ความหลากหลายทางสังคมและวัฒนธรรม

ความหลากหลาย ทางสังคมและวัฒนธรรม

สถูปที่สันนิษฐานมาแตเบื้องตนวาเปน สถูปที่บรรจุพระบรมอัฐิของพระเจาอุทุมพร ชานเมืองอมรปุระ ภาพกอนการขุดแตงไมนานนัก

แผนผังโดยรวมเมื่อปรับพื้นที่ หมายเลข ๑๔ คือสถูปองคเดิม สวนหมายเลข ๓ คือเจดียที่พบ ตะลุมพานใสอัฐิที่พบใหม

ตะลุมพานมีฝาปด ประดับดวยกระจกจืนสีเขียวดานนอก นาจะเปนของบุคคลชั้นสูงซึ่งทางคณะทางฝงไทยและพมาลงความเห็นวา ควรจะเปน “บาตรมรกต” ที่บรรจุพระบรมอัฐิของพระเจาอุทุมพร

ข"ตามรอยสมเด็ อสังเกตจากการไปฟ ง เสวนาเรื ่ อ ง จ เจ า ฟ า อุ ท ุ ม พร ในอมรปุ ร ะ เมี ย นมาร " วลัยลักษณ์ ทรงศิริ เรื ่ อ งเล า จากวงเสวนาเนื ่ อ งในงานสถาปนิ ก ’๕๖ จัดโดย สมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ เมื่อ วัน เสารท ี่ ๔ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ ผู รว มเสวนาคือ คุณวิจิตร ชินาลัย ผูอำนวยการโครงการ Thailand Design Consortium Co., Ltd. ร ว มด ว ย คุ ณ มิ ค กี ้ ฮาร ท สถาปนิ ก -นั ก ประวั ต ิ ศ าสตร กรณีเรื่องสถูปเจาฟาอุทุมพรที่ชานเมืองอมรปุระ ผูเขียนเคยเขียน เรื่องนี้ใน จดหมายขาวมูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ ฉบับที่ ๙๖ (ตุลาคม-ธันวาคม ๒๕๕๕) กอนที่จะมีการไปขุดคนที่อมรปุระโดย คณะอาสาสมัครฯ ราวเดือนหรือสองเดือน Y โดยสรุ ป ก็ ค ื อ มี โ อกาสอย า งมากที ่ บ ริ เ วณนี ้ จ ะเป น สถานที ่ ถวายพระเพลิงพระบรมศพฯ ทั้งจากประวัติศาสตรบอกเลาและ ขอมูลแวดลอมที่เปนเรื่องนาสนใจซึ่งมาจากการบอกเลาหรือขอมูล มุขปาฐะจากลูกหลานที่ถือวาตนเองคือเชื้อสายชาวโยดะยาที่รวม ทั้งประเพณี พิธีกรรม และโบราณสถานบางสวน แตจะบงบอกวา สถูปองคใดคือสถูปของเจาฟาอุทุมพรคงยาก จนถึงอาจจะเปนไปไม ไดเลยที่จะบงบอก แตการจัดการเพื่อเปนสถานที่อนุสรณสถาน ไมวาจะมีอยูจริงหรือไมก็ควรทำ กรณีการบูรณะโบราณสถานที่ เกาะเมืองอยุธยานั้นยังไมสามารถจัดการพื้นที่และใหความหมายกับ 1

เจดี ย  ส ั ก องค ไ ด เ ลย การบู ร ณะหรื อ อนุ ร ั ก ษ โ ดยแสดงข อ มู ล การศึกษาอยางชัดเจนก็นาจะสรางความรูและความเขาใจตลอดจน ความสัมพันธในระหวางรัฐยุคใหมทุกวันนี้ไดมากกวาอยูกันเฉยๆ แตกรณีนี้นักโบราณคดีไทยสวนใหญไมคอยเชื่อเพราะ Y ๑. มีขอมูลนอยมากเรื่องพระเจาอุทุมพรเมื่อไปพมา โดย เฉพาะเรื ่ อ งคำให ก ารขุ น หลวงวั ด ประดู  ท รงธรรมที ่ ค าดว า ได ตนฉบับที่แปลเปนภาษามอญไปแลวอีกทีกอนแปลเปนไทย แถม ขอมูลอื่นๆ ที่มีก็กลาวถึงการไปอยูเมืองสะกายนมากกวาอมรปุระ ดวย สวนเอกสารที่แปลจากภาษาพมาโบราณ กลาวถึงการถวาย พระเพลิ ง พระบรมศพก็ ไ ปเขี ย นถึ ง เจ า ฟ า เอกทั ศ น ไ ม ใ ช เ จ า ฟ า ดอกเดื่อ นักประวัติศาสตรและโบราณคดีไทยเลยยังคลางแคลง ใจที่จะเชื่อถือเสียทั้งหมด จนถึงไมนำขอมูลสวนนี้มาใชเลย Y ๒. ไมเชื่อถือ คุณหมอทิน มอง จี เพราะคิดวาไมรูภาษาไทย และมีลักษณะการผูกเรื่องเองสูง โดยมีประเด็นซอนเรน เชน ความ ตองการใหคนไทยไปเที่ยวกันมากๆ เปนตน เมื่อมีโอกาสมารูจัก คุณหมอ เห็นวาเปนคนที่ตื่นเตนเปนธรรมดาเวลาเจอเรื่องที่นาสนใจ และฝกใฝในการแสวงหาความรู แมวาจะอายุเจ็ดสิบกวาปก็ตาม การผูกเรื่องใหเชื่อมโยงกันมีเปนธรรมดาของนักวิชาการที่ขาม

สาขา แตก็เปนคนรับฟงเวลาเห็นขอมูลใหมๆ ไมเขาขางตัวเองแบบ ที่วา คุณหมอมีขอมูลนาสนใจในทาง Ethnography อยูมาก โดย เฉพาะการเปนลูกหลานของครอบครัวโขนละครจากโยดะยาหรือ อยุธยา และยังสนใจในดนตรีและนาฏศิลป งานของคุณหมอมาถูก ทางหลายเรื่อง งานจะนาสนใจมากถามีการปรับเติมและคนควาเพิ่ม เติม แตก็ยังอยูในสภาพแวดลอมที่ยังไมสามารถทำไดโดยสะดวกนัก จากสถานการณทางการเมืองที่ผานมา Y ๓. สำหรับการศึกษาทางโบราณคดี ถาเนนดูเรื่องอิฐ เรื่อง ขนาด ความหนา ความยาว และเรื่องรูปแบบเจดียคงงงมากถา ใชวิธีนี้ บางทานเห็นวาเอารูปแบบเจดียแบบเมืองไทยไปเปรียบ เทียบอีก ซึ่งนาจะอยูตางพื้นที่ตางวัฒนธรรม คุณมิคกี้ ฮารท ก็ พยายามทำอะไรแบบนี ้ เ หมื อ นกั น แตอยูในบริบทของโบราณ สถานในเมืองอมรปุระ ฟงจากวงพูดคุยคาดวานักโบราณคดีพมา ก็มาทำนองนี้ ดังนั้นการจะไปเห็นดวยวาเจดียที่พบใหมและพบ โบราณวัตถุสำคัญคือสถูปพระเจาอุทุมพรอยางเต็มที่คงไมใชเรื่อง จึงเลี่ยงไปพูดเสียวาการพบภาชนะบรรจุอัฐิของบุคคลชั้นสูงใน เจดียองคหนึ่ง แตไมมีอะไรบงบอกวา "ใช" อยางแนนอน เพราะ อาจจะเปนเจานายในวงศอื่นๆ ก็ได Y ๔. วิธีที่ทางหัวหนากลุมศึกษาและอาสาสมัครฯ บอกวาจะนำ ชิ้นสวนกระดูกอัฐิไปพิสูจนทางวิทยาศาสตร เชน ตรวจดีเอ็นเอ เพื่อสืบเชื้อสายโดยหากลุมตัวอยางจากคนที่วาเขาเปนเชื้อสายและ อพยพไปอยูอเมริกา หรือหาคนที่อยูอมรปุระหลายชั่วคนไมยาย ไปไหน หรือคนอยุธยาที่เกาะเมืองอยุธยา นาจะเปนเรื่องที่ยากยิ่ง กวางมเข็มในมหาสมุทรที่จะคนพบ Y ๕. มาถึงหลักฐานสำคัญที่ทำใหชาวคณะภาคภูมิ เพราะดูจะ มีเปาประสงคในใจอยูแลววา นี่คือการคนหาหลักฐานของพระเจา อุทุมพร กอนกลับก็ไดคนพบภาชนะที่ทางกลุมเรียกวา “บาตร” มีฝาปด แมอาจสันนิษฐานวาเปนภาชนะอื่นๆ ไดเชนกัน ในวงเสวนา บอกกันวาทางคณะพมาเชื่อสนิทใจรอยเปอรเซนต เพราะเชื่อวาเปน รูปแบบภาชนะสำหรับคนสำคัญ เปนของพระราชทานแนนอน ตรงนี้ เปนประเด็นสำคัญ คนทางฝงพมาและนักวิชาการตางๆ คงตอง คนหาขอมูลมาเพิ่มใหแนนอนซึ่งคิดวาไมนายาก เพราะวัฒนธรรม ของพมานั้นนิยมการบันทึกอยูมากถึงแมระบบกษัตริยจะสิ้นไปแลว ก็ตาม นาจะตามเรื่องพวกนี้ได ภาชนะแบบนี้เปนบาตรหรือไมใน วัฒนธรรมพมาก็ไมนายาก การหาขอมูลและศึกษากอนสรุปนาจะดี กวา Y ๖. เปาหมายในใจของทั้งสองฝงเปนเรื่องสำคัญ ฝายคณะไทย ไมตองพูดถึง เพราะเรื่องแบบนี้จะออกแนวซาบซึ้งไดงายมาก (ประเด็นเรื่องการผลัดพรากจากบานเกิดเมืองนอนเปนเรื่องสะเทือน ใจในสังคมแบบพุทธศาสนาเสมอ) และพรอมจะปฏิบัติการเพื่อทำให ตรงนี้เปนอนุสรณสถานอยูแลว ฝงพมาเมื่อนโยบายทางการเมือง 2

เปลี่ยนทุกวันนี้ ในวงเสวนากลาววาขาราชการของเมืองมัณฑะเลยวิ่ง เขาไปที่เนปดอวบอยๆ จากที่ใหขุดเฉยๆ มาเปนใหปรับปรุงสุสาน ทั้งหมดของพื้นที่เลย แลวบูรณะเปนแหลงทองเที่ยวอนุสรณสถาน ตามที่ทางฝงไทยอยากทำก็ควรทำ นับเปนความชาญฉลาดของ เจาของพื้นที่อยางชัดเจน บางทานเห็นวาคลายๆ กับการอธิบายเรื่อง วังของพระนางสุพรรณกัลยาในพระราชวังวังบุเรงนองที่หงสาวดี Y ๗. สรุปวาคณะฝงไทย (หรือรัฐบาลไทย) ตองกลับไปบูรณะ ปรับแตง ฯลฯ ซึ่งก็ขึ้นกับระดับผูนำในรัฐแลว ในความคิดเห็นสวน ตัวของผูเขียน คืชิดวา ยังมีความรูเรื่องคนสยามหรือคนโยดะยาใน เขต Upper burma ทั้งสองฝงแมน้ำอัิรวดีไปจนถึงแมน้ำชินดวินอีก มากที่สามารถอธิบายเรื่องราวของคนสยามที่ถูกกวาดตอนไปใน คราวสงครามกับพมาครั้งตางๆ ก็คงเชนเดียวกับผูคนจากทางฝง ขวาของแมน้ำโขง คนมอญ คนมลายู ที่กลายมาเปนสวนหนึ่งของ บานเมืองสยามในปจจุบัน โดยเฉพาะในเขตที่ราบลุมภาคกลาง Y ในเวทีเสวนาคุณมิคกี้ ฮารท ก็เลาถึงขอมูลผูสูงอายุที่ยังจำ ไดวามีการเรียกเจดียที่นี่วาเจดียอุทุมรวมทั้งและขอมูลจากคุณหมอ ทิน เมือง จี ในการคนพบเริ่มแรกก็มาจากประวัติศาสตรบอกเลา เสี ย ทั ้ ง นั ้ น จึ ง ต อ งอาศั ย การทำงานเก็ บ รายละเอี ย ดทางด า น Ethnography และประวัติศาสตรแบบมุขปาฐะก็นาจะพอเห็นรอง รอยตางๆ ได Y แตการสรุปแบบรวดเร็ว อาจทำใหขาวการคนพบครั้งนี้ดู เงียบๆ ไมคอยมีการเผยแพรละเอียดๆ หรือเปนขาวคราวที่ดังพอๆ กับขาวการจะเตรียมรื้อกลุมเจดียที่สุสานนี้ สวนสุสานลานชางชื่อก็ บอกแลววาอาจจะเกี่ยวโยงถึงผูคนในกลุมลาว สถูปที่คุณหมอทิน เมืองจีคาดวาจะเปนของเจาฟาดอกเดื่อ ทีมคณะไทยไมพบหลักฐาน และเห็นวาไมนาจะมีประเด็นแตอยางใด ทั้งที่เห็นชัดเจนวามีอิทธิพล ของสถูปแบบ "บัว" ที่นิยมทำสำหรับพระผูใหญ เชน ที่สถูปพระครู หลวงโพนเสม็ดที่สะหวันนะเขต อาจจะไมสามารถจัดกลุมเขาพวกได จึงไมไดกลาวถึงอีกแตอยางใด กลุมอาสาทำงานดวยมีเปาหมาย ชัดเจน Y การเผยแพรขอมูลในวงเสวนานี้จึงอาจจะไมใชงานศึกษา อยางละเอียดนัก แตเปนการทำงานกึ่งกูภัยรักษาโบราณสถาน มากกวา [Salvage Archeology] สิ่งเหลานี้มักเกิดขึ้นในโลกสมัย ใหมที่ครอบงำไปดวยประเด็นของกิจกรรมและอุตสาหกรรมเพื่อการ ทองเที่ยว Y จึงนาใสใจกันวาจะมีการศึกษาเรื่องคนสยามหรือคนโย ดะยาในพมากันตอหรือไมอยางใด หลังจากจัดการพื้นที่เพื่อเปน อนุสรณสถานกันไปไดแลว