. U kunt
woorde wijze veiliggesteld én slim
juridische dienstverlening (UvA) is,
daar ook meer informatie vinden over
verwerkt wordt. Meestal gaat het om
onderzoekt daarom de organisato-
de jaarlijkse symposia E-Discovery,
elektronisch opgeslagen informatie,
rische inbedding van E-Discovery
zoals e-mail en transacties in de
in juridische afdelingen. Bedrijven
waaronder het symposium in april dit jaar over Technology Assisted Review. <<
financiële administratie. Zo maakten
laten dit online sporenonderzoek
onderzoekers bij geruchtmakende
vaak uitvoeren door externe advoca-
Hans Henseler (j.henseler@hva.nl) is partner bij
miljardenfraudes als die van Stanford
ten, zodat onderzoeksresultaten en
Fox-IT en lector E-Discovery (HvA). Ivar Timmer
en Madoff ruimschoots gebruik van
communicatie van het bedrijf met
(i.timmer@hva.nl) is clustermanager Law en
digitale opsporings- en bewaartech-
haar raadslieden onder het verscho-
onderzoeker binnen het onderzoeksprogramma
nieken. Dichter bij huis, zoals in de
ningsrecht valt. Voor de technische
Organizing legal services (HvA).
legadex magazine | zomer 2012
21
trend
de winst van mediation
22
Toegegeven, het is niet zomaar overal in te zetten. Toch is er een groot aantal zakelijke geschillen waarin mediation bedrijven veel kan opleveren. Fikse tijdwinst bijvoorbeeld, als ellenlange procedures naar enkele of zelfs één dag kunnen worden teruggebracht. Of langetermijn winst, wanneer de relatie tussen de strijdende partijen behouden blijft.
tekst Annemarieke Noordhoff foto’s Jeroen Poortvliet
De feiten
De werkdruk van de rechterlijke
relatief snel gevonden. Na twee keer
macht neemt meer en meer toe.
drie uur, om precies te zijn.
Nieuwe bezuinigingen dreigen, alternatieven zijn welkom. Mediation,
Voordelen van mediation zijn er
nu vooral bekend bij arbeidsgeschil-
dus te over. Haal je de angel van de
len en in familierecht, kan ook bij
rechtszitting eruit, dan zijn partijen
zakelijke geschillen tussen bedrijven
ineens veel meer geneigd naar elkaar
een slim en efficiënt alternatief voor
te luisteren. Zeker wanneer een
de gang naar de rechter zijn. En dat
mediator als neutrale derde de par-
is de politiek niet ontgaan. Tweede
tijen de kans geeft de zaak van emo-
Kamerlid Ard van der Steur (VVD)
tie te ontdoen, door goed te luisteren
ziet het bijvoorbeeld als zijn doel om
en uit te vinden waar het de partijen
mediation in het voorportaal van de
nou echt om gaat. Uiteindelijk zijn
rechtspraak te krijgen. Wat zijn voor
er geen winnaars of verliezers, maar
bedrijven de overwegingen om voor
twee partijen die wellicht in de toe-
mediation te kiezen en hoe werkt het
komst weer samen kunnen werken.
in de praktijk?
Of althans de relatie op een goede
• 60% van alle mediationpogingen in Nederland slaagt • procedures van 6 jaar worden soms teruggebracht tot 1 dag, zo laat de praktijk zien • slechts 3% van de rechterlijke geschillen gaat nu via mediation • 80% van die mediationgevallen gaat nog over particuliere zaken (echtscheidingen of voogdijzaken) • op 01/01/2012 zijn de eisen rond certificatie in Nederland aangescherpt. Daardoor zijn er nu nog ongeveer 2.500 gecertificeerde mediators
manier kunnen beëindigen.
Angel eruit
Doordat Scheefhals’ eerste kennis-
Frans Scheefhals, hoofd juridische
making met mediation positief was
zaken bij Mediq, heeft al vaker
verlopen, zette hij het vaker in. Met
gekozen voor de weg van media-
wisselende, maar vooral positieve
tion in plaats van een procedure
ervaringen. ‘Een IT-leverancier was
via de rechter. Een arbeidsconflict
verbolgen toen wij een IT-project
bij Mediq dreigde hoog op te lopen.
vroegtijdig stopten. Volgens ons had-
Scheefhals besloot mediation in te
den we duidelijk vastgelegd dat we
zetten om een langlopend conflict
na elke fase konden beslissen of we
te voorkomen. Doordat de betrok-
wel of niet wilden doorgaan. Waren
kenen de ruimte hadden om te
we op dat moment naar de rechter
vertellen over hun beleving van het
gegaan, dan was het een verbeten
geschil, werd al snel duidelijk dat de
strijd geworden. Maar wij wilden in
Frans Scheefhals, hoofd
onderliggende emotie veel belang-
de toekomst weer met ze werken.
rijker was. Toen de deelnemers aan
Ik besloot mediation in te zetten.
juridische zaken, Mediq
de mediation daar eenmaal bij stil
Met succes. Want nadat we elkaars
hadden gestaan, was een oplossing
verhalen hadden gehoord, begrepen
‘Je houdt controle op de uitkomst van je geschil’
>>
legadex magazine | zomer 2012
23
trend we de posities beter. Samen zijn we er toen snel en goed
groot. Vreemd vindt Van der Steur het, dat mediation in
uit gekomen. Bij een ingewikkeld pensioendossier hebben
Nederland zo’n softe uitstraling heeft. ‘Raden van bestuur
we eveneens mediation met succes ingezet. Het bood
lijken bang te zijn op de sofa te moeten liggen.’ En dat
echter geen oplossing in een zaak waarin mediation door
terwijl in landen die bij uitstek een aversie hebben tegen
de rechter werd geopperd, terwijl de andere partij er
softe oplossingen, zoals de VS en de UK, mediation juist
eigenlijk niet open voor stond.’
een uitstekende reputatie heeft. ‘Toch vinden 16.000 advocaten in Nederland het te soft. Terwijl het hartstikke
Voorportaal
zakelijk is: het is een kwestie van keihard onderhandelen.’
In een aantal landen – sinds kort in Italië, bijvoorbeeld – is het in civiele zaken verplicht eerst een poging tot
Succes
mediation te doen, voordat de rechter zich over de zaak
Het succes van mediation wordt bepaald door meerdere
ontfermt. Achtergrond is vaak de wens om de rechtspraak
factoren. Eén daarvan is de mediator zelf. ‘Een goede
te ontlasten en minder kostbaar te maken. In Nederland
mediator krijgt mensen, ook al zijn ze onwillig, wel
is er echter vrijwel niemand vóór. De Raad voor de
zo ver om in elk geval hun verhaal te vertellen. Toe te
Rechtspraak vindt bijvoorbeeld dat verplichtstelling de
lichten waarom ze denken dat het niets wordt,’ stelt
vertrouwelijkheid en de kans op een succesvolle uitkomst
Van der Steur. ‘En dan ontstaan er toch openingen voor
aantast. Bij verplichtstelling daalt het slagingspercentage
gesprek.’ In de VS is de mediator vaak een oud-rechter,
meteen, zo verwacht deze raad.
vult Glenda Nühn aan, zelf tweetalig NMI register mediator en voormalig advocate in Zuid-Afrika. Zij ziet
Van der Steur heeft vorig jaar een wetsvoorstel ingediend
de faciliterende rol van de mediator als belangrijk. Net
om mediation meer voet aan de grond te geven in
als het onderkennen van de bredere belangen en emoties
Nederland. Hij is zich bewust van de beperkingen van het
in geschillen.
gebruik van mediation. ‘Ik geloof heel erg in mediation als alternatief voor de traditionele rechtspraak. Niet als
Wat vindt Nühn ervan als tijdens de mediation de
vervanging.’ Van der Steur zou graag zien dat voorafgaand
partijen met hun advocaten aan tafel verschijnen?
aan een rechtszaak wordt onderzocht of mediation een
Zij wil de machtsbalans aan tafel bewaken – een advo-
oplossing zou kunnen zijn. Hij ziet het namelijk als een
caat kán dan ook een welkome aanvulling zijn, stelt
in veel gevallen geschikte manier van geschillenoplossing
ze. Advocaten kunnen de eigen cliënt adviseren, een
én als een weg die overheidsfinanciën spaart. ‘Nu komt
mediator adviseert nadrukkelijk niet. Scheefhals heeft
de wens tot mediation in een civiele procedure vaak pas
echter wel eens meegemaakt dat de advocaat juist de
na verloop van tijd naar voren. De overheid heeft dan
grootste vijand in het proces was. Nühn: ‘De advocaat
echter al veel kosten gemaakt.’ Aandacht voor m ediation
moet uiteraard zijn rol in het mediationproces wel goed
in de voorfase stimuleert cliënten van advocatenkantoren
spelen. Het is een andere rol dan die in de rechtzaal. Een
verder om hun advocaat er nadrukkelijk naar te vragen.
mediator moet dat eigenlijk van tevoren met de advocaat
Want bij advocatenkantoren is de tegenstand nog
in kwestie bespreken.’
‘Als voorportaal van de rechtspraak kan het een enorme kostenbesparing betekenen’ Ard van der Steur, Tweede Kamerlid (VVD) 24
legadex magazine | zomer 2012
Vertrouwen en tijd Vertrouwelijkheid en verschoningsrecht is – naast de juiste personen aan tafel – heel belangrijk: wat in mediationsessies is gezegd, moet daar blijven, vertelt Van der Steur. ‘Zelfs als mediation mislukt moet je er op kunnen vertrouwen dat verstrekte informatie en getoonde zwakheden niet op tafel komen in de verdere rechtsgang.’ En er is nog een derde factor van belang: tijd. Bij de start van mediation gaat het vooral om luisteren naar elkaar, om de belangen die spelen. En hoe je in de toekomst verder wil gaan, vertelt Nühn. ‘Vaak komen in die fase de papieren niet eens op tafel, maar de partijen
‘Mediation kan organisaties veel tijd besparen en ontregeling van de bedrijfsactiviteiten beperken’ Glenda Nühn, mediator
moeten intussen hun zaken wel goed voorbereiden en op orde hebben. Later in de onderhandelingen kan dat cruciaal zijn als bijvoorbeeld laat op de avond de kwestie wordt uitonderhandeld. Men is dan onder tijdsdruk sneller
kracht. Wel is het mogelijk bij de notaris een titel te
geneigd om tot conclusies te komen en het geschil op
halen, alleen wil die vaak nog een keer alle partijen zien.
te lossen maar overhaast onderhandelen is dat niet. De
‘Dat is één van de dingen die ik wil veranderen: een vast-
tijd voor de voorbereiding, ook tussen onderhandelings
stellingsovereenkomst zou wettelijk executoriale kracht
gesprekken in, moet er altijd zijn.’’
moeten kunnen krijgen via de rechter,’ vindt Van der Steur. Daarnaast zet Van der Steur zich in voor bescher-
Ook Scheefhals heeft mediation niet ervaren als over-
ming van de titel van mediator, juist omdat de persoon
haast. Hij vindt het helpen dat je het geschil voor aanvang
van de mediator zo belangrijk is. Dat betekent wel dat de
zo moet beschrijven dat beide partijen erachter kunnen
eisen die aan mediators worden gesteld omhoog moeten
staan. En dan wordt, voorafgaand aan de mediation zelf, al
– denk aan tuchtrecht, een minimum aantal zaken per
veel meer duidelijk. ‘In die zin voelt het niet als tijdsdruk.
jaar en permanente opleiding. Dat gaat veel verder dan
Je kan alle tijd nemen voor de voorbereiding.’ Van der
de huidige certificering vanuit de vakvereniging.
Steur hecht eveneens veel belang aan de voorbereidingsfase. ‘Wie zijn zaakjes het beste op orde heeft, heeft de
‘Mijn doel,’ pleit Van der Steur, ‘is mediation een vaste
beste uitgangspositie.’
plek geven in het voorportaal van de rechtspraak. Dan zijn de kosten nog niet gemaakt en hebben de partijen
Wettelijke titel
zich nog niet in hun stellingen ingegraven. Juist dan kan
Zijn partijen het in de mediation eens geworden, dan
het snel en kostenbesparend gebeuren.’ Van der Steur
wordt dat vastgelegd in een vaststellingsovereenkomst.
hoopt dat het wetsvoorstel nog in de tweede helft van
Deze overeenkomst heeft nu nog geen executoriale
dit jaar in de Tweede Kamer wordt behandeld. <<
Wanneer kiezen voor m ediation? • als beide partijen bereid zijn de wederzijdse belangen te verkennen en een oplossing te zoeken • bij de wens er binnen een relatief korte periode uit te komen • als u invloed wilt houden op het verloop en de uitkomst van de zaak • wanneer er bredere belangen dan de puur juridische spelen • als er een ‘horse for a course’ nodig is: specifieke deskundige kennis van de mediator • als interculturele verschillen een rol spelen in het conflict
legadex magazine | zomer 2012
25
in gesprek
Markante ondernemer in de bedrijfsjuridische wereld
‘Echte veranderingen gaan
langzaam
’
Harm Bavinck (41) is lastig te classificeren. Ondernemer? Jurist? ICT’er? Hij is het alle drie wel een beetje, concludeert hij. Maakt die combinatie hem tot een buitenbeentje in de juridische wereld? ‘Nee,’ zegt hij na enige aarzeling, ‘maar ik loop soms wel op de troepen vooruit.’ Bavinck vertelt over zijn weg
een heel goede programmeur. In de jaren daarop bleef ik als interimmer werken. Bij de Rabobank, Fortis, Mees Pierson, Interbrew, ga maar door. Tegelijk stak ik elke verdiende euro in de ontwikkeling van Legal Manager. In die tijd verkochten we jaarlijks ongeveer 10 licenties. Om dat aantal verder omhoog te brengen zochten we samenwerking, bijvoorbeeld met juridisch detacheerder Brunel. En daardoor ging het steeds harder.’
naar marktleiderschap.
Keuze ‘In 2010 passeerden we de grens van 100 klanten. We konden niet meer
tekst Annemarieke Noordhoff foto’s Mirjam van der Linden
alles alleen en dus werd het tijd om
Espresso
kans om mijn vak als jurist weer uit
echte keuzes te maken. We besloten
‘Het was 2001, een week na het
te oefenen. Die kans kwam precies
ons volledig op de ontwikkeling van
World Online-drama. Ik realiseerde
op het juiste moment. Ik ging als
de software te gaan richten. Dat jaar
me dat de onderneming Serious
interimmer aan de slag bij zaken-
begon ook de samenwerking met
Coffee, waar ik samen met een
bank Stroeve, nu Gilissen.’
Legadex: zij deden het advies en de
compagnon veel tijd in geïnvesteerd
26
inrichting, wij de ICT.’
had, het niet zou gaan redden. Na
Softwarepakket
mijn tijd bij brouwer Interbrew had
‘Na een vraag van Stroeve ging
Ander jasje
ik mijn opgedane horecakennis
ik datzelfde jaar nog aan de slag
‘Wat me echt opvalt aan al die jaren
ingezet voor de online verkoop van
om een softwarepakket te maken,
ICT in de juridische wereld is dat
koffie. Maar Nederland bleek dus nog
waarin de zakenbank de juridische
veranderingen zo langzaam gaan.
niet klaar te zijn om massaal over
bedrijfsinformatie ordelijk bijeen kon
Mensen blijven hetzelfde doen, maar
te stappen op digitaal espressokoffie
houden. Die applicatie – de voorloper
stoppen dat werk in een ander jasje.
bestellen. Vlak nadat we de stekker
van Legal Manager – ontwikkelde ik
Denk aan e-mail: wat de directeur
eruit hadden getrokken, kreeg ik de
samen met een collega interimmer,
vroeger zijn secretaresse dicteerde,
legadex magazine | zomer 2012
Dit is Harm Bavinck • Van huis uit jurist • Werkte van 1996 tot 1999 als trainee bij Interbrew, werd daarna zelfstandig ondernemer • Begon in 2001 Legal Manager • Bracht in 2010 Legal Manager onder in het nieuwe software bedrijf EFFACTS
Legadex en EFFACTS EFFACTS is één van de bijzon dere en innovatieve bedrijven waarmee Legadex samenwerkt. Legadex is regelmatig betrok ken bij de implementatie van Legal Manager bij bedrijven en houdt voor veel haar klanten de juridische groepsinformatie binnen dit systeem up-to-date.
schrijft hij nu op in zijn mailtje.
werk moeten zijn. Wat heb je aan
– we verkopen nu ook software voor
Maar echt wezenlijk anders tegen
gedetailleerde wetskennis als je dat
contractmanagement, voor HR, de
de manier van communiceren
maar bij 20% van je werk gebruikt?
boardroom, inkoop, treasury, zelfs
aankijken? Dat gaat heel langzaam.
Gelukkig verandert het wel: ik zie
voor milieuwetgeving. Alles waarvoor
Inmiddels hebben we wel steeds
op steeds meer cruciale plaatsen
het nodig is om rechten en plichten
meer succes met een iPad-applicatie
mensen met een bedrijfskundige
vast te leggen, te controleren en te
voor boardmeetings, waarin bestuur-
achtergrond zitten. Wat verandering
rapporteren.’
ders hun vergaderstukken kunnen
ook vooruit helpt is de toenemende
raadplegen. Ideaal voor het voor
druk vanuit het bestuur. Waar de
Marktleider
bereiden van vergaderingen, plus:
RvB zich vroeger niet bemoeide met
‘We zijn marktleider op het gebied
het scheelt een hoop ge-e-mail.’
de contracten, verordonneert ze nu:
van legal software. In Nederland zegt
‘Regel maar dat de contracten op
dat overigens nog wel iets minder
orde zijn.’’
dan in de VS. De Nederlandse markt
Op orde ‘Juristen veranderen over het alge-
is zo’n 500 prospects – bedrijven
meen niet graag. Bovendien worden
Groei
met een eigen juridische afdeling –
ze opgeleid voor de inhoud. Nog
‘Ondanks het soms wat lage tempo
groot, in de VS komt dat neer op zo’n
steeds is zo’n driekwart van de top in
van de veranderingen groeien wij
20.000. Waar in Nederland ongeveer
de bedrijfsjuridische wereld advocaat
hard. Legal Manager blijft goed
anderhalf miljard euro wordt verspij-
geweest, terwijl je als bijvoorbeeld
verkopen. Maar omdat we ook in de
kerd aan juridische dienstverlening,
hoofd Juridische Zaken veel meer
breedte wilden groeien, niet alleen in
is dat in de VS ruim 250 miljard
hebt aan een bedrijfskundige achter-
die juridische hoek, is Legal Manager
dollar per jaar. Om die reden vlieg ik
grond. Het aanpassen van processen
de naam van één van onze produc-
volgende week naar New York. Wij
en het toepassen van compliance,
ten geworden. Als bedrijf zijn we
gaan in 2012 onze vleugels uitslaan
dat zou het leeuwendeel van hun
in 2010 verder gegaan als EFFACTS
in het buitenland.’ <<
legadex magazine | zomer 2012
27
actueel
‘Signaleer je een reëel juridisch probleem, reageer dan snel en maak intern de geesten rijp voor een zorgvuldige en tijdige analyse. Proactief onderhandelen of een lange juridische strijd?’ Jurjen Lemstra, advocaat
28
legadex magazine | zomer 2012
Massaclaims Zo bereidt u zich voor Ze zijn er en komen steeds vaker voor: massaclaims. Recent stelde het FD dat Nederland de rol krijgt van potentieel gastland voor internationale massaclaims en collectieve schikkingen. Wat kan de bedrijfsjurist doen om zich daarop voor te bereiden? Of is de angst onterecht en waait het vanzelf wel over?
tekst Melanie de Andrade foto’s Mirjam van der Linden
wordt opgericht met de intentie om de belangen van de consument in massaclaimzaken te borgen. Sommige zijn
Sinds 2005 hebben we in Nederland de Wet collectieve
primair uit op verdiensten voor de oprichters.’
afwikkeling massaschade. Dat betekent dat een vaststellingsovereenkomst bij de rechter verbindend verklaard
Wildgroei
kan worden én dat deze overeenkomst kan g elden voor
Belandt u in een massaclaimzaak, stel dan eisen aan
claimanten die zich op een later tijdstip m elden. De
de professionaliteit van claimstichtingen, zodat u goed
bedoeling was dat hiermee het aantal p rocedures in mas-
beschermd bent tegen wildgroei en gelukszoekers. Goede
saclaimzaken en de duur daarvan aanzienlijk ingeperkt
en up-to-date kennis van de Claimcode helpt u daarbij.
zou worden, vertelt advocaat Jurjen Lemstra. Lemstra is
Lemstra: ‘De Claimcode is sinds juli 2011 van toepassing
specialist op het gebied van d ergelijke zaken. Hij heeft
op nieuwe stichtingen en vanaf juli 2012 op bestaande
benadeelden bijgestaan in zaken tegen Ahold, AEGON,
stichtingen. Ondanks het feit dat de Claimcode een
World Online, Unilever en Shell. Wat kunnen Legal coun-
privaat initiatief is, bedoeld om zelfregulering te stimu-
sels leren van zijn ervaringen?
leren, is het draagvlak in de praktijk groot. De Claimcode fungeert als een keurmerk dat claimanten en onderne-
‘Ken uw wederpartij’
mingen kunnen gebruiken als een filter in het woud aan
Allereerst: weet wie u tegenover u heeft. ‘Consumenten
claimstichtingen. Als een claimstichting is opgericht met
hebben verschillende mogelijkheden om hun claim bij een
inachtneming van de principes uit de Claimcode, kunnen
onderneming neer te leggen. Bij massaclaimzaken is het
de onderneming en de consument er vanuit gaan dat de
voor consumenten vaak de beste weg om zich te v erenigen
claimstichting zich bewust is van en waarde hecht aan het
in een claimstichting. De stichting is een van de meest
belang van transparantie, goed bestuur van én toezicht op
eenvoudig op te richten rechtsvormen en laat bovendien
het bestuur van de stichting.’
veel vrijheid aan de inrichting. Er hoeft bijvoorbeeld geen raad van toezicht en geen raad van commissarissen
Bij behandeling van de Converium-zaak heeft het Hof
ingesteld te worden. Een stichting kan zelfs functioneren
Amsterdam recent verwezen naar de Claimcode. Niet
met slechts één bestuurder.
alleen oordeelde de rechter dat de schikking van toepas-
Er is echter ook een keerzijde. De laagdrempeligheid en
sing was op alle niet-Amerikaanse beleggers, ook erkende
de lage kosten die gemoeid zijn met de oprichting van
hij zo de waarde van de Claimcode, stelt Lemstra. ‘Nu de
een stichting, speelt wildgroei van claimstichtingen rond
wetgever nog.’ Deze uitspraak zet de deur open voor meer
bedrijfsschandalen in de kaart. Niet elke claimstichting
buitenlandse zaken, schrijft het FD begin dit jaar. ‘Ook
legadex magazine | zomer 2012
29
>>
actueel
Checklist • Versterk uw compliancepositie • Breng de informatie over uw producten en diensten goed in kaart en deel dit binnen uw onderneming • Analyseer de mogelijke precedentwerking van individuele claims en de risico’s van (toekomstige) collectieve claims. Volg de communicatie hierover op sociale media (zoals fora op consumentensites)
• Breng de mogelijke claimvehikels en hun adviseurs in kaart en beoordeel welke vehikels als serieuze gesprekspartner kunnen fungeren • Lopen er onderhandelingen? Zorg dan voor equality of arms: gelijke informatie voor alle partijen. Een collectieve schikking brengt alleen finality wanneer gelijkwaardige onderhandelingspartners tot een goed gefundeerd schikkingsresultaat komen dat voldoet aan WCAM • Zorg voor goed individueel dossierbeheer en heldere communicatie met eisers
al omdat Nederland het enige land ter wereld is waar de
vroeg stadium professioneel op te lossen. Het aanbieden
rechter zonder een gerechtelijke schadeprocedure een
van een platform aan de consument waar hij zijn klacht
schikking voor alle gedupeerden verbindend kan verklaren.’
kwijt kan, en er op kan vertrouwen dat de klacht adequaat afgehandeld wordt, neemt vaak al veel wind uit de zeilen.
Middenweg
KPN heeft bijvoorbeeld een uitgebreide klachtenpagina
Lemstra behartigt de belangen van de partij die in
op haar website voor haar klanten. De klant kan op deze
dergelijke zaken doorgaans de tegenpartij is van de
manier redelijk eenvoudig in contact treden met het bedrijf
ondernemingen. Hij benadrukt dat het nooit de bedoeling
en de individuele klacht kan daardoor al in een vroeg sta-
is ondernemingen ‘kapot te maken’. ‘Daarmee zouden
dium afgehandeld worden vóórdat de zaak excaleert.’
consumenten zichzelf in de voet schieten. Een schikking moet dus ook in redelijkheid voor de onderneming op te
Negeren werkt niet
brengen zijn. Bij een faillissement van een onderneming
De tijden dat massaclaims ‘wel’ overwaaiden als er geen
zijn consumenten doorgaans ook de dupe, stelt Lemstra.
aandacht aan werd besteed door een onderneming zijn
‘Voor mij is een schikking geslaagd als 90% van de
voorbij, stelt Lemstra. ‘Het uitroken van claimstichtingen,
participanten een aanbod krijgt waar zij tevreden mee
waarbij ondernemingen de zaak net zo lang rekken totdat
zijn en bovendien een schikking getroffen kan worden die
het geld van de claimstichting op is en daarmee de claim
de participanten zelf niet voor elkaar hadden gekregen.’
ook klaar, is er vaak niet meer bij.’ Lemstra vindt dat zonde van de energie. ‘De belangen van ondernemingen
Wat kunnen ondernemingen leren van dertien jaar col-
en consumenten kunnen in elkaars verlengde liggen. De
lectief actierecht? ‘De enorme emancipatieslag bij de
angstvallige redenering van het VNO-NCW dat het aantal
consument maakt dat media op grote schaal worden
massaclaims in Nederland uit de hand loopt en er dus
ingezet, consumenten mondiger én beter beschermd zijn.
extra regelgeving noodzakelijk is, is in dit verband niet
Binnen Europa is Nederland zelfs koploper op het gebied
helemaal op z’n plaats. Extra regelgeving sorteert niet per
van collectieve consumentenbescherming.’ Dat kan dus
definitie het gewenste effect. Ondernemingen zijn juist
wezenlijk bijdragen aan het aantrekken van internatio-
meer gebaat bij zelfregulering en dialoog. Een niet al te
nale claims. ‘Als ondermening kun je uiteraard niet alles
defensieve reactie sorteert in de praktijk vaak meer effect
beheersen,’ gaat Lemstra verder. ‘Desondanks zijn er wel
en moedigt beide partijen aan om zich flexibeler op te
zaken die ondernemingen beter op orde zouden kunnen
stellen. Het is belangrijk dat ondernemingen hun strategie
brengen en regelen om een claim te voorkomen of in een
hierop aanpassen, de dialoog opzoeken en deze niet uit de
Terugblik 30
1994
1999
2003
2005
invoering collectief actierecht: de eerste wetgeving op dit gebied
Spaarbelegzaak, met ongeveer 12.000 claimanten
Aandelenlease-affaire, met ongeveer 500.000 claimanten
invoering Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade
legadex magazine | zomer 2012
weg gaan. Geen defensieve reflex, zou het credo moeten zijn. Uiteraard geldt dit alleen voor serieuze claims.’
Informatie op orde ‘VNO-NCW zou zich meer ruimdenkend op kunnen s tellen. De ontwikkelingen in de maatschappij gaan door en als belangenorganisatie hoor je juist voor de ontwikkelingen uit te lopen. Mijn advies aan ondernemingen: s ignaleer je een reëel juridisch probleem, reageer dan snel en maak intern de geesten rijp voor een zorgvuldige en tijdige
Dit is Jurjen Lemstra
analyse. Kies je voor proactief o nderhandelen of een lange juridische strijd? Uiteraard is het bij correcte communi
• Ruim 20 jaar advocaat/partner geweest bij Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn • Sinds 2010 partner bij Lemstra Van der Korst NV (nichekantoor in corporate litigation en corporate governance) • Hoofdredacteur Tijdschrift voor de Ondernemingsrechtpraktijk (TOP) • Lid Monitoring Commissie Corporate Governance
catie ook heel erg van belang dat je de eigen informatie op orde hebt. Het principe van equality of arms – ervoor zorgen dat beide partijen over gelijke informatie beschikken – kan bij onderhandelingen veel tijdsbesparing opleveren en bijdragen aan een efficiënte en professionele schikking.’ ‘Elke onderneming zou eigenlijk een draaiboek voor massaclaims moeten hebben. Hoe voorkomen we juridische en publicitaire escalatie, hoe zijn onze informatiesystemen ingericht en wat is de status van onze litigation readiness? Iedereen wil toch excessen en misbruik van het systeem v oorkomen en een professioneel speelveld creëren. De kranten staan momenteel bol van berichtgeving over de groeiende p roblemen in de pensioensector. Het is nog niet met zoveel woorden gezegd, maar het is te verwachten dat in deze sector een volgende golf van massaclaims zal komen.’ <<
2006
2009
2011
2012
Woekerpolisaffaire, met onge veer 5000.000 claimanten
DSB-zaak en oprichting van tien claimstichtingen
zelfregulerende Claimcode treedt in werking
Converiumzaak, met 12.000 claimanten en een internatio nale schikking tussen buiten landse partijen in Nederland
legadex magazine | zomer 2012
31
5 VRAGEN AAN...
Willem Wiggers Weagree – accelerated contract drafting www.weagree.com
‘De kwaliteit van contracten verbetert 32
sterk. Ze worden meer to-the-point’
legadex magazine | zomer 2012
Een contract is snel gemaakt én meteen helemaal op maat tekst Annemarieke Noordhoff foto Mirjam van der Linden
Welk product bieden jullie de bedrijfsjuridische wereld?
mogelijkheden om het nog makkelijker te maken, in lijn met de wensen van organisaties.’
‘Wij bieden grote advocatenkantoren en multinationals accelerated contract drafting. Deze dienstverlening bestaat
Waarom was het er niet eerder?
uit een online applicatie waarmee gebruikers snel en
‘Bedrijven zijn wat afwachtend. Vaak willen ze onze
eenvoudig zelf hun contracten op maat maken. Als aan-
applicatie pas inzetten wanneer ze hun modelcontracten
vulling daarop geven we cursussen contracten schrijven
inhoudelijk helemaal op orde hebben. Dat hoeft niet.
en kunnen we, dankzij onze juridische achtergrond,
Sterker nog: zijn contracten niet op orde, dan moeten
klanten goed adviseren over hun modelcontracten.’
bedrijven júist naar ons toe komen! Overigens bestaan wij alweer ruim vijf jaar – het duurde even voordat
Hoe verbeteren jullie de bedrijfsjuridische wereld daarmee?
bedrijven de winst zagen van ons product. Nu hebben we
‘In veel organisaties hebben individuele medewerkers
gebruiker. Duidelijk is dat de sneller en beter samen
ieder hun eigen modelcontracten in Word, waardoor
gestelde contracten bijdragen aan verbetering van
Legal de contracten niet centraal kan actualiseren.
responstijd en productiviteit, tot al gauw zo’n vijftien
Daarnaast stappen medewerkers voor hun contract
procent.’
grote multinationals, bijvoorbeeld ASML, als e nthousiast
niet altijd even snel naar Legal, omdat ze bang zijn voor vertraging en daardoor het mislopen van een deal. Met
Wat kunnen we in de toekomst nog verwachten?
onze contractwizard is een contract in een mum van tijd
‘Groei! Sinds de schuldencrisis moeten bedrijven rigou-
centraal én op maat gemaakt. Juristen kunnen eerder
reus keuzes maken. Met onze contractwizard wordt een
reageren. En door de sterk verbeterde kwaliteit blijken
bedrijf echt efficiënter en slagvaardiger. In het verlengde
vervolgens meer medewerkers voor hun contract bij
van onze wizard werk ik inmiddels alweer verder aan
Legal aan te kloppen. Organisaties voldoen daardoor
nieuwe ideeën. In het verlengde van onze activiteiten
sneller aan compliancevereisten.’
werken we inmiddels alweer verder aan nieuwe ideeën. Zo is Weagree gevraagd om voor de Verenigde Naties
Wat is nieuw aan jullie product? ‘Het is een online state-of-the-art applicatie, die heel
(UNCTAD/WTO) een online cursusprogramma contract drafting te ontwikkelen.’ <<
flexibel en gebruiksvriendelijk is. Gebruikers beantwoor-
33
den een aantal concrete vragen, waarna het contract automatisch wordt samengesteld in PDF of in Word. Afwijkende clausules kun je eenvoudig toevoegen, eenmalig in het gewenste contract of voor hergebruik in de clause library. Bovendien hebben wij juridische én ICT-expertise in huis. We begrijpen precies hoe juristen het willen hebben en we kennen de technische
legadex magazine | zomer 2012
cursist
agenda
Cursus: Vennootschapsrecht
‘Ruimte voor al mijn vragen’
cursussen Cursus jaarrekeningenrecht en 403-Verklaring • 20 april 2012 • 28 september 2012
tekst Annemarieke Noordhoff foto’s Hans Stakelbeek
Met welke verwachting ging je naar de cursus toe? ’Ik heb een juridische opleiding
Basiscursus Vennootschapsrecht • 26 april 2012 • 20 september 2012 Verdiepingscursus Juridische Fusie en Ontbinding • 14 juni 2012
gedaan: de klerkenopleiding voor het notariaat. Maar toen ik in 2010 mijn huidige functie bij Unilever kreeg, wilde ik mijn kennis op het gebied van het ondernemingsrecht vergroten. Mijn voorganger deed dit werk 40 jaar en had me uitgelegd hóe ik het moest
Plaats Amsterdam Schrijf je nu in voor een cursus
www.legadex.com/ inschrijvingen
doen. Maar al snel ging het kriebelen: ik wilde weten wáárom ik het op die manier moest doen. En ik had het idee dat ik sommige vraagstukken anders kon oppakken dan hij het deed.’
Wat heeft de cursus je gebracht? ‘Ik had dan wel al juridische kennis, maar vooral op vastgoedgebied. Nu weet ik dat ik mijn corporate taken daadwerkelijk op een andere manier kan oppakken en wat daarvoor de vereiste stappen zijn. Tijdens de cursus had ik de ruimte om al mijn vragen te stellen – Martien nam bijvoorbeeld rustig de tijd om de verschillende stappen van een ontbinding door te nemen en hoe je een share premium
Sandy Groeneveld
34
agreement voor finance opzet.’
En nu?
werkt nu als paralegal bij Unilever
‘Het enthousiasme is goed aange-
volgde in november 2011 de cursus
wakkerd: nu ik veel meer van de
Vennootschapsrecht
praktijk weet, overweeg ik me de
docent Martien van Brakel
theorie verder eigen te maken en
vooral enthousiast over
een module ondernemingsrecht bij
‘Martien wist ook de reeds bekende
de universiteit te volgen. Jammer dat
stof boeiend te maken, ik zat geregeld
Legadex die nog niet geeft. Voor mijn
op het puntje van mijn stoel.’
werk ben ik met de cursus in elk geval goed op de hoogte.’
legadex magazine | zomer 2012
mix
Het Nationaal Juristen Congres Het Nationaal Juristen Congres is het grootste carrière-evenement van Nederland voor WO rechten studenten. Ook dit jaar vond het weer plaats in de RAI en en vele geïnteresseerde jonge juristen bezochten onze stand. Daarnaast verzorgde Legadex op het Nationaal Juristencongres een interactieve workshop: ‘Is er iets anders dan advocatuur’. Tijdens deze workshop werd ingegaan op de innovatieve vormen van bedrijfs juridische dienstverlening die Legadex biedt aan grote (inter) nationale ondernemingen en de carrièremogelijkheden bij Legadex.
Legadex levert bijdrage aan Merger Integration Management Forum Dit voorjaar vond het 3rd Merger Integration
closing van de transactie wordt hiermee vaak weinig
Management Forum plaats in Amsterdam. Het Forum
gedaan. Ten onrechte, want men laat een unieke kans
wordt ieder jaar georganiseerd door Thought Leader
liggen om een vitaal stuk actuele en overzichtelijke
Global (www.thoughtleaderglobal.com). Sprekers van
bedrijfsinformatie verder te gebruiken. Niet alleen om
o.a. Unilever, Ericsson, Philips, Shell, Huawei, BNP
de kwaliteit en efficiency van het integratieproces te
Paribas, Banco Santander en HP spraken over de over de
verhogen maar ook als basis voor betere aansluiting van
ins en outs van succesvolle integratie na een bedrijfs-
de operationele bedrijfsprocessen tussen de onderneming
overname. Namens Legadex belichtte Hans Voorberg het
en haar nieuwe aandeelhouder en groepsmaatschappijen.
belang van de due diligence fase en een grondige due
Bij voorbeeld op het gebied van geïntegreerd contract
diligence review voor de latere integratie. Voorafgaand
management en gelijktrekking van bevoegdheden.
aan een bedrijfsverkoop wordt vitale onderneminginfor-
Legadex biedt een innovatief online platform, de
matie meestal zeer gedetailleerd geïnventariseerd en
permanente data room, waarmee de informatiestroom
up-to-date gebracht in een Virtuele Dataroom (VDR).
voor, tijdens en na de transactie wordt gestructureerd en
Aan de hand daarvan wordt een vaak kostbare due
onderneming en haar adviseurs gemakkelijker werken.
diligence review gedaan. Hans was tot voor kort werkzaam als Vice President De onderneming zelf en de koper kunnen interessante
Legal Affairs bij Sara Lee/Douwe Egberts en nu actief als
voordelen behalen door actiever gebruik te maken van
adviseur voor o.a. leidinggevende bedrijfsjuristen. De
deze VDR informatie en de due diligence review. Na
presentatie van Hans is na te lezen op www.legadex.com.
legadex magazine | zomer 2012
35
legadex praktijkopleiding Nu ook in-house!
Bij veel ondernemingen bestaat
legadex brengt hier verandering in!
behoefte aan opleiding van paralegals,
Wij bieden op dit moment de volgende cursussen:
legal assistants en bedrijfsjuristen in het vennootschapsrecht. Meestal ontbreekt de tijd om dit intern op te
• Basiscursus Vennootschapsrecht • Verdiepingscursus Jaarrekeningenrecht en 403-Verklaring • Verdiepingscursus Juridische Fusie en Ontbinding
pakken en het aanbod van praktische
Zie www.legadex.com/opleidingen voor een actuele agenda
opleidingen was tot nu toe beperkt.
Tevens kunt via info@legadex.com of telefoon 020-8208396
van cursusdata in Amsterdam en het online inschrijfformulier. vragen stellen over de in-house mogelijkheden aan Margreet van der Veen of Emilie van de Vrande.
www.legadex.com