75 years of the Polish Institute in Budapest by Polish Institute Budapest

1 9 3 9 贸ta

| od 1939 roku

Kiállítóterem (2014) | Sala wystawowa (2014)

Kiadó: Lengyel Intézet 1065 Budapest, Nagymező u. 15.

Wydawca: Instytut Polski 1065 Budapeszt, Nagymező u. 15

www.lengyelintezet.hu

Felelős kiadó:

Katarzyna Sitko

Projektterv és felügyelet:

Redaktor wydawnictwa:

Jarosław Bajaczyk

Koncepcja i koordynacja projektu:

Jarosław Bajaczyk, Felvidéki Eszter, Elżbieta Hamar-Forusińska, Kriston Wojtek, Tomasz Piars, Małgorzata Takács

Szerkesztés:

Grafikai projekt és borító:

Katarzyna Sitko

Krzysztof Ducki

Jarosław Bajaczyk

Redakcja: Jarosław Bajaczyk, Eszter Felvidéki, Elżbieta Hamar-Forusińska, Wojtek Kriston, Tomasz Piars, Małgorzata Takács

Projekt graficzny i okładka:

Krzysztof Ducki

Alexandra Bata-Bocian, Alexandra Dusza, Paweł Kornatowski, Eszter Felvidéki, Małgorzata Takács, Elżbieta Hamar-Forusińska, Wojtek Kriston

Fordítás: Bata-Bocian Alexandra, Dusza Alexandra, Paweł Kornatowski, Felvidéki Eszter, Małgorzata Takács, Elżbieta Hamar-Forusińska, Kriston Wojtek

Tłumaczenie:

A 75 éves budapesti Lengyel Intézet ünnepi logója: Tóth

Logo 75-lecia Instytutu Polskiego w Budapeszcie:

Tamás

Tamás Tóth

Fényképek:

Fotografie:

Paweł Karnowski, Jerzy Biń, Dömölky Dániel, Haris László, Tóth Illés, Kővágó Nagy Imre, Witek Ducki, Burger Zsolt, Medovarszky György, NEOPAINT valamint Bende Wanda, Bloch Jan és Viktor, Bugár-Meszáros Károly, Krzysztof Ducki, Kocsis Zoltán Wojciech Salapski, Szenyán Erzsébet, Małgorzata Takács, Barbara Wiechno magángyűjteményei, továbbá A Lengyel Köztársaság Külügyminisztériumának archívuma A budapesti Lengyel Intézet archívuma A varsói Nemzeti Digitális Archívum Fővárosi Képtár – Kiscelli Muzeum, Budapest

Paweł Karnowski, Jerzy Biń, Dániel Dömölky, László Haris, Illés Tóth, Imre Kővágó Nagy, Witek Ducki, Zsolt Burger, György Medovarszky, NEOPAINT Prywatne zbiory: Wanda Bende, Jan i Viktor Bloch, Károly Bugár-Meszáros, Krzysztof Ducki, Zoltán Kocsis, Wojciech Salapski, Erzsébet Szenyán, Małgorzata Takács, Barbara Wiechno Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej Archiwum Instytutu Polskiego w Budapeszcie Narodowe Archiwum Cyfrowe w Warszawie Stołeczna Galeria Zdjęć – Muzeum Kiscelli w Budapeszcie VAREGPRODUKCIÓ www.vareg.hu 500 egz., wydanie I ISBN 978-83-64306-00-6

Nyomda: VAREGPRODUKCIÓ www.vareg.hu

Druk:

Példányszám:

500 példány, első kiadás ISBN 978-83-64306-00-6

Nakład:

A kiadvány a Lengyel Köztársaság Külügyminisztériumának költségvetéséből, Budapest VI. Kerülete Terézváros Polgármesterének támogatásával jelent meg.

Publikacja została sfinansowana ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej, przy wsparciu burmistrzyni VI. Dzielnicy Budapesztu.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

K ata r z y n a S i t ko A budapesti Lengyel Intézet igazgatója

K ata r z y n a S i t ko Dyrektor Instytutu Polskiego w Budapeszcie

K e d v e s B a r áta i n k !

D r o d z y P r z yj a c i e l e !

A budapesti Lengyel Intézet megalapításának 75. évfordulója alkalmából szeretettel ajánljuk Önöknek ezt a kiadványt, amelyben megkíséreljük bemutatni történetünket, jelenlegi tevékenységünket, továbbá mindazokat, akik Intézetünk munkáját segítik. Programjaink jelentős részét magyar intézményekkel együttműködésben szervezzük, ennek köszönhető a lengyel kultúra állandó jelenléte a magyar galériákban, múzeumokban, színházakban, koncerttermekben és a legfontosabb fesztiválokon. Itteni partnereink véleménye rendkívül fontos számunkra, hiszen nélkülük munkánknak nem lenne értelme. Ezért felkértük barátainkat, a kultúra világából érkező személyeket, hogy rövid születésnapi köszöntőkkel, visszaemlékezésekkel szólaljanak meg kiadványunkban. Rendkívül büszke vagyok a budapesti Lengyel Intézet hosszú és gazdag múltjára. Arra, hogy még a változó történelmi időkben is a lengyel kultúra magyarországi oltalmazója, a magyar–lengyel kapcsolatok szimbóluma, barátságról és szabadságról folytatott parázs viták színhelye maradt. Ennek az intézménynek a vezetése számomra nagy kihívás és csodálatos kaland. Azt a kultúrát népszerűsíthetjük, amelyet oly nagyon szeretünk. Nagyszerű emberekkel, kiváló és tehetséges alkotókkal találkozhatunk, érdekes, inspiráló partnerekkel, és egy remek csapattal működhetünk együtt. S mindezt egy csodálatos helyen, a város szívében immár ötven éve! Jubileumunk alkalmából szeretnénk köszönetet mondani Nektek, Magyaroknak, akik a kezdetektől támogattátok Intézetünket. Köszönöm kiváló elődeim, munkatársaim és a magam nevében. Megígérhetem, hogy minden tőlünk telhetőt elkövetünk annak érdekében, hogy hasonló örömmel, optimizmussal ünnepeljük majd elkövetkezendő évfordulóinkat.

Przekazujemy na Państwa ręce publikację wydaną z okazji mijającej w tym roku 75. rocznicy powstania Instytutu Polskiego w Budapeszcie. Dzielimy się w niej naszą historią, przybliżamy naszą obecną działalność, przedstawiamy osoby, które współtworzą Instytut. Większość wydarzeń organizujemy we współpracy z węgierskimi instytucjami, dzięki czemu polska kultura jest stale obecna w węgierskich galeriach, muzeach, teatrach, salach koncertowych, na prestiżowych festiwalach. Ogromnie ważny dla nas jest głos węgierskich partnerów, bez których nasza praca nie byłaby możliwa, dlatego o krótkie urodzinowe wspomnienia i życzenia poprosiliśmy również osoby ze świata kultury, węgierskich przyjaciół Instytutu. Jestem niezwykle dumna z bogatej historii Instytutu Polskiego w Budapeszcie. Z tego, że w bardzo różnych momentach historii nie przestał być ostoją polskiej kultury na Węgrzech, że zawsze był symbolem polskowęgierskich stosunków, miejscem gorących dyskusji o przyjaźni i wolności. Prowadzenie tej placówki to dla mnie wielkie wyzwanie i wspaniała przygoda. To możliwość promocji kultury, którą kochamy. To okazja do spotkania ze wspaniałymi ludźmi, wybitnymi, utalentowanymi twórcami, do pracy z ciekawymi i inspirującymi osobami, ze wspaniałym zespołem. W cudownym mieście, z siedzibą od 50 lat w samym jego sercu! Jubileusz jest okazją do podziękowania Wam, Węgrom, za wsparcie jakim zawsze obdarzaliście Instytut. Dziękuję w imieniu moich znamienitych poprzedników, dzisiejszych pracowników i własnym. Mogę jednocześnie obiecać, że uczynimy wszystko co w naszej mocy, aby kolejne rocznice byłe równie radosne i optymistyczne.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

R a d o s ł a w S i k o r sk i Lengyel Köztársaság Külügyminisztere

R a d o s ł a w S i k o r sk i Minister Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej

T i s z t e lt O lv a s ó k ,

S z a n o w n i Pa ń s t w o,

A budapesti Lengyel Intézet megalapításának 75. év fordulóját ünnepeljük 2014-ben, mely intézmény Len gyelország számára különös jelentőséggel bír. Alig pár hónappal a II. világháború kitörése előtt, 1939. május 24-én kezdte meg működését, s ezzel a budapesti Lengyel Intézet lett a világon a második legrégebbi Lengyel Intézet a londoni intézmény után, és egyben a két legrégebbi külföldi kulturális intézet egyike Magyarországon. Éveken keresztül róla vettünk mintát világszerte a további lengyel kulturális központok alapításánál. Büszkék vagyunk az Intézet által betöltött szerepre, amiért részt vállalt Lengyelország és Magyarország legújabb történetének korszakalkotó eseményeiben. A II. világháború alatt az intézmény megszakítás nélkül teljesítette küldetését – még akkor is, amikor kénytelenek voltunk bezárni a budapesti lengyel nagykövetséget. A magyar hatóságok toleráns hozzáállásának köszönhetően az Intézet szünet nélkül működhetett segítséget nyújtva a lengyel menekülteknek, egészen addig, míg 1944-ben a náci Németország el nem foglalta Magyarországot. A háború után más-más címen és néven ugyan, de az Intézet mindig aktívan részt vett az ország kulturális életében. A Lengyel Intézet által szervezett nyelvtanfolyamokat majdhogynem 20 ezer hallgató vette igénybe. Ma, 25 évvel a lengyel és magyar szabadság visszanyerése után, különösen örülhetünk az Intézet 75. évfordulójának, hiszen egyúttal országaink Európai Uniós tagságának 10-ik, és a NATO-tagság 15-ik évfordulóját is ünnepeljük. Hálámat szeretném kifejezni a diplomaták és a művészek egymást követő nemzedékeinek sokéves munkájáért Lengyelország bemutatása és a lengyel kultúra terjesztése terén. Szívből gratulálok és további sok sikert kívánok az országunkról alkotott kép kialakításában végzett munkájukhoz, abban a reményben, hogy Lengyelország hangját továbbra is hallatják majd és ezt Magyarországon is figyelemmel fogják kísérni.

W 2014 roku mija 75 lat od założenia Instytutu Polskiego w Budapeszcie – placówki o szczególnym znaczeniu dla Rzeczypospolitej. Rozpoczynając działalność 24 maja 1939 roku, zaledwie kilka miesięcy przed wybuchem II wojny światowej, Instytut Polski w Budapeszcie został, po Londynie, drugim najstarszym Instytutem polskim na świecie i jednym z dwóch najstarszych zagranicznych instytutów kultury na Węgrzech. To właśnie z niego przez lata braliśmy przykład zakładając kolejne ośrodki polskiej kultury na świecie. Jesteśmy dumni z roli, jaką Instytut odegrał uczestnicząc w przełomowych wydarzeniach najnowszej historii Polski i Węgier. Podczas II wojny światowej placówka pełniła swoją misję nieprzerwanie – również wtedy, gdy zmuszeni byliśmy zamknąć polskie poselstwo w Budapeszcie. Dzięki tolerancyjnej postawie władz węgierskich Instytut nie przestał funkcjonować, pomagając polskim uchodźcom, aż do zajęcia Węgier przez nazistowskie Niemcy w 1944 roku. Po wojnie, zmieniając adresy i nazwy Instytut zawsze był aktywny w życiu kulturalnym kraju. W kursach języka polskiego prowadzonych przez IP wzięło udział niemal 20 tysięcy słuchaczy, a na pokazach polskich filmów spotykała się węgierska opozycja demokratyczna. Dzisiaj, 25 lat po odzyskaniu wolności przez Polskę i Węgry, szczególnie cieszymy się mogąc obchodzić 75-lecie Instytutu, świętując jednocześnie 10-lecie człon kostwa naszych krajów w Unii Europejskiej i 15. rocznicę wstąpienia do NATO. Jestem wdzięczny kolejnym pokoleniom dyplomatów i artystów za wieloletnią pracę w promowaniu Polski i polskiej kultury. Serdecznie gratuluję i życzę kolejnych sukcesów w budowaniu wizerunku kraju, by głos Polski nadal był dostrzegany i słuchany na Węgrzech.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

T a r l ó s Is t v á n Budapest főpolgármestere

Is t v á n T a r l ó s Nadburmistrz Budapesztu

T i s z t e lt H ö l gy e i m é s U r a i m ! K e d v e s L e n gy e l B a r áta i n k !

S z a n o w n i Pa ń s t w o ! D r o d z y P o l s c y P r z yj a c i e l e !

A budapesti Lengyel Intézet története, sorsa, működése a sokat emlegetett lengyel-magyar barátság kézzelfogható bizonyítéka, mely kiállta az idők próbáját. Ahogy Stanisław Worcell, XIX. századi híres lengyel költő és publicista írja: „Magyarország és Lengyelország két öröklétű tölgy, melyek külön törzset növesztettek, de gyökereik a föld alatt messze futnak, összekapcsolódnak és láthatatlanul egybefonódnak. Ezért egyiknek léte és erőteljessége a másik életének és egészségének feltétele.” Mi, magyarok büszkék vagyunk arra, hogy a XX. századi történelem viharos időszaka ellenére 75 évvel ezelőtt nyitotta meg kapuit a Lengyel Intézet hazánkban. Mi, budapestiek pedig különösen büszkék vagyunk arra, hogy immáron 50 éve annak is, hogy az intézet, amely egyben az első a budapesti külföldi intézetek sorában, elfoglalta méltó székhelyét a főváros szívében található Nagymező utca és Andrássy út sarkán. Mély érzésekkel tölt el bennünket, hogy lengyel testvéreink mindig ott álltak és segítettek, amikor nehéz és ínséges idők árnya fedte be a magyar emberek sorsát. Ahogy 1849-ben hazánkban a lengyel Bem tábornok briliáns hadműveletei tartották hónapokig életben a forradalom utáni szabadságharcot, úgy több mint egy évszázaddal később, 1956-ban, amikor sok ezer magyar ember vívta élet-halál harcát az elnyomó szovjet hatalom ellen, lengyelek százai vért adtak és gyógyszert küldtek a budapestieknek. Büszkék vagyunk rá, hogy Közép-Európában elsőként Budapesten létesült emlékpark a katinyi vérengzés néven ismert tömeggyilkosság mementójaként, és 2011-ben ünnepélyes keretek között, a lengyel és a magyar államfő jelenlétében avathattuk fel a magyar fővárosban a katinyi mártírok emlékművét. Hisszük, hogy a budapesti Lengyel Intézet fennállásának háromnegyed évszázados évfordulója nemcsak a két nép közötti sok-sok generációra visszanyúló kapcsolatok múltjába való visszatekintésre ad kiváló lehetőséget, hanem egyúttal arra is serkent minket, hogy a két kultúra, a lengyelek és a magyarok közti jövőbeli együttműködés új és ösztönző formáit megtaláljuk, a fiatal nemzedék elvárásainak és szükségleteinek megfelelően, a folyton változó idők szolgálatában.

Historia, losy i działalność Instytutu Polskiego w Bu dapeszcie stanowią namacalny dowód często przywoływanej przyjaźni polsko-węgierskiej, która przetrwała próbę czasu. Stanisław Worcell, słynny dziewiętnastowieczny polski poeta i publicysta ujął to następująco: „Węgry i Polska to dwa wiekuiste dęby, każdy z nich wystrzelił pniem osobnym i odrębnym, ale ich korzenie, szeroko rozłożone pod powierzchnią ziemi i splatały się, i zrastały niewidocznie. Stąd byt i czerstwość jednego jest drugiemu warunkiem życia i zdrowia.” My, Węgrzy, jesteśmy dumni z tego, że 75 lat temu, mimo burzliwych czasów otwarto w naszej ojczyźnie Instytut Polski. Jako budapeszteńczycy jesteśmy szczególnie dumni, że siedziba Instytutu, pierwszego z grona zagranicznych przedstawicielstw kultury, już od 50 lat mieści się w samym sercu naszej stolicy, w godnym miejscu u zbiegu ulicy Nagymező i alei Andrássyego. Głęboko porusza nas fakt, że polscy przyjaciele zawsze stali obok nas i pomagali, kiedy na losy Węgrów padał ponury cień trudnych i chudych lat. W roku 1849 błyskotliwe działania militarne generała Józefa Bema przez kilka miesięcy utrzymywały przy życiu ducha walk wolnościowych po powstaniu. Kiedy w roku 1956 tysiące Węgrów walczyło na śmierć i życie z represyjnym reżimem sowieckim, setki Polaków oddawały krew i przesyłały lekarstwa dla budapeszteńczyków. Przepełnia nas dumą, że z całej Europy Środkowej właśnie w Budapeszcie w 2011 roku, w obecności prezydentów Polski i Węgier, powstał pierwszy park pamięci ofiar masowej zbrodni popełnionej na Polakach w lesie katyńskim. Wierzymy, że 75-lecie Instytutu Polskiego w Budapeszcie stanowi doskonałą okazję nie tylko do przyjrzenia się przeszłości wielopokoleniowych kontaktów, lecz skłoni nas jednocześnie do odnalezienia nowych, inspirujących form współpracy obu kultur, polskiej i węgierskiej, zgodnie z oczekiwaniami i potrzebami młodego pokolenia, w służbie zmieniających się wciąż czasów.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

ROMAN k o w a l sk i A budapesti Lengyel Köztársaság nagykövete

ROMAN k o w a l sk i Ambasador Rzeczypospolitej Polskiej w Budapeszcie

A Lengyel Intézet fontos helyet foglal el Budapest kulturális térképén. Több szempontból is, hiszen nemcsak az egyik legöregebb, de az egyik legjobb kulturális intézet Magyarországon. Fontos hely ez nem csupán magyar barátaink és a Duna mentén élő lengyelek, de e gyönyörű városba látogató turisták számára is. Ugyanakkor lényeges pont nemzeteink kivételes barátságának történelmi térképén. Egy intézmény, amely hatalmas érdemeket szerzett a lengyel kultúra legnagyobb eredményeinek népszerűsítése, Lengyelország és Magyarország kulturális kapcsolatainak, társadalmaink kölcsönös megismerésének erősítése terén, s melynek működésében, akár egy tükörben, visszaköszönnek közös történelmünk elmúlt 75 évének hol tragikus, hol pedig rendkívül pozitív eseményei. E 75 év alatt az Intézet következetesen és nagyon eredményesen bővítette befogadóinak körét, nemcsak a magyar kulturális, tudományos és politikai élet képviselői, de a Lengyelországgal szimpatizáló magyarok tekintélyes létszámú csoportjának körében is, akiknek ezrei adták tanújelét rokonszenvüknek, már pusztán azáltal is, hogy oly kitartóan küzdöttek a lengyel nyelv elsajátításáért az Intézetben. A Lengyel Intézet és az annak részeként működő Platán Galéria művészkörökben elismert helynek számít, amely egyaránt vonzza az alkotókat, szakembereket és a rendkívül igényes közönséget. A hagyományos projektek folytatásán túl, nagy szerep jut mindkét intézmény programjában az inspiráló, kortárs művészek és kortárs alkotók legizgalmasabb eredményeit bemutató prezentációknak is. Ezt pedig nagyra értékeli és becsüli a környezet. A Lengyel Intézet sikerei eddig és most is remek munkatársai kivételes munkájának és szerencsésen választott, jó igazgatóinak köszönhetőek, akik mind új és korszerű ötletekkel és projektekkel járultak hozzá az Intézet fejlődéséhez. Megköszönve a kulturális együttműködés és nemzeteink barátsága terén végzett 75 éves munkájukat, fogadják gratulációmat és jókívánságaimat az elkövetkezendő sok-sok évre.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Instytut Polski to miejsce szczególne na kulturalnej mapie Budapesztu. Szczególne pod wieloma względami, bo to nie tylko jeden z najstarszych na Węgrzech, ale też bez wątpienia jeden z najlepszych instytutów kultury. To miejsce ważne i dla naszych węgierskich Przyjaciół, i dla Polaków mieszkających nad Dunajem oraz odwiedzających to piękne miasto turystów. To też ważny punkt na historycznej mapie wyjątkowej przyjaźni naszych narodów, instytucja, która nie tylko niezwykle zasłużyła się dla promocji największych osiągnięć polskiej kultury, umocnienia kulturalnych relacji Polski i Węgier, wzajemnego poznania się naszych społeczeństw, ale w której działalności jak w zwierciadle znalazły swoje odbicie najważniejsze wydarzenia, i te tragiczne, i te niezwykle pozytywne, ostatnich 75 lat naszej wspólnej historii. Przez te 75 lat Instytut konsekwentnie i bardzo skutecznie poszerza krąg swoich obiorców, zarówno wśród przedstawicieli węgierskiego świata kultury, nauki, polityki, jak i wśród po prostu ogromnej grupy węgierskich sympatyków Polski, z których tysiące wyraziły swą przyjaźń dla naszego kraju choćby poprzez wytrwałą naukę języka polskiego w Instytucie. Instytut Polski i istniejąca przy nim Galeria Platan to miejsca uznane w środowisku artystycznym, przyciągające twórców, ekspertów i niezwykle wymagającą publiczność. Obok kontynuacji tradycyjnych projektów, bardzo wiele miejsca w programie obu placówek poświęca się bardzo inspirującej, nowoczesnej sztuce i prezentacji największych osiągnięć współczesnych artystów. To niezwykle cenna i niezwykle doceniana w środowisku działalność. Wspaniałe sukcesy Instytutu Polskiego były i są nadal możliwe dzięki wyjątkowej pracy znakomitego zespołu i szczęściu do dobrych dyrektorów, z których każdy wnosił nowe, innowacyjne, rozwijające pomysły i projekty. Dziękując za te 75 lat pracy na rzecz współpracy kulturalnej i przyjaźni naszych narodów, składam najlepsze gratulacje i życzenia kolejnych wielu lat sukcesów.

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

történetünk historia

Sztálin (mai Andrássy) út 32-34., 1950 körül | Aleja Stalina (dziś Andrássyego) 32-34, około 1950 roku

Az LKBN által, a „Lengyelország ma” sorozat keretében kiadott katalógus | „10 lat polsko-węgierskich stosunków kulturalnych 1948-1958”, katalog Ambasady PRL w Budapeszcie, seria „Dzisiejsza Polska”

Az első kulturális egyezményt 1934. október 21-én írta alá a Lengyel Köztársaság és a Magyar Királyság. Ennek nyomán kezdte meg hivatalos működését 1939 elején a budapesti Lengyel Intézet. Az intézmény hivatalosan 1939. május 24-én nyitotta meg kapuit. Ez volt az első a magyarországi külföldi intézetek sorában, valamint a londoni Lengyel Intézet mellett a második lengyel kultúra külföldi promóciójáért felelős központ a világon. II . v i l á g h á b o r ú A Lengyel Köztársaság Budapesti Nagykövetségének bezárása ellenére az Intézet még a II. világháború idején sem függesztette fel tevékenységét egészen 1944. március 19-ig, Magyarország náci Németország általi megszállásáig. Példa nélküli helyzet volt ez, hiszen a magyar hatóságok ellenálltak a német nyomásnak, a Budapesti Királyi Magyar Pázmány Péter Tudományegyetem autonómiájára hivatkozva, melynek oktatói között volt az Intézet akkori igazgatója, prof. Zbigniew Załęski. Ennek eredményeként az Intézet volt a megszállt Európa térképén az egyedüli hely, ahol hivatalosan, lengyel nyelven lehetett beszélni Lengyelországról és a lengyel kultúráról. Ebben a nehéz időszakban az Intézet dolgozói elsősorban az 1939. szeptemberi vereség után Magyarországra internált katonák és civilek segítésével, továbbá

A budapesti Lengyel Intézet ünnepélyes megnyitásának műsora (1939) | Program uroczystego otwarcia Instytutu Polskiego w Budapeszcie (1939)

a konspirációs tevékenység miatt bebörtönzött lengyelek ügyével foglalkoztak. A rendkívüli körülmények hatására magyar nyelvi oktatás folyt az Intézetben, mely az érdeklődők számára lehetővé tette a magyar egyetemeken való továbbtanulást. Prof. Załęski ügyesen küzdötte le a formális ügyintézéssel járó akadályokat, és elérte, hogy az Intézet által kiállított igazolással be lehessen kerülni az egyetemre. Evvel a lehetőséggel pedig körülbelül 350-en éltek, akik különböző szakokon tanultak tovább. Az Intézet 1941 júniusában Biblioteka Polska (Lengyel Könyvtár) címmel elindította a lengyel irodalom klasszikusaiból álló (körülbelül 80 címet tartalmazó) kiadványsorozatát.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Sugár (mai Andrássy) út a Nagymező utcánál (1878) | Skrzyżowanie alei Sugár (dziś Andrássyego) i ulicy Nagymező (1878)

Pierwsza umowa o współpracy kulturalnej Rzeczy pospolitej Polskiej i Królestwa Węgier z 21 października 1934 roku dała podstawę do utworzenia Instytutu Polskiego w Budapeszcie z początkiem 1939 r., przy czym oficjalne otwarcie nastąpiło w dniu 24 maja 1939 r. Obok Londynu, Instytut Polski w Budapeszcie stał się jedną z dwóch pierwszych placówek promujących polską kulturę za granicą, a jednocześnie – wspólnie z Instytutem Włoskim – jednym z dwóch pierwszych zagranicznych instytutów kultury na Węgrzech. II w o j n a ś w i a t o w a Mimo zamknięcia Poselstwa RP w Budapeszcie, Instytut nie przestał funkcjonować w czasie II wojny światowej, aż do zajęcia Węgier przez nazistowskie Niemcy w dniu 19 marca 1944 roku. Było to możliwe na zasadzie absolutnego wyjątku: władze węgierskie opierały się niemieckim naciskom, powołując się na autonomię Królewskiego Uniwersytetu Pétera Pázmánya, którego pracownikiem był pierwszy dyrektor Instytutu prof. Zbigniew Załęski. W rezultacie Instytut był jedynym miejscem na mapie okupowanej Europy, gdzie oficjalnie i po polsku mówiono o polskiej kulturze i o Polsce. W tym trudnym okresie pracownicy Instytutu w pierwszym rzędzie zaangażowani byli w pomoc polskim uchodźcom wojskowym i cywilnym internowanym na Węgrzech po klęsce wrześniowej 1939 roku. Placówka opiekowała się także Polakami uwięzionymi za działalność konspiracyjną. Wyjątkowe okoliczności spowodowały, że w Insty tucie nauczano wówczas języka węgierskiego, aby umożliwić zainteresowanym przyjęcie na studia wyższe na uczelniach węgierskich. Prof. Załęski umiejętnie przezwyciężał przeszkody natury formalnej, uzyskując akceptację zaświadczeń Instytutu jako dokumentów uprawniających do podjęcia studiów. W sumie z możliwości tej skorzystało, na różnych kierunkach, około 350 osób. W czerwcu 1941 roku Instytut rozpoczął wydawanie klasyki polskiej literatury (ok. 80 tytułów) pod tytułem „Biblioteka Polska”. W serii „Hungarica” wydawano autorów węgierskich, zarówno prozaików jak i poetów 7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Lengyel importtermékek a salgótarjáni bevásárlóközpontban (1970) | Wystawa polskich produktów w domu handlowym w Salgótarján (1970)

Dalest a moziteremben (1960-as évek) | Recital w sali kinowej (lata 1960-te)

A Lengyel Intézet első igazgatója, Zbigniew Załęski (Jotes karikatúrája) | Pierwszy dyr. Instytutu Polskiego w Budapeszcie Zbigniew Załęski (karykatura Jotesa)

A Lengyel Olvasóterem és a Hazafias Népfront által szervezett soproni találkozó plakátja (1963) | Plakat spotkania w Sopron zorganizowanego przez Czytelnię Polską i Patriotyczny Front Ludowy (1963)

A Hungarica (66 kötetes) sorozatban magyar szerzők, prózaírók és költők műveit adták ki lengyelül. Ezenfelül iskolai tankönyvek, kották és szótárak jelentek meg, valamint egy folyóirat Rocznik Polski (Lengyel Évkönyv) címmel, és egy gyermekeknek szóló (25 számból álló) kiadvány, Jestem Wasza (Tietek Vagyok) címmel. Szintén az Intézet adta ki a Materiały Obozowe (Tábori anyagok) című népszerű-tudományos hetilapot, amely irodalmi szövegeket és kottákat tartalmazott, valamint az általa vezetett Wyższe Studium dla Uchodźców (Felsőfokú Tanulmányok Menekülteknek) révén gondoskodott a lengyel menekültek továbbképzéséről is. A h á b o r ú u tá n i L e n gy e l O lva s ót e r e m 1951-től a lengyel kultúra népszerűsítésével a Lengyel Olvasóterem foglalkozott, a háború előtti Lengyel Intézet közvetlen örököseként. Egy évvel később a Váci utcai székhelyen elindultak a lengyel nyelvtanfolyamok, melyek Varsányi István vezető nyelvtanár karizmatikus személyének köszönhetően rövid idő alatt rendkívül népszerűvé váltak. A becslések szerint „Pista bácsi” több mint harminc év alatt mintegy 17 ezer diákot avatott be a lengyel nyelv rejtelmeibe. A lengyel sajtó iránti kereslet 1956 után jelentős mértékben megnőtt, a magyar olvasók lázas figyelem-

A háború utáni „Lengyel Kultúra” harmincéves fennállására készült album | Album na 30-lecie powojennej „Kultury Polskiej”

(66 tytułów). Ponadto ukazywały się podręczniki szkolne, nuty i słowniki, a także czasopismo „Rocznik Polski” i dwutygodnik dla dzieci „Jestem Wasza” (25 numerów). Instytut wydawał także tygodnik „Materiały Obozowe” o treści popularno-naukowej, z tekstami literackimi i nutami oraz prowadził Wyższe Studium dla Uchodźców. P o w o j e n n a C z y t e l n i a P o l sk a

A Lengyel Olvasóterem kirakata (1955) | Witryna Czytelni Polskiej (1955)

mel kísérték a lengyelországi események alakulását. „A Lengyel Olvasótermet rendszeresen látogatták a bu dapesti Műszaki Egyetemen tanuló lengyel diákok. Ők az tán a lengyel újságokból vett információkat megosztották a magyar diákokkal is.” – emlékszik vissza Tischler János történész, a Varsói Magyar Kulturális Intézet jelenlegi igazgatója. Kedvező elhelyezkedése ellenére a Váci utcai székhely nem volt alkalmas mindennemű szükséglet kielégítésére, főként pedig a lengyel nyelvtanfolyamokra egyre nagyobb létszámban beiratkozó tanulni vágyó fiatal befogadására. Ezért már a ’50-es évek végén megkezdődött egy új hely keresése.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Po wojnie, od 1951 roku, promocją polskiej kultury na Węgrzech zajęła się Czytelnia Polska, bezpośrednia spadkobierczyni przedwojennego Instytutu Polskiego. Już rok później w siedzibie przy ulicy Váci zaczęto organizować kursy języka polskiego, które szybko stały się popularne dzięki charyzmatycznej osobowości głównego lektora Istvána Varsányiego. Szacuje się, że w ciągu ponad 30 lat dzięki „Pista bácsi”, jak nazywali go słuchacze, niezapomnianą przygodę z językiem polskim przeżyło 17 tysięcy osób. Popyt na polską prasę wzrósł ogromnie w gorącym dla obu krajów 1956 roku, kiedy to czytelnicy węgierscy z pasją śledzili rozwój wydarzeń w Polsce. „Czytelnia Polska była regularnie odwiedzana przez grupę studentów polskich studiujących w tym czasie na budapeszteńskiej Politechnice. Dzielili się oni informacjami z polskich gazet ze studentami węgierskimi” – wspomina János Tischler, historyk, dyrektor Węgierskiego Instytutu Kultury w Warszawie. Mimo dogodnej lokalizacji, siedziba przy ulicy Váci nie była optymalna do zaspokojenia wszystkich potrzeb, 7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

szczególnie prowadzenia kursów językowych dla wciąż rosnącej liczby słuchaczy. Stąd już pod koniec lat 1950-tych rozpoczęły się poszukiwania alternatywnego miejsca. „ Ok n o n a ś w i a t ” w s a m y m sercu Pesztu

Az Intézet 1964-ben átköltözött a Pest központjában található tágas épületbe, ahol mind a mai napig működik, s ezzel a budapesti kulturális és közélet még fontosabb tényezőjévé vált. Hivatalosan Lengyel Tájékoztató és Kulturális Központ volt a neve, de a budapesti köztudatban Lengyel Kultúraként élt. Sok magyar ismerhette meg közelebbről Lengyelországot, mint ahogy sokan idézhették fel régi úti élményeiket a Központ Andrássy úti részében működő

Przeprowadzka w 1964 roku do znacznie obszerniejszej, zajmowanej do dziś, siedziby w centrum Pesztu pozwoliła jeszcze lepiej zaistnieć polskiej kulturze w węgierskim życiu publicznym. Pod oficjalną nazwą Ośrodka Informacji i Kultury Polskiej (OIKP) placówka w świadomości budapeszteńczyków funkcjonowała po prostu jako Lengyel Kultúra. Wielu Węgrów poznawało bliżej Polskę albo przywoływało wspomnienia z podróży do Polski, odwiedzając sklep funkcjonujący przy OIKP w skrzydle od strony alei Andrássyego. Można w nim było nabyć wyroby polskiego rzemiosła, biżuterię, kryształy i ceramikę, polską literaturę, płyty z nagraniami polsk iej muzyki klasycznej, jazzowej i popularnej. Fani jazzu mogli zdobyć również płyty zagranicznych sław występujących na warszawskim Jazz Jamboree. Kilka razy w roku Ośrodek wyjeżdżał poza Budapeszt. „Organizowaliśmy Dni lub nawet Tygodnie Polskie składające się z wystaw, pokazów rękodzieła, wykładów okolicznościowych, często w zakładach pracy. Takie wyjazdy w teren, typowe również dla instytutów kultury pozostałych

Tadeusz Różewicz az LTKK-ban; j. 2. Bende Wanda (1980) | Tadeusz Różewicz w OIKP; 2. z p. Wanda Bende (1980)

Találkozó a Szolidaritás 10. évfordulójának alkalmából; Kiss Gy. Csaba (j. 2.), Szabó Lajos Mátyás (b. 2.) | Debata z okazji 10-lecia Solidarności; Kiss Gy. Csaba (2. z p.) i Mátyás Lajos Szabó (2. z l.)

lengyel boltnak köszönhetően, ahol lengyel kézműves termékeket, ékszereket, kristályokat, kerámiákat, lengyel könyveket, klasszikus és könnyűzenei kiadványokat, jazzlemezeket árultak. A jazzrajongók a varsói Jazz Jamboree-kon fellépő világhírességek lemezeit is megszerezhették itt. Néhányszor egy évben a Központ ellátogatott más városokba is. „kiállításokból, kézműves termékek bemutatójából, tájelőadásokból, álló Lengyel Napokat, vagy inkább Lengyel Heteket szerveztünk sokszor vállalatoknál, munkahelyeken. Ilyen vidéki utakat, melyek más szocialista országok kulturális intézményeire is jellemzők voltak, a magyar Hazafias Nép front szervezett.” – emlékszik vissza Szenyán Erzsébet, aki 1974-1980 között az LTKK-nál dolgozott tolmácsként.

państw socjalistycznych, koordynowane były przez węgier ski Patriotyczny Front Ludowy” – wyjaśnia Erzsébet Szenyán, tłumaczka w OIKP w latach 1974-1980. W ten sposób OIKP stał się nieformalnym miejscem spotkań rodzącego się środowiska węgierskiej opozycji demokratycznej. „W latach 1980-tych pokazy polskich fil mów oraz debaty z udziałem gości z Polski w ramach Klubu Polonistów gromadziły takich późniejszych liderów węgier skiego życia publicznego po 1989 roku jak dr József Antall junior, Árpád Göncz, István Csurka, Sándor Lezsák, György Konrád i Sándor Csoóri” – przypomina Wojciech Salapski, zastępca dyrektora OIKP w latach 1984-1986. Ryszard Kapuściński i Tadeusz Różewicz byli obecni na premierze węgierskich adaptacji „Cesarza” i „Kartoteki”

Lengyel és magyar rendezők találkozója (1976) balról: Jan Nowicki, Meszáros Márta, Andrzej Wajda, j. 3. Andrzej Szalawski; köszöntőt mond: Kobiałka igazgató | Spotkanie polskich i węgierskich reżyserów (1976) od l.: Jan Nowicki, Márta Meszáros, Andrzej Wajda, 3. z p. Andrzej Szalawski; toast wznosi dyr. Kobiałka

„ Ab l a k a v i l á g r a ” P e s t s z í v é b e n

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Ilyen módon az LTKK a születő magyar demokratikus ellenzék nem hivatalos találkozóhelyévé vált. „1980-ban a lengyel filmek és a lengyel vendégek rész vételével zajló találkozók a Polonisták Klubjában az 1989 utáni magyar közélet olyan későbbi vezetőit vonzották oda, mint az ifjabb Antall József, Göncz Árpád, Csurka István, Lezsák Sándor, Konrád György és Csoóri Sándor” – emlékszik vissza Wojciech Salapski, aki 1984-1986 között volt az LTKK igazgatóhelyettese. Ryszard Kapuściński és Tadeusz Różewicz jelen voltak A császár és a Kartoték magyar színpadi adaptációinak premierjein, amelyeket a Központ által 1990-ben létrehozott amatőr színház (Lengyel Kultúra Színjátszó Köre) mutatott be. „Az előadások a moziteremben vagy az LTKK pincéjé ben zajlottak, heti egy alkalommal találkoztunk a próbá kon. Vendégelőadásokon is szerepeltünk, például Szegeden, Pécsett és Szentendrén. Az irodalmi részért és fordításért Csaba Dávid felelt, a színészi felkészítésért pedig Szurmai Egon. Legfontosabb partnerünk és egyúttal mentorunk a Magdalena Terasa Wójcik és Henryk Boukołowski vezette Teatr Adekwatny (Adekvát Színház) volt, Lengyelország ban.” – emlékszik vissza Bende Wanda, aki szintén játszott a darabokban. A Va s f ü g g ö n y l e o m l á s a u tá n Az 1989-es fordulat utáni időszaktól a lengyel-magyar kulturális kapcsolatokat a kulturális együttműködésről (1992), és a kulturális intézetekről (1998) szóló nemzetközi egyezmények szabályozzák. A Lengyel Tájékoztató és Kulturális Központ 1994-ben ismét felvette a korábbi Lengyel Intézet nevet, és a nagy népszerűségnek örvendő lengyel bolt néhány év múlva átadta helyét a kortárs művészetek galériájaként működő Platánnak. 2007-ben a budapesti Lengyel Intézet csatlakozott az Európai Unió Nemzeti Kulturális Intézeteinek hálózatához, az EUNIC-hoz. Egy 2014-es független felmérés szerint, az összesen több mint 20, Magyarországon működő kulturális intézet közül a Lengyel Intézet – a Goethe Intézet, a Francia Intézet, valamint az Olasz Intézet mellett – a négy vezető intézet egyike. Ezt a megtisztelő helyet aktivitásával (évi több mint száz projekt) valamint magas színvonalú kulturális kínálatával vívta ki. Jarosław Bajaczyk

Polski Fiat 126p című kiállítás a Platán Galériában (2012) | Wystawa „Polski Fiat 126p” w Galerii Platan (2012)

w wykonaniu działającego przy Ośrodku do 1990 roku amatorskiego kółka teatralnego (Lengyel Kultura Szinjátszó Köre). „Występy odbywały się w sali kinowej lub w piwnicy OIKP, na próbach spotykaliśmy się raz w tygodniu. Występowaliśmy również gościnnie, np. w Segedynie, Peczu i Szentendre. Za nadzór literacki i przekłady odpowiadał Dávid Csaba, natomiast za przygotowanie aktorskie Egon Szurmai. Naszym głównym partnerem i zarazem mentorem w Polsce był Teatr Adekwatny Magdaleny Teresy Wójcik i Henryka Boukołowskiego” – wspomina Wanda Bende, która również występowała w przedstawieniach. P o up a dku Ż e l a z n e j K u r t y n y Po przełomie 1989 roku stosunki kulturalne polskowęgierskie na poziomie międzyrządowym uregulowane zostały w umowach o współpracy kulturalnej (1992) i o instytutach kultury (1998). Ośrodek Informacji i Kul tury Polskiej ponownie przemianowano na Instytut Polski w 1994 r., natomiast bardzo popularny sklep po kilku latach ustąpił miejsca galerii sztuki współczesnej PLATAN. W 2007 roku Instytut Polski w Budapeszcie został członkiem węgierskiego oddziału sieci Narodowych Instytutów Kultury Unii Europejskiej (EUNIC). W niezależnej analizie z 2014 roku Instytut Polski został uznany za jeden z czterech wiodących zagranicznych instytutów kultury na Węgrzech (w sumie ponad 20), obok Goethe Institut, Institut Français i Istituto Italiano di Cultura. Wysoką ocenę przyznano za dużą aktywność (ponad 100 projektów rocznie) oraz jakość oferty. Jarosław Bajaczyk

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

M é r f ö l dk ö v e k

Kamienie milowe

1934.10.21. — az első lengyel-magyar kulturális együttműködésről szóló egyezmény 1938.10.31. – a Lengyel Intézet első igazgatójának kinevezése 1939.05.24. — a budapesti Lengyel Intézet hivatalosan is megnyitja kapuját 1939-1944 — A Lengyel Intézet a II. világháború alatt sem függeszti fel tevékenységét, annak dacára, hogy a Lengyel Nagykövetség is kénytelen bezárni kapuit 1944.03.19. — a Lengyel Intézet kényszerből bezár 1951.03.15. — a Lengyel Olvasóterem megkezdi működését 1952 – elindulnak a Varsányi István vezette lengyel nyelv tanfolyamok 1964.05.21. — a Lengyel Tájékoztató és Kulturális Központ megkezdi működését a Nagymező u. 15 szám alatt 1994.05.24. — az intézmény ismét Lengyel Intézetként folytatja tevékenységét, saját emblémája lesz 1997 — a Polonia Expressz címet viselő projekt éve, mely a lengyel kultúra első ilyen nagyszabású külföldi bemutatkozása, bezár a lengyel bolt 1999 — az Andrássy úton megkezdi működését a PLATÁN Galéria 2000 — elindul a Lengyel Intézet első internetes oldala 2008.05.30. — kétoldalú egyezmény a kulturális intézetek együttműködéséről 2010 — a Lengyel Intézet új logót kap 2013.09.27. — a Platán Galérián belül működő LATAR KA művészpince megnyitja kapuit

21.10.1934 — pierwsza polsko-węgierska umowa o współ pracy kulturalnej 31.10.1938 — mianowanie pierwszego kierownika Instytutu Polskiego 24.05.1939 — oficjalne otwarcie Instytutu Polskiego w Budapeszcie 1939-1944 — Instytut Polski działa w czasie II wojny światowej, mimo zamknięcia Ambasady RP 19.03.1944 — przymusowe zamknięcie Instytutu Polskiego 15.03.1951 — otwarcie Czytelni Polskiej przy ulicy Váci 1952 — uruchomienie kursów języka polskiego pod kierownictwem Istvána Varsányi 21.05.1964 — otwarcie Ośrodka Informacji i Kultury Polskiej przy Nagymező utca 15 13.10.1992 — umowa o współpracy kulturalnej i naukowej 24.05.1994 — powrót do nazwy Instytut Polski, pierwsze logo 1997 — projekt Express Polonia – całoroczna prezentacja kultury polskiej na Węgrzech, zamknięcie sklepu 1999 — otwarcie Galerii PLATAN przy alei Andrássyego 2000 — rusza pierwsza strona internetowa Instytutu Polskiego 30.05.2008 — umowa bilateralna o działalności instytutów kultury 2010 — nowe logo Instytutu Polskiego 13.06.2013 — porozumienie o współpracy w dziedzinie kultury na lata 2013-2016 27.09.2013 — otwarcie LATARKI, tj. piwnicy artystycznej pod Galerią PLATAN

S z é kh e l y e k

Siedziby 1939-1944 — Múzeum krt. 11 (Lengyel Intézet) 1951-1964 — Váci utca 24 (Lengyel Olvasóterem) 1964-től — Nagymező utca 15 (Lengyel Tájékoztató és

Kulturális Központ, Lengyel Intézet) É r d e k e ss é g e k

1939-1944 — Múzeum krt. 11 (Instytut Polski) 1951-1964 — Váci utca 24 (Czytelnia Polska) od 1964 — Nagymező utca 15 (Ośrodek Informacji i Kul-

tury Polskiej, Instytut Polski) Ciekawostki

9 — ennyi munkatársa van a Lengyel Intézetnek 120 — ennyien vesznek részt ma a Lengyel Intézet által

szervezett nyelvtanfolyamokon 140 — ennyi projektben vett részt fő-vagy társszervezőként 2013-ban a Lengyel Intézet 336 — ennyien követték a Lengyel Intézet profilját a Twitteren 2014. szeptemberig 3279 — ennyien kedvelik a Lengyel Intézetet a Face bookon 2014. szeptemberig 10.000 — ekkora a Lengyel Intézet könyvtárának gyűjteménye 17.000 — ennyien vettek részt a Varsányi István által vezetett lengyel nyelvtanfolyamokon 1952-1981 között 129.744 — ennyi látogatója volt 2013 szeptemberetől – 2014 szeptemberig a Lengyel Intézet honlapjának

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

9 osób liczy zespół Instytutu Polskiego 120 słuchaczy w ciągu semestru uczestniczy w kursach

języka polskiego w Instytucie 140 projektów zrealizował lub wsparł Instytut Polski w 2013 roku 336 osób śledziło profil Instytutu na Twitterze we wrześniu 2014 roku 3279 lubiło profil IP na Facebooku we wrześniu 2014 roku 10.000 pozycji znajduje się w bibliotece Instytutu Polskiego 17.000 osób wzięło udział w kursach języka polskiego prowadzonych przez Istvána Varsányi w latach 19521981 129.744 odwiedzin odnotowała strona internetowa Instytutu w okresie wrzesień 2013-wrzesień 2014 7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

A Mit tudsz a lengyel tengerről című verseny (LTKK) utolsó fordulója; Ungváry Jenő (b. 1.) (1964) | Finał konkursu „Co wiesz o polskim morzu?” w OIKP; stoi 1. z l. Jenő Ungváry (1964)

Kerényi Grácia (b. 2.) az LTKK kiállításán (az 1960-as években) | Grácia Kerényi (2. z l.) na wernisażu w OIKP (lata 1960-te)

A háború utáni „Lengyel Kultúra” fennállásának 35. évfordulója alkalmából rendezett fogadáson Zbigniew Łakomski (b. 1.) koccint Mieczysław Rakowskival (1986) | Przyjęcie z okazji 35-lecia powojennej „Kultury Polskiej” na Węgrzech; 1. z l. dyr. Zbigniew Łakomski wznosi toast z Mieczysławem Rakowskim (1986)

A háború utáni magyarországi „Lengyel Kultúra” 35. születésnapja (balról: Zbigniew Łakomski igazgató) | 35-lecie powojennej „Kultury Polskiej” na Węgrzech (po l. dyr. Zbigniew Łakomski)

Tadeusz Olszański igazgató megnyitja a Lengyel Hét keretében rendezett kiállítást Szegeden (1989) | Dyr. Tadeusz Olszański otwiera wystawę w ramach Polskiego Tygodnia w Segedynie (1989)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

T a d e us z O l s z a ń sk i Igazgatóhelyettes 1986-1988 Igazgató 1988-1990

T a d e us z O l s z a ń sk i Zastępca dyrektora w latach 1986-1988 dyrektor w latach 1988-1990

IRÁNY — LENGYELOR S ZÁG

K IER U NE K — P OL S K A

Az első, hosszabb magyarországi tartózkodásom ideje a háború éveire esett. 1943 zimankós őszén, leplombált tehervagonban a stanisławów-i magyar helyőrség felszerelésével összezárva átdobtak minket Magyarországra. Megérkezésem után természetes módon a balatonboglári lengyel gimnáziumba kerültem. A háború befejezése után azonnal visszatértünk Lengyelországba, én pedig a varsói egyetem újságíró szakának elvégzése után nemcsak a magyar témákkal foglalkoztam, de a mag yar irodalom fordításával is. Gyakran jártam Magyarországra, sokat írtam az országról, de a következő, hosszabb magyarországi tartózkodásra még sokáig kellett várnom. Ugyan sajtótudósítói állásról álmodoztam, de amikor 1986 nyarán felajánlották nekem a budapesti Lengyel Kulturális és Információs Központ igazgatóhelyettesi posztját, nem haboztam egy pillanatig sem. Arra gondoltam, hogy eljött a viszonzás ideje és hogy most rajtam a sor, hogy én meséljek Lengyelországról szeretett magyarjaimnak. Zbigniew Łakomski igazgató nagy szeretettel fogadott és gyorsan bevezetett engem a munka rejtelmeibe. Két évig együtt dolgoztunk, aztán a következő két évben már én ültem a kormányrúdnál. Fő feladatunk a lengyel irodalom, film, zene és képzőművészet népszerűsítése volt, illetve hogy becsalogassuk a vezető magyar értelmiséget központunkba, valamint széleskörű médiakapcsolatok kiépítése a sajtó, a rádió és televízió irányába. Irodalmi találkozóinkra, amelyekre neves lengyel írókat és költőket hívtunk meg, a korszak olyan kiváló magyar szerzői jártak, mint Csoóri Sándor, Konrád György, Moldova György, Csurka István. Ryszard Kapuściński különleges vonzalmat érzett Budapest iránt és minden évben ideutazott előadást tartani, vagy legújabb afrikai fényképeinek kiállítására. Előadásait és találkozóit sokan látogatták, mivel beszélt a politikáról és az elkövetkezendő változásokról is. A lengyel mozinak nagy sikere volt a magyar közönség körében, ugyanakkor a 1980-as évek végén kivívta időnként a hatalom rosszallását is. A lengyel színészekbe „szerelmes” Mészáros Márta, Jancsó Miklós és Szabó István hathatós segítségével azonban sikerült tompítani ezt az ellenállást és 1988-ban az Art-Mozival és a Helikonnal közösen megszerveztük a nagy presztízsű

Mój pierwszy, dłuższy pobyt na Węgrzech, przypadł na lata wojny. W mroźną jesień 1943 roku, w zaplombowanym wagonie towarowym pociągu ze sprzętem węgierskiego garnizonu w Stanisławowie, przerzucono nas na Węgry. Tam oczywiście wylądowałem w polskim gimnazjum w Balatonboglár. Po wojnie natychmiast wróciliśmy do Polski, a ja – po ukończeniu studiów dziennikarskich na Uniwersytecie Warszawskim – zająłem się nie tylko tematyką węgierską, ale również tłumaczeniem literatury. Często jeździłem na Węgry, sporo o Węgrzech pisałem, lecz na ponowny dłuższy pobyt długo musiałem czekać. Marzyła mi się praca korespondenta, ale kiedy latem 1986 roku zaproponowano mi stanowisko zastępcy dyrektora Ośrodka Informacji i Kultury Polskiej w Budapeszcie (OIKP), nie wahałem się ani chwili. Pomyślałem też, że pora na rewanż i opowiedzenia moim kochanym Madziarom o Polsce. Dyrektor Zbigniew Łakomski serdecznie mnie przyjął i szybko wprowadził w tajniki działania. Przez dwa lata wspólnie pracowaliśmy, a potem przez następne dwa lata już ja sterowałem. Promocja naszej literatury, filmu, muzyki, sztuki oraz osobiste przyciągnięcie do naszego Ośrodka czołówki intelektualnej Węgier, szersze wejście na łamy pism, do radia i telewizji, oto były główne zadania. Na spotkania z naszymi pisarzami i poetami przychodzili najwybitniejsi w owym czasie węgierscy literaci Sándor Csoóri, György Konrád, György Moldova, István Csurka. Ryszard Kapuściński miał szczególny sentyment do Budapesztu i co roku bywał z wykładami lub z wystawami swoich zdjęć z Afryki. Na spotkania z nim przychodziły zawsze tłumy. Bo mówił również o polityce, nadchodzących zmianach. Polskie kino cieszyło się na Węgrzech powodzeniem widzów, ale i pod koniec lat 1980-tych pewną wstrzemięźliwością władz. Przy ogromnym poparciu zakochanych w polskich aktorach węgierskich reżyserów Márty Mészáros, Miklósa Jancsó oraz Istvána Szabó udało się nam jednak przełamać impas i wspólnie z Art-Mozi oraz Helikonem zorganizowaliśmy w maju 1988 roku przegląd nowości polskiego filmu w reprezentacyjnym kinie „Vörösmarty”. Przegląd przekształcił się w stały festiwal i stał się znaczącym wydarzeniem, kiedy w 1989 roku zaprezentowaliśmy twórczość Kieślowskiego, a rok potem filmy stanu wojennego. Te wstrzymywane!

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

A lengyel tenger hete – tudásverseny az LTKK-ban (1964) | „Tydzień Morza Polskiego” – konkurs wiedzy w OIKP (1964)

Bolt az LTKK-ban (1997-ig) | Sklep w OIKP (do 1997 roku)

Varga Béla atya, a lengyel menekültek oltalmazója a II. világháború alatt, az LTKK-ban (1990) | Ksiądz Béla Varga, opiekun polskich uchodźców w czasie II wojny światowej, w OIKP (1990)

Jerzy Duda-Gracz (j. 1.) kiállítás megnyitója; , balról: Wojciech Salapski, Elżbieta Csák, Wiesława Fábry, József Terjék (1986) | Wystawa prac Jerzego Dudy-Gracza (1. z p.); od l. Wojciech Salapski, Elżbieta Csák, Wiesława Fábry, József Terjék (1986)

Vörösmarty Moziban az új filmeket felvonultató első lengyel filmszemlét. A szemléből állandó fesztivál lett, jelentős esemény, amelynek keretében 1989-ben bemutattuk Kieślowski munkásságát, egy évvel később pedig a hadiállapot alatt készült filmtermést, amelyek addig be voltak tiltva! Nem csak a kultúrát népszerűsítettük, de tájékoztatnunk kellett az érdeklődőket minden lényeges eseményről. Az ilyen típusú információs találkozók köréből leginkább Marek Kotańskira és a MONAR Központ bemutatására emlékszem. Akkor hívtuk meg őt, amikor Magyarországon még csak arra készültek, hogy nyilvánosan kezdjenek beszélni a drogosok körüli problémákról. Ezt a témát általában a szőnyeg alá seperték a szocializmusban, nem volt létjogosultsága, nem nagyon volt szabad róla beszélni. A találkozón olyan tömegek jelentek meg, amilyeneket sem előtte, sem utána nem láttunk. A kezdés előtt néhány órával diszkréten megjelentek a rendőrök és felhívták a figyelmemet, hogy könyörtelenek lesznek, ha a találkozó ideje alatt marihuánát áruló neppereket vagy füvet szívó narkósokat találnak. Kotański néhány napig még itt volt, ellátogatott két kórházba is, beszélgetett a pszichológusok krémjével, és tanácsokat adott nekik, mit csináljanak. Fontos esemény volt ez, később köszönetet is kaptunk érte a magyar egészségügyi minisztertől. Az Intézet egyik legfontosabb feladata akkoriban a Lengyelországgal kapcsolatos történelmi tudnivalók szélesebb körű terjesztése, egy magyar nyelvű lengyel történelemkönyv megjelenésének elősegítése és a magyarok által a II. világháború során a lengyel menekülteknek nyújtott segítség rehabilitálása. A szocialista Magyarországon ezt még mindig elhallgatták, hiszen Horthy kormányzása idején történt. Ráadásul a magyar történészek által publikált néhány, valamit is számító munkában azt az álláspontot képviselték, hogy „a magyar burzsujok kisegítették a lengyel burzsujokat”. Természetesen a társadalom nagyobbik része valamint a legkiválóbb magyar történészek és publicisták mögöttünk álltak. Úgy alakult, hogy az 1990-ben létrejövő első magyar demokratikus kormány tagjai – mindan�nyian történészek: dr. Antall József miniszterelnök, dr. Szabad György, a parlament elnöke és dr. Jeszenszky Géza, külügyminiszter az én igazgatóságom ideje alatt gyakran jártak az Intézetben, előadásokat tartottak. Ők alkották a lengyel lobbyt. 7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

W ciągu czterech lat mojej działalności impreza goniła imprezę. Było ich sporo, a może nawet za dużo, ale wynikało to z życzeń nie tylko stałych bywalców, lecz również nacisku doraźnie zainteresowanych tym co dzieje się w Polsce, w której zaczęła się transformacja. Promowaliśmy nie tylko kulturę, byliśmy bowiem zobowiązani do informowania o wszystkim co istotne. Z tych spotkań informacyjnych najbardziej zapamiętałem przyjazd Marka Kotańskiego i prezentację Monaru. Zaprosiliśmy go w momencie, kiedy na Węgrzech dopiero szykowano się do ujawnienia narkomanii. A była dość dotkliwa, lecz w socjalizmie nie miała prawa istnieć, więc i nie wolno było o niej mówić. Przyszły na to spotkanie tłumy, jakich nigdy przed tym ani potem nie było. A kilka godzin wcześniej dyskretnie pojawili się policjanci i uprzedzili mnie, że będą bezlitośni, jeśli w trakcie spotkania złapią handlarzy marihuany i palących trawkę. Kotański był kilka dni, odwiedził dwa szpitale, rozmawiał z czołówką psychologów i doradzał im co robić. Było to ważne wydarzenie, po którym dostaliśmy podziękowanie od ministra zdrowia. Jednym z najważniejszych zadań naszej placówki było w tym czasie upowszechnienie wiedzy o dziejach Polski, doprowadzenie do ukazania się podręcznika naszej historii i … rehabilitacja udzielonej Polakom przez Węgrów pomocy w czasie II wojny światowej! Na socjalistycznych Węgrzech wciąż o tym mało mówiono, bo to było przecież za rządów admirała Horthyego. W dodatku w kilku liczących się pracach partyjnych historyków lansowano pogląd, że to „węgierscy burżuje pomagali polskim burżujom”! Za sobą mieliśmy oczywiście powszechne odczucie społeczeństwa oraz wybitnych węgierskich historyków i publicystów. Tak się złożyło, że najwybitniejsze postacie pierwszego demokratycznego od kwietnia 1990 roku rządu Węgier – sami historycy: premier – József Antall, przewodniczący Parlamentu – prof. György Szabad i minister spraw zagranicznych – prof. Géza Jeszenszky, właśnie za czasów mojego dyrektorowania często bywali w naszym Ośrodku, prowadzili wykłady, tworzyli polskie lobby. Jak nie wymienić choćby części z tego, co zrobiliśmy w 1989 roku? Był to przecież rok Okrągłego Stołu i początku transformacji w Polsce, a zarazem 50-lecia wybuchu II wojny światowej, a więc i udzielonej nam przez Węgrów pomocy. A także okrągły jubileusz powstania naszego Instytutu w Budapeszcie. W sumie apogeum 7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Bolt (1983) | Sklep (1983)

Hogy ne említhetném legalább egy részét annak, amit Intézetünk 1989-ben vitt véghez. Hiszen ez nemcsak a kerekasztal éve volt és a lengyelországi rendszerváltás kezdete, de a II világháború kitörésének 50. évfordulója is, tehát egyúttal a magyarok által nekünk nyújtott segítségé is. Nem is beszélve a budapesti Lengyel Intézet megalakulásának kerek jubileumáról. Ös�szegezve: ez a lengyel témák iránti érdeklődés csúcsidőszaka volt. Nehezen tudom megítélni, hogy ez egy bizonyos áttörés éve volt-e, vagy talán elkezdtek beérni a mi korábbi munkálkodásaink. Munkánk eredményeképpen létrejött egy televíziós dokumentumfilm-sorozat, ötször 45 perc terjedelemben, Szűcs László rendezésében a lengyel menekültekről és a magyar segítségről. Ezt sokáig dobozban tartották, majd végre bemutatták. Egy sor Lengyelország történetéről szóló könyv is megjelent, ezek mind a magyar történészek és publicisták csoportos művei voltak – Domány Andrásé, Kapronczay Károlyé, Kiss Gy. Csabáé, Kovács Istváné, Szilágyi Szabolcsé (Wałęsáról és a Szoli daritásról!) valamint Szokolay Katalin professzoras�szonyé. Szenzációs volt az a találkozó is, amelyet a lengyelországi változásoknak szenteltünk Ernest Skalski, a Gazeta Wyborcza munkatársa részvételével. Ez mind nálunk történt a sajtó igen élénk érdeklődése mellett. Számomra személyesen ebben a jubileumi évben a legfontosabb történés a boglarczykok (egykori balatonboglári lengyel menekültek) 3 napos kongresszusa volt, amelyre először került sor Magyarországon és ráadásul a mi egykori iskolánkban! A kongresszusra 130 boglarczyk érkezett a világ különböző részéről! Volt is nagy ölelkezés! Kiváló, tüzes beszédet tartott dr. Antall József, amely már előrevetítette a későbbi nagy szerepét, ebben az időben már szervezte a Magyar Demokrata Fórumot. Még egy utolsó, alapvető dolog, amit nem szeretnék kihagyni írásomból. Mégpedig, hogy a szocialista időkben a lengyel kulturális intézetek kapitalista módon működtek. A pénzt maguknak kellett kitermelni, s ezt az Intézetek mellett működő lengyel boltok biztosították. A budapesti intézmény 5 éven keresztül nem keresett semmit, úgyhogy állomáshelyemre érkezésemkor hatalmas hiányt görgetett maga előtt, ami főként a magas bérleti díjból származott. A megváltás Varsóból érkezett, no nem egy előírás megváltozása eredményeképpen, hanem Czesław Żochowski személyében, akit mellém rendeltek kereskedelmi igazgatóhelyettesnek.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

zainteresowania polskimi sprawami. Trudno mi określić czy w tym właśnie roku doszło do pewnego przełomu czy też zaczęły procentować poprzednie nasze wysiłki? Efektem wielu starań był dokumentalny serial telewizyjny: pięć 45-minutowych odcinków, wyreżyserowany przez László Szűcsa o polskich uchodźcach i węgierskiej pomocy. Długo wstrzymywany, nim wreszcie go puszczono. Cała seria książek o Polsce i jej dziejach również była zbiorowym efektem pracy węgierskich publicystów i historyków – Andrása Dományego, Károlya Kapronczaya, Csaby Gy. Kissa, Istvána Kovácsa, Szabolcsa Szilágyiego (o Wałęsie i „Solidarności”!) oraz prof. Katalin Szokolay – przy naszym poparciu. Sensacyjne było też spotkanie poświęcone przemianom w Polsce z udziałem m.in. Ernesta Skalskiego z „Gazety Wyborczej”. A wszystko co u nas się działo było szeroko relacjonowane w mediach. Dla mnie osobiście najważniejsze wszakże, w tym jubileuszowym roku, był trzydniowy zjazd Boglarczyków, który po raz pierwszy miał się odbyć na Węgrzech, w naszej szkole w Balatonboglár! Na zjeździe stawiło się ponad 130 Boglarczyków z różnych krajów świata. Wspaniałe, płomienne przemówienie wygłosił dr József Antall. Było to jakby zapowiedzią wielkiej roli, do której się szykował, bo w tym czasie zakładał już Forum Demokratyczne. Jest jeszcze jedna – i to zasadnicza – sprawa, której nie sposób pominąć. Otóż w socjalistycznych czasach działalność ośrodków i kultury oparto na kapitalistycznych zasadach. Miały na swoją działalność zarabiać, przez swoje sklepy. OIKP w Budapeszcie przez 5 lat nie zarabiało na swoje utrzymanie i kiedy zostałem dyrektorem było w poważnym deficycie, również ze względu na wysoki czynsz. Zbawienie przyszło z Warszawy nie w zmianie reguł, lecz w postaci Czesława Żochowskiego, którego mianowano moim zastępcą do spraw handlowych. Po pierwsze pod koniec lat 1980-tych, kiedy w Polsce były puste półki, potrafił znaleźć towar, który kupowali Węgrzy. Nie wiem jakim cudem udawało mu się sprowadzać z kraju dywany, kryształy, ceramikę, bursztyny i co okazało się rewelacją na Węgrzech – maty słomiane z Cepelii Białystok. Przedszkola i szkoły węgierskie zamawiały te maty na potęgę, bo były bardziej opłacalne niż malowanie ścian. Z Białegostoku też przyjechali ludowi twórcy wyplatający koszyki z wikliny 7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Lech Wałęsa Lakiteleken; b. 1. Lezsák Sándor, b. 2. Szenyán Erzsébet, j. 1. Czesław Bielecki, mellette Engelmayer Ákos (1997) | Lech Wałęsa z wizytą w Lakitelek; 1. z l. Sándor Lezsák, 2. z l. Erzsébet Szenyán, 1. z p. Czesław Bielecki, obok Ákos Engelmayer (1997)

A 1980-as évek végén Lengyelorszában üresen tátongtak a boltok, ám ő mégis képes volt olyan árut találni, amit a magyarok szívesen vásároltak. Nem is tudom milyen csoda folytán szállított a boltba szőnyegeket, kristályokat, kerámiát, borostyánt és ami a legnagyobb szenzációnak bizonyult – szalma falvédőt a białystoki Cepelia cégtől. A magyar óvodák és iskolák hatalmas mennyiséget rendeltek ezekből, mert jobban megérte, mint a falfestés. Białystok-ból érkeztek népi kosárfonó kézművesek is, akik letelepedtek az Andrássy útra az Intézet elé és pillanatok alatt elkezdték fonni a gyönyörű szalma- és nádkosarakat, amit aztán tömegesen vásároltak a magyar járókelők. Nem kis fájdalommal búcsúztam el az Intézettől, annak ellenére, hogy Budapesttől nem kellett megváljak, hiszen azonnal átvehettem az általam korábban annyira vágyott munkahelyet, a Lengyel Rádió és Televízió budapesti tudósítója lettem. Visszatértem hivatásomhoz az újságíráshoz és mindezt a legizgalmasabb időkben, de a Lengyel Intézetben eltöltött négy évet semmilyen kincsért nem adnám oda senkinek sem. Hihetetlen intellektuális tőkével gazdagodva változtattam meg az IRÁNY – LENGYELORSZÁGOT IRÁNY – MAGYARORSZÁGRA!

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

i słomy. Ustawili swoje warsztaty przed sklepem naszego Ośrodka na Andrássyego, błyskawicznie splatali i z miejsca sprzedawali tłumom, którym ich koszyki ogromne się spodobały! Nie bez żalu żegnałem się z Instytutem, choć zostawałem w Budapeszcie, gdyż dosłownie z marszu przechodziłem na upragnione stanowisko korespondenta Polskiego Radia i Telewizji na Węgrzech. Wracałem do swego zawodu, do dziennikarstwa i to w arcyciekawym czasie, ale tych czterech lat w Instytucie nie oddałbym nikomu za skarby. Zabrałem ze sobą ogromny kapitał intelektualny, który wzbogacił mnie w niesłychany sposób w momencie, kiedy z KIERUNKU – POLSKA, znów wróciłem na KIERUNEK – WĘGRY!

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

D r . S u t a r sk i K o n r a d Igazgató 1990-1992

D r i n ż . K o n r a d S u t a r sk i Dyrektor w latach 1990-1992

diplomáciai kalandom

M oj a dy p lo m at yc z n a przygoda

A budapesti Lengyel Tájékoztatási és Kultúrális Központ (LTKK) igazgatója 1990 szeptemberében lettem, a rendszerváltást követő első változások idején. Köztudott volt, hogy közel 25 éves magyarországi tartózkodásom alatt állandó szakmai, kulturális, és családi szálak fűztek Lengyelországhoz, ezért a két ország történetét, kultúráját, és valódi helyzetét megfelelő szinten ismertem. Tisztában voltam vele, hogy három fontos feladatra kell elsődleges hangsúlyt fektetnem az intézetben, ami a lengyel kultúra magyarországi ablaka, valamint fókusza mindannak ami lengyel és magyar. Elsősorban szükséges volt a kommunista rendszer alatt hamisított és deformált Lengyelország történelmének, valamint a lengyel-magyar kapcsolatok történelmének hazugságoktól mentes visszaállítása. Ezzel kapcsolatosan a többéves Szolidaritás-ellenes propaganda semlegesítésére volt szükség, mely „az állandóan sztrájkoló Lengyelek semmittevését” hirdette a katonai szükségállapot idején. Harmadrészt be kellett vonni az LTKK életébe azt a Magyarországon élő lengyel közösséget, amely a lengyel és a magyar társadalmat hivatott összekötni. Az 1990-1992 között megvalósított legfontosabb projektek közül a következőket idézném fel: 1. A Lengyelek és magyarok a II. világháború éveiben című kiállítást a Budapesti Történeti Múzeumban és az LTKK székhelyén. A magyar miniszterelnök Dr Antall József személyesen nyitotta meg a kiállítást Budapesten 1991 szeptemberében, a Lengyel Köztársaság miniszterelnöke, Jan Olszewski pedig a Varsói Fővárosi Múzeumban, 1992-ben. A projekt utóhatásaként 1991-ben került kiadásra az elődöm – Tadeusz Olszański szerkeszette Ma gyarok és Lengyelek az 1939-1945. években című könyv. 2. Az 1956-os lengyel és magyar függetlenségre való törekvés évfordulójának megünneplésére 1991. október 21-én rendezett első lengyel–magyar ünnepi szimfonikus koncertet a Budapesti Kongresszusi Központban, a lengyel és magyar parlament, valamint a két ország kulturális minisztériumai, és külügyminisztériumai közös rendezésében. 3. Lengyelország szerkezeti változásait, a két világháború közti időszak történelmét, és Lengyelország II. világháború utáni sorsát érintő találkozásokat és előadásokat kiváló független történészek, jogászok, és

Dyrektorem Ośrodka Informacji i Kultury Polskiej (OIKP) w Budapeszcie zostałem we wrześniu 1990 roku, w okresie pierwszych przemian, które następowały po zmianie ustroju. Wiadomo było, że mieszkając od prawie 25 lat na Węgrzech, a jednocześnie pozostając w stałym kontakcie z Polską ze względów zawodowych, kulturalnych i rodzinnych posiadam odpowiednią znajomość historii, kultury, a także realiów i sytuacji obu krajów. Wiedziałem, że trzy zadania muszą posiadać priorytetowe znaczenie w instytucji będącej oknem polskiej kultury na Węgry oraz soczewką skupiającą wszystko to, co polsko-węgierskie. Po pierwsze, odfałszowanie defor-

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

A „Lengyelek és magyarok a II. világháború éveiben” c. kiállítás meghívója (1991) | | Zaproszenie na wystawę Wystawę „Polacy i Węgrzy w latach II wojny światowej” (1991)

mowanej w ustroju komunistycznym historii Polski, w tym historii stosunków polsko-węgierskich. Po drugie, neutralizacja skutków wieloletniej antysolidarnościowej propagandy w okresie stanu wojennego, która sugerowała „nieróbstwo wciąż strajkujących Polaków”. Po trzecie, przyciągnięcie do OIKP węgierskiej Polonii, będącej łącznikiem pomiędzy Polską a społeczeństwem Węgier. Wśród najważniejszych projektów zrealizowanych w latach 1990-1992 wymieniłbym: 1. Wystawę „Polacy i Węgrzy w latach II wojny światowej” w Muzeum Historycznym Budapesztu i w siedzibie OIKP pod patronatem premierów. Węgierski premier dr József Antall otworzył wystawę 17 września 1991 roku w Budapeszcie, natomiast premier RP Jan Olszewski 7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Krzysztof Ducki plakátkiállítása (1992) | Wystawa plakatu Krzysztofa Duckiego (1992)

filozófusok körében, többek között W. Roszkowski, A. Ajnenkiel, J. Holzer, W. Falkowska, tisztelendő J. Tischner részvételével. 4. Irodalmi előadásokat a Szolidaritás-ellenzékhez tartozó kiváló lengyel költők és prózaírók, többek között S. Barańczak, M. Grześczak, K. Karasek, M. Nowakowski, részvételével. Az idő múltával egyre inkább észlelhetőek lettek a kedvező változások a magyarok lengyelekhez való hozzáállásában. Bár ez elsősorban a Lengyelországban sikeresen végbement átalakulás eredménye volt, örülök annak, hogy ebben a folyamatban a Lengyel Tájékoztatási és Kulturális Központ is részt vállalhatott. Ezért most, évek elteltével, szeretném még egyszer nagyon szépen megköszönni az együttműködést az akkori munkatársaimnak, valamint Tadeusz Olszańskinak, aki után átvettem a jól igazgatott örökséget.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

w 1992 roku w Muzeum m. st. Warszawy. Pokłosiem tego projektu stała się książka „Węgrzy i Polacy w latach 19391945” wydana w 1991 roku. 2. Pierwszy polsko-węgierski galowy koncert symfoniczny dla uczczenia rocznicy polskiego i węgierskiego wysiłku niepodległościowego 1956 roku, zorganizowany przy współudziale parlamentów, ministerstw kultury oraz ministerstw spraw zagranicznych Polski i Węgier 21 października 1991 roku w Centrum Kongresowym w Budapeszcie. 3. Spotkania i wykłady dotyczące strukturalnych przemian w Polsce, historii XX-lecia międzywojennego i losów Polski po II wojnie światowej z udziałem znakomitych niezależnych historyków, prawników i filozofów (m.in. W. Roszkowski, A. Ajnenkiel, J. Holzer, W. Falkowska i ks. J. Tischner). 4. Prezentacje literackie z udziałem wybitnych polskich poetów i prozaików, związanych z solidarnościową opozycją (m.in. S. Barańczak, M. Grześczak, K. Karasek, M. Nowakowski). W ich rezultacie w 1992 roku powstała książka „śpiew siedmiu Polaków”. Z upływem czasu coraz bardziej zauważalne stawały się korzystne zmiany w nastawieniu Węgrów do Polaków. W pierwszym rzędzie był to oczywiście efekt udanej transformacji w Polsce, aczkolwiek cieszę się, że również Ośrodek Informacji i Kultury Polskiej miał swój udział w tym procesie. Dlatego teraz, po latach, jeszcze raz pragnę podziękować serdecznie wszystkim moim ówczesnym współpracownikom, jak również Tadeuszowi Olszańskiemu, po którym przejąłem dobrze zarządzaną schedę. 7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

R a f a ł W i ś n i e w sk i Igazgató 1992-97

R a f a ł W i ś n i e w sk i Dyrektor w latach 1992-97

Moment przejęcia kierowania placówką przy ulicy Nagymező latem 1992 roku i czas jej opuszczania latem 1997 roku dzieliło nie tyle 5 lat, co właściwie cała epoka. Powodem tego była zasadnicza zmiana pozycji i percepcji Polski na Węgrzech. Na początku lat 1990-tych w sporych grupach społecznych nad Dunajem funkcjonował jeszcze stereotyp Polski jako państwa – zwłaszcza w aspekcie gospodarczym – prawie upadłego, politycznie – na tle Węgier – niestabilnego, międzynarodowo skazanego na zapewne znacznie dłuższą drogę zarówno do NATO jak i do wspólnoty europejskiej. Nadal pokutował wizerunek Polski rodem z lat 1980-tych. Tylko jednym z jego przejawów były okazjonalne telefony z pytaniami, czy wybierając się samochodem do Polski można się w naszej placówce zaopatrzyć w talony na benzynę, a może i w kartki na mięso. A lengyel kultúra magyarországi bemutatkozása céljából megrendezett Polonia Expressz plakátja (1997) | Plakat prezentacji kultury polskiej na Węgrzech „Polonia Express” (1997)

Roman Opałka a Lengyel Intézetben (1997) | Roman Opałka w Instytucie Polskim (1997)

1992 nyarán vettem át a Nagymező utcai Intézet vezetését és 1997-ben, szintén nyáron hagytam el azt. De az ott eltöltött 5 évet egész korszaknak is nevezhetném, mert ebben az időben alapvetően megváltozott Lengyelország magyarországi helyzete és megítélése. A XX. század 90-es éveinek kezdetén a Duna menti társadalom jelentős csoportjaiban élt az a sztereotípia, miszerint Lengyelország, mint állam – elsősorban gazdasági vonatkozásban – szinte teljesen tönkrement, Magyarországhoz viszonyítva politikailag is ingatag, nemzetközi viszonylatban pedig várhatóan hosszabb utat kell megtennie mind a NATO-hoz, mind az európai közösséghez való csatlakozásáig. Sokakban tovább élt a 80-as évek Lengyelország-képe. Csupán egy megnyilvánulása volt ennek a jelenségnek, hogy alkalmanként megcsörrent a telefon, a telefonálók pedig azt akarták tudni, hogy egy lengyelországi autótúra előtt kirendeltségünknél beszerezhetnek-e benzin- vagy húsjegyeket.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

A Plakát és történelem. A demokráciához vezető rögös út Lengyelországban Zbigniew Romaszewski szenátor részvételével a Budapesti Történeti Múzeumban (2001) | Wystawa „Plakat a historia. Trudna droga do demokracji w Polsce” z udziałem senatora Zbigniewa Romaszewskiego w Muzeum Historii Budapesztu (2001)

1997-ben azonban már minden teljesen másképpen festett, igaz még mindig nagyon messze jártunk az álomképtől. Ekkor már maga Lengyelország is – Magyarországgal közösen – NATO partnerjelöltnek számított, és már nem csupán a „sokkterápia”, de a dinamikus fejlődés időszakát is maga mögött tudhatta. Sőt, úgy tűnt, hogy ez utóbbi csak most kezd kibontakozni. Maga a Nagymező utcai kirendeltség is lassanként elfeledte régi problémáit. Néhány éve már az ország költségvetéséből finanszírozták, sőt berendezésének modernizálására is kapott fedezetet. Eltűnt az Andrássy úti üzlet, de megmaradt a helyisége. Homlokegyenest megváltozott a legtöbb dolgozó alkalmazási formája és fizetésük szintje is. De ami még fontosabb, hogy a kirendeltség egyenjogú alapon csatlakozhatott a Lengyel Intézetek – akkoriban még csak európai – hálózatához. És annak ellenére, hogy a nyelvoktatás sosem volt a külföldi Lengyel Intézetek fő célja, 1997-ben a budapesti Lengyel Intézet már a Goethe és a Francia Intézet, illetve a British Council egyenrangú partnerének tekinthette magát (még ha nem is volt olyan gazdag). Ugyanakkor 1992 őszétől kezdve alapvetően bővült az Intézet programkínálata is. Külön hangsúlyt helyeztünk arra, hogy kirendeltségünk az érdekelt magyarok és az új Lengyelország közötti autentikus kommunikációs platformmá váljon. Ezért Lengyelországot komplex egységként értelmeztük, és nem csupán a kulturális örökségünkre, vagy a kultúra terén rejlő kortárs fejlődési lehetőségekre koncentráltunk. Ennek a megközelítésnek köszönhetően a következő hónapokban és években 7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Sytuacja ówczesnego Ośrodka Informacji i Kultury Polskiej (OIKP) do pewnego stopnia korespondowała z tym wizerunkiem. Mimo upadku komunizmu 3 lata wcześniej, w 1992 roku władze w Warszawie wciąż nie podjęły decyzji o zmianie formuły finansowania placówki, która teoretycznie nadal miała się w całości utrzymywać z zysków z działalności handlowej. A przecież model ten szwankował już w poprzedniej dekadzie, a cóż dopiero po urealnieniu poziomu cen w Polsce! Tymczasem w 1997 roku wszystko to wyglądało już bardzo, bardzo inaczej, chociaż pewnie nadal odlegle od naszych marzeń. Sama Polska była już wówczas – wspólnie z Węgrami – zaakceptowanym kandydatem do NATO; miała też za sobą nie tylko okres „terapii szokowej”, ale także dynamicznego wzrostu, który zdawał się dopiero nabierać tempa. Sama placówka przy Nagymező również pomału zapominała o dawnych problemach. Od kilku lat miała już normalne finansowanie z budżetu, a nawet trochę środków na modernizację wyposażenia. Zniknął sklep przy alei Andrássyego, ale zachowano jego lokal. Diametralnie zmieniła się formuła zatrudnienia większości pracowników i poziom ich wynagrodzeń. Przede wszystkim jednak placówka mogła na równych prawach wejść do – wówczas tylko europejskiej – sieci Instytutów Polskich, co w wypadku Budapesztu oznaczało powrót do pięknej i godnej kultywowania tradycji. I jakkolwiek nauczanie języka nigdy nie było główną misją polskich placówek kulturalnych za granicą, to jednak w 1997 roku Instytut Polski w Budapeszcie mógł już zasadnie traktować się jak w pełni równorzędny (nawet 7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Teresa Sadowska (1997) | Teresa Sadowska (1997)

Kirchkeszner Ágnes, Rafał Wiśniewski (1997) | Kirchkeszner Ágnes, Rafał Wiśniewski (1997)

az Intézetben más szakterületek olyan kiváló lengyel (és magyar) képviselői is felléptek, akik közül érdemes megemlíteni Göncz Árpád, Sólyom László (az Alkotmánybíróság akkori elnöke) és Lech Wałęsa köztársasági elnököket, Leszek Balcerowicz miniszterelnököt, Władysław Bartoszewski professzort, a XX. századi történelmünk élő tanúját, Ewa Łętowskát, az állampolgári jogok volt biztosát, a kiváló eszmetörténész Marcin Król profes�szort, illetve a szociológus Jadwiga Staniszkis profes�szor asszonyt. Természetesen biztosítottuk, hogy a két kultúra közötti párbeszéd keretében a legnevesebb

jeśli nie równie zasobny) partner tamtejszego Instytutu Goethego, Francuskiego czy British Council. Jednocześnie począwszy od jesieni 1992 roku radykalnie rozszerzono formułę programową placówki, kładąc szczególny nacisk na uczynienie zeń autentycznej platformy komunikowania się zainteresowanych Węgrów z nową Polską. Polską rozumianą jako całość, a nie jedynie nasze dziedzictwo i współczesny potencjał w sferze kultury. Takie podejście spowodowało, że przez następne miesiące i lata w Instytucie występowali wybitni przedstawiciele także innych dziedzin polskiego (i wę-

LENGYELORSZÁG – MŰVÉSZET 1945-1996, Balról: Jerger Krisztina, Anda Rottenberg, Beke László, Rafał Wiśniewski (1997) | SZTUKA Z POLSKI 1945-1996, od l. Krisztina Jerger, Anda Rottenberg, László Beke, Rafał Wiśniewski (1997)

alkotók találkozzanak, ugyanakkor törekedtünk azokat is meghívni, akik éppen csak elindultak a nagy karrier felé vezető úton. Koncepciónk lényege inkább magyarlengyel találkozók kezdeményezése, mint egyoldalú bemutatók szervezése volt. Ezért is töltöttek be fontos szerepet azok a magyar vendégek/előadók, valamint magyar polonisták és Lengyelország-szakértők, akik Intézetünket tanácsaikkal, javaslataikkal és jelenlétükkel támogatták. Nehéz is lenne a teljesség igényével felsorolni minden fontos nevet. Az Intézet tudatosan be akarta mutatni – különösen a fiatalabb magyar generációknak – a legszélesebb értelemben vett lengyelséget és kultúráját, annak teljes történelmi, regionális és eszmei sokoldalúságában.

gierskiego) życia, spośród których warto przypomnieć prezydentów Árpáda Göncza i László Sólyoma (wówczas w roli przewodniczącego Trybunału Konstytucyjnego) oraz Lecha Wałęsę, Leszka Balcerowicza, profesora Władysława Bartoszewskiego, byłą rzecznik praw obywatelskich profesor Ewę Łętowską, wybitnego historyka idei profesora Marcina Króla, czy socjologa profesor Jadwigę Staniszkis. Oczywiście dbano też o to, aby i w ramach dialogu dwóch naszych kultur spotykali się najznamienitsi twórcy, ale także ci, przed którymi dopiero uchylały się wrota wielkiej kariery. W całym tym koncepcie chodziło właśnie o tworzenie sytuacji raczej spotkania polskowęgierskiego niż jednostronnej prezentacji. Stąd tak

A Lengyel Intézet első logója (1994-2010; terv. Krzysztof Ducki) | Pierwsze logo Instytutu Polskiego (1994-2010; aut. Krzysztof Ducki)

Mindez nem volt egyszerű feladat a Lengyelországban és Magyarországon dúló éles politikai viták időszakában. A kulturális diplomácia éppen csak elkezdte kiépíteni autonómiáját és megteremteni tekintélyét. Valóban nagy ellenállóképességgel kellett bírnunk, hogy a mindennapokban türelmesen magyarázhassuk: „Az Intézet megkülönböztetés nélkül, minden magyar érdeklődőnek szeretné bemutatni mindazt, ami Lengyelországban értékes – kapuinkat mindig tágra nyitjuk, így nálunk azok is találkozhatnak egymással, akik másutt nem szívesen teszik ezt.” A kultúra vonatkozásában az Intézet két alapvető irányban tevékenykedett. Egyrészt következetesen megvalósította azt a programot, amelynek keretében nemcsak vendéglátóként szerepelt székhelyén, de ki is mozdult mindazon helyekre, ahol elérhette a magyar közönséget. Ezzel a stratégiával Intézetünk jelentősen kibővítette partnereinek és közönségének körét. Másrészt – és talán ez még fontosabb – hozzájárultunk ahhoz, hogy a magyar intézmé-

ważna rola wszystkich gości/prelegentów węgierskich oraz wszystkich węgierskich polonistów i polonoznawców, którzy wspierali Instytut radami, sugestiami, obecnością. Trudno tutaj wymienić ich nazwiska bez obawy o pominięcie kogokolwiek, kto absolutnie nie powinien być pominięty. Instytut dążył też świadomie do zaznajamiania – zwłaszcza młodszego pokolenia Węgrów – z całą historyczną, regionalną i ideową różnorodnością najszerzej pojętej polskości i naszej kultury. W czasach nader ostrych sporów politycznych i w Polsce, i na Węgrzech nie była to wcale postawa łatwa, dyplomacja kulturalna dopiero budowała sobie u nas autorytet i autonomię. Trzeba było naprawdę sporej odporności, aby w codziennych warunkach cierpliwie tłumaczyć: „Instytut pokazuje wszystko to, co wartościowe w Polsce wszystkim bez wyjątku zainteresowanym środowiskom węgierskim – nasze drzwi są otwarte bardzo szeroko, a w naszych murach mogą się spotkać i ci, którzy nie spotykają się chętnie nigdzie indziej”. A Szolidaritás kitüntetés átadása az Országházban (2005) | Wręczenie odznaczeń Solidarności w węgierskim Parlamencie (2005)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

nyek többszáz kapcsolatot építsenek ki és elevenítsenek fel Lengyelországgal, majd a későbbiekben már az Intézet közreműködése nélkül ápolják azokat. Ugyanakkor az Intézet tevékenységével is igyekezett maximálisan kitágítani a kultúra fogalmát. Mai szemszögből mindez természetesnek tűnik, de nem így volt ez akkoriban, amikor úgy döntöttünk, hogy különféle projektek keretében bemutatjuk Magyarországon az új lengyel építészetet, sajtó- és szociofotót, a kísérleti filmet és rajzfilmet, illetve a néprajzot. Az organikus szemléletmód megkoronázását az 1997 első felében megvalósított Polonia Expressz nevű fesztivál jelentette. Ez a rendezvény számított akkoriban a modern lengyel kultúra legnagyobb történelmi meg nyilvánulásának az egész világon. Ennek visszhangjaként valósultak meg később olyan megaprojektek, mint a belgiumi Europalia, a Lengyel Szezonok Ausztriában, Spanyolországban, Oroszországban vagy Ukrajnában, sőt Izraelben is, illetve a nagy-britanniai Polska!Year. Ha ma megkérdeznék tőlem, mit tartok intézeti igazgatóságom legjelentősebb konkrét sikerének, akkor mindenekelőtt a magyar barátaink tollából származó kiadványokat sorolnám fel. Ezek a publikációk időnként a mi kisebb támogatásunkkal, de mindenképpen a magyarok személyes részvételével valósultak meg, így például: Szokolay Katalin professzorasszony lengyel történelme, Molnár István professzor úr lengyel irodalomtörténete, Kovács István könyvei, a Lengyelország és Közép-Európa történelmét feldolgozó mű Andrzej Paczkowski professzor és Oskar Halecki tollából (ez utóbbi 1939ben miniszterként döntött a Budapesti Lengyel Intézet megnyitásáról)... És még sorolhatnám (hiszen illene is folytatni a felsorolást). Az – abban az időben – optimális feltételek, a bátor koncepciók és a szívélyes partnerek azonban nem jelentettek volna semmit, ha az Intézet csapata nem akarta volna és ne lett volna képes kihasználni ezt a lehetőséget. Jómagam voltam talán az Intézet első olyan igazgatója, aki egész megbízatása alatt helyettes nélkül tevékenykedett. De magam mellettem tudhattam egy rendkívüli alkalmazotti gárdát, melyben magyarok és lengyelek is dolgoztak (ez utóbbiak évek óta már Magyarországon éltek, ismerték és szerették az országot). A csapat részben változó összetételben működött (bár voltak, akik mindvégig kitartottak velem, mint pl. Teresa Sadowska és Kocsis Zoltán), de lelkesedése és önfeláldozása kimondottan ragályos volt. Az Intézet minden akkori dolgozójának tisztelettel és elismeréssel tartozom.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

W odniesieniu do samej kultury Instytut zmierzał w dwóch zasadniczych kierunkach. Po pierwsze, konsekwentnie realizował program nie tylko zapraszania do swojej siedziby, ale także wychodzenia do węgierskiej publiczności wszędzie tam, gdzie ona jest, w możliwie jak najbliższej współpracy z węgierskimi instytucjami kulturalnymi. Taka strategia przyniosła kapitalne poszerzenie grona parterów i publiczności Instytutu, ale – co może dużo ważniejsze – przyczyniła się do nawiązania lub odtworzenia przez instytucje węgierskie setek kontaktów z instytucjami w Polsce, rozwijanych już potem bez pośrednictwa Instytutu. Po drugie, Instytut dążył w swojej działalności do maksymalnego rozszerzenia pojęcia samej kultury. Z dzisiejszej perspektywy wydaje się to zgoła oczywiste, ale nie było tak, gdy decydowaliśmy się na projekty pokazywania na Węgrzech nowej polskiej architektury, fotografii medialnej czy socjograficznej, filmu animowanego czy eksperymentalnego, etnologii. Ukoronowaniem takiego organicznego podejścia okazał się festiwal „Ekspress Polonia”, zrealizowany w pierwszej połowie 1997 roku, który był wówczas największą w historii manifestacją współczesnej polskiej kultury gdziekolwiek na świecie, zaczynem, z którego wyrosły później takie megaprojekty jak polski festiwal „Europalia” w Belgii, Sezony Polskie w Austrii, Hiszpanii, Rosji czy na Ukrainie oraz w Izraelu, wreszcie – Polska!Year w Wielkiej Brytanii. Gdyby spytano mnie, co sam uważam za największe konkretne osiągnięcia czasu swojej dyrekcji w Instytucie, odpowiedziałbym, że przede wszystkim te, które wyszły spod ręki/pióra naszych węgierskich przyjaciół, czasami z naszym niewielkim wsparciem, ale przede wszystkim dzięki ich własnemu zaangażowaniu, m.in. historia Polski profesor Katalin Szokolay, historia literatury polskiej profesora Istvána Molnára, książki o Polsce Istvána Kovácsa czy węgierskie tłumaczenia poświęconych historii Polski i Europy Środkowej książek profesora Andrzeja Paczkowskiego i Oskara Haleckiego (który jako minister zdecydował w 1939 r. o otwarciu Instytutu Polskiego na Węgrzech!). Ich listę można byłoby (i należało by) kontynuować. Optymalne (w owych czasach) warunki, śmiałe koncepcje i życzliwi partnerzy nie zdaliby się jednak pewnie na wiele, gdyby nie chęć i zdolność zespołu Instytutu do wykorzystania tej szansy. Sam byłem chyba pierwszym dyrektorem Instytutu, który przez całą kadencję nie miał zastępcy. Miałem za to przy sobie wyjątkowy zespół współpracowników, polskich (ale od lat żyjących na Węgrzech, znających i lubiących ten kraj) oraz węgierskich. Zespół ten funkcjonował w częściowo zmieniającym się składzie (chociaż np. Teresa Sadowska czy Zoltán Ko csis wytrwali ze mną do końca…), ale panowała w nim wyjątkowo zaraźliwa atmosfera pełnego zaangażowania i poświęcenia. Wszystkim pracownikom Instytutu z ówczesnych lat winien jestem słowa szczególnej pamięci i uznania.

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Barbara Wiechno Igazgatóhelyettes 1972-1976 Igazgató 1997-2001

Barbara Wiechno Zastępczyni dyrektora w latach 1972-1976 Dyrektor w latach 1997-2001

A Varsói Egyetem Filológia Tanszékén (1962–1967) szerzett tudással, valamint a Kulturális és Művészeti Minisztériumban végzett munkám során (1968–1972) gyűjtött tapasztalatokkal felszerelkezve 1972-ben kezdtem meg munkámat Budapesten. A Mozgókép Főfelügyelet Játék és Tévéfilmes programirodájának munkatársaként közvetlen közelről követhettem nyomon és „ápolhattam” az akkoriban nagyon is élénk kapcsolatokat a lengyel és magyar alkotók, többek között Wajda és Jancsó, Zanussi és Szabó, a Balázs Béla Filmstúdió köré csoportosuló rendezők és a legfiatalabb lengyel filmes nemzedék tagjai, a későbbiekben a Karol Irzykowski Ifjú sági Stúdiója alkotói, között. Természetesen a lengyel film promóciójával kezdtem, annál is inkább, mert a Lengyel Tájékoztató és Kulturális Központ (LTKK) tevékenységének köszönhetően a lengyel film már az 1960-as évektől nagy népszerűségnek örvendett a magyar filmesek között, és a Nagymező u. 15. is fogalommá vált értelmiségi körökben. Andrzej Wajda Menyegző című filmjének premier előtti bemutatója (1972), melyen maga a rendező is jelen volt, nemcsak a lengyel film erős pozíciójáról tanúskodott, de a Lengyel Kultúra-ként elhíresült intézmény népszerűségéről is. Rajtam kívül álló okok miatt nem sikerült megszervezni a Marek Piwowski rendkívül aktuális, társadalmi üzenetet hordozó filmjeiből álló retrospektívet. Munkám során elsődleges szövetségeseim a tolmácsok és a magyar polonisták voltak. Az LTKK szervezésében a Nikolausz Kopernikusz születésének 500. évfordulója alkalmából, a budapesti Műszaki Egyetem aulájában, magyar művészek munkáiból, megrendezett kiállításnak (1973) köszönhetően közelebbről is megismertem azokat a művészköröket, amelyek már sok éve kapcsolatban álltak számos lengyel galériával és múzeummal, olyanokkal mint a Foksal Galéria Varsóban, vagy a Művészeti Múzeum Łódźban. Majd tíz év szünet után, 1975-ben újra lengyel színház látogatott Budapestre: bemutatták a Varsói Nemzeti Színház Menyegző jét Adam Hanuszkiewicz rendezésében. A film és a színház népszerűsítésén túl fontos volt számomra, hogy a magyar olvasóközönség körében „bejárassam” Wyspiański nevét és drámáit (melyek az 1980-as években jelentek meg Spiró György fordításában). A Menyegző lefordítására elsőként Nagy László tett kísérletet, amely azonban a költő korai és hirtelen halála miatt megszakadt. 7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Pracę w Budapeszcie rozpoczynałam w 1972 roku wyposażona w wiedzę zdobytą w czasie studiów na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Warszawskiego (1962–1967) oraz doświadczenia z pracy w Ministerstwie Kultury i Sztuki (1968–1972). W Zespole Programowym Filmów Fabularnych i Telewizyjnych Naczelnego Zarządu Kinematografii obserwuję z bliska i staram się „pielęgnować” żywe wtedy kontakty filmowców polskich i węgierskich, m.in. Wajda-Jancsó, Zanussi-Szabó, kontakty reżyserów skupionych wokół Studia im. Béli Balázsa z przedstawicielami najmłodszego pokolenia polskich filmowców, później twórców Studia Młodych im. Karola Irzykowskiego. Zaczynam oczywiście od promocji filmu polskiego, tym bardziej, że dzięki działalności Ośrodka Informacji i Kultury Polskiej (OIKP) film polski już w latach 1960tych cieszy się ogromną popularnością węgierskich filmowców, a adres Nagymező utca 15 jest powszechnie znany w środowiskach inteligencji. Przedpremierowy pokaz filmu „Wesele” Andrzeja Wajdy (1972), z udziałem reżysera, potwierdza silną pozycję zarówno filmu polskiego jak i popularność instytucji zwanej jako „LENGYEL KULTÚRA”. Z przyczyn „pozamerytorycznych” nie udaje mi się zorganizować retrospektywy niezwykle aktualnych, społecznie zaangażowanych filmów Marka Piwowskiego. Pierwszymi sprzymierzeńcami w mojej pracy stają się tłumacze i poloniści węgierscy. Dzięki wystawie prac artystów węgierskich, z okazji 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika, zorganizowanej przez OIKP w auli Politechniki Budapeszteńskiej (1973), poznaję bliżej środowisko sztuki, utrzymujące od wielu lat bezpośrednie kontakty z wieloma polskimi galeriami i muzeami, m.in. z Galerią Foksal w Warszawie i Muzeum Sztuki w Łodzi. Do Budapesztu przyjeżdża po prawie dziesięcioletniej przerwie polski teatr (1975). Teatr Narodowy z Warszawy pokazuje „WESELE” w reżyserii Adama Hanuszkiewicza. Poza promocją filmu, teatru, zależy mi na „wprowadzeniu” na rynek czytelniczy dramatów Wyspiańskiego (ukażą się w latach 1980-tych w przekładzie Györgya Spiró). Pierwszą próbę przekładu „Wesela” przez László Nagya, przerwała przedwczesna i nagła śmierć poety. Przyjeżdżają pisarze i poeci: Ewa Lipska, Tadeusz Nowak zaprzyjaźniony z najwybitniejszymi węgierskimi poetami – wspomnianym László Nagyem i Sándorem Csoóri. 7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

A Szolidaritás napjai című kiállítás; jobbról: Barbara Wiechno, Zbigniew Romaszewski, Trojan Tünde, Grzegorz Łubczyk nagykövet (2000) | Wystawa „Dni Solidarności”; od p.: Barbara Wiechno, Zbigniew Romaszewski, Tünde Trojan, ambasador Grzegorz Łubczyk (2000)

A legnagyobb magyar költőkkel, Nagy Lászlóval, Csoóri Sándorral baráti kapcsolatot ápoló írók, költők, Ewa Lipska, Tadeusz Nowak látogattak Magyarországra. Tervezett kollázs- és montázs kiállítása kapcsán Józef Szajna is megfordult Budapesten. Felderítőútjának eredményeként nemcsak hogy kiállítás nyílt festményeiből és színházi munkáiból az Ernst Múzeumban, de minden bizonnyal a Studio Színház Replika című előadására is sokáig emlékezni fog a magyar közönség: képzőművészek, filmesek, színháziak. Hosszú együttműködés vette kezdetét ekkor a Studio Színház és Galéria továbbá a magyar színházak, illetve itteni képzőművész körök között. Józef Szajna munkái a Ludwig Múzeum – Kortárs Művészeti Múzeum gyűjteményét tették gazdagabbá. Magyarországon illetve a lengyel kulturális intézményeknél szerzett szakmai tapasztalatom, elkötelezettségem, lelkesedésem következő alkalommal 1997ben ajánlottam fel a Külügyminisztériumnak. Ebből az alkalomból bemutattam a budapesti Lengyel Intézet működésének tervezetét, melynek főbb alappillérei a magyarországi lengyel szakokkal, lengyel és magyar kiadókkal, tolmácsokkal való intenzív együttműködés, új kiadványok, és a lengyel irodalom magyar fordításának elősegítése voltak, valamint az Intézet részeként, a lengyel képzőművészet állandó promócióját végző galéria létrehozása, amely a közép-és kelet-európai országok művészetét mutatta volna be, serkentőleg hatva a kortárs lengyel művészet jelenlétére a helyi múzeumok gyűjteményeiben. A korábbi igazgató, Rafał Wiśniewski és csapata, akikkel később nekem is volt szerencsém együttműködni, által szervezett Polonia Expressz kiváló alkalom volt koncepcióm megvalósítására, amely egyszersmind lehetőséget nyújtott már korábban elindított projektek, mint például az évek óta hatalmas sikerrel megrendezett Lengyel Filmtavasz, folytatására is.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

W Budapeszcie pojawia się Józef Szajna w związku z planowaną wystawą kolaży i montaży. W wyniku rekonesansu w MUZEUM ERNSTa prezentowany jest jego dorobek malarski i teatralny, zaś spektakl teatru STUDIO „Replika” na długo pozostanie w pamięci widzów węgierskich, artystów plastyków, ludzi teatru i filmu. Rozpoczyna się wieloletnia współpraca Teatru i Galerii STUDIO z węgierskimi teatrami i tutejszym środowiskiem artystów plastyków… Prace Józefa Szajny wzbogaciły kolekcje Muzeum Sztuki Współczesnej -– Muzeum Ludwiga w Budapeszcie. Po raz kolejny swoje doświadczenie, zaangażowanie i pasję zdobyte w czasie pracy na Węgrzech i instytucjach kultury w Polsce, oferuję Ministerstwu Spraw Zagranicznych w 1997 roku. Przedstawiam koncepcje pracy Instytutu Polskiego w Budapeszcie. Jej podstawę stanowi intensyfikacja współpracy z ośrodkami polonistyki uniwersyteckiej na Węgrzech; współpracy polskich i węgierskich wydawnictw; współpracy z tłumaczami, inspirowanie nowych wydań, przekładów polskiej literatury; utworzenie przy Instytucie stałej galerii promocji polskiej sztuki, miejsca prezentacji sztuki z krajów Europy Środkowej i Wschodniej; zabiegi o obecność i powiększenie kolekcji miejscowych muzeów o polską sztukę współczesną. Zorganizowany przez poprzedniego dyrektora, Rafała Wiśniewskiego i Zespół, z którym i ja miałam zaszczyt pracować, Festiwal Polskiej Sztuki „POLONIA EXPRESS” był znakomitą okazją do realizacji mojej koncepcji, która uwzględniała także kontynuacje wcześniej rozpoczętych projektów, np. organizowanej od lat z ogromnym powodzeniem Polskiej Wiosny Filmowej. W latach 1997 – 2001 starałam się, z mniejszym lub większym powodzeniem, realizować koncepcje pracy nowoczesnej instytucji , jaką stał się Instytut Polski. W ramach stałego programu „WITRYNA WYDAWCÓW 7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Balról Barbara Wiechno, Krzysztof Zanussi, Pászt Patrícia (1999) | Od l. Barbara Wiechno, Krzysztof Zanussi, Patrícia Pászt (1999)

Barbara Wiechno igazgató (1999) | Dyr. Barbara Wiechno (1999)

1997 – 2001 között több-kevesebb sikerrel igyekeztem megvalósítani annak a korszerű intézménynek a koncepcióját, amellyé a Lengyel Intézet vált. A Lengyel országi kiadók vitrinje – Könyv- és plakátművészet állandó program keretében könyvújdonságokat és plakátművészetet mutattuk be Íme Lengyelország (A to Polska właśnie) címmel. A Vitrin első vendége a Dolnośląskie Kiadó volt a címadó sorozattal, és a továbbiakban ismert lengyel szerzők és a legfontosabb lengyel kiadók, mint például a krakkói Wydawnictwo Literackie, a Znak, Lengyel Zenei Kiadó, a PIW, a W.A.B., az Iskry, illetve a Czytelnik is a vendégei voltak. Ez utóbbival való együttműködésnek köszönhetően vendégeskedett Budapesten magyarul megjelent

Z POLSKI. Sztuka książki, sztuka plakatu” prezentowaliśmy nowości wydawnicze oraz sztukę plakatu pod nazwą „„A to Polska właśnie”. Witrynę zainaugurowało Wydawnictwo Dolnośląskie z Wrocławia, prezentując całą tytułową serię. Gośćmi Witryny byli znani polscy autorzy i najważniejsze polskie oficyny: Wydawnictwo Literackie i ZNAK z Krakowa, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, PIW, W.A.B., ISKRY, CZYTELNIK. Dzięki współpracy z „Czytelnikiem” gościł w Budapeszcie, z okazji promocji wydanego na Węgrzech tomu opowiadań – Gustaw Herling Grudziński, polski pisarz mieszkający w Neapolu, zafascynowany twórczością Sándora Máraiego, pośredni „sprawca” jego sukcesu w Polsce. Kolejne prezentacje polskich wydawnictw odwiedzają wydawcy węgierscy.

Stasys Eidrigevicius Jerger Krisztinával és magyar plakátművészekkel (2001) | Stasys Eidrigevicius (siedzi 2 z p.) z Krisztiną Jerger (siedzi 1. z p.) i węgierskimi plakacistami (2001)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Zygmunt Malanowicz (2005) | Zygmunt Malanowicz (2005)

Wojciech Młynarski (1999) | Wojciech Młynarski (1999)

novelláskötetének bemutatója kapcsán Gustaw Herling Grudziński Nápolyban élő lengyel író, Márai Sándor munkásságának nagy rajongója, aki közvetett módon az író lengyelországi népszerűségéhez is hozzájárult. A lengyel kiadók ezt követő bemutatóit magyar kiadók látogatták. Új szerzők jelentek meg magyar fordításban. Hosszú várakozás után pedig végre Budapestre látogatott Sławomir Mrożek. A Ludwig Múzeum – Kortárs Művészeti Múzeum gyűjteménye olyan lengyel művészek műveivel gazdagodott ekkor, mint Zbigniew Libera, Zuzanna Janin, Marta Deskur, Piotr Żmijewski, Tomasz Ciecierski.

Pojawiają się przekłady nowych autorów. Do Budapesztu przyjeżdża od lat wyczekiwany Sławomir Mrożek. Muzeum Sztuki Współczesnej – Muzeum Ludwiga w Budapeszcie wzbogaca swoją kolekcje o kolejne nazwiska polskich artystów: Zbigniewa Libery, Zuzanny Janin, Marty Deskur, Piotra Żmijewskiego, Tomasza Ciecierskiego. W 1999 roku, dzięki ogromnej życzliwości i zaangażowaniu węgierskiego resortu kultury, powstaje galeria Instytutu Polskiego – PLATAN. Inaugurująca wystawę „In memoriam Péter Gémes” otwiera Katalin Neray, pierwsza dyrektorka Muzeum Ludwiga w Budapeszcie.

Pinczehelyi Sándor kiállítása a Platán Galériában (2001) ; a Ludwig Múzeum igazgatója Néray Katalin (b. 1.) és Barbara Wiechno | Wystawa Sándora Pinczehelyiego w Galerii Platan (2001); dyr. Muzeum Ludwiga Katalin Néray (1. z l.) i Barbara Wiechno

Interjú Krzysztof Zanussival a Duna Televízió Lengyel Nap műsorában (1997) | Wywiad z Krzysztofem Zanussim w programie Dzień Polski telewizji Duna (1997)

1999-ben a magyar kulturális kormányzat nagy jóindulatának és elkötelezettségének köszönhetően létrejött a Lengyel Intézet galériája, a Platán. Az első, In memoriam Péter Gémes című kiállítást Néray Katalin, a Ludwig Múzeum – Kortárs Művészeti Múzeum igazgatója nyitotta meg. A Szolidaritás megalapításának 20. évfordulója (2000) adott ösztönzést arra, hogy tanulmányutat szervezzünk a magyar média és tudományos világ képviselőinek Gdanskba. Felvettük a kapcsolatot a CSW Łaźnia Balti-Tengeri Kulturális Központtal. A látogatás eredményeként születik meg a Gdańsk jelensége – Egy hétköznapi rendkívüli város (2001) projekt ötlete – találkozók, kiállítások, előadások… Ekkor mutatkozott be Budapesten először a tengermelléki metropolisz.

Obchody 20-tej rocznicy powstania SOLIDARNOŚCI (2000) stanowią bodziec do zorganizowania wizyty studyjnej grupy publicystów węgierskich (naukowcy, dziennikarze) do Gdańska. Nawiązujemy kontakt z Nadbałtyckim Centrum Kultury i CSW „Łaźnia”. W wyniku tej wizyty powstaje pomysł zrealizowania projektu FENOMEN GDAŃSKA (2001) – spotkania, wystawy, prelekcje… Po raz pierwszy prezentowana jest w Budapeszcie nadmorska metropolia.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

m a c i e j s z y m a n o w sk i Igazgató 2001-2006

m a c i e j s z y m a n o w sk i Dyrektor w latach 2001-2006

A Lengyel Intézet támogatásával létrejött zenei kiadványok | Płyty muzyczne wydane przy wsparciu Instytutu Polskiego

Az 1956 plakáton c. plakátkiállítást megnyitja Jánosi Katalin, Nagy Imre unokája, az 1956-os forradalom 50. évfordulója alkalmából (2006) | Wystawę „1956 w plakacie” z okazji 50. rocznicy powstania węgierskiego 1956 roku otwiera Katalin Jánosi, wnuczka Imrego Nagya (2006)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

R o l a n d Ch o j n a c k i Igazgató 2006-2008

R o l a n d Ch o j n a c k i Dyrektor w latach 2006-2008

Marek Wysoczyński és Roland Chojnacki igazgató a Smile’s c. kiállításon (2007) | Marek Wysoczyński i dyr. Roland Chojnacki na wernisażu wystawy „Smile’s” (2007)

Instytut Polski w Budapeszcie jest wyjątkową placówką na mapie polskich instytutów kultury. Po pierwsze, jest jednym z trzech instytutów polskich założonych jeszcze przed wybuchem II wojny światowej (dwa pozostałe powstały w Londynie i Bukareszcie). Po drugie, powstał w mieście, które determinowało w specyficzny sposób jego rolę i funkcję. W Budapeszcie i na Węgrzech w ogóle obraz Polski i Polaków był prawie zawsze pozytywny. Nie chodziło zatem, jak to jest często definiowane przez współczesnych „spin doktorów”, o kreowanie „pozytywnego wizerunku” i próbie oczadzenia nim węgierskiej widowni. Węgrzy i Polacy zawsze znali się wystarczająco dobrze, aby nie ulegać zbiorowej iluzji. Nawet w latach 1980-tych, kiedy anty polska propaganda kwitła w zaprzyjaźnionych kra-

Művész Pince, Baráth Áron kiállítása (2007) | Wystawa Árona Barátha w Piwnicy Artystycznej (2007)

A Krzysztof Dydo Plakátgaléria kiállítása a Krakkói Hétvége keretében (2007) | Wystawa Galerii Plakatu Krzysztofa Dydo w ramach „Weekendu z Krakowem” (2007)

A budapesti Lengyel Intézet kivételes helyet foglal el a külhoni lengyel kulturális intézmények térképén. Először is még a második világháború kitörése előtt megalapított három lengyel intézet egyike (a másik kettőt Londonban és Bukarestben hozták létre). Másodszor is egy olyan városban alapították meg, amelyik különleges módon meghatározta szerepét és funkcióját. Budapesten és Magyarország-szerte a Lengyelország-kép és a leng yelek iránti viszony majdhogynem mindig pozitív volt. Nem lehetett tehát szó arról, amit a mai „spin doktorok” a „pozitív kép” kialakításának neveznek, amellyel megpróbálják elbűvölni a magyar közönséget. A magyarok és a lengyelek mindig elég jól ismerték egymást ahhoz, hogy ne hasson rájuk a tömegillúzió. Még a 1980-as években is, abban az időben, amikor a baráti országokban virágzott a lengyel-

jach, na Węgrzech była ona znacznie mniej skuteczna. W pracy Instytutu chodziło raczej o uczciwe – często bardzo kuszące zbliżenie, dialog, głębsze poznanie. Instytut świetnie się z tej roli wywiązywał. Wszystko to za sprawą i dzięki niewątpliwemu szczęściu do ludzi, którzy w Instytucie pracowali i którzy go tworzyli. Pomimo bycia częścią wielkiej biurokratycznej machiny, pomimo różnych mód ideologicznych miłościwie nam panujących przez te 75 lat, przez znakomitą większość czasu Instytut zachował oryginalność, niezależność, wierność swoim autorskim programom i niesamowitą wręcz zdolność wsłuchiwania się w potrzeby, zainteresowania, sugestie węgierskich przyjaciół, w puls budapeszteńskiej ulicy. To właśnie ten puls zadecydował o tym, że w 2009 roku oddaliśmy do dyspozycji węgier-

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

A moziterem 1960-as években és napjainkban | Sala kinowa w latach 1960-tych i współcześnie

ellenes propaganda, Magyarországon az sokkal kevésbé éreztette hatását. Az Intézet munkájának lényege inkább az őszinte, gyakran nagyon vonzó közeledés, párbeszéd, mélyebb megismerés volt. Az Intézet kiválóan teljesítette ezt a feladatot. Tehette mindezt azért és annak köszönhetően, mert kétségtelenül nagy szerencséje volt az intézményt alkotó és ott dolgozó emberekkel. Annak ellenére, hogy egy nagy bürokrata gépezet része volt és fennállásának 75 évén keresztül különféle ideológiai divatok uralkodtak felette is kegyesen, az Intézet ez idő jelentős részében megőrizte eredetiségét, függetlenségét, szerzői programjaihoz való hűségét, valamint rendkívüli képességét a magyar barátok szükségleteinek, érdeklődési körének, javaslatainak megismeréséhez és a budapesti utcák lüktető pulzusának felismeréséhez. Éppen ez a ritmus döntött arról, hogy 2009-ben a Magyar Képzőművészeti Egyetem magyar diákjainak rendelkezésére adtuk át a Platán Galéria egy részét, amely egyúttal elindította a legérdekesebbeknek tűnő lengyel és magyar művészeket bemutató egyéves Párbeszéd (Dialog) című projektet. A vizuális művészeteknek szentelt program egy lengyelországi ősbemutatót is megélt és folytatását a varsói Magyar Kulturális Intézet vállalta. A két intézmény nagyszerű együttműködése számos projekt megvalósítását garantálta. A sorsnak köszönhetem azt az örömöt és megtiszteltetést, hogy volt alkalmam mind a három legrégebbi lengyel intézetet vezetni. Bár comparaison n’est pas raison, kétéves budapesti tartózkodásomat ebben a kontextusban kivételesnek tartom. Természetesen ez az idő túl rövid volt ahhoz, hogy hatékonyan belemélyedjek a magyar nyelvbe (bár azt bemutatkozó beszédemben megígértem), de ahhoz már elegendő volt, hogy elbűvöljön. Az említett két év számomra új baráti kapcsolatok kiépítését is lehetővé tette, amelyeknek köszönhetően Budapesten mindig otthon érzem magam. Minden magyar barátomnak nagyon hálás vagyok, hogy kitartóan tanították nekem Magyarországot. A budapesti Lengyel Intézet csapatának kívánok nagyszerű ötleteket, bátorságot az új kérdések folyamatos feltevéséhez, a különleges projektek megvalósításához, illetve ahhoz, hogy ne feledjék: a lelket leginkább a rutin és a konformizmus pusztítja el. 7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

skich studentów Akademii Sztuk Pięknych piwnicę pod Galerią Platan, która jednocześnie rozpoczęła roczny projekt „Dialog” prezentujący najciekawszych, jak nam się wydawało, artystów polskich i węgierskich. Projekt poświęcony sztukom wizualnym, doczekał się zresztą swojej polskiej premiery i kontynuacji przez Węgierski Instytut Kultury w Warszawie. Doskonała współpraca obydwu instytutów była gwarancją realizacji wielu projektów. Los chciał, że miałem przyjemność i zaszczyt kierować wszystkimi trzema, najstarszymi instytutami polskimi. I choć comparaison n’est pas raison, mój dwuletni pobyt w Budapeszcie uznaję na tym tle za wyjątkowy. Owszem był zbyt krótki, aby oddać się skutecznie językowi węgierskiemu (tak jak obiecałem podczas swojego inaugurującego przemówienia), ale był wystarczająco długi, aby ulec jego czarowi. Dwa lata to także wystarczający okres, aby zawiązać nowe przyjaźnie, dzięki którym w Budapeszcie zawsze czuję się jak w domu. Wszystkim moim węgierskim przyjaciołom bardzo dziękuję za cierpliwe uczenie mnie Węgier. Całemu zaś zespołowi Instytutu Polskiego w Budapeszcie życzę wspaniałych pomysłów, odwagi w stawianiu ciągle nowych pytań, w wymyślaniu niebanalnych projektów i pamiętaniu, że nic tak nie zabija duszy jak rutyna i konformizm.

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

A r k a d i us z B e r n a ś Igazgató 2008-2012

A r k a d i us z B e r n a ś Dyrektor w latach 2008-2012

A Roman Polański. Színész. Rendező című kiállítás. Balról: Arkadiusz Bernaś, Krystyna Zamysłowska, Mieczysław Kuźmicki, Takács Małgorzata (2010) | Wystawa „Roman Polański. Aktor. Reżyser”: od l.: Arkadiusz Bernaś, Krystyna Zamysłowska, Mieczysław Kuźmicki, Małgorzata Takács (2010)

Niezwykle miło wspominam lata pracy w Instytucie, najpierw jako zastępca dyrektora, potem dyrektor. Wszystko, co razem zrobiliśmy wraz ze świetnym zespołem byłoby oczywiście niemożliwe bez węgierskiej otwartości na polską kulturę, świetnej współpracy z węgierskimi partnerami, serdecznego podejścia do Polaków. Nie sposób wymienić wszystkich autorów i węgierskich przekładów książek prezentowanych w Instytucie oraz wielu innych miejscach: kilkadziesiąt nazwisk i tytułów, publikacje historyczne i artystyczne, w tym zaskakująco dużo przekładów literatury najnowszej, co zawdzięczamy sporemu gronu wybitnych tłumaczy literackich. Na Węgrzech literatura polska jest znacznie bardziej obecna niż w wielu krajach Europy.

FREEDOM’89 Fesztivál hét közép-európai ország kulturális intézeteivel együttműködésben (2009) | Festiwal FREEDOM’89 w kooperacji z instytutami kultury siedmiu krajów Europy Środkowej (2009)

A Katyń című film bemutatója az Uránia Filmszínházban; interjú Artur Żmijewskivel (2008) | Premiera filmu „Katyń” w kinie Urania; wywiad z Arturem Żmijewskim (2008)

Rendkívül kedves emléket jelentenek számomra az Intézetben töltött évek, ahol eleinte igazgatóhelyettesként, majd az intézmény igazgatójaként dolgoztam. Mindaz, amit együtt elértünk, természetesen kudarcot vallhatott volna, ha a magyarok nem lennének nyitottak a lengyel kultúrára, illetve hiányozna a magyar partnerek kiváló együttműködési készsége és lengyelszeretete. Lehetetlen kísérlet felsorolni mindazokat a szerzőket és műveiket, amelyeknek magyar nyelvű műfordításait az Intézetben és számos más helyen bemutattuk: azt a több tucat történelmi és művészeti publikációt, köztük a meglepően sok kortárs irodalmi műfordítást, amelyeket egy jelentős létszámú kiváló műfordítói gárdának köszönhetünk. Magyarországon a lengyel irodalom jelenléte jobban érzékelhető, mint számos más európai országban.

Program wystaw w Galerii Platan – plejada artystów z Polski i Węgier – zdobył uznanie krytyków i odbiorców sztuki współczesnej. Sporym echem odbiły się duże wystawy polskiej sztuki współczesnej: „Republika Bananowa. Polska ekspresja lat 80-tych” w MODEM w Debreczynie oraz „Niegrzeczne” podczas Pécs 2010. Powstało kilka świetnych płyt dzięki współpracy polskich i węgierskich artystów, np. „Audio Beads” Grzegorz Karnas Trio z Miklósem Lukácsem. W 2011 roku Polska była gościem honorowym Tygodnia Designu w Budapeszcie. Do innych ciekawych wydarzeń należała konferencja herbertowska w Muzeum Literatury, imprezy roku Miłosza (w tym ciekawy koncert i płyta Alberta Markósa z Accord Quartet), publikacje oraz konferencja naukowa Roku Korczaka.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

A Platán Galéria kiállításainak programja – a legkiválóbb lengyel és magyar művészek munkáival – a kortárs művészetkritikusok és befogadók elismerésének örvend. Jelentős visszhangra tettek szert a kortárs lengyel művészet nagy kiállításai: a debreceni Modern és Kortárs Művészeti Központban (MODEM) bemutatott Banánköztársaság. A 80-as évek lengyel expresszív művé szete, illetve a 2010-ben a kulturális fővárosi program keretében Pécsett kiállított Engedetlenek. A lengyel és magyar művészek együttműködésének gyümölcseként néhány kiváló lemez is megvalósult (pl. a Grzegorz Karnas Trio és Lukács Miklós Audio Beads című albuma). 2011-ben Lengyelország volt a Design Hét Budapest rendezvény díszvendége. Más érdekes események közül kiemelhető a Petőfi Irodalmi Múzeumban szervezett Zbigniew Herbert emlékkonferencia, a Czesław Miłosz Év rendezvényei (egyebek között Márkos Albert az Accord Quartettel közös, színvonalas koncertje és lemeze), valamint a Janusz Korczak Év tudományos konferenciája és publikációi. Az a megtiszteltetés ért, hogy az Intézetben dolgozhattam az eseményekben gazdag Chopin Év idején, amikor országszerte koncerteket és kiállításokat szerveztünk, elindítottuk a www.chopin.hu honlapot, az Intézet előtti gyalogátkelőt zongorabillentyűzetté varázsoltuk, de számos más eseménnyel is hozzájárulhattunk az évfordulóhoz, hiszen majdnem 100 év után újra nyomtatták Liszt Chopinról írt könyvét és, felújították a gödöllői Chopin emlékművet is. A mai napig emlegetem a Chopin Év nyitókoncertjét, amelyet Szilasi Alex a Bydgoszczi Filharmóniával közösen mutatott be a budapesti Művészetek Palotájában (Müpa), valamint az évad zárókoncertjét Farkas Gábor zongorista és a Sinfonia Varsovia zenekar előadásában. Precedens nélküli művészeti esemény volt Bogányi Gergely kétnapos Chopin-maratonja a Müpában. Kedves emlék számomra a 2009. évi, EUNIC Hungaryval társszervezésben megvalósuló Baltic Sea Festival, amely a Magyarországon kevéssé ismert Balti-tenger teljes térségét mutatta be. A fesztivál keretében a közönség megismerhette az egész balti térség közös vonásait, annak kortárs kultúráját, designját és a kreatív iparágak eredményeit. A FREEDOM’89 fesztivál keretében, hét ország; Bulgária, Csehország, Németország, Lengyelország, Románia, Szlovákia és Magyarország kulturális intézeteivel együtt ünnepeltük az 1989-es év eseményeinek 20. évfordulóját koncertekkel, színházi improvizációkkal performanszokkal valamint nyitott vitákkal. Közös, nem szokványos, kötetlen ünneplés volt. A budapesti Lengyel Intézet évről évre egyre dinamikusabban működik és 75. születésnapja ellenére bátran lép be az olyan új médiákba, mint például a magyar Wikipédia. Gratulálok és sok sikert kívánok az Intézet egész csapatának!

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Zongorabillentyű – gyalogátkelő az Andrássyn a Chopin Év alkalmából (2010) | Pasy dla pieszych na alei Andrássyego z okazji Roku Chopina (2010)

Miałem szczęście pracować w Instytucie podczas Roku Chopina. Wydarzyło się wtedy naprawdę wiele: od koncertów i wystaw w całym kraju, przez wznowiony po niemal 100 latach reprint książki Liszta o Chopinie, odnowienie pomnika Chopina w Gödöllő, stronę internetową www.chopin.hu, po namalowane przed Instytutem pasy dla pieszych w formie klawiatury fortepianu. Do dziś wspominam koncert Alexa Szilasiego z Filharmonią Bydgoską inaugurujący Rok Chopina w Pałacu Sztuk w Budapeszcie oraz koncert finałowy Roku Chopina pianisty Gábora Farkasa z orkiestrą Sinfonia Varsovia. Bezprecedensowym wydarzeniem artystycznym był także dwudniowy maraton chopinowski Gergelya Bogányiego w Pałacu Sztuk. „Baltic Sea Festival” w 2009 roku (wspólny projekt EUNIC) był pierwszą prezentacją słabo kojarzonego na Węgrzech regionu Morza Bałtyckiego. Na festiwalu pokazaliśmy wspólne cechy całego regionu, kulturę współczesną, design, osiągnięcia przemysłów kreatywnych. Na 20-lecie pierwszych wolnych wyborów 1989 roku instytuty kultury siedmiu krajów (Bułgarii, Czech, Niemiec, Polski, Rumunii, Słowacji, Węgier) zorganizowały festiwal FREEDOM’89 obejmujący koncerty, improwizacje teatralne i dyskusje. Wspólnie, niesztampowo, na luzie. Instytut Polski w Budapeszcie z każdym rokiem działa coraz prężniej, pomimo 75. urodzin odważnie wchodzi do nowych mediów, np. węgierskiej Wikipedii. Gratuluję i życzę powodzenia dla całego zespołu Instytutu!

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

A Több mint szolidaritás című kiállítás a Nemzeti Múzeumban (2011) | Wystawa “Więcej niż Solidarność” w Muzeum Narodowym (2011)

Nemzetközi konferencia Nincsenek gyerekek – emberek vannak. Janusz Korczak öröksége Lengyelország és Magyarország gyermekjogi biztosa részvételével (2012) | Konferencja „Nie ma dzieci, są ludzie. Dziedzictwo Janusza Korczaka” z udziałem rzeczników praw dziecka Polski i Węgier (2012)

Szabadon a szabadban – Chopin piknik Gödöllőn (2010) | Piknik pod gołym niebem w ramach Roku Chopina w Gödöllő (2010)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Anna Maria Jopek koncertje az I. Polish Jazz for Budapest fesztivál keretében, a BMC-ben (2013) | Koncert Anny Marii Jopek; I. edycja festiwalu Polish Jazz for Budapest w BMC (2013)

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

A bud a p e s t i L e n gy e l Intézet ma Instytut P o l skI dzisiaj

SzólóDuó Nemzetközi Táncfesztivál (2013) | Międzynarodowy Festiwal Tańca „SzólóDuó” (2013)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

A Lengyel Intézet a lengyel kultúrát mutatja be a maga sokszínűségében a magyar közönségnek, az Intézet székhelyén és számos más helyszínen – túlnyomó részben magyar partnerekkel együttműködve. A kultúrát tágan értelmezzük, ide tartozik a képzőművészet színház, film, zene, tánc, irodalom, illetve a társadalmi és tudományos élet, emberi alkotás (pl. építészet, civil társadalom, független kultúra) egyéb területei is. Koncerteket, lengyel filmszemléket, zenei fesztiválokat szervezünk, olyanokat, mint például a Lengyel Filmtavasz, a Polish Focus, vagy a Polish Jazz For Budapest, miközben lengyel műfordítások, irodalmi, zenei kiadványok létrejöttét is támogatjuk. Gazdagítjuk a Lengyelországról szóló ismereteket. Ott vagyunk az oktatási vásárokon. Igyekszünk hozzájárulni a tudományos kapcsolatok fejlődéséhez és elmélyítéséhez, tájékoztatást nyújtunk az aktuális ösztöndíj lehetőségekről. Történelmi vetélkedőket, műfordítói, képzőművészeti pályázatokat hirdetünk egyetemi hallgatóknak, és középiskolás magyar diákoknak. Támogatjuk a magyar egyetemeken működő lengyel szakokat, lengyel nyelvi lektorátusokat. Tanulmányutakat szervezünk Lengyelországba újságíróknak és a magyar kulturális élet képviselőinek. A Lengyel Intézet székhelyén lengyel nyelvkurzusokat szervezünk. Kínálatunkban időről időre ifjúsági és gyerekrendezvények, különleges családi programok is szerepelnek. Átlagosan 100 projektben veszünk részt évente, minek következtében a lengyel kultúra híre tizenezrekhez jut el, a médián keresztül pedig akár ennek többszöröséhez is.

Interjú a Filmtavasz vendégével, Jan Kidawa-Błońskival, a Kicsi rózsa c. film rendezőjével (2011) | Wywiad z gościem Wiosny Filmowej, Janem Kidawą-Błońskim, reżyserem filmu „Różyczka” (2011)

Instytut Polski w Budapeszcie prezentuje węgierskiej publiczności polską kulturę we współpracy z partnerami węgierskimi, jak i we własnej siedzibie. Kulturę pojmujemy szeroko: od sztuk plastycznych, teatru, filmu, muzyki, tańca i literatury po inne dziedziny życia społecznego, nauki i twórczości (np. architektura, społeczeństwo obywatelskie, kultura niezależna). Organizujemy koncerty, przeglądy filmów polskich, np. Polska Wiosna Filmowa, festiwale muzyczne, np. Polish Focus, Polish Jazz For Budapest, wspieramy nagrania płyt i wydania przekładów literatury polskiej. Szerzymy wiedzę o historii Polski, jak również informacje o Polsce współczesnej. Jesteśmy obecni na targach edukacyjnych. Wspieramy rozwój kontaktów naukowych i informujemy o programach stypendialnych. Ogłaszamy konkursy historyczne, translatorskie, plastyczne dla studentów i uczniów węgierskich szkół. Wspieramy katedry polonistyczne i lektoraty języka polskiego na węgierskich uczelniach wyższych. Organizujemy wizyty studyjne dziennikarzy i ludzi kultury do Polski. W naszej siedzibie prowadzimy kursy języka polskiego. Staramy się proponować również specjalne programy dla dzieci i rodzin. W sumie angażujemy się w ponad 100 projektów rocznie, w trakcie których polska kultura bezpośrednio trafia do co najmniej kilkunastu tysięcy osób, a poprzez media do wielokrotności tej liczby.

Robert Więckiewicz a Wałęsa – A remény embere magyarországi bemutatóján (2014) | Robert Więckiewicz na węgierskiej premierze „Wałęsa – człowiek z nadziei” (2014)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Kriston Wojtek A Lengyel Intezétben 1996 óta

Wojtek Kriston W Instytucie Polskim od 1996 roku

ZENE S ZÍN H ÁZ TÁNC M U ZY K A TEATR TANIEC

Polish Jazz for Budapest: Piotr Wojtasik és Tóth Viktor (2013) | Polish Jazz for Budapest: Piotr Wojtasik i Tóth Viktor (2013)

A budapesti Lengyel Intézet magyar anyanyelvű, de lengyel gyökerekkel is rendelkező zenei– és színházi felelőse vagyok, de foglalkoztam már irodalommal, könyvtárral, kiállításokkal és vezettem egy darabig az éppen akkor nyíló Platán Galériát is. Már a 18-ik évemet töltöm itt és azt hiszem, hogy mindig is egy ilyen kreatív munkahelyről álmodoztam. Munkámat nemcsak kötelességtudatból, hanem szerelemből és szenvedélyből is végzem (kollégáimmal egyetemben). Azt hiszem, ezt nem is lehetne másképpen csinálni. Kamasz– és fiatal felnőtt koromat jórészt Lengyelországban, Varsóban töltöttem, ahol nagyon korán megragadott a lengyel kultúra teljesen egyéni, merész látásmódja, nyitottsága, expresszivitása és vizualitása. Számomra tulajdonképpen itt kezdődött a művészet megismerése, befogadása és magyar létemre a lengyel zenén, színházon és irodalmon szocializálódtam és nőttem fel. Akkoriban szinte habzsoltam Kantor, Grotowski, Lupa, Jarocki és Szajna előadásait, majdnem mindennap színházba jártam. A hét további napjain Czesław Niemen, az SBB, a Breakout és Marek Grechuta koncertjein csápoltam, nem beszélve a világhírű lengyel jazz zenészek koncertjeiről. 15 évesen voltam először a híres Jazz Jamboree fesztiválon, 18 évesen pedig a Varsói Ősz kortárs zenei fesztiválon. Ezek az ifjúkori benyomások, beidegződések örökre megmaradnak bennünk. Ez nem kevés lengyel identitást is kölcsönöz az embernek.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Moim językiem ojczystym jest węgierski, lecz posiadam polskie korzenie. W Instytucie Polskim w Budapeszcie jestem odpowiedzialny za projekty muzyczne i teatralne, ale zajmowałem się już również literaturą, biblioteką i wystawami, kierowałem również krótko Galerią Platan. Jestem tu już 18 lat i chyba zawsze marzyłem o kreatywnym miejscu pracy. Swoją pracę wykonuję (wspólnie z koleżankami i kolegami) z miłości i pasji. Sądzę, że nie dałoby się tego robić inaczej. Czasy swojej młodości i wczesnej dorosłości spędziłem głównie w Polsce, w Warszawie, gdzie bardzo prędko ujęła mnie całkowicie indywidualna i śmiała wizja, otwartość, ekspresywność oraz wizualność polskiej kultury. Dla mnie właściwie tutaj zaczęło się poznawanie i recepcja sztuki. Choć jestem Węgrem, uspołeczniłem

A Pink Freud a Sziget Fesztiválon (2012) | Pink Freud na Festiwalu Sziget (2012)

się i wyrosłem na polskiej muzyce, teatrze i literaturze. Swego czasu czerpałem wręcz pełnymi garściami ze spektakli Kantora, Grotowskiego, Lupy i Szajny, niemal codziennie chodziłem do teatru. W pozostałe dni tygodnia wymachiwałem rękami na koncertach Czesława Niemena, SBB, Breakoutu i Marka Grechuty, nie mówiąc o koncertach światowej sławy polskich jazzmanów. W wieku 15 lat po raz pierwszy byłem na słynnym festiwalu jazzowym Jazz Jamboree, a mając 18 lat na festiwalu muzyki współczesnej Warszawska Jesień. Te młodzieńcze przeżycia i przyzwyczajenia na zawsze we mnie pozostaną. W ten sposób człowiek nabywa w dużej mierze polską tożsamość.

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Zs o l d o s D á v i d Kulturális kommunikációs szakember, az LS Media Network ügyvezető igazgatója

D á v i d Zs o l d o s Specjalista do spraw komunikacji w kulturze, dyrektor naczelny LS Media Network

Egyetlen nemzet kulturális teljesítménye, öröksége sem értelmezhető önmagában – a kultúra egyik fontos ismérve éppen az, hogy kapcsolódásain keresztül születik meg és fejti ki hatását. Chopin lengyelségének elválaszthatatlan része a francia kultúra, ahogyan Liszt is magyar zeneszerzőként lett a német zene – franciául beszélő – meghatározó alakja. A budapesti Lengyel Intézet tevékenysége az elmúlt évtizedekben pont azért válhatott jelentőssé a hazai kulturális életben, mert nem csupán kulturális nagykövetként népszerűsítette a lengyel művészek alkotásait, hanem mindvégig érzékenyen figyelt a befogadó közegre, szoros kapcsolatokat ápolt és kereste az együttgondolkodást a magyar alkotókkal, előadókkal, intézményekkel is.

A Chopin Év plakátja. Szerző: Krzysztof Ducki (2010) | Plakat Roku Chopinowskiego, autor: Krzysztof Ducki (2010)

A középszert még érinteni sem óhajtanám – Vándorkiállítás a Chopin év keretében (2010) | Wystawa objazdowa „Mierności czuć bym nawet nie chciał”, Rok Chopina (2010)

Számos projektben volt szerencsém megtapasztalni az Intézet munkatársaitól ezt a nyitottságot és érzékenységet – és biztos vagyok abban, hogy ennek jegyében a következő legalább 75 évük is hasonlóan sikeres lesz.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Ani osiągnięcia kulturalne, ani dziedzictwo żadnego narodu nie mogą być interpretowane oddzielnie, bez szerszego kontekstu dokonań innych narodów – jednym z istotnych atrybutów kultury jest właśnie to, że rodzi się i rozwija dzięki wzajemnym wpływom. Nieodłączną częścią polskości Chopina była kultura francuska. Podobnie Liszt stał się jedną z najważniejszych postaci muzyki niemieckiej jako francuskojęzyczny kompozytor węgierski. Instytut Polski w Budapeszcie właśnie dlatego zdołał zyskać na znaczeniu w węgierskim życiu kulturalnym, że nie tylko pełnił rolę ambasadora polskiej kultury, ale był zawsze wyczulony na potrzeby odbiorców, pielęgnował bezpośrednie kontakty i poszukiwał wspólnoty myśli z węgierskimi twórcami, artystami oraz instytucjami. Przy okazji realizacji wspólnych projektów miałem szczęście doświadczyć owej wrażliwości i otwartości pracowników Instytutu. Jestem pewien, że w tym duchu kolejne 75 lat Instytutu będzie podobnym pasmem sukcesów. 7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

B o g n á r At t i l a Az A38 Hajó vezetője

At t i l a B o g n á r Szef Statku A38

A budapesti A38 Hajó több mint egy évtizede az egyik leggazdagabb programot nyújtó független kulturális intézmény. Az évi több száz dzsessz-, könnyű- és komolyzenei koncert, kiállítás, színházi előadás nem jöhetne létre az európai országok budapesti kulturális intézetei nélkül. E kulturális intézetek közül is kiemelkedik a Lengyel Intézettel ápolt szoros viszony, amit személyes barátságok is erősítenek. Mindent megteszünk, hogy a „Polak, Węgier, dwa bratanki…” régi közhelyét valódi, élő kulturális tartalommal töltse fel, és bemutassuk Budapesten a lengyel zenei és kortárs művészeti színtér kimeríthetetlen gazdagságát. A lengyel-magyar barátság – mint minden barátság – kulcsa számunkra a kölcsönösség. Épp ezért 2006-ban volt közös munkánk csúcspontja a My City: Warszawa/ Budapest csereprogram, melynek kurátori feladatait Varsó akkor főpolgármestere illetve Jancsó Miklós filmrendező látta el. Az óriási sikerű programsorozatot olyanok fémjelezték, mint: Tomasz Stańko, Stanisław Sojka, Maria Peszek, a Muzykoterapia vagy a Masala Soundsystem... Egy évvel később – a kölcsönösség elve alapján – az A38 Hajó mutatott be magyar produkciókat a varsói Fabryka Trzciny-ben. A Lengyel Intézet kortárs lengyel plakátművészetet bemutató tárlatai nélkül az A38 Hajó bizonyosan nem nyerhette volna el egymás után négyszer Az év kulturális plakátja címet. 2010ben éppen egy közös program, a „lengyel-magyar barátság napjára” készült plakát, Tóth Andrej munkája lett az év legjobbja.

Już od ponad 10 lat Statek A38 oferuje jeden z naj bogatszych programów kultury niezależnej na Węgrzech. W skali rocznej to ponad 100 koncertów muzyki jazzowej, popularnej i poważnej, wystaw i spektakli teatralnych, których nie dałoby by się zrealizować bez wsparcia instytutów kulturalnych. Spośród nich szczególnie wyróżnia się wieloletnia współpraca z Instytutem Polskim, która jest także źródłem osobistych relacji i przyjaźni. Wspólnie robimy wszystko , aby stare powiedzenie „Polak, Węgier, dwa bratanki…” wypełnić nowoczesną, rzeczywistą treścią kulturalną, i aby pokazać w Budapeszcie niewyczerpane wręcz bogactwo polskiej muzyki i polskiego teatru. Kluczową sprawą w przyjaźni polsko-węgierskiej – jak zresztą w każdej przyjaźni – jest wzajemność. Dlatego też flagowym programem naszej współpracy w 2006 roku był wspólny projekt My City:Warszawa/Budapest, którego patronami byli prezydent Warszawy, oraz reżyser Miklós Jancsó, znany znany z silnych powiązań z Polską. Wystąpiły wówczas takie sławy polskiej kultury jak: Tomasz Stańko, Stanisław Sojka, Maria Peszek, Muzykoterapia i Masala Soundsystem. Rok później – na zasadzie wzajemności – Statek A38 zaprezentował twórczość węgierskich artystów w warszawskiej Fabryce Trzciny. Bez inspiracji wystawami światowej sławy polskiej szkoły plakatu w Instytucie Polskim, statek A38 nie otrzymałby cztery razy pod rząd tytułu „Kulturalny plakat roku”, w tym w 2010 roku, kiedy wyróżniono „Dzień Przyjaźni Polsko-Węgierskiej” autorstwa Andreja Tótha.

Lengyel-Magyar Barátság Napja, szerző: Tóth Andrej (2010) | Dzień Przyjaźni Polsko-Węgierskiej, autor: Andrej Tóth (2010)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Gőz László A Budapest Music Center igazgatója

László Gőz Dyrektor Budapest Music Center

A MOL Budapest Jazzfesztivál, majd a Jazzforum Budapest rendezvényei kapcsán mélyült el a kapcsolat a BMC és a Lengyel Intézet között. Mind a világsztárok, mind az itthon kevésbé ismert kiválóságok – mint Grzegorz Karnas, Piotr Wojtasik, Pawel Kaczmarczyk, Jacek Kochan, Krysztof Ścierański – egyaránt nagy sikerrel szerepeltek, ezért több ízben már önálló lengyel fesztiválra is sor került. Legutóbb 2013 októberében Polish Jazz for Budapest címmel, ahol hat lengyel előadót hallhattunk három napon át, többek között Anna Maria Jopek, Artur Dutkiewicz, Maciej Fortuna, Piotr Wyleżoł, Sławek Jaskułke és Piotr Lemańczyk közreműködésével. A koncertekből esetenként lemezfelvétel is született, ilyen volt például Grzegorz Karnas és Lukács Miklós AudioBeads című lemeze, melyet a New York City Jazz Record havilap a 2013-as év öt legjobb vokális jazz lemeze közé választott. Egy másik különleges lemezfelvétel készült Márkos Albert Hang hangba hull és hangot kerget című zeneművéből, Czesław Miłosz születésének századik évfordulója alkalmából. A vonósnégyesre, narrátorra és operaénekesre írt darabban Miłosz verseiből és esszéiből hangzanak el részletek lengyelül és magyar fordításban. A 2014-es Tavaszi Fesztivál keretében, a BMC-ben került sor arra a kamaraestre, ahol Piotr Sałajczyk és az Apollon Musagete Quartet a lengyel zeneszerzők három generációjának műveit tolmácsolta. S mindez még csak a kezdet, hiszen úgy vélem, hogy a lengyel kultúra kiapadhatatlan, s egyre bővízűbb forrás, melyből mindenkor érdemes lesz meríteni.

Nasz kontakt z Instytutem Polskim pogłębił się przy okazji festiwali MOL Budapest Jazz Fesztivál oraz Jazzforum Budapest. Wielki sukces odniosły zarówno gwiazdy światowego formatu, jak i mniej znane osobowości, takie jak Grzegorz Karnas, Piotr Wojtasik, Paweł Kaczmarczyk czy Krzysztof Ścierański. Dlatego też kilkakrotnie już odbyły się niezależne festiwale polskiej muzyki, ostatni w październiku 2013 roku pod nazwą Polish Jazz for Budapest, na którym przez trzy dni można było wysłuchać sześciu koncertów z udziałem m.in. Anny Marii Jopek, Artura Dutkiewicza, Macieja Fortuny, Piotra Wyleżoła, Sławka Jaskułke czy Piotra Lemańczyka. Wydajemy też płyty z nagraniami koncertów: płyta Grzegorza Karnasa i Miklósa Lukácsa „Audio Beads” uznana została przez miesięcznik New York City Jazz Record za jedną z pięciu najlepszych płyt roku 2013 w kategorii jazz wokalny. Inna wyjątkowa płyta zawiera nagranie utworu Alberta Márkosa „Głosów, co ledwie są, już giną” skomponowanego z okazji 100. rocznicy urodzin Czesława Miłosza. W kompozycji na kwartet smyczkowy, narratora i śpiew operowy słyszymy fragmenty wierszy i esejów Miłosza po polsku i w tłumaczeniu na węgierski. W ramach Budapeszteńskiego Festiwalu Wiosennego 2014 roku w BMC odbył się wieczór kameralny, na którym Piotr Sałajczyk i Apollon Musagete Quartett wykonali utwory autorstwa polskich kompozytorów reprezentujących trzy różne pokolenia. A wszystko to dopiero początek. Moim zdaniem kultura polska jest bezgranicznym, coraz obfitszym źródłem, z którego zawsze warto będzie czerpać.

A Budapest Music Centerrel együttműködésben készült zenei kiadványok (2012 és 2013) | Płyty nagrane we współpracy z Budapest Music Center (2012 i 2013)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

To m pa A n d r e a Író, színikritikus (Magyar Narancs), a „Színház” folyóirat főszerkesztő-helyettese

A n d r e a To m pa Krytyk teatralny (Magyar Narancs), pisarka, z-ca redaktora naczelnego czasopisma “Színház”

Kérni sem kell

Nie trzeba nawet prosić

– Ön tényleg ismeri Andrzej Stasiukot? Mondja meg neki, hogy van egy komoly magyar rajongója – mondom csillogó szemmel a Lengyel Intézet egykori igazgatójának, tudván, hogy ilyen üzeneteket nem szokás átadni. – Nem csak ismerem, de hamarosan nálam fog aludni, útban Romániába – feleli. – Tényleg? És nem készíthetnék vele egy interjút? – Dehogynem, keresni fogom. Az Intézetben tudjuk a számát, nem? Na, gondolom, biztos nem fognak hívni. De azért egy pici helyet hagyok a reménynek is. Igazgató úr viszont két hét múlva telefonál, közli, hogy másnap délután az ő otthonában találkozhatunk. Első utam Wrocławba vezetett, a csodálatos, és számomra azóta is meghatározó Dialog nevű színházi fesztiválra, ami színházilag összeköti keletet a nyugattal. Ha nincs a Dialog, nem kezdek el világszínházzal foglalkozni. Nekem itt nyílt ki a színházi világ. Ez a nehéz történelmű ország azt az arcát mutatta, ami a legjobb kelet-európai arc. És itt láttam először Lupa, Warlikowski, Jarzyna, Klata előadásait – itt vált valósággá a lengyel színház, ami tanáraim szájából mindig mitologikusan hangzott. Wrocławba sokszor visszajártam, tanítani, színházat nézni. Számtalan más helyre is eljutottam. Futottam tanítványokkal abban az erdőben, ami Grotowski háza körül van, jártam nagy és jelentős, vagy induló fesztiválokon. És ettem hajnalban bigost a katowicei állomáson, és egyetlen utam sem maradt az isteni żurek nélkül. A Lengyel Intézet pedig egyszerűen észrevette, hogy rendszeresen írok lengyel fesztiválokról, rendezőkről. Pedig valahogy fordítva szokott lenni. Úgy emlékszem, sosem kellett kérnem semmit. Mindig csak kaptam, nagyvonalúan, nem pazarlóan. És az elmúlt években gyakran érezhettem, hogy az Adam Mickiewicz Intézet vagy a budapesti Lengyel Intézet számára fontosabb vagyok, mint hazámban. Olykor ez a morális támogatás ér a legtöbbet.

– Naprawdę zna Pan Andrzeja Stasiuka? Proszę mu przekazać, że ma na Węgrzech oddaną wielbicielkę – mówię rozpromieniona ówczesnemu dyrektorowi Instytutu Polskiego, mając świadomość, że tego typu deklaracji nie zwykło się składać. – Nie tylko go znam, ale niebawem będzie u mnie nocował, w drodze do Rumunii – odpowiada. – Naprawdę? A czy nie mogłabym przeprowadzić z nim wywiadu? – Nie ma problemu, skontaktuję się z Panią. Mamy Pani numer w Instytucie, prawda? Myślę sobie, na pewno nie zadzwonią. Mimo to pozostaje we mnie odrobina nadziei. Jednak po dwóch tygodniach dzwoni pan Dyrektor i informuje mnie, że nazajutrz popołudniu możemy się spotkać u niego w domu. Pierwszą podróż odbyłam do Wrocławia, na kluczowy dla mnie odtąd festiwal teatralny „Dialog”, który na swój sposób łączy Wschód z Zachodem. Gdyby nie „Dialog”, nie zaczęłabym zajmować się teatrem zagranicznym. Dla mnie tutaj otworzył się świat teatru. Ten doświadczony trudną historią kraj pokazał oblicze, które jest najlepszym obliczem Europy Wschodniej. I to tutaj widziałam po raz pierwszy spektakle Lupy, Warlikowskiego, Jarzyny i Klaty – tutaj urzeczywistnił się polski teatr, który w ustach moich nauczycieli brzmiał zawsze tak mitycznie. Wielokrotnie wracałam do Wrocławia prowadzić zajęcia lub oglądać spektakle. Byłam również w niezliczonych innych miejscach. Biegałam z uczniami po lesie wokół domu Grotowskiego, chodziłam na duże i znaczące bądź mające swe pierwsze edycje festiwale. Jadłam też bigos o świcie na stacji w Katowicach, a żadna podróż nie obyła się bez pysznego żurku. Instytut Polski sam po prostu zauważył, że regularnie piszę o polskich festiwalach i reżyserach. A przecież zazwyczaj dzieje się odwrotnie. Jak pamiętam, nigdy nie musiałam o nic prosić. Zawsze tylko byłam obdarowywana – szczodrze, ale nie rozrzutnie. W ostatnich latach zaś często odnosiłam wrażenie, że dla Instytutu Adama Mickiewicza czy Instytutu Polskiego w Budapeszcie jestem ważniejsza niż dla własnego kraju. Niekiedy takie moralne wsparcie jest najcenniejsze.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

A mi osztályunk, Katona József Színház (2011) | Spektakl „Nasza Klasa” w Teatrze im. Józsefa Katony (2011)

Irodalmi est Sławomir Mrożekkel. Balról: Teresa Worowska, jobbról: Bába Krisztina (2007) | Wieczór literacki ze Sławomirem Mrożkiem; po l. Teresa Worowska, po p. Krisztina Bába (2007)

Trojan Tünde gyerekekkel, a Janusz Korczak I. Matykó király alapján készült Gyerekország próbáján (2012) | Próba „Państwa dzieci” na podstawie „Króla Maciusia I”, Rok Korczaka; Tünde Trojan z dziećmi (2012)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Cs o n k a A n d r á s A Liszt Ferenc Zeneakadémia kulturális igazgatója

Cs o n k a A n d r á s Dyrektor artystyczny Akademii Muzycznej im. Franciszka Liszta

A z á l l a n d ó h e ly

S ta ł e m i e j s c e

Nem is emlékeszem mikor léptem be először az Andrássy út és Nagymező utca sarkán lévő épületbe. Az biztos, hogy valamikor ’70-es évek második felében. Vissza-vissza térek a Lengyel Intézetbe. Mintha hazajönnék, bármikor belépek és ugyanilyen természetes, hogy lengyel viszonylatban gondolkozom, bármilyen programról is legyen szó. Mert a lengyel nem csak egy nyelv, hanem elkötelezettség, hovatartozás. Ezt tanultuk a Lengyel Kultúraban, ezt erősítette minden utazás a Visztulán innen és túl, minden emberi kapcsolat. A Lengyel Intézet az a hely, amiből még nem lett valamelyik világmárka csillogó üzlete vagy divatos étterem. Miközben már szinte minden más hely többször

Nie pamiętam, kiedy po raz pierwszy wszedłem do budynku na rogu alei Andrássyego i ulicy Nagymező. Na pewno było to w drugiej połowie lat 1970-tych. Ciągle wracam do Instytutu Polskiego. To tak, jakbym przychodził do domu. Kiedykolwiek tam jestem, bez względu na rodzaj wydarzenia jest dla mnie rzeczą naturalną, że zaczynam myśleć z polskiej perspektywy. Bo polskość to nie tylko polski język, to także oddanie, przynależność. Tego właśnie uczono nas w „Lengyel Kultúra”, to właśnie umacniało nas w każdej podróży po kraju nad Wisłą, cementowało kontakty międzyludzkie. Instytut Polski to miejsce, które jeszcze nie zamieniło się w lśniący butik ze światowymi markami

A Wrocławi Leopoldinum Kamarazenekar és Ernst Kovacic a Művészetek Palotájában (2013) | Wrocławska Orkiestra Kameralna „Leopoldinum”, dyr. Ernst Kovacic w Pałacu Sztuk (2013)

is gazdát és funkciót cserélt ezen a patinás sugárúton, a Lengyel Intézet maga az állandóság, mintha ezzel is szimbolizálná a két ország barátságát, már 75 éve. Maradjon így még legalább 75 évig! A Chopin Év nyitókoncertje a MÜPA-ban: Szilasi Alex és a Bydgoszczi Filharmonia Pomorska Szimfonikus Zenekara (2010) | Otwarcie Roku Chopinowskiego w Pałacu Sztuk w Budapeszcie: Alex Szilasi i Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Pomorskiej z Bydgoszczy (2010)

czy modną restaurację. Podczas gdy niemal wszystkie inne lokale przy tej pokrytej patyną czasu alei wielokrotnie zmieniały najemców i funkcje, Instytut Polski jest tam stale, już od 50 lat, jakby symbolizował w ten sposób przyjaźń pomiędzy obu krajami. Niech tak pozostanie jeszcze co najmniej przez kolejne 75 lat! 7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

S z e f c s i k Zs o l t Az Erdődy Kamarazenekar vezetője

Zs o l t S z e f c s i k Kierownik Zespołu Kameralnego Erdődy

Első együttműködésünkre 2002 őszén került sor, amikor a Millenáris Teátrumban régi és új lengyel mesterek műveiből: Radziwiłł, Janiewicz, Karłowicz, Górecki, Lutosławski, Bacewicz, Kilar adtunk koncertet. E lendületes kezdetet gyümölcsöző folytatás követte: 2003-ban egy fiatal karmester, Łukasz Borowicz vezényletével magyar és lengyel műveket tartalmazó lemezt készítettünk (DUX). A lemezt – mely elnyerte a Gramofon című folyóirat díját és Varsóban Fryderyk-díj jelölést is kapott – 2003 novemberében a lengyel Függetlenség Ünnepe alkalmából rendezett hangversenyen mutattuk be a varsói Kultúra és Tudomány Palotájának Kongresszusi termében. Ugyancsak az Intézet, és annak akkori igazgatója, Maciej Szymanowski volt a spiritus rectora annak a 2005-ben megvalósult „Visegrádi koncert”-nek, melyen a Budapesti Tavaszi Fesztiválon cseh és szlovák művek mellett Penderecki 2. sz. Sinfoniettáját is előadtuk a Szépművészeti Múzeumban. 2013-ban a Budapest Music Center (BMC) új hangversenytermében rendezett lengyel-magyar koncertet – melyet ezúttal Marcin Nałęcz-Niesiołowski vezényelt – ismét közös lemez elkészítése követette. Gyakran utazó hegedűművészként, illetve pályám során Budapesten sok nemzet kulturális képviseletével találkozva, saját tapasztalatból tudom megerősíteni, hogy a lengyel-magyar együttműködés baráti jellege és intenzitása nem csak legenda, hanem éppen a budapesti Lengyel Intézet aktív szerepvállalása révén kézzelfogható eredményeket létrehozó, valódi, élő kapcsolat.

Pierwszy raz współpracowałem z Instytutem Polskim jesienią 2002 roku: w Millenáris Teátrum zagrałem koncert dzieł dawnych i nowych mistrzów polskich: Radziwiłła, Janiewicza, Karłowicza, Góreckiego, Lutosławskiego, Bacewicza, Kilara. Po tak dynamicznym starcie nastąpiła owocna kontynuacja. W 2003 roku pod batutą Łukasza Borowicza nagraliśmy wspólnie płytę z polskimi i węgierskimi utworami (DUX). Nagrodzona przez węgierskie czasopismo branżowe „Gramofon” oraz nominowana do polskich Fryderyków płyta została zaprezentowana z okazji polskiego Święta Niepodległości w listopadzie 2003 roku na uroczystym koncercie w Sali Kongresowej w Warszawie. W roku 2005 również Instytut oraz jego ówczesny dyrektor, Maciej Szymanowski, byli spiritus rector „Koncertu wyszehradzkiego” w ramach Budapeszteńskiego Festiwalu Wiosennego. Na występie w Muzeum Sztuk Pięknych, obok dzieł czeskich i słowackich, zaprezentowaliśmy także Sinfoniettę nr 2 Pendereckiego. W roku 2013 pokłosiem polsko-węgierskiego koncertu zorganizowanego w nowej sali koncertowej Budapest Music Center (BMC) było przygotowanie wspólnej płyty – tym razem pod batutą Marcina Nałęcza-Niesiołowskiego. Jako często podróżujący skrzypek oraz przez lata pracy w Budapeszcie miałem do czynienia z przedstawicielstwami kultury wielu narodów. Na podstawie własnych doświadczeń mogę potwierdzić, że przyjacielski charakter i intensywność współpracy polsko-węgierskiej nie jest jedynie legendą, lecz właśnie za sprawą aktywnej działalności budapeszteńskiego Instytutu Polskiego to przynoszący wymierne efekty, realny, żywy związek.

Łukasz Borowicz és az Erdődy Kamarazenekar (2003) | Łukasz Borowicz z Orkiestrą Kameralną „Erdődy” (2003)

A Lutosławski emlékévben rögzített lemez (2013) | Płyta nagrana w ramach Roku Lutosławskiego (2013)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

S z a b ó Gyö r gy Trafó – Kortárs Művészetek Háza menedzser-igazgatója

Gyö r gy S z a b ó Dyrektor zarządzający Trafó – Dom Sztuk Współczesnych

A Lengyel Intézet régi partnere a Trafónak. Nemrég Mundruczó Kornél darabját mutattuk be a TR Warszawa társulat vendégjátékában, de a legutolsó Jazzfórumon is számtalan lengyel zenészt ismerhetett meg a budapesti néző. A Réti Anna táncprodukcióban Pawel Dudus lépett fel. Az Intézet munkájára jellemző, hogy lehetővé teszi a művész-művész közötti közvetlen együttműködések megvalósulását. Egyik legszebb eseményünk Joanna Rajkowska nevéhez fűzödik, aki Budapesten tartózkodott pont akkor amikor a Magyar Gárda a Hősök terén felvonult. Annyira megdöbbent ezen a tényen, hogy egy nagyszerű projektet valósított meg fél évvel később a Trafó galériájában. A tolerancia jegyében repülőre rakta a magyar kisebbségek képviselőit; homoszexuálist, cigányt, zsidót, németet, feministát, szír menekültet, stb. valamint egy jobbikost és goj motorost. Együtt kellett pár órát tölteni a résztvevőknek a repülőgépen és az azt követő pikniken. Ismerkedni, beszélgetni kellett nekik, közeledni egymáshoz a szituáció adta keretek között. A projekt merész, átgondolt és szimbolikus tartalma példaértékű volt számunkra, amit azóta is sokszor felemlítünk. Artur Żmijewski kétszer is járt nálunk műveivel. A legemlékezetesebb a 2008-ban bemutatott film installációi voltak. Felkavaró csonkolt testek, az öregség megrázó ábrázolása, vagy a süketnémák kórusa az egyén traumáit helyezte kínosan felnagyított fókuszba, a számtalan apró történet pedig egy szélesebb társadalmi kontextusba helyezte a látottakat. Így egyszerre szembesülhettünk a lengyel társadalom kínjaival és traumáival, egyben gondolhattunk saját múltunkra, emlékezhettünk az eltűnt szolidaritásról, az alkalmazkodás szülte torz és kiszolgált emberekre. Mindezt hitelesen és megrázóan. Mi ezt a munkát öröm mel folytatjuk velük a jövő ben is.

Instytut Polski od dawna jest partnerem Trafó. Ostatnio razem prezentowaliśmy sztukę Kornéla Mundruczó w gościnnym występie aktorów TR Warszawa, zaś na ostatnim festiwalu Jazzforum budapeszteńska widownia mogła poznać licznych polskich muzyków. W produkcji tanecznej Anny Réti wystąpił Paweł Duduś. Pracę Instytutu charakteryzuje to, że umożliwia bezpośrednią współpracę artystów. Jedno z najpiękniejszych wydarzeń wiąże się z Joanną Rajkowską, która przebywała w Budapeszcie akurat w momencie, kiedy Gwardia Węgierska maszerowała przez Plac Bohaterów. Artystka była na tyle zaskoczona, że pół roku później zrealizowała u nas wyjątkowy projekt. W duchu tolerancji posadziła obok siebie w samolocie przedstawicieli mniejszości węgierskich: homoseksualistę, Cygana, Żyda, Niemca, feministę, syryjskiego uchodźcę, itd. Oprócz tego na pokładzie znaleźli się również prawicowiec oraz motocyklista ze Stowarzyszenia Motorowego Goj. Musieli spędzić ze sobą kilka godzin w samolocie, potem zaś na pikniku. Musieli ze sobą rozmawiać, poznawać się, zbliżyć się do siebie w danych okolicznościach. Projekt był odważny, przemyślany i symboliczny, przedstawiamy go często jako przykład. Artur Żmijewski dwukrotnie wystawiał u nas swoje dzieła. Najbardziej zapadły w pamięć jego instalacje filmowe z 2008 roku. Niepokojące okaleczone ciała, wstrząsające przedstawienie starości, chór głuchoniemych pokazywały traumę jednostki poprzez zawstydzające powiększenie, umieszczały niezliczone drobne historie w szerszym kontekście społecznym. W ten sposób mogliśmy zobaczyć zarówno udrękę i cierpienie społeczeństwa polskiego, jak i pomyśleć o własnej przeszłości, wspomnieć zanik solidarnoś ci i rozmyślać nad konformistycznym zniekształceniem i serwilizmem ludzi. Wszystko w sposób wiarygodny i wstrzą sający. Z radością będziemy kon tynuować tę współpracę.

Denevér a TR Warszawa előadásában, rend.: Mundruczó Kornél (2013) | „Nietoperz” w wykonaniu TR Warszawa, reż. Kornél Mundruczó (2013)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

M a ł g o r z ata Ta k á c s A Lengyel Intézetben 1996 óta

M a ł g o r z ata Ta k á c s W Instytucie Polskim od 1996 roku

FILM , KIÁLLITÁSOK FILM , WY S TAWY

Vajon a moziba–, színházba-, és koncertre járásnak minden alkalommal valami természetfeletti eseménynek kell lennie, amit komoly lámpalázzal élünk meg, mintha személyesen mi lépnénk fel? Pedig pontosan így van ez, ha mi vagyunk az esemény szervezői és még inkább, ha ez Lengyelország határain kívül történik. Mert komoly kiváltság az, hogy a munkahelyünkön eldicsekedhetünk hazánk kulturális eredményeivel. Kiváltság és szerencse, hogy éppen Magyarországon, egy olyan országban, amelyik a világban egyedülálló módon kedvez a lengyeleknek és lépésről lépésre, szüntelenül fejezi ki irányunkba megnyilvánuló szimpátiáját. Ez kötelez minket a jobbnál jobb és érdekesebb programok készítésére, mert a magyarokat becsapni nem lehet. Mert mindenkinél jobban ismerik a lengyel filmet, színházat és zenét.

Czy chodzenie do kina, teatru czy na koncerty może być za każdym razem czymś nadzwyczajnym, przeżywanym z wielką tremą, jakby się samemu występowało? Owszem, jeżeli jest się organizatorem tych wydarzeń, a tym bardziej, jeżeli odbywa się to poza granicami Polski. To wielki przywilej móc w swojej pracy pochwalić się osiągnięciami naszej kultury. Przywilej i szczęście, że akurat na Węgrzech, w kraju, który jak żaden inny na świecie, sprzyja Polakom i wyraża swoją sympatię wręcz na każdym kroku. To także zobowiązanie: do przygotowania lepszej i ciekawszej oferty, bo Węgrów nie oszukasz. Bardzo wielu z nich zna się na polskim kinie, teatrze czy muzyce, jak mało kto. Każdy kolejny projekt to nowa przygoda, nowi ludzie i kontakty; ciekawe sytuacje, przeżycia i doznania.

Marian Dziędziel, XIX. Lengyel Filmtavasz vendége (2013) | Marian Dziędziel, gość XIX Polskiej Wiosny Filmowej (2013)

XIX. Lengyel Filmtavasz Budapesten (2013) | XIX Polska Wiosna Filmowa w Budapeszcie (2013)

Minden soron következő projekt egy új kihívás és kaland, új emberek és kapcsolatok; érdekes helyzetek és tapasztalatok. Munkánkban nincs helye a rutinnak és az unalomnak. Kicsiny, de összeszokott stábunk mindegyik tagja más érzékenységgel és fogékonysággal rendelkező önálló egyéniség, ezért érdekes csapatot alkotunk, akik vállalnak minden kihívást. Azok pedig mindig különlegesek: Lengyelország határain kívül népszerűsíthetjük azt, ami a szívünknek legkedvesebb, vagyis a lengyel kultúrát.

I tak od kilkunastu już lat. W naszej pracy nie ma miejsca dla rutyny czy nudy. A że każdy z nas, w tym małym, ale zgranym zespole, ma inną wrażliwość i osobowość, tworzymy ciekawą ekipę, podejmującą każde wyzwanie. Te zaś zawsze są wyjątkowe: mamy okazję promować poza granicami Polski to, co sercu najbliższe i najpiękniejsze, czyli polską kulturę.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

R é pá s Ág n e s Kommunikációs igazgató Budapest Film Zrt.

Á g n e s R é pá s Dyrektor ds. komunikacji Budapest Film Zrt.

A Budapest Film Zrt. évről évre számtalan fesztiválnak, nemzeti filmhétnek ad otthont, de valamennyi közül a legrégebbi és a legkedvesebb a Lengyel Filmtavasz. A Lengyel Intézettel közösen szervezett – eleinte néhány napos, mára már egy hetes – mustra hamar kinőtte a kisebb mozikat (Bem, Szindbád) és megtalálta végleges helyét a Művészben. Legnépszerűbb programunk valódi ünnepségsorozat: az elmúlt két évtizedben felejthetetlen pillanatokat, igazi kulturális kincseket kaptunk nem csak a bemutatott filmektől, hanem a hozzánk érkező vendégektől is. A vetítéseket követő találkozások, beszélgetések nem egyszerű kísérőprogramok, ugyanolyan várakozás övezi, mint egy film premierjét. A nézői kérdésekből is jól látható, hogy a Lengyel Filmtavasz közönsége művelt, érzékeny, filmértő emberekből áll össze. Korszakok váltották egymást körülöttünk, de abban biztosak lehettünk, hogy a lengyel-magyar kulturális kapcsolatok minden tavasszal újra nyílnak és újabb különleges csemegékkel ajándékozzák meg a közönséget. Külön köszönet illeti a Lengyel Intézet munkatársait, akikkel igazi öröm dolgozni és akik lelkesedése, filmek iránti elkötelezettsége lenyűgöző. Kedves lengyel barátaink, köszönjük a sok szép együtt töltött napot és estét, készítsetek továbbra is jó filmeket, mert Budapesten mindig nagy örömmel fogadjuk őket! Lengyel Filmtavaszok plakátjai (szerző: Krzysztof Ducki) | Plakaty Polskiej Wiosny Filmowej (autor: Krzysztof Ducki)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Budapest Film Zrt. z roku na rok gości liczne festiwale, narodowe tygodnie filmowe, ale najstarszym i najbliższym sercu z nich jest Polska Wiosna Filmowa. Organizowana wspólnie z Instytutem Polskim, początkowo kilkudniowa, obecnie już tygodniowa impreza, szybko się rozrosła i nie mogąc się już pomieścić w mniejszych kinach (takich jak Bem czy Szindbád), na stałe zagościła w kinie Művész. W ostatnim dwudziestoleciu przeżyliśmy niezapomniane chwile, otrzymaliśmy prawdziwe skarby kultury nie tylko w postaci prezentowanych filmów, lecz również w osobach odwiedzających nas gości. Spotkania i rozmowy odbywające się po projekcjach filmów nie są zwykłymi imprezami towarzyszącymi, otacza je taka sama aura wyczekiwania, jak na premierowych pokazach filmów. Na podstawie pytań od widzów można łatwo dostrzec, że publiczność Polskiej Wiosny Filmowej składa się z ludzi wykształconych, wrażliwych, znających się na sztuce filmowej. Epoki mogą się zmieniać, jednak możemy być pewni, że polsko-węgierskie stosunki kulturalne każdej wiosny odradzają się na nowo, obdarowując widownię nowymi i szczególnymi smakami. Osobne podziękowania należą się pracownikom Instytutu Polskiego, z którymi współpraca jest prawdziwą przyjemnością, ich zaangażowanie i entuzjazm dla filmów jest porywający. Drodzy przyjaciele z Polski, dziękujemy za wiele pięknych, wspólnych dni i wieczorów, twórzcie nadal dobre filmy, ponieważ w Budapeszcie zawsze z wielką radością je obejrzymy!

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Pörös Géza Filmtörténész, a DUNA TV volt igazgatója

Géza Pörös Historyk filmu, były dyrektor Telewizji DUNA

A Lengyel Intézettel, illetve annak elődjével, a Lengyel Tájékoztatási és Kulturális Központtal a múlt század 80-as évei óta vagyok folyamatos kapcsolatban. Mindig szerettem a Nagymező utcai épületbe bejárni, hol egy rendezvényre, hol egy videokazettáért, hol csak azért, hogy váltsak néhány szót az Intézet kedves és segítőkész munkatársaival. A rendszerváltozás után az egykori Budapest Filmstúdió tagjaként nagy öröm volt részt venni a Lengyel Filmtavasz elindításában. Az első években a rendezvénynek még a stúdió által bérelt Bem mozi adott otthont, ahol vendégként olyan kíválóságok fordultak meg, mint Andrzej Wajda, Krzysztof Zanussi, Janusz Gajos és Janusz Zaorski. Aztán átkerültem a Duna Televízióba, ahol rendszeresen szerveztünk lengyel napokat – az 1997-es Lengyel Nap műsorideje példának okáért 15 óra hosszúságú volt, s ezek programját mindig a Lengyel Intézet munkatársaival közösen alakítottuk ki. Számos olyan koncertet vettünk fel és sugároztunk, amelyet az Intézet és a Lengyel Nagykövetség rendezett, így egyebek között az 1956-os magyar forradalom és szabadságharc 50. évfordulója alkalmából tartott ünnepi koncertet, a Mazowsze Együttes vendégszereplését, Wojciech Kilar filmzenei koncertjét és a Chopin év zárógáláját. Számomra a Lengyel Intézet mindenek előtt és végső soron embereket jelentett és jelent. Egykoriakat és maiakat, akik évtizedek kitartó és áldozatos munkájával elérték azt, hogy a Lengyel Intézet rangos és fontos hely legyen Budapest szellemi csillagtérképén. Köszönet és hála nekik ezért. A Lengyel Intézetnek pedig azt kívánom, hogy 75 esztendő tapasztalatával a háta mögött továbbra is terjessze a lengyel szellem legnemesebb üzeneteit. Egészen az idők végezetéig.

Z Instytutem Polskim oraz z jego poprzednikiem, Ośrodkiem Informacji i Kultury Polskiej jestem na stałe związany od lat 1980-tych. Zawsze lubiłem bywać w budynku przy ulicy Nagymező, czy to z okazji jakiegoś spotkania, czy aby wypożyczyć kasetę wideo, czy też po to tylko, by zamienić parę słów z miłymi i pomocnymi pracownikami Instytutu. Po zmianie systemu jako członek dawnego Studia Filmowego Budapeszt z radością brałem udział w inauguracji Polskiej Wiosny Filmowej. W pierwszych latach impreza odbywała się w kinie Bem, w którym gościły takie znakomitości jak Andrzej Wajda, Krzysztof Zanussi, Janusz Gajos i Janusz Zaorski. Potem przeniosłem się do Telewizji Duna, gdzie regularnie organizowaliśmy Dni Polskie, np. Dzień Polski w 1997 roku trwał aż 15 godzin. Kalendarz takich imprez zawsze układaliśmy razem z pracownikami Instytutu Polskiego. Nagrywaliśmy i emitowaliśmy wiele koncertów organizowanych przez Instytut i polską Ambasadę, a wśród nich między innymi uroczysty koncert z okazji 50. rocznicy powstania 1956 roku, gościnny koncert zespołu Mazowsze, koncert muzyki filmowej Wojciecha Kilara oraz galę zamknięcia Roku Chopina. Dla mnie Instytut Polski – co najistotniejsze – kojarzył się i kojarzy z ludźmi, którzy poprzez dziesięciolecia pełnej poświęceń pracy sprawili, że jest on ważnym i prestiżowym miejscem na intelektualnym firmamencie Budapesztu. Składam im za to wielkie podziękowania. Instytutowi życzę przede wszystkim, by z 75-letnim doświadczeniem wciąż propagował najszlachetniejsze przesłanie polskiego ducha. Aż po wsze czasy.

Lengyel Nap a Duna TV-ben (1997) | Dzień Polski w Telewizji Duna (1997)

Találkozás Jerzy Stuhrral (1998) | Spotkanie z Jerzy Stuhrem (1998)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Krzysztof Dydo A krakkói Plakát Galéria tulajdanosa

Krzysztof Dydo Właściciel Galerii Plakatu w Krakowie

A legkorábbi emlékeim Budapestről még 1956-ból származnak, emlékszem ahogy a szüleim vért adtak a harcoló magyarok megsegítésére. A 1960-as években leggyakrabban átutazóban voltunk Magyarországon útban Jugoszlávia vagy Bulgária felé. Budapest lenyűgözött a méreteivel, szép fekvésével és az olyan árucikkek gazdag választékával, amelyek nálunk hiányoztak a boltok polcairól. A szalámi, az erős paprika és a magyar borok rögtön elnyerték a tetszésemet. Megismertem akkor a Lengyel Intézetet is – ott olyan lengyel plakátokat lehetett kapni, amiket nálunk lehetetlen volt beszerezni és én akkor már komoly gyűjtőnek számítottam. Az igazi kapcsolatok 1985-ben kezdődtek, amikor megnyitottuk Krakkóban a Plakát Galériát, avval a céllal, hogy megmutathassam a lengyel plakátművészet alkotásait a világ különböző pontjain. 1992-ben eljött a sor Magyarországra is – először Békéscsabán , aztán 1997-ben Pécsett, majd 1998-ban végre Budapesten rendeztünk kiállítást... A Lengyel Intézet szélesre tárta előttem a kapuit és majdnem húsz év alatt tízegynéhány kiállítás jött létre az én gyűjteményem anyagából – színházi plakát, zeneiés filmplakát valamint a legjobb lengyel plakátművészek – többek között Roman Kalarus, Władysław Pluta és Mieczysław Górowski munkásságának bemutatása. A kiállítások valószínűleg felkelthették a magyar közönség érdeklődését, akik később felkeresték krakkói galériámat is. Ez az együttműködés – a lengyel művészek bemutatkozása a város szívében és nem utolsósorban a szívélyes kapcsolatfelvétel a magyar művészekkel és a közönséggel – mind didaktikai, mind muzeológiai szempontból igen fontos nekem. Az Intézetnek hála barátságot köthettem a magyar plakátművészet krémjével, Pinczehelyi Sándorral, Orosz Istvánnal, Árendás Józseffel, Pócs Péterrel, Baráth Ferenccel és Ducki Krzysztoffal. Itt születtek meg a kiváló közös lengyel-magyar kiállítások, plakátversenyek és más akciók ötletei. Nagyon magasra értékelem ezt az együttműködést és kívánok még legalább 75 év ennyire gyümölcsöző munkálkodást.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Najstarsze moje skojarzenia z Budapesztem sięgają 1956 roku, pamiętam jak rodzice oddawali wtedy krew na pomoc walczącym Węgrom. W latach 1960-tych przejeżdżałem przez Węgry tranzytem do Bułgarii i Jugosławii. Budapeszt zachwycał mnie wielkością, pięknem położenia i bogatym asortymentem różnych dóbr, których u nas brakowało. Salami, ostra papryka i węgierskie wina od razu przypadły mi do gustu. Poznałem też wtedy Instytut Polski – tu można było kupić takie polskie plakaty, które u nas były nieosiągalne, a byłem już zaawansowanym kolekcjonerem. Prawdziwe kontakty zaczęły się dopiero w 1985 roku, kiedy otwarliśmy w Krakowie Galerię Plakatu w celu pokazywania polskiego plakat w różnych zakątkach świata. W 1992 roku przyszła pora na Węgry: najpierw w Békescaba, w 1997 roku w Pécsu i rok później w Budapeszcie. Instytut otworzył dla mnie szeroko wrota, przez kilkanaście lat wystaw z mojej kolekcji można doliczyć się kilkunastu. Plakat teatralny, filmowy, muzyczny i prezentacja sylwetek najlepszych polskich projektantów – artystów plakatu, m.in. Romana Kalarusa, Władysława Pluty, Mieczysława Górowskiego. Plakat w Instytucie wyraźnie wzbudzał zainteresowanie Węgrów, którzy potem często odwiedzali moją Galerię w Krakowie. To wspaniała współpraca zarówno wystawiennicza jak i dydaktyczna. Dzięki Instytutowi mogłem zaprzyjaźnić się z czołówką węgierskich plakacistów jak Sándor Pinczehelyi, István Orosz, József Árendás, Péter Pócs, Ferenc Baráth, Krzysztof Ducki. Tu narodziły się wspaniałe pomysły wspólnych polsko-węgierskich akcji, wystaw i konkursów. Bardzo cenię sobie tę współpracę z Instytutem i życzę winszuję co najmniej następnych 75 lat tak owocnej pracy.

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

F e l v i d é k i Es z t e r A Lengyel Intézetben 2010 óta

Es z t e r F e l v i d é k i W Instytucie Polskim od 2010 roku

Hét évig éltem Krakkóban, és tanulmányaimat is itt, a Jagelló Egyetem színháztudomány szakán végeztem. Hivatalosan a PR és az irodalom tartoznak hozzám, de emellett én frissítem, kezelem a honlapunkat és a Lengyel Intézet facebook-profilját, szerkesztem kéthavi színes programmagazinunkat és heti rendszerességgel jelentkező háromnyelvű hírlevelünket. Természetesen a munkakörömhöz tartozó alapvető feladatok: a reklámkampányok koordinálása, sajtóanyagok összeállítása és különféle irodalmi programok, könyvbemutatók, író-olvasó találkozók szervezése is teendőim közé tartoznak. Évente körülbelül 150 programban vesz részt az Intézet, és ezeket egy viszonylag kis munkastáb bonyolítja magyar és lengyel partnerekkel együttműködésben. Ez sok esetben rugalmasságot, találékonyságot, teherbírást kíván, de a sok munka rengeteg örömöt és meglepetést tartogat, nemcsak azért, mert számtalan kiváló alkotóval, művésszel nyílik alkalmunk találkozni, de azért is, mert egyszerűen jó látni, hogy emailek sora, telefonok, és izgatott előkészületek után egyszer csak létrejön valami. Jó látni ezt az áramlást, körforgást, és azt, hogy van egy folyamatos párbeszéd, ami azt jelzi, hogy még mindig és egyre inkább szükségünk van egymásra. Nincsenek lengyel gyökereim, ezért számomra a „len gyelség”, a lengyel nyelv és kultúra egy ajándék az élettől. Örülök, hogy országomban egy olyan nép kultúráját népszerűsíthetem, amely időről időre képes megújulni, és amely mind a mai napig meglep nyitottságával, merészségével, hiszen úgy tud és mer szembenézni múltjával, történelmével, hogy közben a jövőről álmodik, tervez, és mindeközben képes megélni a jelent, a pillanatot.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

PR, sajtókapcsolatok IRO D ALOM PR, ko n ta k t y z mediami LITERAT U RA

Przez ponad siedem lat mieszkałam w Krakowie, gdzie studiowałam teatrologię na Uniwersytecie Jagiellońskim. W Instytucie Polskim oficjalnie odpowiadam za PR, za kontakty z węgierskimi mediami oraz za promocję literatury, ale zajmuję się również prowadzeniem strony internetowej, profilu Instytutu na Facebooku, redagowaniem biuletynu programowego i trójjęzycznego newslettera. Corocznie Instytut uczestniczy w ok. 150 wydarzeniach, które organizuje stosunkowo niewielki sztab we współpracy z węgierskimi i polskimi partnerami. W wielu przypadkach wymaga to elastyczności, gotowości do przystosowywania się do różnych sytuacji, pomysłowości oraz wytrzymałości. Duża intensywność pracy niesie ze sobą ogromną satysfakcję; i to nie tylko dlatego, że mamy możliwość poznawania znakomitych artystów, ale po prostu dlatego, że sprawia nam przyjemność widzieć, jak po szeregu e-maili i telefonów, po pełnych napięcia przygotowaniach rodzi się wydarzenie. Dobrze jest widzieć to tętniące życiem miejsce, ciągły ruch, który wskazuje na to, że my Węgrzy i Polacy nadal, powiedziałabym coraz bardziej, jesteśmy sobie potrzebni. Nie mam polskich korzeni, dlatego dla mnie „polskość”, język i kultura polska są darami losu. Cieszę się, że w moim rodzimym kraju mogę reprezentować i popularyzować kulturę narodu, który potrafi się zawsze odrodzić, ciągle rozwija się oraz zaskakuje swoją otwartością i odwagą. Jest wystarczająco silny i odważny, aby zmierzyć się ze swoją historią i przeszłością, jednocześnie wciąż marzy i snuje ambitne plany na przyszłość, nie zapomina o teraźniejszości, potrafi cieszyć się chwilą.

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Nemzetközi konferencia a Miłosz Év alkalmából (2012) | Międzynarodowa konferencja z okazji Roku Miłosza (2012)

Jacek Dehnel a Lala bemutatóján (2010) | Prezentacja „Lali” Jacka Dehnela (2010)

Robert Makłowicz a Café Museum bemutatóján (2012) | Prezentacja „Café Museum” Roberta Makłowicza (2012)

Mariusz Szczygieł a Gottland c. könyv bemutatóján (2009) | Mariusz Szczygieł podczas prezentacji książki „Gottland” (2009)

Andrzej Stasiuk és Krzysztof Varga a Pepita Oféliában (2013) | Andrzej Stasiuk i Krzysztof Varga w kawiarni Pepita Ofélia (2013)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Olga Tokarczuk a Budapesti Nemzetközi Könyvfesztiválon (2011) | Olga Tokarczuk na Międzynarodowym Festiwalu Książki (2011)

Joanna Bator a Homokhegy bemutatóján (2011) | Prezentacja “Piaskowej góry” Joanny Bator (2011)

Zośka Papużanka az Európai Elsőkönyvesek Fesztiválján (2013) | Zośka Papużanka na Europejskim Festiwalu Debiutantów (2013)

Mercedes-Benz – levelek Hrabalnak, Paweł Huelle a Lengyel Intézet előtt (2003) | Mercedes-Benz. Z listów do Hrabala, Paweł Huelle przed Instytutem Polskim (2003)

Ignacy Karpowicz a Budapesti Nemzetközi Könyvfesztiválon (2013) | Ignacy Karpowicz na Międzynarodowym Festiwalu Książki (2013)

Patrycja Pustkowiak az Európai Elsőkönyvesek Fesztiválján (2014) | Patrycja Pustkowiak na Europejskim Festiwalu Debiutantów (2014)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Karádi Éva A Magyar Lettre Internationale felelős szerkesztője

Éva Karádi Redaktor naczelna Magyar Lettre Internationale

A budapesti Lengyel Intézettel történő együttműködésünk során a Magyar Lettre Internationale, európai kulturális folyóiratban több mint hetven lengyel szerző írásai jelentek meg kiváló polonistáink jóvoltából, köztük olyanoké, mint Stanisław Barańczak, Joanna Bator, Zygmunt Bauman, Sylwia Chutnik, Stefan Chwin, Wi told Gombrowicz, Jerzy Pilch, Dorota Masłowska, Ry szard Kapusciński, Ignacy Karpowicz, Adam Michnik, Czesław Miłosz, Tadeusz Rożewicz, Dorota Masłowska, Zośka Papużanka, Andrzej Stasiuk, Mariusza Szczygieł, Olga Tokarczuk, Krzysztof Varga és még sokan mások. Olyan önálló összeállításokat is közöltünk, mint az Polonia Expressz, A lengyelek évszázada, vagy a Levelek Miłoszhoz. Közzétettük a Lengyel Intézet esszépályázatának nyertes írásait, válogattunk lengyel visegrádi ösztöndíjas írók munkáiból és utoljára, de nem utolsó sorban hoztuk magyar írók és polonisták lengyel tárgyú esszéit, mint Pályi András, Kukorelly Endre, Márton László, Kertész Noémi, Pálfalvi Lajos, legutóbbi számunkban éppen Háy Jánosnak „A szabadság teste” című, a lengyelek és Lengyelország előtt tisztelgő írását. A Lengyel Intézetnek köszönhetjük a Res Publica Nowa és a Herito c. folyóiratokkal való tartalmas együttműködést, amiből közös folyóiratszámok adódtak, sőt egy lengyel főszerkesztővel angol nyelven megjelenő, közösen szerkesztett folyóirat is, a Visegrad Insight és számos közös bemutató. 15 év óta szervezzük az Intézet aktív hozzájárulásával az Európai Elsőkönyvesek Fesztiválját, ahol elsőkönyvesként szerepelt nálunk valamikor még Olga Tokarczuk is, akinek Őskor és más idők c. kiváló regénye képviseli Lengyelországot a L’Harmattan kiadó általam szerkesztett Valahol Európában sorozatában. Köszönet a Lengyel Intézetnek és nagyszerű munkatársainak!

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

W trakcie owocnej współpracy z Instytutem Polskim w Budapeszcie, dzięki naszym wybitnym polonistom, na łamach węgierskiego wydania europejskiego czasopisma kulturalnego Magyar Lettre Internationale ukazały się publikacje ponad siedemdziesięciu współczesnych polskich autorów, m.in. Stanisława Barańczaka, Joanny Bator, Zygmunta Baumana, Kazimierza Brandysa, Sylwii Chutnik, Stefana Chwina, Witolda Gombrowicza, Jerzego Pilcha, Doroty Masłowskiej, Ryszarda Kapuścińskiego, Ignacego Karpowicza, Adama Michnika, Czesława Miłosza, Tadeusza Rożewicza, Doroty Masłowskiej, Zośki Papużanki, Andrzeja Stasiuka, Mariusza Szczygła, Olgi Tokarczuk, Krzysztofa Vargi i wielu innych. Wydaliśmy opracowania zbiorowe („Polonia Express”, „Stulecie Polaków”, „Listy do Miłosza”). Opublikowaliśmy zwycięskie prace konkursu eseistycznego zorganizowanego przez Instytut Polski, wybrane prace polskich stypendystów literackich Funduszu Wyszehradzkiego oraz, co nie mniej ważne, eseje pisarzy węgierskich i polonistów o tematyce polskiej (András Pályi, Endre Kukorelly, László Márton, Noémi Kertész, Lajos Pálfalvi), zaś w najnowszym numerze pełen uznania dla Polski i Polaków esej Jánosa Háya („Ciało wolności”). Możemy być wdzięczni Instytutowi Polskiemu za współpracę z czasopismami Res Publica Nowa i Herito, z której zrodziły się wspólnie wydane numery, a nawet anglojęzyczne czasopismo VISEGRAD INSIGHT redagowane pod kierunkiem polskiego redaktora naczelnego. Mija 15-lecie Festiwalu Debiutantów Europejskich w ramach Międzynarodowego Festiwalu Książki w Budapeszcie, gdzie Instytut ma swój aktywny udział. Swego czasu debiutowała na nim Olga Tokarczuk, której wybitna powieść „Prawiek i inne czasy” reprezentuje Polskę w redagowanej przeze mnie serii „Valahol Európában” wydawnictwa „L’Harmattan”. Dziękuję Instytutowi Polskiemu i jego znakomitym pracownikom!

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Pá l fa lv i L a j o s Polonista, műfordító, a Pázmány Péter Katolikus Egyetem oktatója

L a j o s Pá l fa lv i Polonista, tłumacz literatury pięknej, pracownik naukowy na Uniwersytecie im. Pétera Pázmánya

A g é n i us z o k s ű r ű s é g e

Z a g ę s z c z e n i e g e n i us z y

Ha valaki elkezd Magyarországon németül tanulni, attól még nem lesz esélye arra, hogy Günter Grass-szal sörözgessen üres óráiban, ha viszont lengyelül tanul, még összeakadhat egy-két érdekes emberrel. Régóta azt figyelem a Lengyel Intézet irodalmi programjaiban, hogy milyen találkozásokra ad esélyt. A nagy szellemeknek és az egyszerű halandóknak. A nagy szellemeket könnyebb összehozni egyszerű halandókkal, mint más nagy szellemekkel. Az utóbbin hiába dolgoznak akár a legjobb szervezők is, ha két rendkívüli pályának nincs közös szakasza, csak kínos félreértés lehet belőle. Hrabal például rögtön megtalálta a hangot Mészöly Miklóssal, de nemigen tudott szót érteni Esterházy Péterrel. Nekem örökre emlékezetes marad Andrzej Szczeklik és Szörényi László beszélgetése a Katharszisz bemutatóján. Azt mesélik, kialakult valami Tadeusz Nowak, Nagy László és Csoóri Sándor, illetve Zbigniew Herbert és Nagy László között. Ryszard Kapuścińskit pedig a szabadságharcos Lengyelország képviselőjének vélték sokan a nyolcvanas években Budapesten, és fogadták a kor nagy gondolkodójának kijáró tisztelettel. Ha ki kellene választanom a legnagyobb eseményt az elmúlt harminc évből, az a 2000-es könyvfesztivál lenne, amikor minden korábbi értéket meghaladott a géniuszok sűrűsége. Krakkói létére ebben az évben, hetvenéves korában jutott el először Budapestre Mrożek, és csodálkozott rá arra, hogy mennyire otthon van a magyar színházban. Ekkor kezdett beindulni Antoni Libera karrierje, és Olga Tokarczuk sem volt már kezdő.

Jeżeli ktoś na Węgrzech zaczyna uczyć się niemieckiego, nie znaczy to jeszcze, że ma szanse na wypicie paru piw z Günterem Grassem, jeżeli zaś uczy się polskiego, może zetknąć się z paroma ciekawymi ludźmi. Od dawna śledzę, jakie spotkania umożliwiają programy wydarzeń literackich w Instytucie Polskim. Dla wielkich umysłów i zwykłych śmiertelników. Wielkie umysły łatwiej zbliżyć do zwykłych śmiertelników niż do innych wielkich umysłów. Nad tym ostatnim na darmo pracują nawet najlepsi organizatorzy. Jeżeli dwóch wybitnych karier nic nie łączy, mogą z tego wyniknąć jedynie przykre nieporozumienia. Przykładowo, Hrabal znalazł wspólny język z Miklósem Mészölyem, ale z Péterem Esterházym nie bardzo się rozumiał. Mnie na zawsze w pamięć zapadła rozmowa Andrzeja Szczeklika i László Szörényiego na premierze „Katharsis”. Mówi się, że zrodziło się coś pomiędzy Tadeuszem Nowakiem, László Nagyem i Sándorem Csoórim, czy też Zbigniewem Herbertem i László Nagyem. Ryszard Kapuściński z kolei w Budapeszcie lat 1980-tych był przez wielu uważany za przedstawiciela Polski walczącej o wolność i przyjmowano go z należnymi honorami jako wielkiego myśliciela epoki. Gdybym miał wybrać największe wydarzenie minionego trzydziestolecia, byłby nim festiwal książki w 2000 roku, na którym zagęszczenie geniuszy przekroczyło wszelkie uprzednie wartości. Wówczas to w wieku siedemdziesięciu lat po raz pierwszy, choć mieszkał w Krakowie, zawitał do Budapesztu Mrożek i był zdumiony, jak bardzo bliski jest mu teatr węgierski. Wtedy również zaczęła nabierać rozpędu kariera Antoniego Libery, a i Olga Tokarczuk nie była już nowicjuszką.

Igor Ostachowicz a Budapesti Nemzetközi Könyvfesztiválon (2014) | Igor Ostachowicz na Międzynarodowym Festiwalu Książki (2014)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Tomasz Piars A Lengyel Intézetben 2013 óta

Tomasz Piars W Instytucie Polskim od 2013 roku

K É P ZŐ MŰVÉ S ZET S ZT U K I P IĘ K NE

A Platán Galéria fő célja a kortárs lengyel képzőművészet népszerűsítése, de emellett helyet kapnak a kiál lítóteremben a közép-kelet európai és magyar művészek alkotásai is. Gyakran ez az első lehetőségük a fiatal, tehetséges művészeknek, hogy az országhatáron túl bemutatkozhassanak, és új, helyspecifikus műalkotásokat hozzanak létre, valamint hogy felvegyék a kapcsolatot más, budapesti galériákkal. A Platán speciális és különleges intézmény, amely számára a legnagyobb kihívás, hogy a lehető legszélesebb skálán mutassa be a lengyel kultúrát és művészetet. Épp ezért a galéria programját rövidebb tárlatokkal, projektekkel gazdagítottuk, hogy a magyar művészeknek is lehetőségük legyen bemutatkozni, illetve bekapcsolódni a galéria életébe és működésébe.

Light-holders – kiállítás a LATARKÁban (2014) | Wystawa „Light-holders” w LATARCE (2014)

Głównym celem Galerii Platan jest promocja polskiej sztuki współczesnej, odbywają się tutaj też wystawy artystów węgierskich i z innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Często jest to pierwsza możliwość dla młodych artystów, aby zaprezentować się za granicą oraz stworzyć prace specjalnie do przestrzeni wystawienniczej. Platan jest unikatową instytucją, dla której wielkim wyzwaniem jest, aby w odpowiednio szerokiej skali zaprezentować polską kulturę i sztukę. Program został poszerzony o krótsze wystawy i projekty, dając więcej możliwości dla artystów węgierskich włączenia się w życie i funkcjonowanie galerii. Polscy artyści podczas pobytu mają szansę dołączenia do różnych wystaw grupowych w węgierskich galeriach oraz w programach rezydencjalnych.

Boros Mátyás kiállítása (2014) | Wystawa Mátyás Boros (2014)

A lengyel művészek hosszabb itt tartózkodásuk alatt más magyar galériákban megrendezésre kerülő csoportos kiállításokon, valamint rezidens programokban is részt tudnak venni. 7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Dorota Buczkowska kiállítása (2014) | Wystawa Doroty Buczkowskiej (2014)

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Jerger Tímea A Lengyel Intézetben 2002-2012 (jelenleg GYES-en van kisgyermekével)

Timea Jerger W Instytucie Polskim w Budapeszcie w latach 2002-2012, obecnie wychowuje dziecko

A PLATÁN Galéria életébe egyetemistaként csöppentem bele, rögtön a mélyvízbe. Ez volt első munkahelyem. Az Intézet mindenkori vezetése elvárta, hogy a galéria a kortárs magyar képzőművészeti szcéna aktív szereplőjévé váljon. Ezért a lengyel művészek mellett a magyarok színe-javát is be kellett „csempészni” kiállítási programjába. A kortárs táncművészet befogadásával a PLATÁN programját több alkalommal is sikerült színesebbé tenni. Folyamatosan tanultam a művészeket, a műveket, az életet. Tízéves munkám során a legnagyobb örömöt a művészek személyes megismerése jelentette, amikor egy több hónapig tartó, a világhálón keresztüli kapcsolat a pályaudvaron/repülőtéren történő összetalálkozásban, a kiállítás rendezésében, végül a megnyitó eseményében teljesedett ki. Remélem, hogy legalább részben meg tudtam valósítani a galéria küldetését, egy nagyszerű csapattal dolgozhattam együtt, köszönöm nekik.

Byłam jeszcze studentką, kiedy włączyłam się w życie Galerii Platan, co można porównać do skoku na głęboką wodę. Pragnieniem dyrekcji Instytutu było, aby galeria stała się aktywną częścią węgierskiej sceny artystycznej. Obok polskich artystów musiałam „przemycić” do programu także znanych artystów węgierskich. Często wzbogacałam program galerii o przedstawienia tańca współczesnego. Ciągle uczyłam się sztuki i życia. Przez 10 lat największą radość sprawiało mi poznawanie artystów, z którymi po długim okresie korespondencji i planowania spotykałam się na dworcu lub lotnisku, instalowałam wystawę uwieńczoną wernisażem. Mam nadzieję, że udało mi się w jakimś stopniu urzeczywistnić cel galerii. Dziękuję wspaniałym osobom, z którymi dane mi było współpracować.

Művészet kilátással (2010) | Sztuka z widokiem (2010)

Anatómia leckék. Dariusz Gorczyca performance a Műcsarnokban (2005) | Seanse anatomiczne. Performance Dariusza Gorczycy w Műcsarnok (2005)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Marge Monko kiállítása (2011) | Wystawa Marge Monko (2011)

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

B á r s o n y Is t v á n B á n k i Ák o s B á n k i Ák o s Ess e Tomasz Piars

A LATARKA egy kiállítóhely a Platán pincehelységében, amelynek működése a művészek közötti párbeszéden, élő és progresszív célkitűzéseken alapul. A nagy gyakorisággal megrendezésre kerülő kiállításokra rengeteg művész és érdeklődő kíváncsi. A népszerűség növelése érdekében hoztuk létre a reklámspotokkal, interjúkkal, összefoglalókkal jelentkező, a kiállításokat dokumentáló LatarkaTV-t, hogy a közönség minél szélesebb rétegéhez eljuthassunk.

LATARKA jest przestrzenią wystawienniczą w piwnicach Galerii Platan, gdzie prowadzone są dialogi artystyczne oraz działania o żywych i progresywnych celach. Częste wystawy o charakterze międzynarodowym skupiają ogromną ilość artystów i zainteresowanych. W celu dotarcia do jak najszerszej publiczności została powołana LatarkaTV, która dokumentuje wystawy i wydarzenia krótkimi wywiadami i relacjami wideo.

Street art a Platán Galériában a Lengyel Intézet 75. szülinapján BRAH, GG, OLAY, HALR, TRIPSI, PUBER, DJ Direct részvételével (2014) | Street art w Galerii Platan, 75. urodziny Instytutu Polskiego z udziałem BRAH, GG, OLAY, HALR, TRIPSI, PUBER, DJ Direct (2014)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Jerger Krisztina Művészettörténész, a Műcsarnok volt főigazgató helyettese

Krisztina Jerger Historyk sztuki, była zastępczyni dyrektora galerii Műcsarnok

Azonban hihetetlen számomra, hogy ebből a 75 évből, legalább 60 éven át, az én életem részese is volt. Kisgyerekként leginkább a karácsonyok okán, ahol a díszes, üveggömbös csillogás, az akkor még számomra érthetetlen szövegű énekek és az ünnephez tartozó rituálé, az opłatki (templomi ostya) megosztása, évente visszatérő élmény volt. Majd kiskamaszként a lengyelórák Varsányi Pista bácsival és Varsányi Irénke nénivel, aki az első néptánccsoportot verbuválta. Felébresztették bennünk a kíváncsiságot, megismerni szüleink, esetemben Édesanyám hazáját. Később már az egyetemi évek alatt tudatos „munkakapcsolat” alakult ki közöttünk. Hoztam-vittem a programokat, segítettem, segítettek, amiben csak lehetett.

Trudno mi uwierzyć, że z tych 75 lat przez przynajmniej 60 odgrywał on także rolę w moim życiu. W dzieciństwie powracającym co roku przeżyciem były mieniące się blaskiem ozdób choinkowych święta Bożego Narodzenia – kolędy, których tekst był jeszcze wówczas dla mnie niezrozumiały oraz związany ze świętami rytuał dzielenia się opłatkiem. Potem dorastanie na lekcjach polskiego u pana Pisty Varsányiego oraz u pani Irénke Varsányi, która przeprowadziła nabór do pierwszego zespołu tańca ludowego. Wzbudzili oni w nas pragnienie poznania ojczyzny naszych rodziców, w moim przypadku Matki. Następnie, już na studiach, wytworzyły się między nami świadome „relacje zawodowe”. Roznosiłam programy, pomagałam, pomagano i mnie, w czym tylko się

Rabóczky Judit Rita kiállítása a Platán Galériában (2014) | Wystawa Judit Rity Rabóczky w Galerii Platan (2014)

Büszke vagyok ezekre a közös munkákra, akár Józef Szajna kiállítására, akár a Polonia Expresszre, hogy csak kettőt említsek a több tucatnyiból. Tadeusz, Basia, Rafał, Maciek, Arek, Kasia – köszönöm!

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

dało. Jestem dumna z tych wspólnych przedsięwzięć, choćby z wystawy Józefa Szajny czy projektu „Polonia Express”, że wymienię tylko dwa z wielu tuzinów. Tadeuszu, Basiu, Rafale, Maćku, Arku, Kasiu – dziękuję!

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Jarosław Bajaczyk Igazgatóhelyettes 2013 óta

Jarosław Bajaczyk Zastępca dyrektora od 2013 roku

LENGYELOR S ZÁG I S MERETE , K ÖZ D I P LOMÁCIA , T U D OMÁNY , LENGYEL NYELV Személyesen a közdiplomácia körébe tartozó projektekkel, a lengyel történelem és a kortárs Lengyelország ismeretének népszerűsítésével, a lengyel nyelv promóciójával, valamint a tudományos együttműködés támogatásával foglalkozom külön figyelmet szentelve a magyarországi egyetemeken működő lengyel tanszékeknek. Állandó kapcsolatban vagyok a Lengyel Nemzeti Idegenforgalmi Szervezet és a LOT légitársaság budapesti képviseletével, a magyarországi lengyel kisebbségi szervezetekkel, valamint a lengyel üzleti körökkel, hogy közös erőfeszítéssel növelhessük munkánk hatékonyságát. Nagy örömmel tölt el, hogy a Lengyel Köztársaság Nagykövetségével közösen rövid idő alatt sikerült lebonyolítotanunk a budapesti Eötvös Loránd Tudományegyetem (ELTE) lengyel filológiai tanszéke berendezésének teljes modernizálását. Élmény volt számomra, hogy aktívan részt vehettem a Lengyel Intézet mozitermének felújításában, a vendégeink kényelmét szolgáló új, lengyel gyártású bútorok beszerzésében, valamint a WiFihálózat beüzemeltetésében. 2014 végéig lezárjuk könyvtárunk digitalizálását, amelynek köszönhetően frissített katalógusunk online is elérhető lesz majd. A budapesti Lengyel Intézet impozáns tapasztalatának tudata kötelez és pozitívan ösztönöz a hétköznapi munkára. Véleményem szerint az elődeink által elért eredményekből merítve folyamatosan új ötleteket kell keresnünk Lengyelország és a lengyel kultúra bemutatására. Ennek elengedhetetlen feltétele a kreativitás, a világ iránti kiváncsiság, a változásokra való nyitottság, valamint a kapcsolathálózatok folyamatos bővítése a partnerintézményekkel és az azokat vezető személyekkel. A budapesti Lengyel Intézet csapata nem feledkezik meg minderről, ezért optimizmussal gondolok a LENGYEL KULTÚRA magyarországi jövőjére!

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

WIE D ZA O P OL S CE , D Y P LOMACJA P U B LICZNA , NA U K A , JĘZY K P OL S K I Prowadzę projekty dyplomacji publicznej, szerzę wie dzę o historii Polski oraz o Polsce współczesnej, promuję naukę języka polskiego, współpracę naukową, w tym przede wszystkim z ośrodkami polonistycznymi. Dbam o bliskie kontakty Instytutu z budapeszteńskim biurem Polskiej Organizacji Turystycznej, biurem LOT-u, organizacjami polonijnymi i polskim biznesem na Węgrzech, aby wspólnym wysiłkiem zwiększyć efektywność naszych działań. Szczególnie cieszę się, że wspólnie z Ambasadą RP w krótkim czasie całkowicie zmodernizowaliśmy infrastrukturę katedry filologii polskiej na Uniwersytecie Eötvösa Loránda w Budapeszcie (ELTE). Z przyjemnością byłem zaangażowany w remont sali kinowej Instytutu Polskiego, zakup nowych mebli polskiej produkcji do hallu dla gości oraz uruchomienie sieci WiFi w Instytucie. Do końca 2014 roku zakończy się digitalizacja naszej biblioteki, dzięki czemu zaktualizowany katalog będzie dostępny online. Świadomość imponującego bagażu doświadczeń Instytutu Polskiego w Budapeszcie zobowiązuje i pozytywnie motywuje w codziennej pracy. Uważam, że inspirując się dokonaniami poprzedników, trzeba jednocześnie stale poszukiwać nowych pomysłów na prezentowanie Polski i polskiej kultury. Do tego niezbędna jest kreatywność, ciekawość świata, otwartość na zmiany oraz konsekwentna rozbudowa sieci kontaktów z instytucjami partnerskimi i ludźmi je tworzącymi. Nie zapomina o tym zespół Instytutu Polskiego w Buda peszcie, dlatego z optymizmem myślę o przyszłości LENGYEL KULTÚRA na Węgrzech!

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Mitrovits Miklós Történesz, polonista

Miklós Mitrovits Historyk, polonista

b i z t o s a n k e v e s e bb l e n n é k a L e n gy e l I n t é z e t n é l k ü l

Na pewno znaczyłbym mniej b e z I n s t y t u t u P o l sk i e g o

A első Tapolcai László vezette, diákoknak szervezett lengyelországi közös kirándulásunk hatására döntöttem el, hogy meg fogok tanulni lengyelül, és be is iratkoztam az intézeti nyelvtanfolyamra. Rájöttem, hogy a magyar egyetemen szinte semmit nem tanítanak a XX. századi lengyel történelemről. Hamar rájöttem, hogy a lengyel történelem ismerete nélkül nem érthető meg sem a magyar, sem a tágabban vett kelet-közép-európai történelem. A Lengyel Intézettel való találkozásom jelentősége abban is áll, hogy egész más szemmel tudok a magyar történelemre tekinteni, mint számos kollégám. Közben elvégeztem a történelem szakot, megírtam a doktori disszertációmat a lengyel Szolidaritás történetéből, valamint jártam lengyel szakra is. Nagy köszönettel tartozom az Intézetnek az első könyvem megjelentetésében nyújtott támogatásáért, illetve a teltházas könyvbemutató megszervezéséért 2010 júniusában. Ezt az élményt sohasem fogom elfelejteni. Azt gondolom, hogy Lengyelország nemcsak nagyon jelentős kulturális potenciállal rendelkezik, hanem azt tudatosan és szakszerűen propagálja is a világban. A Lengyel Intézetek nemcsak kulturális értékeik népszerűsítésével foglalkoznak, de elősegítik a helyi társadalmakban a polonisták és a leendő polonisták szakmai fejlődését is. Én biztosan kevesebb lennék a Lengyel Intézet nélkül, s ezért köszönettel tartozom az Intézet minden munkatársának, és sok sikert kívánok a következő 75 évre is.

Języka polskiego postanowiłem się nauczyć w Instytucie Polskim zainspirowany pierwszą wycieczką do Polski zorganizowaną dla studentów przez László Tapolcaiego. Wkrótce odkryłem, że węgierskie uczelnie niemal niczego nie uczą o historii Polski XX wieku. Szybko zorientowałem się też, że bez znajomości polskiej historii nie można zrozumieć ani historii Węgier, ani rozumianej w szerszym sensie Europy Środkowo-Wschodniej. Dzięki mojemu spotkaniu z Instytutem obecnie patrzę na historię Węgier zupełnie inaczej, niż wielu kolegów z branży. W międzyczasie skończyłem studia na wydziale historii, napisałem pracę doktorską o historii polskiej Solidar-

A remény hónapjai – Mitrovits Miklós első könyve (2010) | „Miesiące nadziei” pierwsza książka Miklosa Mitrovicsa (2010)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Történelemórák a szabadságról Bogdan Borusewiczcsel és Engelmayer Ákossal (2014) | „Lekcje historii o wolności” z Bogdanem Borusewiczem i Ákosem Engelmayerem (2014)

ności, studiowałem polonistykę. Jestem winien ogromne podziękowania Instytutowi za wsparcie udzielone mi przy okazji publikacji mojej pierwszej książki oraz jej prezentacji w czerwcu 2010 roku, kiedy publiczność wypełniła salę po brzegi. To było niezapomniane przeżycie. Sądzę, że Polska nie tylko dysponuje znaczącym potencjałem kulturowym, lecz także świadomie i profesjonalnie propaguje go w świecie. Instytuty Polskie nie tylko popularyzują polską kulturę, lecz także wspierają rozwój zawodowy obecnych i przyszłych polonistów w lokalnych społecznościach. Sam na pewno znaczyłbym mniej bez Instytutu Polskiego w Budapeszcie. Życzę wielu sukcesów na kolejne 75 lat. 7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Tischler János A varsói Magyar Kulturális Intézet igazgatója

János Tischler Dyrektor Węgierskiego Instytutu Kultury w Warszawie

Én, Te, Mi… Európa – V4-es országok plakátkiállítása a Polgárok Európai Éve alkalmából (2013) | „Ja, Ty, My… Europa” – wystawa plakatu krajów V4 z okazji Europejskiego Roku Obywateli (2013)

A budapesti Lengyel Intézethez leginkább történészi pályám kezdete és kibontakozása kapcsolódik. Az 1980as évek vége felé Kovács István professzor kihelyezett szemináriumot tartott az Intézetben, melynek keretében lengyel történelmi filmeket néztünk és beszéltünk meg. Bölcs előrelátással a részvételi listát mindig a találkozó végén, nem pedig az elején írta alá, bár a második alkalomtól kezdve erre már nem volt szükség, hiszen kitűnő foglalkozásokat vezetett s megszerettette velünk a lengyel történelmet és kultúrát. 1991-től kezdve Lengyelországban kutattam az 1956-os magyar forradalom gazdag lengyel vonatkozásait. Az ily módon összegűlt tárgyi emlékekből 1993 őszén kiállítást rendeztem „Veletek voltunk…”, ‘56 lengyel szemmel címen a budapesti Lengyel Intézetben, melyet Göncz Árpád köztársasági elnök nyitott meg. Három esztendővel később, az 1956-os magyar forradalom 40. évfordulójára jelent meg az első magyar nyelvű könyvem, amely a forradalom legfontosabb lengyel levéltári dokumentumait tartalmazta. A bemutatóra hol máshol kerülhetett volna sor, mint a Lengyel Intézetben?

Z Instytutem Polskim w Budapeszcie związany jest przede wszystkim początek i rozwój mojej kariery historyka. Pod koniec lat 1980-tych profesor István Kovács gościnnie prowadził w Instytucie seminarium, na którym oglądaliśmy i omawialiśmy polskie filmy historyczne. Zapobiegawczo listę obecności dawał do podpisu zawsze po spotkaniu, a nie przed, jednak począwszy od drugiego spotkania nie było już takiej potrzeby, ponieważ znakomicie prowadził zajęcia i rozbudził w nas miłość do polskiej historii i kultury. Od 1991 roku prowadziłem w Polsce badania nad bogatymi związkami Polski z rewolucją węgierską 1956 roku. Zgromadzone pamiątki jesienią 1993 roku zaprezentowałem w Instytucie Polskim w Budapeszcie na wystawie „Byliśmy z Wami…. Rok ’56 oczami Polaków”, którą otworzył prezydent Árpád Göncz. Trzy lata później, podczas 40. rocznicy rewolucji węgierskiej 1956 roku, również w Instytucie Polskim ukazała się moja pierwsza książka w języku węgierskim na bazie dokumentów odnalezionych w polskich archiwach. Gdzieżby indziej mogła mieć miejsce premiera, jeśli nie w Instytucie Polskim?

A Świetliki és Balaton együttesek koncertje az A38 hajón (2014) | Koncert „Świetliki – Balaton” na statku A38 (2014)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

D r . Ák o s D o m a h i d i , LL . M . Kancellár Andrássy Gyula Budapesti Német Nyelvű Egyetem

d r Ák o s D OMA H I D I , LL . M . Kanclerz Uniwersytetu im. Guyli Andrássyego (Andrássy Gyula Deutschsprachige Universität Budapest) Az Intézet ajánlására az egyetemünk részt vett 2014 márciusában a varsói Perspektywy Oktatási Vásáron. Remek lehetőség volt ez a lengyel oktatási piac felmérésére. Az együttműködésnek köszönhetően remélhetőleg az elkövetkezendő években egyre több lengyel diákot üdvözölhetünk egyetemünkön. 2014 szeptemberében indul az Andrássy egyetem új „Közép Európa Tanulmányok – Kultúrdiplomácia” képzése. A Lengyel Intézet elsőként ajánlotta fel segítségét és javasolt olyan lengyelországi intézményeket, amelyek egyetemünk hallgatóit a gyakorlati idő alatt fogadnák. Ezzel az együttműködéssel egy régiónkat több szempontból is összekötő fontos kezdeményezés indult el. Igazi közép-európai projekt ez, mind kulturális, mind oktatási mind pedig diplomácia vonatkozásban.

A Lengyel Intézet az Andrássy Egyetem Karriererbörzéjén (2013) | Instytut Polski na targach kariery Uniwersytetu im. Andrássyego (2013)

Az első világháború kitörésének 100. évfordulójára emlékezve a Német Külügyminisztérium kezdeményezésére az Andrássy Egyetem 2014-ben konferenciasorozatot rendez. Ennek szervezésébe a Lengyel Intézet rendkívül aktívan bekapcsolódott, s ennek köszönhetően a lengyel tudományos élet kiemelkedő képviselői látogatnak majd Budapestre. Külön öröm együtt dolgozni a Lengyel Intézet kompetens és készséges vezetőivel és munkatársaival és reméljük, hogy további alkalmak adódnak az együttműködésre.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Tomasz Schramm professzor az I. világháború kirobbanása alkalmából szervezett konferencián (2014) | Prof. Tomasz Schramm na konferencji z okazji 100-lecia wybuchu I wojny światowej (2014)

Na zaproszenie Instytutu w marcu 2014 roku nasz uniwersytet wziął udział w warszawskim Salonie Edukacyjnym Perspektywy. Była to znakomita okazja, by poznać polski rynek edukacyjny, co – mamy nadzieję – pozwoli nam gościć w przyszłości więcej studentów z Polski. We wrześniu 2014 roku na Uniwersytecie im. Andrássyego rusza nowy kierunek studiów magisterskich Wiedza o Europie Środkowej – Dyplomacja Kulturalna. Instytut Polski jako pierwszy zaoferował pomoc i przedstawił polskie instytucje, które przyjęłyby na praktyki studentów tego profilu studiów. Dzięki tej współpracy powstała naprawdę ważna inicjatywa, która w wielu aspektach zacieśnia współpracę w naszym regionie. Jest to niewątpliwie projekt na skalę środkowoeuropejską, zarówno pod względem kulturowym, oświatowym, jak i dyplomatycznym. W ramach 100. rocznicy wybuchu pierwszej wojny światowej z inicjatywy niemieckiego MSZ nasza uczelnia organizuje w 2014 roku cykl konferencji. W ich przygotowanie wyjątkowo aktywnie zaangażował się Instytut Polski, dzięki któremu do Budapesztu przyjadą przedstawiciele polskiej nauki. Wielką przyjemnością jest praca z kompetentnym i gotowym do pomocy zespołem Instytutu Polskiego. Mamy nadzieję, że przed nami kolejne okazje do współpracy.

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

K i ss G y . Cs a b a Irodalomtörténész, politológus, polonista, a Magyar Demokrata Fórum egyik alapító tagja

Cs a b a K i ss G y . Historyk literatury, politolog, polonista, współzałożyciel Węgierskiego Forum Demokratycznego Emlékcserepek e g y bud a p e s t i l e n g y e l h e ly r ő l

Ok r u c h y p a m i ę c i o P e w n y m p o l sk i m m i e j s c u w B ud a p e s z c i e

A Nagymező utca. Ha jól számolom, legalább fél évszázada fűz hozzá valaminő kapcsolat. Jártam ott mint vendég, nyelvtanfolyam diákja, a könyvtár használója, mint egy személy a filmek, kiállítások közönségéből, kerekasztal résztvevője, vita vezetője, tudományos rendezvény előadója... Találkozások helye. Hogyan is kezdődött? Persze az autóstoppos utazással... Stanisław A. Sochacki az első igazgató, aki emléke zetemben maradt. Egy alkalommal, úgy a hetvenes évek közepén, Szesztay András ült a pódiumon, és a magyar-

Ulica Nagymező. Jeżeli dobrze liczę, to od pół wieku z miejscem tym łączy mnie jakaś więź. Bywałem tu jako gość, uczestnik kursu językowego, czytelnik biblioteki, zasiadałem wśród publiczności na pokazach filmów, oglądałem wystawy, byłem uczestnikiem dyskusji panelowych, prowadziłem rozmowy, wygłaszałem referaty na spotkaniach naukowych... Miejsce spotkań. Jak to się zaczęło? Oczywiście od podróży autostopem… Pierwszym dyrektorem, którego zapamiętałem, był Stanisław A. Sochacki. Pewnego razu, gdzieś w połowie

Történelemórák a szabadságról (2014) | „Lekcje historii o wolności” (2014)

lengyel barátságról beszélt. Az igazgató úr a végén az érdeklődőket behívta a könyvtárba folytatandó a beszélgetést. Ketten voltunk Petneki Áronnal fiatalabbak, s azonnal szót kérve öntudatosan magyaráztuk kapcsolataink és tágabb térségünk összefüggéseit. Czine Mihály tanár úr bólogatott, majd az asztalnál ülő disztingvált, sötétruhás úrhoz fordult: akkor most hallgassuk meg Bibó Istvánt. Rögtön kisebbek lettünk. Nem mindennapi élményt jelentett meghallgatni a nagy politikai gondolkodónak, 1956 miniszterének a fejtegetését KözépEurópáról.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Történelemórák a szabadságról Mitrovics Miklóssal és Kiss Gy. Csabával (2014) | „Lekcje historii o wolności” z Miklósem Mitrovicsem és Csabą Gy. Kissem (2014)

lat 1970-tych, po dyskusji z Andrásem Szesztayem, pan dyrektor zaprosił zainteresowanych do biblioteki na dalszy ciąg rozmowy. Wraz z Áronem Petnekim od razu poprosiliśmy o głos i młodzieńczo przekonani o swojej racji zaczęliśmy objaśniać wzajemne relacje między naszymi i otaczającymi nas krajami. Pan profesor Mihály Czine potrząsał tylko głową, następnie zwrócił się do siedzącego przy stole dystyngowanego pana w ciemnym garniturze: wysłuchajmy teraz Istvána Bibó. Od razu spokornieliśmy. Wsłuchiwanie się w słowa wielkiego filozofa polityki – ministra z 1956 roku – i jego przemyśleń na temat Europy Środkowej było niecodziennym przeżyciem.

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

K o v á c s Is t v á n Polonista, történész, költő, műfordító

Is t v á n K o v á c s Polonista, historyk, poeta, tłumacz

1964 februárjától kezdve mint az ELTE Bölcsészkarának történelem–lengyel szakos diákja az Eötvös Kollégiumban laktam. Akkor még fogalmam se volt arról, hogy egy olyan kiemelkedő alak diákoskodott ebben az épületben, mint Wacław Felczak, a II. világháború alatti budapesti lengyel futárbázis parancsnokhelyettese, későbbi jeles történész, aki hányatott életében maga is formálta a históriát. A kollégiumban baráti közösségre találtam. Képviselői közül megemlíthetem Kósa Lászlót, Gereben Ferencet, Varga Lajos Mártont, Rózsa Endrét, Bollók Jánost, Szabó Tibort. Bizalmukat azzal nyertem el, hogy lengyel szakos voltam, s jártasnak bizonyultam a magyar–lengyel kapcsolatok históriájában. Úgy emlékszem, 1966 őszén – nem véletlenül a forradalom tizedik évfordulóján, amelyet titokban megünnepeltünk – elhatároztuk, hogy magyar–lengyel baráti társaságot alapítunk. Ez azért tetszett vakmerő vállalkozásnak, mert más baráti társaság, mint szovjet–magyar Magyarországon nem létezhetett. Azt viszont tudtuk, hogy Lengyelországban működnek, s a tarnówiról Lippóczy Norbert révén hallottunk is. Úgy döntöttünk, hogy a társaságot a Lengyel Tájékoztató és Kulturális Központban hozzuk létre, amelynek Andrzej Sochacki történész volt az igazgatója. Elmondtam neki a tervünket, hogy ebből az alkalomból szeretnénk levetíteni Andrzej Wajda „Csatorna” című filmjét. Megpróbált lebeszélni a társaságalapításról, de a filmvetítés ötletét támogatta. Maga is meglepődött, hogy a moziteremben vagy 60-an gyűltünk össze. Diákok. Én tartottam a bevezetőt. Eszembe jutott Andrzej Wajda egy másik filmje, a „Hamu és gyémánt”, amely eldöntötte azt, hogy 1963-ban lengyel szakra jelentkeztem. Vagyis végtére eldöntötte az életemet. Mikor a filmet először láttam, egy diáklány tartott bátor bevezetőt, amelyben megemlítette a varsói felkelést is. Márpedig a „Csatorna” éppen erről szólt: a világ által cserben hagyott hősök drámájáról. Így 1956 magyar forradalmáról is. Sikerült olyan bevezetőt tartanom, hogy attól maga az igazgató, Andrzej Sochacki is megrendült. A filmvetítés után már nem szólt az ellen, hogy az Eötvös Kollégium Magyar–Lengyel Baráti Társasága a Lengyel Tájékoztató és Kulturális Központban megalakuljon… Egy-két év múlva elvégeztük az egyetemet, s szétszóródtunk a nagyvilágban. A magyar–lengyel barátság szelleme mindenkinek tudatformáló élettársa lett.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Od 1964 roku, jako student polonistyki i historii, mieszkałem w Kolegium im. Eötvösa w Budapeszcie. Nie miałem wtedy pojęcia, że w tym samym budynku studiował Wacław Felczak, zastępca dowódcy polskiej bazy kurierskiej w Budapeszcie, wyśmienity historyk, który swoim życiem sam tworzył historię. W Kolegium spotkałem wielu przyjaciół, m.in. László Kósa, Ferenca Gerebena, Endrego Rózsę, Jánosa Bollóka i Tibora Szabó. Ich zaufanie pozyskałem tym, że byłem studentem polonistyki, a do tego dobrze znałem historię stosunków węgiersko-polskich. Pamiętam że jesienią 1966 roku – nie przypadkowo w dziesiątą rocznicę powstania, którą obchodziliśmy w tajemnicy – postanowiliśmy założyć Towarzystwo Przyjaźni Węgiersko-Polskiej. Zamiar ten wydawał się niemożliwy, ponieważ na Węgrzech nie mogły istnieć inne towarzystwa przyjaźni, jak tylko radziecko-węgierskie. Wiedzieliśmy natomiast, że w Polsce jest inaczej, bo opowiadał o tym Norbert Lippóczy z Tarnowa. Postanowiliśmy, że towarzystwo powstanie w Ośrodku Informacji i Kultury Polskiej, którego dyrektorem był historyk Andrzej Sochacki. Poinformowałem go o naszym planie i woli pokazania z tej okazji „Kanału” Andrzeja Wajdy. Próbował odwieść nas od tego pomysłu, ale poparł pokaz filmu. Sam był wielce zaskoczony, kiedy w sali kinowej zebrało się około 60 studentów. We wprowadzeniu przypomniałem inny film Wajdy, „Popiół i diament”, dzięki któremu zgłosiłem się w 1963 roku na polonistykę i który w zasadzie zdecydował o całym moim późniejszym życiu. Kiedy widziałem ten film po raz pierwszy, jakaś studentka we wprowadzeniu do projekcji wspomniała o Powstaniu Warszawskim. „Kanał” był właśnie o tym: o dramacie bohaterów opuszczonych przez resztę świata. A więc i o węgierskim powstaniu 1956 roku. Moje wystąpienie było na tyle udane, że wprowadziło w osłupienie nawet samego dyrektora Sochackiego. Po pokazie nie miał już nic przeciwko powstaniu Towarzystwa Przyjaźni Węgiersko-Polskiej… Po roku, dwóch latach ukończyliśmy uniwersytet i rozpierzchliśmy się po świecie. Duch przyjaźni węgiersko-polskiej ukształtował świadomość każdego z nas.

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

R é v Is t v á n Igazgató, Open Society Archives (OSA Archivum)

Is t v á n R é v Dyrektor Open Society Archives

A budapesti Lengyel Intézet a hatvanas évek második felében és az 1970-es években, az alternatív kultúra, a hivatalossal szemben szerveződő neo-avantgárd, egyik legfontosabb intézménye volt Budapesten. Ott ért életem egyik legmegrázóbb kulturális élménye, amikor az Intézet felvételről levetítette Tadeusz Kantor Halott osztályát. A hetvenes évek szűkös világában, a Lengyel Kultúra ablakot nyitott egy tágasabb, kísérletező világra; bizonyította, ami amúgy sejthető volt: valódi kultúra sokfelé terem. Sokszor elég volt eljutni Krakkóba vagy a Lengyel Kultúrába, a háromévente, kegyként megengedett párizsi út helyett. 2013 őszén, az OSA Archívum elhatározta, hogy a magyarországi holokauszt 70. évfordulóján felkutatja az egykori csillagos házakat, és a mai városlakókkal együtt, a még álló 1600 háznál megemlékezést szervez Budapest történetének erről a tragikus fejezetéről. A Lengyel Intézet, melynek jelenlegi székhelye 1944ben szintén csillagos ház volt, az egyik olyan intézmény volt, aki elsőként reagált felhívásunkra. Megtisztelő számunkra, hogy a 75 éves múltra visszatekintő Lengyel Intézet aktív szerepet vállal abban, hogy a város mai lakói ne térhessenek ki saját múltjuk fontos tényei elől. Köszönet a budapesti Lengyel Kultúrának az együttműködésért, amelynek célja: megtalálni azokat a tényekkel alátámasztható szavakat, amelyekkel érthető történetté válhat végre a közös múlt.

W drugiej połowie lat 1960-tych i 1970-tych Instytut Polski był jedną z najważniejszych instytucji w Budapeszcie, które kreowały kulturę alternatywną i reprezentowały formułującą się w opozycji do oficjalnych nurtów neoawangardę. Tam właśnie doświadczyłem jednego z najbardziej wstrząsających przeżyć w swoim życiu, kiedy to w Instytucie wyświetlono Umarłą klasę Tadeusza Kantora. W ubogim świecie Instytut otworzył okno na szerszy, eksperymentalny świat; udowodnił – co zresztą było do przewidzenia – że prawdziwa kultura rodzi się w wielu miejscach. Wielokrotnie wystarczyło tylko udać się do Krakowa lub właśnie do Instytutu, zamiast raz na trzy lata móc z łaski wyjechać do Paryża. Jesienią 2013 roku Open Society Archives podjęło decyzję o zorganizowaniu w 70. rocznicę Holokaustu na Węgrzech uroczystości upamiętniających tragiczny rozdział w historii Budapesztu, jakim było przymusowe osiedlenie Żydów w domach oznaczonych żółtą gwiazdą. Instytut Polski, którego obecna siedziba była w 1944 roku jednym z „domów z gwiazdą”, był jedną z pierwszych instytucji, które odpowiedziały na nasz apel. Czujemy się zaszczyceni, że mający za sobą 75-letnią historię Instytut Polski pełni aktywną rolę w działaniach służących temu, aby dzisiejsi mieszkańcy miasta nie mogli przechodzić obojętnie obok ważnych faktów z własnej historii. Składam podziękowania Instytutowi za współpracę. Jej celem jest dobranie odpowiednich słów, które znajdowałyby potwierdzenie w faktach ze wspólnej przeszłości. Dzięki takim słowom mogłaby się ona wreszcie stać zrozumiałą historią.

Csillagos házak c. projekt, a Magyar Holokauszt Emlékév keretében (2014) | Projekt „Domy z gwiazdą” w ramach Roku Pamięci Węgierskiego Holokaustu (2014)

Séta a II. világháború idején Magyarországon zsidókat mentő diplomaták nyomában (2014) | Spacer śladami dyplomatów ratujących Żydów na Węgrzech podczas II wojny światowej (2014)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

P r o f. D r . h a b i l . B a ń c z e r o w sk i J a n us z Professor emeritus ELTE

P r o f. D r h a b . J a n us z B a ń c z e r o w sk i Professor emeritus na Uniwersytecie im. Eötvösa Loránda (ELTE)

Európai Nyelvi Koktélbár az A38 hajón – projekt Eunic (2013) | Europejski Koktajl Językowy na statku A38 – projekt EUNIC (2013)

A budapesti Lengyel Tájékoztatási és Kulturális Központban 1970 és 1990 között vezettem lengyel nyelvtanfolyamokat. A kurzus rendkívüli népszerűsége arra ösztönzött, hogy magyarok részére kifejlesszem a lengyel mint idegen nyelv tanítási módszerének alapjait, figyelembe véve a magyar nyelv specifikáját. Ez a cél vezérelt, amikor a budapesti Eötvös Loránd Egyetem (ELTE) Lengyel Filológiai Tanszék igazgatójaként, 1978-2008 között, megszerveztem – az LTKK, később Lengyel Intézet támogatásával – nyolc lengyel nyelvi konferenciát. A legutóbbi konferencián közel 50 tudományos előadás hangzott el, ami azt mutatja mennyire felélénkültek ebben az időszakban Magyarországon a lengyel nyelvi kutatások.

Kursy języka polskiego w Ośrodku Informacji i Kultury Polskiej w Budapeszcie (OIKP) prowadziłem w latach 1970–1990. Ich niezwykła popularność skłoniła mnie do wypracowania glottodydaktycznych podstaw nauczania języka polskiego wśród Węgrów, uwzględniających ich specyfikę językową. Taki cel przyświecał mi, podczas organizacji – w ścisłej współpracy i przy wsparciu OIKP, a później Instytutu Polskiego – ośmiu konferencji polonistycznych w czasie, gdy kierowałem Katedrą Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Loránda Eötvösa w Budapeszcie (ELTE) w latach 1978-2008. Na ostatniej konferencji wygłoszono prawie 50 referatów naukowych, co dobrze pokazuje, jak bardzo ożywiły się w tym czasie badania polonistyczne na Węgrzech.

Nyári lengyel nyelvtanfolyamok (2013) | Letni kurs języka polskiego (2013)

A lengyel nyelvet népszerűsítő képeslap | Pocztówka promująca naukę języka polskiego

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

R á du l y Zsu z s a n n a Lengyel Filológiai Tanszékvezetője, Eötvös Loránd Tudományegyetem (ELTE)

Zsu z s a n n a R á du l y Kierownik Katedry Filologii Polskiej, Uniwersytet im. Loranda Eötvösa w Budapeszcie (ELTE)

A lengyel szak felújított termeinek átadása az ELTÉ-n; (b. 4.) Roman Kowalski nagykövet, (b. 5.) Tamás Dezső dékán (2014) | Oddanie odnowionej katedry polonistyki na ELTE; 4. z l. ambasador Roman Kowalski, 5 z l. dziekan Tamás Dezső (2014)

A 2013/2014-es tanévben a budapesti Lengyel Intézet, valamint a Lengyel Köztársaság Budapesti Nagykövetsége igyekezetének köszönhetően, sikerült elnyerni a lengyel Külügyminisztérium és az Országos Lengyel Kisebbségi Önkormányzat támogatását. Ennek eredményeként az ELTÉ-n 1978 óta létező Lengyel Filológiai Tanszék négy helyisége teljes felújításra került, majd a lengyel Telmex-Nowy Styl cég bútoraival lett berendezve. A termek mindegyike a négy lengyel Nobel-díjas íróról kapta nevét, falaikat pedig immár lengyel városok fényképei díszítik. Szintén az Intézet szervezésében 2014. március 21én Anna Komorowska, a lengyel köztársasági elnök felesége tett látogatást tanszékünkön. Az eddigi segítséget szívből köszönöm, előadóink és hallgatóink nevében pedig kijelentem, hogy továbbra is készen állunk támogatni az Ünnepeltet magyarországi küldetésének teljesítésében.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

W roku akademickim 2013/2014 dzięki Instytutowi Polskiemu i Ambasadzie RP w Budapeszcie, którzy pozyskali fundusze MSZ w Warszawie oraz wsparcie Ogólnokrajowego Samorządu Mniejszości Polskiej na Węgrzech, cztery sale wykładowe istniejącej od 1978 roku Katedry Filologii Polskiej na Uniwersytecie ELTE w Budapeszcie zostały odnowione, a następnie wyposażone w nowe meble polskiej firmy Telmex-Nowy Styl. Każda z sal otrzymała imię jednego z polskich noblistów w dziedzinie literatury, na ścianach zawisły zdjęcia polskich miast. Instytut i Ambasada przygotowały również wizytę u nas Pani Prezydentowej Anny Komorowskiej 21 marca 2014 roku. Za dotychczasową pomoc serdecznie dziękuję. Wykładowcy i studenci z chęcią będą wspierać Jubilata w wypełnianiu jego misji na Węgrzech.

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

G ö m ö r i Gyö r gy Polonista, irodalomtörténész, költő, műfordító

Gyö r gy G ö m ö r i Polonista, historyk literatury, poeta, tłumacz

V a r s á n y i Is t v á n emlékezete

Wsp o m n i e n i e Is t v á n a Varsányiego

1952 őszén, amikor a Váci utcában lévő Lengyel Kultú rális Központ meghirdette első lengyel nyelvtanfolya mait, váratlan dolog történt. Anyám az utcán véletlenül találkozott egy idősebb lengyel hölggyel, aki az LKKban dolgozott, és megkérdezte anyámtól: „Mondd, Rózsa, a fiad nem akar lengyelül tanulni?”. De bizony akartam, Varsányi István mert már Földváron megtanultam pár lengyel szót és tetszett nekem a nyelv. Így kerültem hamarosan Varsányi Pista keze alá. Varsányi akkoriban kopaszodó, de jóképű férfi volt, aki – amint azt később megtudtam – a lengyel mellett jól beszélt angolul is. Szépen beszélt lengyelül, jól hangsúlyozott nehéz és hosszú szavakat, sőt külön versenyeket rendezett a nehezebb kifejezések helyes kiejtéséből. A nyelvtanórákat lengyel népdalok éneklésével gazdagította. Mai napig tudok olyan gurál dalokat, amelyeket egy Varsóban vagy Poznanban felnőtt fiatal talán nem is ismer. Egyszer behozta nekünk egy órára Julian Tuwim Dwa wiatry (Két szél) című hangulatos versét, azzal, hogy fordítsuk le magyarra. Nekem se kellett több, mivel már irogattam verseket, gyorsan megcsináltam a vers fordítását, amit Pista külön is megdicsért és további műfordításokra biztatott. 1954-ben, mikor már az ELTE hallgatója voltam, sem hanyagoltam el a Lengyel Kulturális Központot, ahol friss lengyel lapokat lehetett olvasni és különböző kulturális programokban is részt vehettem. Évekkel később, 1956 után, amikor már Angliában éltem egy nyári polonista tanfolyamon hosszabban elbeszélgettem egy rokonszenves tanárnővel, aki hallván, hogy magyar földről emigráltam Angliába, jól megnézett magának és feltette a kérdést: „Nem volt Maga véletlenül Varsányi tanítványa?” „De bizony, az voltam”. „Hallom a szép lengyel kiejtésén!” Köszönet érte hajdani tanáromnak, Varsányi Istvánnak!

Jesienią 1952 roku, kiedy mieszcząca się przy Váci utca Czytelnia Polska ogłosiła pierwsze kursy języka polskiego, stała się rzecz nieoczekiwana. Moja matka przy padkiem spotkała na ulicy znajomą panią z Polski która pracowała w Czytelni. Ta spytała się mojej mamy: „Powiedz, Rózsa, czy twój syn nie chciałby uczyć się polskiego?” Oczywiście, że chciałem, bo już podczas wcześniejszego spotkania z polskimi studentami w Balatonföldvár nauczyłem się kilku polskich słów i spodobał mi się ten język. Tak trafiłem pod skrzydła Pisty Varsányiego. Varsányi był w owym czasie łysiejącym, choć przystojnym mężczyzną, który (jak dowiedziałem się później) poza polskim mówił dobrze także po angielsku. Varsányi pięknie mówił po polsku, dobrze akcentował trudne i długie wyrazy, a nawet organizował konkursy prawidłowej wymowy trudniejszych wyrażeń. Lekcje gramatyki wzbogacał śpiewaniem polskich pieśni ludowych – po dziś dzień znam takie pieśni góralskie, o jakich w Warszawie czy Poznaniu młodzi może nawet nie słyszeli. Pewnego razu przyniósł nam na lekcję nastrojowy wiersz Juliana Tuwima „Dwa wiatry”, byśmy go przetłumaczyli na węgierski. Jako że pisywałem już wiersze, długo się nie namyślając szybko wykonałem tłumaczenie. Pista udzielił mi osobnej pochwały i zachęcił do wykonywania dalszych przekładów. W 1954 roku, kiedy studiowałem już na ELTE, nie zaniedbywałem jednak Ośrodka Kultury Polskiej, gdzie mogłem czytać bieżącą polską prasę i brać udział w różnych wydarzeniach kulturalnych. Po latach, po 1956 roku, kiedy mieszkałem już w Anglii, na letnim kursie polonistycznym odbyłem dłuższą rozmowę z pewną sympatyczną nauczycielką. Zapytała: „Nie był pan przypadkiem uczniem Varsányiego?” „Owszem, byłem.” „Słyszę po pańskiej pięknej polskiej wymowie!” Podziękowania za to dla mojego byłego nauczyciela, Istvána Varsányiego!

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

N agy L á s z ló Ká l m á n egyetemi docens Debreceni Egyetem, Szlavisztikai Intézet

L á s z ló Ká l m á n N agy Docent w Instytucie Slawistyki Uniwersytetu Debreczyńskiego

Lengyel nyelvszakokat népszerűsítő szórólap (2013) | Ulotka zachęcająca do studiowania polonistyki (2013)

A budapesti Lengyel Intézet segtítségének köszönhetően jutottak el hozzánk a technikai eszközök, illetve mindenekelőtt az értékes könyvek, szótárak és más oktatási segédanyagok. A folyamatos együttműködésnek és az állandó információcserének köszönhetően a fővárostól távol lakó polonisták is bekapcsolódhattak az Intézet által szervezett kulturális programok jelentős részébe. Lengyel szakos hallgatóinknak a fiatal lengyel írók, Paweł Huelle, Andrzej Stasiuk, Mariusz Szczygieł, Olga Tokarczuk és Krzysztof Varga hozták közelebb a kortárs irodalmat. Az Intézet igyekezetének és támogatásának köszönhetően meghívhattuk Debrecenbe Sławomir Mrożeket Özvegyek c. darabjának premierje alkalmából. Az egyetemen személyesen találkozott műveinek rajongóival és a lengyel szakos hallgatókkal. Számos lengyel szakos hallgató épp az Intézetben tartott nyelvtanfolyamokon szeretette meg ezt a „zsizsegő és sziszegő” nyelvet. Azt az időszakot, amelyről személyes élményeket szerezhettem, végig jellemezte az a szívélyes légkör és barátság, amellyel az Intézet a lengyel kultúra szerelmeseit veszi körül. A Nagymező utca 15. szám alatti épületben rögtön mindenki barátok közt érezheti magát. Élvezheti a lengyel kultúra varázsát és részese lehet annak a csodának, amit a lengyelek egyszerűen „lengyelségnek” (polskość) neveznek.

Dzięki Instytutowi Polskiemu w Budapeszcie do naszej katedry docierał sprzęt audiowizualny, przede wszystkim cenne książki i materiały dydaktyczne. Stała współpraca i wymiana informacji pozwoliły także działającym poza stolicą polonistom węgierskim uczestniczyć w większości imprez kulturalnych organizowanych przez Instytut. Recepcję współczesnej literatury polskiej w dużej mierze ułatwiły studentom spotkania z autorami młodszego pokolenia – z Pawłem Huellem, Andrzejem Stasiukiem, Mariuszem Szczygłem, Olgą Tokarczuk, Krzysztofem Vargą. Przy wsparciu Instytutu udało nam się zaprosić do Debreczyna Sławomira Mrożka przy okazji premiery sztuki „Wdowy”. Dramatopisarz spotkał się na uniwersytecie z miłośnikami jego dramatów oraz osobno ze studentami naszej polonistyki. Sporo słuchaczy polonistyki trafiło na studia uniwersyteckie po kursach językowych w Instytucie Polskim, na których zakochali się w języku pełnym „chrząszczy brzmiących w trzcinie”. Dla całego okresu, który znam z autopsji, charakterystyczna jest ta serdeczna atmosfera i przyjaźń, jaką otaczani są w murach Instytutu miłośnicy kultury polskiej. W gmachu przy ulicy Nagymező 15 każdy od razu może poczuć się jak wśród przyjaciół. Może cieszyć się niezwykłą atmosferą kultury polskiej oraz może być uczestnikiem tego cudu, któremu na imię polskość.

Az Írók Boltjának kirakata a Miłosz Év idején (2012) | Witryna księgarni „Írók boltja”, Rok Miłosza Roku Miłosza (2012)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

N é m e t h O r s o lya Nyelvtanárnő

O r s o lya N é m e t h Lektorka

LENGYEL NYELV K U RZ U S O K

LE K TORATY JĘZY K A P OL S K IEGO

A Lengyel Intézetben évtizedek óta folyik nyelvtanítás, bátran kijelenthetjük, hogy generációk sajátították itt el ezt a nyelvet. A jelenlegi rendszerben hét félévből áll a teljes „képzés”, minden szinten, kezdőtől egészen a felsőfokú nyelvvizsgáig. Kurzusainkon a legkülönfélébb korosztályokból is akadnak jelentkezők, a motivációk is elég különbözőek. A rengeteg magyar-lengyel vegyes házasság, párkapcsolat esetében a cél, hogy elsajátítsák párjuk anyanyelvét. Emellett egyre több az olyan cég, ahol szükség van lengyelül tudó munkaerőre. Sokakat önmagában a „lengyel, magyar két jó barát” kezdetű legendás közmondás, egyfajta Lengyelország iránti nosztalgia ösztönöz nyelvtanulásra. Éppen ezért, mi nyelvtanárok nagy hangsúlyt fektetünk arra, hogy a nyelvtanítás mellett a lengyel kultúrával valamint szokásokkal is megismertessük a diákokat. Ebben a munkában nagy segítségünkre vannak a Lengyel Intézet programjai, mivel így a diákok testközelből találkozhatnak a lengyel kultúrával. Bízunk benne, hogy valamennyi szerepünk nekünk is van ebben. A lengyel nyelv tanítása semmivel össze nem hasonlítható érzés, amikor tanulóink későbbi sorsát követve azt látjuk, hogy boldogulnak a munkában, az életben a Lengyel Intézet tanfolyamain megszerzett tudásukkal. Jelenleg hat nyelvtanár tartja a Lengyel Intézet lengyel nyelvkurzusait: Elżbieta Forusińska-Hamar, Virág Szilvia, Iga Zeisky, Dürr Éva, Németh Orsolya és Sárossy Bence.

Instytut Polski od dziesięcioleci oferuje kursy języka polskiego, więc można stwierdzić, że całe pokolenia nauczyły się tutaj tego języka. Aktualnie pełne „szkolenie” trwa siedem semestrów na wszystkich poziomach, od zerowego do najwyższego. Nasi studenci reprezentują najróżniejsze generacje i mają różne motywacje do nauki. W przypadku licznych polsko-węgierskich małżeństw czy związków, decyduje chęć przyswojenia sobie języka ojczystego partnera. Jest też coraz więcej firm, które poszukują pracowników mówiących po polsku. Dla wielu magnesem jest nostalgia do Polski oraz magia hasła „Polak, Węgier dwa bratanki”. To właśnie dlatego my, lektorzy, kładziemy wielki nacisk na to, żeby nasi studenci oprócz języka poznawali także polską kulturę, literaturę i zwyczaje. W tej pracy bardzo pomocne są programy Instytutu, dzięki którym słuchacze mogą bezpośrednio spotkać się z polską kulturą. My lektorzy wierzymy, że mamy swoją rolę w tym procesie. Nauczanie języka polskiego daje mnóstwo satysfakcji, kiedy widzimy, jak nasi kursanci dają sobie radę w życiu z wiedzą uzyskaną w Instytucie Polskim. Obecnie zajęcia języka polskiego w Instytucie Polskim prowadzi sześcioro lektorów: Elżbieta Forusińska-Hamar, Szilvia Virág, Iga Zeisky, Éva Durr, Orsolya Németh i Bence Sárossy.

Karácsonyi este lengyel nyelvtanfolyam résztvevőivel (2013) | Spotkanie wigilijne z uczestnikami kursów języka polskiego (2013)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

B é k e y MÁ r i a A Lengyel Intézetben 2009 óta

MÁ r i a B é k e y W Instytucie Polskim od 2009 roku

kö n y v tá r

B I B LIOTE K A

A Lengyel Intézet könyvtára egy közel tízezer könyvet, köztük hangoskönyveket, valamint folyóiratokat és filmeket tartalmazó gyűjtemény. Főként a klasszikus és kortárs lengyel irodalmat, valamint magyar művek lengyel nyelvű fordításait gyűjtjük. A szépirodalom mellett a humán területek lengyel vonatkozású szakirodalma jelenik meg hangsúlyosan gyűjteményünkben: irodalomtörténeti és nyelvészeti munkák, a lengyel kultúrát, néprajzot, Lengyelország történetét és földrajzát ismertető művek, a kézikönyvtárban lexikonok, enciklopédiák, egy- és többnyelvű szótárak. A rendszeresen frissülő állomány részét képezik továbbá az útikönyvek, nyelvkönyvek és a kortárs

Biblioteka Instytutu Polskiego w Budapeszcie to około 10 tysięcy książek i czasopism, a także audiobooki i filmy. W zbiorach dominuje klasyka literatury polskiej, dzieła współczesnych polskich autorów oraz tłumaczenia literatury węgierskiej na język polski. Oprócz literatury pięknej dostępne są też prace z zakresu nauk humanistycznych: literaturoznawstwa, językoznawstwa, kultury, folkloru oraz historii i geografii Polski. Księgozbiór podręczny stanowią leksykony, encyklopedie i słowniki. Gromadzimy również przewodniki, podręczniki do nauki języka polskiego oraz współczesną literaturę dziecięcą.

A Lengyel Intézet könyvtára (2014) | Biblioteka Instytutu Polskiego (2014)

lengyel gyermekirodalmi kiadványok is. A könyvtár állománya döntő részben lengyel nyelvű. Olvasóink zöme a helyi lengyel közösség tagjai, a magyarországi egyetemek lengyel szakos hallgatói és a Magyarországon tanuló lengyel egyetemisták közül kerül ki, de oktatók, kutatók, műfordítók is használják a gyűjteményt. 2014 óta a könyvtári katalogus online elérhető.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Wieksość zbiorów stanowią książki polskojęzyczne. Wśród użytkowników biblioteki są m.in. studenci wydziałów polonistycznych i polscy stypendyści studiujący na węgierskich uczelniach, wykładowcy, badacze i tłumacze, uczniowie przygotowujący prezentacje o Polsce oraz słuchacze kursów języka polskiego. Od 2014 roku katalog biblioteki dostępny jest online.

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

H a m a r - F o r us i ń sk a E l żb i e t a A Lengyel Intézetben 1996 óta

E l żb i e t a H a m a r - F o r us i ń sk a W Instytucie Polskim od 1996 roku

TIT K ÁR S ÁG

S E K RETARIAT

Magyarországon tanultam és itt kezdtem meg felnőtt életemet, itt itt mentem férjhez és itt született meg gyermekem. A Lengyel Intézethez véletlenül kerültem, csak néhány hónapig terveztem maradni, ami most már 18 éve tart… Abban a szerencsében volt részem, hogy munkámat épp a Lengyel Intézet 75 éves történetének legnagyobb fesztiválja idején kezdhettem meg. Hatásos volt: maradtam. A Lengyel Intézet egyszemélyes titkárságának vezetése felelősségteljes és összetett feladat, mely egyúttal közvetlen kapcsolatot is jelent az intézmény látogatóival, akik számára intézményünk egy falatnyi Lengyel-

Studiowałam na Węgrzech i tu rozpoczęłam swoje dorosłe życie, wyszłam za mąż, urodziłam dziecko. Do Instytutu Polskiego w Budapeszcie trafiłam przypadkowo, planowałam zostać kilka miesięcy i trwa to już 18 lat… Tak szczęśliwie się złożyło, że zaczęłam pracę podczas festiwalu „Ekspress Polonia”, chyba największego przedsięwzięcia w 75-letniej historii Instytutu. Podziałało, zostałam. Jednoosobowy sekretariat Instytutu Polskiego w Budapeszcie to odpowiedzialne i złożone stanowisko, oznacza również pierwszy kontakt z gośćmi, dla których Instytut to kawałek Polski. Przez te długie lata wysłu-

Lengyel nyelvtanfolyam az Olvasóteremben (2014) | Kurs języka polskiego w czytelni Instytutu Polskiego (2014)

ország. Az évek során megszámlálhatatlan történetet hallgattam végig magyaroktól, az idősebb generáció képviselőitől, vagy épp az én nemzedékem tagjaitól, autóstopposoktól, akik egykori emlékeik nyomán próbálják felkutatni a régi kapcsolatokat. Szeretnénk, ha minden látogató elégedetten, mosollyal az arcán távozna, azzal az érzéssel, hogy megkapta a várt segítséget. A pedagógus pálya mindig is vonzott. Nemcsak a Lengyel Intézet nyelvkurzusainak szervezését és a beiratkozásokat intézem, de nyelvtanár is vagyok. Fantasztikus érzés látni, ahogy az egymást követő csoportok fejlődnek, és jó állandó kapcsolatban lenni a sok fiatallal, akik különböző okokból választják a lengyel nyelvet.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

chałam niezliczone historie przedstawicieli starszego, a także mojego pokolenia Węgrów, pokolenia autostopowiczów, którzy idąc śladami swoich wspomnień próbują odnowić dawne kontakty. Pragnę, aby każda odwiedzająca nas osoba, wyszła zadowolona, uśmiechnięta, z poczuciem, że otrzymała oczekiwaną pomoc. Z zamiłowania jestem pedagogiem. Nie tylko organizuję oraz prowadzę zapisy na kursy języka polskiego oferowane w Instytucie , ale również jestem lektorką. Wspaniałym uczuciem jest możliwość widzieć postępy w nauce kolejnych grup kursantów, jak również mieć stały kontakt z młodym pokoleniem, które z różnych powodów wybiera język polski.

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

M át é E n d r e A Lengyel Intézetben 2006 óta

E n d r e M át é W Instytucie Polskim od 2006 roku

A Lengyel Intézet székhelye, a Nagymező utca felől (2014) | Instytut Polski, widok od strony ulicy Nagymező (2014)

A D MINI S z TRÁCIÓ

A D MINI S TRACJA

Amikor 1978 őszén egy katowicei lány kedvéért beiratkoztam az akkori Lengyel Tájékoztató és Kulturális Központ nyelvtanfolyamára, nem gondoltam, hogy 29 évvel később ugyanabban az intézményben fogok munkát kapni. Addigra az egykori szerelem már régen véget ért, a kapcsolat megszakadt, ellenben a lengyel kultúra iránti szeretetem és érdeklődésem a mai napig megmaradt. A Lengyel Intézet gépkocsivezetője és gazdasági ügyintézőjeként sok értékes emberrel, érdekes élethelyzettel és új baráttal ismerkedtem meg. Jóleső érzéssel tapasztalom, hogy mindkét országban a több mint ezer éves lengyel-magyar barátság eszméje nem közhely, hanem a mindennapok valósága. Arra törekszem, hogy a munkámmal is ezt az eszmét erősítsem és adjam tovább.

Kiedy jesienią 1978 roku zapisałem się na kurs językowy w ówczesnym Ośrodku Informacji i Kultury Polskiej z powodu sympatii do dziewczyny z Katowic, nie myślałem, że 29 lat później dostanę pracę w tej samej instytucji. Choć tamta miłość już dawna przeminęła, a kontakt między nami się urwał, moje zainteresowanie i miłość do kultury polskiej trwają do dziś. Jako kierowca i intendent Instytutu Polskiego poznałem wielu wartościowych ludzi, nowych przyjaciół, przeżyłem ciekawe chwile. Miło mogłem doświadczyć, że w obu krajach ponad tysiącletnia przyjaźń polskowęgierska nie jest tylko sloganem, lecz rzeczywistością. Staram się, aby poprzez moją pracę potwierdzać tę ideę i przekazywać ją dalej.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

V é b e r Z o ltá n A Lengyel Intézetben 2007 óta

Z o ltá n V é b e r W Instytucie Polskim od 2007 roku

A Lengyel Intézet székhelye, az Andrássy út felől (2014) | Instytut Polski, widok od strony alei Andrássyego (2014)

Régebben sokat jártam az egykori lengyel boltba, tehát már korábban is, még mielőtt itt dolgoztam volna megfordultam az Andrássy-Nagymező sarkán található épületben. A testvérem nászajándékát is itt vettem. Sőt, az ismerőseim, barátaim, azóta is érdeklődnek a bolt után. Technikusként dolgozom a háznál. Itteni feladatköröm elég összetett, hiszen egy hatalmas, több kiállítótérrel, mozival, könyvtárral, olvasóteremmel, irodákkal, technikai, személyzeti szobákkal rendelkező székhelyet kell rendben tartsak. Emellett sokszor ott vagyok egyegy kiállítás installációjánál, szállításánál, különféle konferenciák technikai hátterének biztosításánál, fogadásoknál, továbbá szükség esetén titkársági ügyeletért is felelek. Nagyon szeretem ezt az állandó nyüzsgést, pörgést. Ez lett a második otthonom.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Dawniej regularnie przychodziłem do polskiego sklepu na rogu alei Andrássyego i ulicy Nagymező. Bywałem tu zatem jeszcze zanim zacząłem pracować. Tutaj kupiłem także prezent ślubny dla mojej siostry. Od tego czasu moi znajomi i przyjaciele pytają o ten sklep. Jestem technikiem w Instytucie. Moje zadania są dość złożone; utrzymuję porządek w kilku obszernych salach wystawowych, kinie, bibliotece, czytelni, biurach i pomieszczeniach technicznych. Równolegle często asystuję przy instalacji wystaw, transporcie, zabezpieczam techniczne zaplecze różnych konferencji, przyjęć, a jeśli trzeba pełnię również dyżury w sekretariacie. Bardzo lubię ten ciągły ruch i wir. Tutaj jest mój drugi dom.

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

k r z y s z t o f du c k i Grafikus, a Lengyel Intézettel 1992 óta

k r z y s z t o f du c k i Grafik, współpracuje z Instytutem Polskim od 1992 roku

Az Intézethez már végleges ideköltözésem előtt is kötődtem. Nem véletlen, hogy az első magyarországi önálló kiállításomhoz készült plakátom (1983) éppen abban a Népköztársaság úti kirakatban jelent meg, ahonnan az aktuális lengyel sajtót, illetve az akkori „grafikai bibliát”, a Projekt c. havilapot rendszeresen beszereztem. A digitális korszak megjelenését követően, konkrétan 1992-től, már napi szinten vált lehetővé számomra az Intézet sokféle kiadványainak tervezése. Ezáltal részese lehettem a lengyel kultúra és történelem bemutatásának, s ezt nem csak szakmai kihívásként, hanem elsősorban hivatásként kezeltem-kezelem mind a mai napig. Az évek során hét igazgatóval dolgoztam együtt, mindegyiküknek más-más elképzelései voltak – és ez nagyszerű! – arról, hogyan szólítsa meg a magyar közönséget. Képességeimhez mérten igyekeztem ezeket a víziókat a lehető legjobban megvalósítani.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

Z Instytutem związany byłem jeszcze przed ostateczną decyzją emigracji na Węgry. Nieprzypadkowo, że plakat do mojej pierwszej wystawy indywidualnej na Węgrzech (1983) zawisł właśnie w witrynie sklepu na Népköztársaság út, gdzie zaopatrywałem się w codzienną polską prasę, i gdzie do zdobycia była ówczesna biblia grafika: miesięcznik „Projekt”. Wraz z nastaniem ery cyfrowej, a konkretnie od 1992 roku, otworzyła się przede mną możliwość codziennej współpracy nad projektowaniem wszelkiej maści wydawnictw Instytutu, i poprzez to, dołożenia swego grosika do prezentacji kultury i historii polskiej, co traktowałem–traktuję nie tylko jako wyzwanie zawodowe, ale i pewnego rodzaju powołanie. Przez ten okres współpracowałem z siedmioma dyrektorami tej placówki. Każdy z nich miał inną wizję (no i dobrze!) dotarcia do węgierskiego odbiorcy, które starałem się, w miarę swoich umiejętności, jak najatrakcyjniej realizować.

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Tót h Ta m á s Grafikus

Ta m á s Tót h Grafik

A Lengyel Intézet 75 éves jubileumi fennállásához készített logó tervezésénél szempont volt, hogy az vizuálisan illeszkedjen az intézet arculatába, ugyanakkor ne konkuráljon a fő logóval, de mindemellett önálló jelként is alkalmazható legyen. A megvalósítás során inspirálóan hatott rám a lengyel grafikára jellemző egyszerű, könnyed, gesztusra épített vizuális nyelvezet, az intézet munkáját tükröző értékek, mint dinamizmus, vidámság, valamint a két nemzet közötti barátság.

Projektując logo z okazji jubileuszu 75-lecia istnienia Instytutu Polskiego musiałem mieć na uwadze kryterium, by wizualnie współgrało ono z wizerunkiem Instytutu, jednak nie konkurowało z głównym logo, a przy tym by można było je stosować jako niezależny symbol. W trakcie jego realizacji inspirację czerpałem z prostego, lekkiego, opartego na geście wizualnego przekazu charakterystycznego dla polskiej grafiki oraz z wartości, które przyświecają Instytutowi w jego działalności, takich jak dynamizm, radość i przyjaźń pomiędzy obu narodami.

A Krzysztof Ścierański-Bernard Maseli Duo koncertje (2014) | Koncert Krzysztof Ścierański-Bernard Maseli Duo (2014)

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Találkozó a Lengyel Kultúra volt munkatársaival (2014) | Spotkanie z b. pracownikami „Lengyel Kultúra” (2014)

A Lengyel Intézet jelenlegi munkatársai (2014) | Aktualny zespół Instytutu Polskiego (2014)

Kö s zö n e t n y i lvá n í tá s

Podziękowania

A budapesti Lengyel Intézet ezúton szeretné megköszönni azon személyek és intézmények, volt igazgatók, egykori munkatársak és partnerek segítségét, akik nélkül ez a kiadvány nem valósulhatott volna meg. Köszönjük, hogy megosztották velünk több éves együttműködésünk élményeit, fényképeiket és időt szenteltek ránk. A könyvünkben névvel megemlített személyeken kívül külön köszönet illeti az archív anyagok összegyűjtését és a kiadvány előkészítését magukra vállaló volt mun-

Instytut Polski w Budapeszcie dziękuje wszystkim osobom i instytucjom, byłym dyrektorom, byłym pracownikom i partnerom, bez których ta publikacja nie mogłaby powstać. Dziękujemy za podzielenie się wspomnieniami z wieloletniej współpracy, udostępnienie zdjęć i poświęcony czas. Poza osobami, których nazwiska można odnaleźć w tekście, za pomoc w zgromadzeniu materiałów archiwalnych i przygotowaniu publikacji słowa podziękowania należą się byłym pra-

Kreatív újrahasznosító workshop (2014) | Warsztaty kreatywnego recyklingu (2014)

Három egér Játékgyár – kiállítás a Design Hét keretében (2012) | Wystawa „Trzy Myszy” w ramach Tygodnia Designu (2012)

katársakat: Wojciech Salapskit, Wanda Bendét, Szenyán Erzsébetet és Kocsis Zoltánt, gyakornokainkat és önkénteseinket: Marta Kowalskát, Agata Wilczyńskát, Małgorzata Federowiczot és Joanna Skarżyńskát, valamint – last but not least – Krzysztof Duckit, a grafikai terv szerzőjét, az Intézet régi jó barátját. Külön köszönettel tartozunk Hassay Zsófia as�szonynak, Budapest VI. kerülete Terézváros Polgármesterének a jubileumi kiadvány megjelentetésének anyagi támogatásáért.

cownikom Wojciechowi Salapskiemu, Wandzie Bende, Erzsébet Szenyán i Zoltánowi Kocsisowi, praktykantom i wolontariuszom Marcie Kowalskiej, Agacie Wilczyńskiej, Małgorzacie Federowicz i Joannie Skarżyńskiej, a także – last but not least – autorowi projektu graficznego Krzysztofowi Duckiemu, wieloletniemu przyjacielowi Instytutu. Odrębne podziękowania kierujemy do burmistrzyni VI. Dzielnicy Budapesztu Pani Zsófii Hassay za wsparcie finansowe druku tego jubileuszowego wydawnictwa.

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

A Lengyel Intézet Olvasóterme (2014) | Czytelnia Instytutu Polskiego (2014)

A kiadvány korlátolt terjedelme miatt – nagy sajnálatunkra! – kénytelenek voltunk lerövidíteni a megküldött szövegeket. Viszont a www.75lengyelkultura.hu honlapon publikáljuk mindet, teljes terjedelemben – a grafikai anyagokkal együtt. Szíves megértésüket kérjük és már most szeretettel várjuk Önöket jubileumi honlapunkon! A publikációban szereplő képeket tulajdonosaik vagy szerzőik beleegyezésével, jóhiszeműen használtuk fel. A Lengyel Intézet a gyűjteményéből származó fényképek esetében mindent megtett annak érdekében, hogy azonosíthassa a szerzőiket. Várjuk az Önök jelentkezését, amennyiben a fényképek leírásait gazdagító információkkal tudnak szolgálni vagy a képek származásának beazonosításában segíthetnének nekünk. A kiadványban felhasznált összes képanyagot tulajdonosaik vagy szerzőik beleegyezésével beszkenneltük és ilyen formában továbbítottuk a Lengyel Köztársaság Külügyminisztériumának archívumába. A másolatok második példányai a budapesti Lengyel Intézet archívumába kerültek.

Z uwagi na ograniczoną objętość publikacji, zmuszeni byliśmy – niestety! – do zastosowania skrótów w nadesłanych tekstach. Ich pełne wersje opublikujemy jednak – wraz z materiałami graficznymi – na stronie internetowej www.75lengyelkultura.hu. Prosimy o zrozumienie i już teraz serdecznie zapraszamy do odwiedzin! Zdjęcia w publikacji zostały wykorzystane w dobrej wierze za zgodą ich właścicieli lub autorów. W przypadku zdjęć pochodzących ze zbiorów własnych Instytut Polski w Budapeszcie dołożył wszelkich starań, aby ustalić ich autorów. Zapraszamy do kontaktu w przypadku posiadania informacji, które mogłyby wzbogacić treść opisów lub doprecyzować pochodzenie zdjęć. Wszystkie materiały użyte w publikacji zostały za zgodą autorów lub właścicieli zeskanowane i w tej postaci przekazane do Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej. Druga kopia znajduje się w zasobach Instytutu Polskiego w Budapeszcie. B I B LIOGRAFIA

bibliográfia • • • • • • •

• • • • • •

•

• •

•

„30 éves a Lengyel Kultúra 1951-1981”, A Lengyel Tájékoztató és Kulturális Központ kiadványa, 1981 „70. rocznica Instytutu Polskiego w Budapeszcie” [70 éves a budapesti Lengyel Intézet], az Intézet saját kiadványa, 2004 A budapesti Lengyel Intézet archívuma A Lengyel Köztársaság Külügyminisztériumának archívuma „Barátok a bajban. Interjú Tischler Jánossal“, in: „Múltkor. Történelmi magazin“, különszám 2011. ősz. „Benchmark. A comparative study on the performance of German, Polish, Austrian and French cultural institutes in Hungary”, Goethe Institut, 2014 Gömöri György: „Emlékeim a Lengyel Olvasóteremből” Gömöri György: „Varsányi István emlékezete”, 2013 Józsa Péter: „Nemzedékek szolgálatában – hetven éves a Budapesti Lengyel Intézet”, in: Európai Utas, 2009/1 Marx József: „Jancsó Miklós két és több élete”, Budapest 2000 Maciej Szymanowski: „Krótka historia Instytutu Polskiego w Budapeszcie” [A budapesti Lengyel Intézet rövid története], 2004 Tatiana Szypulska: “W służbie dla kultury polskiej. 70-lecie Instytutu Polskiego w Budapeszcie” [A lengyel kultúra szolgálatában. 70 éves a budapesti Lengyel Intézet], in: Polonia Węgierska, 1616/2009 Anna Umińska-Woroniecka: „Instytuty Polskie. Zmiany modelowe w funkcjonowaniu polskiej dyplomacji kulturalnej w latach 1998-2011” [Lengyel Intézetek. A lengyel kulturális diplomácia működésének modellváltása 1998-2011 között], 2013 Mieczysław Wieliczko: „Lengyelek Magyarországon”, Lublin 1978 Mieczysław Wieliczko: „W siedemdziesiątą rocznicę. Instytut Polski w Budapeszcie (1937-1944)” [Hetvenedik évforduló. A budapesti Lengyel Intézet (1937-1944)], in: Polonia Węgierska, 145/2009 K. Woźniakowski, „Instytut Polski w Budapeszcie, działalność kulturalnooświatowa, naukowa i wydawnicza w latach 1939-1944” [A budapesti Lengyel Intézet kulturális, oktatási, tudományos és kiadói tevékenysége 1939-1944 között], Krakkó 2007

• • • • •

•

• • •

• • • •

• • •

7 5 é v e s a b u da p e st i l e n gy e l i n t é z e t

„30 éves a Lengyel Kultúra 1951-1981” [30 lat Kultury Polskiej 19511981], A Lengyel Tájékoztató és Kulturális Központ kiadványa [Wydawnictwo Polskiego Ośrodka Informacji i Kultury], 1981 „70. rocznica Instytutu Polskiego w Budapeszcie”, broszura własna Instytutu, 2004 Archiwum Instytutu Polskiego w Budapeszcie Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w Warszawie „Barátok a bajban. Interjú Tischler Jánossal“ [Przyjaciele w biedzie. Wywiad z Jánosem Tischlerem], w: „Múltkor. Történelmi magazin“, 2011, wyd. spec. „Benchmark. A comparative study on the performance of German, Polish, Austrian and French cultural institutes in Hungary”, Goethe Institut, 2014 György Gömöri: „Emlékeim a Lengyel Olvasóteremből” [Wspomnienia z Czytelni Polskiej], 2013 György Gömöri: „Varsányi István emlékezete” [Wspomnienia o Istvánie Varsányim], 2013 Péter Józsa: „Nemzedékek szolgálatában – hetven éves a Budapesti Lengyel Intézet” [W służbie kultury polskiej – 70-lecie Instytutu Polskiego w Budapeszcie], w: Európai Utas, 2009/1 József Marx: „Jancsó Miklós két és több élete” [Niejedno życie Miklósa Jancsó], Budapeszt 2000 Maciej Szymanowski: „Krótka historia Instytutu Polskiego w Budapeszcie”, 2004 Tatiana Szypulska: „W służbie dla kultury polskiej. 70-lecie Instytutu Polskiego w Budapeszcie”, w: Polonia Węgierska, 1616/2009 Anna Umińska-Woroniecka: „Instytuty Polskie. Zmiany modelowe w funkcjonowaniu polskiej dyplomacji kulturalnej w latach 1998-2011”, 2013 Mieczysław Wieliczko: „Lengyelek Magyarországon” [Polacy na Węgrzech], Lublin 1978 Mieczysław Wieliczko: „W siedemdziesiątą rocznicę. Instytut Polski w Budapeszcie (1937-1944)”, w: Polonia Węgierska, 145/2009 K. Woźniakowski: „Instytut Polski w Budapeszcie, działalność kulturalnooświatowa, naukowa i wydawnicza w latach 1939-1944”, Kraków 2007

7 5 l at I n s t y t u t u P o l s k i e g o w B u da p e s z c i e

Falfestmény-avatás a Dob utcában, a Lengyel Intézet 75 éves évfordulója alkalmából (2014) | Mural przy Dob utca odsłonięty z okazji 75-lecia Instytutu Polskiego (2014)