Slaapproblemen bij kinderen
Niet in kunnen slapen, ’s nachts wakker worden, niet doorslapen‌ Problemen bij het slapen komen bij kinderen regelmatig voor. Bij kinderen met ADHD komen slaapproblemen vijf maal zo vaak voor als bij andere kinderen. Soms verergeren de slaapproblemen door het gebruik van medicatie. Kinderen hebben veel slaap nodig. Slapen is belangrijk om te groeien en slaap is nodig om uit te rusten en om de indrukken van overdag te kunnen verwerken. Te weinig slaap kan leiden tot prikkelbaarheid, impulsiviteit, concentratieproblemen, sloomheid, hoofdpijn en verminderde weerstand.
In deze folder hebben we adviezen op een rij gezet om verschillende soorten slaapproblemen te verhelpen.
3
Oorzaken van slaapproblemen Slaapproblemen kunnen behalve door lichamelijke factoren, zoals het gebruik van medicatie, worden veroorzaakt door de omgeving, maar ook door sociale of emotionele factoren. Het is de moeite waard om te proberen de juiste oorzaak te vinden. In deze folder hebben we adviezen op een rij gezet om verschillende soorten slaapproblemen te verhelpen.
Hoeveel slaap heeft een kind nodig? Niet ieder kind heeft evenveel slaap nodig. Een kind dat ‘s ochtends uit zichzelf en uitgerust wakker wordt, heeft voldoende slaap gehad. Het gemiddelde aantal uren slaap dat kinderen op verschillende leeftijden nodig hebben op een dag is: 4-6 jaar: 12 uur slaap 7-9 jaar: 11 uur slaap 10-13 jaar: 10 uur slaap
Sommige kinderen vinden het vervelend in het donker en willen graag hun slaapkamerdeur op een kiertje of een nachtlampje. 4
Adviezen om slaap problemen op te lossen Een goede slaapomgeving Zorg voor een rustige omgeving ›› Zorg voor zo min mogelijk lawaai in en buiten het huis. ›› Een rustig achtergrondmuziekje kan soms helpen. ›› Geen TV in de slaapkamer van het kind. ›› Zet de telefoon in de slaapkamer uit. ›› Wanneer er een PC in de slaapkamer van uw kind is, maak dan duidelijke afspraken over het gebruik. Ga het liefst een uur voor het slapen niet meer achter PC en tv. De slaapkamer is een veilige plek ›› Uw kind moet zich veilig voelen in zijn of haar eigen bed en slaapkamer. Als een kind zich niet prettig voelt kan dat komen door een ongezellige kamer, teveel licht of juist te donker, te warm of te koud, een slecht matras, insecten, een gedeelde slaapkamer, et cetera. ›› Zorg voor een rustige slaapkamer. Niets in de slaapkamer mag het kind ’s nachts beangstigen. Kijk vanuit het perspectief van uw kind naar wat er aan de muur hangt. Een opvallend schilderij kan bijvoorbeeld onrustig maken. Ook kunnen gordijnen door invloed van licht van buitenaf een beangstigend effect geven in de slaapkamer. Een rustige slaapkamer zorgt voor minder afleiding. ›› Niet te donker, niet te licht ›› Sommige kinderen vinden het vervelend in het donker en willen graag hun slaapkamerdeur op een kiertje of een nachtlampje. ›› Gebruikt u in de slaapkamer lampen met zo min mogelijk lumen (400 lm bijvoorbeeld).
5
Goede temperatuur en ventilatie ›› Zorg voor een lage kamertemperatuur en een goed geventileerde slaapomgeving. ›› Kies voor een dekbed dat niet al te zwaar is.
Oog voor lichamelijke factoren Ziekte of medicatie ›› Let op aanwezigheid van lichamelijke klachten zoals hoofdpijn, buikpijn of beenkrampen, een verstopte neus of verkoudheid. Probeer deze problemen te verlichten. ›› Bij het gebruik van medicatie zoals methylfenidaat is het soms een oplossing om de tabletten niet meer na 16.00 uur te geven. Ga hierover in gesprek met uw behandelaar. ›› Plassen ›› Een kind kan ’s nachts moeite hebben met in slaap vallen omdat het bang is om in zijn of haar bed te plassen. ›› Laat uw kind voordat het naar bed gaat, plassen of een beetje water drinken (niet teveel!). Zo kan het kind geen ‘tijd rekken’. Eten en drinken ›› Zorg ervoor dat uw kind geen trek heeft als het gaat slapen. ›› Laat uw kind niet teveel drinken ’s avonds. ›› Geef uw kind ‘s avonds geen cola, chocolademelk of koffie. Al deze drankjes hebben een activerende werking. Ontspannen ›› Wanneer het kind overdag voldoende lichaamsbeweging heeft gehad, is het ’s avonds ook lichamelijk moe. Buiten spelen is goed voor een kind, het kind is dan actief en ademt frisse lucht in. Onderneem vlak voor het slapen gaan liefst geen inspannende activiteit meer. Als u toch iets gaat doen, kies dan het liefst een ontspannen activiteit. ›› Buikademhaling ontspant. Een goede oefening hiervoor is dat u de hand op de buik van uw kind legt. Uw kind probeert vervolgens uw hand door diep te ademen omhoog te duwen. Deze diepe ademhaling zorgt voor ontspanning. ›› Let op! Anders dan veel mensen denken heeft een warme douche of bad vlak voor het slapen gaan geen ontspannend effect. Het heeft eerder een opwekkend effect. Dit is dus niet aan te raden. 6
Rekening houden met sociale factoren Ritme en regelmaat ›› Plan de agenda van uw kind niet te vol. Zorg ervoor dat hij of zij niet met teveel dingen bezig is. Een vast dagritme met voldoende rustmomenten en duidelijke afspraken zorgen overdag voor een gevoel van veiligheid. Dit werkt ook door in de nacht. ›› Het is verstandig om het kind een uur vóór bedtijd rustig te houden. Dus geen wilde spelletjes, spannende tv-series of pcactiviteiten, niet spelen op de kamer, et cetera. ›› Spreek een vaste bedtijd met uw kind af en houd hieraan vast. Geef ruim van tevoren aan dat het bijna bedtijd is. Het kind kan dan rustig zijn of haar spel afmaken en zich voorbereiden op het slapen gaan. ›› Houd een vaste volgorde aan bij het naar bed gaan, bijvoorbeeld: uitkleden, plassen, wassen, tanden poetsen en voorlezen. ›› Leg ’s avonds voor het slapen gaan de schone kleding voor de volgende dag klaar, net als de schooltas en eventuele gymkleding.
Houd een vaste volgorde aan bij het naar bed gaan, bijvoorbeeld: uitkleden, plassen, wassen, tanden poetsen en voorlezen. 7
Aandacht ›› Maak van het naar bed gaan een prettig einde en goede afsluiting van de dag. Vaste terugkerende punten geven het kind een gevoel van rust en veiligheid. Een verhaaltje vertellen geeft afleiding bij het in slaap vallen. ›› Voldoende aandacht voor uw kind overdag zorgt ervoor dat het kind bij het naar bed gaan gemakkelijker afscheid neemt. ›› Piekeren is de meest voorkomende oorzaak van slapeloosheid. Wanneer een kind ligt te piekeren, heeft het moeite om lekker ontspannen te gaan slapen. Onderwerpen waar kinderen over kunnen piekeren zijn: ruzie, moeilijk schoolwerk, een slechte sfeer in de klas, een scheiding of een angstige fantasie. Een ‘zorgenpoppetje’ kan een oplossing zijn. Het kind kan zijn of haar zorgen aan het poppetje vertellen die het bewaart, zodat het kind ‘het kwijt’ is. Ook kan een knuffel of dagboekje daarvoor dienst doen. ›› Het kind moet de gelegenheid krijgen om over eventuele problemen, spanningen of juist leuke dingen van de dag te praten. Wat ging goed en waar was het kind minder tevreden over? Het is het beste om dit op een rustig moment van de dag te doen waar anderen niet bij zijn. Bij ruzie met uw kind of tussen u als ouders: praat het ruim voor het slapen gaan uit en laat merken dat u van uw kind houdt. Dat helpt vervelende dromen voorkomen. Daardoor is de kans om ’s nachts wakker te worden minder groot. ›› Wanneer uw kind ‘s nachts uit bed komt, is het verstandig om het kind zonder aandacht te geven terug te brengen naar bed. Doe eventueel een lampje aan of zet de deur op een kiertje. ›› Wanneer uw kind regelmatig te vroeg wakker wordt, is het goed om na te gaan wat het precies bezighoudt. Sommige kinderen zijn van nature al heel vroeg wakker. Andere kinderen hebben honger en zien daglicht. U kunt uw kind vertellen hoe het zich kan vermaken als het vroeg wakker wordt, bijvoorbeeld door een boekje te lezen of een tekening te maken. U kunt daarover afspraken maken. ›› Geef uw kind een wekker of klok, zodat het weet hoe laat het de anderen mag wekken. ›› Bij spanningen in thuissituatie: wees je er als ouder van bewust dat veel kinderen spanningen in de thuissituatie meekrijgen en hier wakker van kunnen liggen. ›› Probeer spanningen op te lossen, vraag eventueel de behandelaar van Jonx om met u mee te denken. 8
Omgaan met emoties Angst ›› Is uw kind bang? Neem de angsten serieus en praat erover of zoek samen een oplossing. ›› Lees als uw kind eenmaal in bed ligt een verhaal voor, of laat uw kind zelf lezen. Praat er vervolgens nog even over om er zeker van te zijn dat er geen enge dingen blijven spoken. ›› Als uw kind moeite heeft u ‘los’ te laten, kan het helpen om uw kind zelf nog 10 minuten een boekje te laten lezen. U kunt dan beloven om nog even terug te komen. Doe vervolgens het licht uit en geef een kus. Laat uw kind in zijn of haar eigen bed, spreek eventueel af hoe lang u in de kamer blijft of wanneer u weer komt kijken. Doe – als uw kind boven slaapt – eventueel een klusje boven. U kunt dit ritueel in stapjes afbouwen. ›› Als een kind ‘s nachts wakker wordt, dan wordt dat vaak veroorzaakt door een enge droom. Daar kunnen akelige gedachten uit voortkomen. Enge dromen zijn vaak een onderdeel van de normale ontwikkeling. Stelt u het kind gerust: het is maar een droom. Meestal slaapt het kind dan rustig verder en weet hij of zij er de volgende ochtend niets meer van
Geef uw kind een wekker of klok, zodat het weet hoe laat het de anderen mag wekken. 9
Dwang en straf ›› Zeker als slapen een probleem is, dan kunnen kinderen erg gespannen in bed liggen met de gedachte ‘Ik moet slapen’. U kunt als ouder of verzorger dan benadrukken: ‘Je hoeft niet te slapen, alleen maar lekker uitrusten’. Als de dwang weg is, komen de ontspanning en slaap vanzelf. ›› Gebruik ‘naar bed gaan’ nooit als strafmaatregel. Zo krijgt naar bed gaan een onprettige betekenis. ›› Als slapen een probleem is kunt u dat zelf ook gaan ervaren als een ‘slaapdrama’. Geeft u het kind vooral niet de indruk dat u opziet tegen het naar bed brengen. ›› Zorg ervoor dat u als ouders op één lijn zit ten aanzien van het slapen gaan en houd dit consequent aan. Belonen ›› Beloon uw kind als het lukt om zich aan de gemaakte afspraken te houden. Elke avond kan hij of zij een sticker of punten verdienen en na een aantal stickers of punten kunt u afspreken iets leuks te gaan doen. ›› In deze folder hebben we veel adviezen op een rij gezet. Soms kan het helpen om naast beschikbare folders ook boeken te gebruiken. Tips hiervoor zijn: Kinderen met slaapproblemen, een werkboek voor ouders van Ruttien Schregardus of Slaapproblemen bij kinderen van Dr. Frits Boer.
10
Meer informatie? Als het niet lukt op ĂŠĂŠn van de hier aangegeven manieren een oplossing te vinden voor het slaapprobleem van uw kind, kunt u natuurlijk ook terecht bij uw behandelaar van Jonx.
Handige website met ervaringsverhalen en tips kijk op www.jonx.nl Contactgegevens Jonx Groningen Laan Corpus den Hoorn 102-2 9728 JR Groningen Postbus 86 9700 AB Groningen Telefoon 050 – 522 32 90 Fax 050 – 522 38 90 afsprakenjonxgroningen@lentis.nl Genderpoli Telefoon 0597 – 45 63 60 FASD poli Telefoon 0597 – 45 63 00 Jonx Delfzijl Jachtlaan 52 9934 JD Delfzijl Postbus 281 9930 AG Delfzijl Telefoon 0596 – 64 91 03 Fax 0596 – 64 92 00 afsprakenjonxdelfzijl@lentis.nl Jonx Hoogezand-Sappemeer Industrieweg 33 9601 LJ Hoogezand Telefoon 0598 – 42 71 20 Fax 0598 – 42 71 40 afsprakenjonxhoogezand@lentis.nl
Jonx Winschoten Mr. D.U. Stikkerlaan 1 9675 AA Winschoten Postbus 286 9670 AG Winschoten Telefoon 0597 – 45 63 00 Fax 0597 – 45 62 20 afsprakenjonxwinschoten@lentis.nl Jonx Veendam (spreekuurlocatie) Gebouw Veencompas Jan Salwaplein 3 9641 LN Veendam Telefoon 0598 – 42 71 20 Fax 0598 – 42 71 40 afsprakenjonxhoogezand@lentis.nl Onze vestigingen zijn elke werkdag geopend van 08.30 uur tot 17.00 uur. Het is ook mogelijk om een afspraak te maken buiten kantooruren. Vraag naar de mogelijkheden bij het secretariaat. Het centrale telefoonnummer van Jonx Ambulant is 0597 – 45 63 60. © Jonx|Lentis, 2017 Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.
J 0070 | 02-2017
Jonx Stadskanaal Semmelweislaan 4 9501 HS Stadskanaal Telefoon 0599 – 69 21 47 Fax 0599 – 69 22 00 afsprakenjonxstadskanaal@lentis.nl Vormgeving Dorèl Extra Bold