Weerblauw Contextile research Aliki van der Kruijs

1

Research

Travelling concept #0

Weer blauw Aliki van der Kruijs

Weer Blauw

Travelling concept #0

Research

Reckitt bleu in vensterbank woonhuis uit Moddergat, Zuiderzeemuseum

2

3

Introductie Research

Weer Blauw

Blauwe geologie Het project Weer Blauw is een belangrijk onderdeel geweest van mijn master Applied Art op het Sandberg instituut. Tijdens deze studie heb ik mijn modeachtergond verdiept in een werkmethode waarin textiel als informatiedrager een belangrijke rol speelt.

In opdracht van het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen heb ik in situ een collectie textiel ontwikkeld als onderdeel van de tentoonstelling NIJVER|heden (2011). Het proces van fotografie en mode heb ik gekoppeld aan de ambachtelijke stoomwasserij en is een visuele registratie van kleur- en seizoensverandering geworden.

Het vertrekpunt is de kleur ultramarijn geweest uit de ton ‘optisch wit’ in de stoomwasserij. Dit pigment is de synthetische variant van het kostbare half edelsteen lapis luzuli, dat oorspronkelijk in de wasserij werd gebruikt om de was een optische wit effect te geven.

Dit boek bestaat uit 3 delen; een research gedeelte dat het proces en de context weergeeft, 1:1 kopiën van stoffen uit de collectie en een bespiegelende tekst door cultuurhistoricus Léon Hanssen die mijn project in Enkhuizen ‘live’ heeft ervaren.

Het is een reis geworden rondom een kleur die van oorsprong uit de aarde wordt gewonnen en geassocieerd wordt met de elementen water en lucht.

Travelling concept #0

Research

4

Sferische meetkunde Blauw is de kleur van de hemel en de zee. Het wordt vaak geassocieerd met diepte en stabiliteit. De blauwe tinten van de hemel en de zee zijn constant in beweging. Hoe kun je de kleur in het landschap meten?

In 1789 vond Horace-Bénédict de cyanometer uit. Deze cirkel bestaat uit 53 verschillende kleuren blauw die tegen de lucht aan kan worden gehouden om de ‘blauwheid’ van de hemel te kunnen meten.

Cyanometer

Munsell kleurruimte

Het Munsell kleursysteem is een kleurruimte die kleuren specificeer gebaseerd op drie kleurafmetingen: tint, waarde (lichtheid), en chroma (kleur zuiverheid). Het is ontwikkeld door professor Albert H. Munsell in het begin van de 20e eeuw en wordt sinds 1930 als de officiële kleur voor bodemonderzoek gebruikt.

Research

≼

5

Ruimtes van kleur Bovenste rij: Uitzicht op het Ijsselmeer vanaf de dijk in buitenmuseum bij verschillende weersomstandigheden.

Onderste rij: Details van uit huizen in het buitenmuseum waarbij ultramarijn is gemengd in witte kalk om muren te kleuren.

Weer Blauw

Travelling concept #0

Research

6

Ultramarijn In het vooronderzoek van het project Weer blauw raakte ik geïntrigeerd door de dimensie van de kleur blauw in de grote ton ‘optisch wit’ in de stoomwasserij van het museum.

De witte was werd 100 jaar geleden met ultramarijn pigment nagespoeld om de was een optisch wit effect te geven.

De naam ultramarijn is afgeleid van het Midden-Latijnse ultramarinus, wat letterlijk ‘voorbij de zee’ betekend. Oorspronkelijk werd het pigment gemaakt door het malen van lapis lazuli tot poeder.

Lapis lazuli is het edelsteen van lazuriet en wordt geassocieerd met witte calciet en mousserende pyriet. De naam Lazurite is afgeleid van de term “Lazaward”, die de hemel in het Arabisch betekent, verwijzend naar zijn blauwe kleur. Lazuriet wordt gevonden in contactzones tussen alkalirijke gesteenten (graniet en pegmatiet) en calciet.

In 1787 ontdekte Goethe dat zich spontaan een blauwe stof vormde in kalkovens bij Palermo. Later werden deze blauwe afzettingen ook waargenomen door M. Tessäert in Saint Gobain.

Jean Baptiste Guimet (1826) en Christian Gmelin (1828) vonden beide een proces uit om ultramarijn te produceren. Sindsdien is ultramarijn zeer goedkoop geworden en wordt het in grote hoeveelheden gebruikt waardoor het wijdverspreide toepassingen vindt, onder andere om schrijfpapier lichtblauw te kleuren.

De kleur van het synthetische ultramarijn is echter donkerder dan de stof die uit lapis lazuli wordt gewonnen.

7

Research

Pigment Bleu (PB) 29 77007

≥

≥

≤ Close-up van geslepen Lapis Lazuli

Lazuriet

Reckitt’s bleu blokjes verpakking, inhoud zichtbaar op pagina 2.

Ook wel poppetjeblauw, witsel of blauwsel genoemd.

Weer Blauw

Travelling concept #0

Garen bewerkt met ultramarijn pigment

Research

8

9

Research

Weer blauw

Licht en kleur Industriele kleuren worden zo goedkoop mogelijk samengesteld met zo min mogelijk pigment. Hierdoor ontstaan als het ware ‘platte’ kleuren omdat enkel een deel uit het kleurenspectrum gebruikt wordt.

Een pigment is een stof die een kleur reflecteert. De reflectie intensiteit geeft waarde aan kleur. Pigmenten ontlenen hun kleurwerking aan de absorptie van bepaalde golflengtes van het zichtbare licht. Een pigment dat alle golflengten absorbeert heeft een zwarte kleur, een pigment dat alle golflengten reflecteert is wit.

De industrie meet de kwaliteit van een kleur aan de hand van de functionaliteit. Kleuren dienen constant te blijven omdat er anders geen garantie op producten kan worden gegeven.

Door tijd en verandering van licht in de atmosfeer en de relatie tussen binnen en buiten is kleur altijd aan verandering onderhevig.

Hierdoor leeft kleur. Willen wij als cosument dat kleur hetzelfde blijft van zonsopgang tot zonsondergang?

Wanneer is de kleur echt zichtbaar?

Onder invloed van blacklight krijgen witte stoffen verschillende blauwgradaties

Travelling concept #0

Research

10

Fantastic man Van Dale beschrijft de term –fotografisch– alsvolgt: betrekking hebbend op de fotografie, uit een oogpunt daarvan, door middel van fotografie geschiedend of vervaardigd.

De collectie textiel heeft een fotografisch uitgangspunt en is een visuele registratie van kleur- en seizoensverandering die de grondvormen zijn voor een serie overhemden.

White shirts Scheltens & Abbenes 2007, editorial voor Fantastic Man

11

Research

Weer Blauw

Afdruk testen van overhemdpatroon uit vormonderzoek

Natuurbleek

Stoomwasserijen werden in tijden van de industriele revolutie nabij een rivier gebouwd ivm de toevoer van water in de wasproductie.

∆ Bleekveld van de stoomwasserij ∆

≤ De stoomwasserij in het Zuiderzeemusuem is een industrieel monument en komt oorspronkelijk uit Ijsselmuiden.

Op bleekvelden rondom de wasserij of tussen de huizen werd het wasgoed op het gras gelegd en nat gehouden door middel van een guts (bleekspaan) of een gieter.

Door de werking van ozon, dat onder invloed van ultraviolette straling in het zonlicht uit zuurstof wordt gevormd, werden de kleurende bestanddelen in de stof geoxideerd, waardoor het weefsel een witte kleur kreeg.

Tijdens volle maan werd ook gebleekt en gaf hetzelfde effect als overdag.

13

Research

foto: Nationale beeldbank

Het doen van de was was vroeger een dagtaak. De was werd zowel binnenshuis op droogzolders of buitenshuis op lijn gehangen en op bleekvelden geplaatst. Dit maakt dat textiel een prominentere rol in het stedelijke landschap speelde dan nu het geval is.

Weer Blauw

Travelling concept #0

Research

14

Collectioneren De tijdelijke werkstudio bevond zich in woonhuis WL2 (oorsprongkelijk uit Moddergat) en fungeerde als verzamelplaats van materiaal, kennis en kleur. Door te werken in en rond het huis , op de dijk en in de wasserij heb ik veel contact gehad met bezoekers die mij hun ervaring en kennis over reckitt blue hebben gedeeld.

Research

Weer Blauw

≥

15

≥

≤ Kleurdragers: lucht, kalk, textiel textiel, lucht, textiel hout, kalk, kalk textiel, textiel, water

≥

Het huis dat diende als studio tijdens het onderzoek Weer Blauw.

Het touw voor de waslijn is geslagen ism de touwslager van het museum.

Inrichting studio bestond uit grote werktafel en origineel droogrek dat aan plafond was bevestigd.

In de vensterbank van de studio stond een kubus met ultramarijn pigment.

De intensiteit van de kleur trok jong en oud publiek tot zich. Het riep herinneringen alsook referenties en emoties op bij de museumbezoekers.

De kleur opende gesprekken.

Travelling concept #0

Research

16

Fixatie en pH

≥

Tuimelgoot

Spoeltesten in de wasserij zoet en zout blauwsel. ∆

≥

Wanneer het regent en de wind komt van zee, landinwaards, is de regen zout. Regen vanaf het land is zoet. Dit werd door middel van een tuimelgoot verdeeld over twee tonnen, één binnen en één buiten.

Door het ultramarijn aan te mengen met zout, zoet, brak en kraanwater ontdekte ik dat dit de kwaliteit van de kleur beinvloedde. Een bezoeker tipte mij dat karnemelk goed werkt als fixatiemiddel.

≼

17

Detail shots van het met met pigment beschilderde hek voor het huis uit Moddergat. Tijd en weer heeft de kleur beinvloed.

Research

Weer blauw Blauw

Travelling concept

Proces

18

Ontwikkeling Met 100% ultramarijn pigment, aangelengd met kraanof regenwater zijn patronen van een werkoverhemd anno 1910 met behulp van een sjabloon op katoenen poplin doeken. geschilderd. Deze patronen hingen gedurende de tentoonstelling dag en nacht buiten aan een waslijn op de dijk van het Zuiderzee buitenmuseum.

19

Proces

Weer Blauw

Travelling concept #0

Proces

20

21

Proces

Weer blauw

Travelling concept #0

Proces

22

23

Proces

Weer Blauw

Travelling concept #0

Proces

24

25

Proces

Weer Blauw

Travelling concept #0

Research

26

27

Detailfoto’s tijdens regen met Garen bewerkt en zonneschijn. ultramarijn pigment

Research

Weer Blauw

Travelling concept #0

158

N. Hogervorst - van Kampen

Tijdlijn

28

Observator: Diverse Zuiderzeemuseum bezoekers Periode: 26 Mei - 22 Juni 2011 Locatie: Enkhuizen, Nederland

001

002

003

007

008

009

013

014

015

019

020

021 E. & P. Hesmerg

29

Tijdlijn

Weer Blauw

De blauwe overhemden aan de waslijn zijn in feite weermeters en veranderen in de loop der maanden van hard blauw naar lichter blauw.

Een voor een worden ze van de lijn gehaald waardoor een kleurschakering is ontstaan in de serie overhemden.

004

005

006

011

012

A. Veenstra

010 W. de Wit

016

017

022

018 A. Veenstra

A. Veenstra

023

024 D. Kors

Travelling concept #0

Tijdlijn

025

30

026

027

031

032

033

037

038

039

043

044

045

049

050

R. Varkevisser

E. Krommendijk

051 W. van der Zel

31

028

Tijdlijn

Weer Blauw

029

030 G. Steenman

034

035

036 N. Zuiderwijk

040

041

042

046

047

048

052

053

054

A. Groeneveld

Travelling concept #0

Tijdlijn

32

055

056

061

062

057

063 P. Dijkstra

067

068

069

073

074

075

V. Vrancken

R. Clemens

H. Ruiterkamp

079 W. de Haan

J. de Keijzer

080

081

33

Tijdlijn

Weer Blauw

058

059

060

064

065

066

070

071

072

077

078

A. Zimmerman

076 N. Swinkels

082 L. Visser -van Baar

084

083 S. Abe

J. Whybrow

Travelling concept #0

Tijdlijn

085

34

086

087

092

093

098

099

103

104

105

109

110

111

091 M. Neppelenbroek

097 J. Veninga

R. en C. Wouters

35

Tijdlijn

Weer Blauw

089

088

090 G-J Davelaar

094

095

096

100

101

102

106

107

108

113

114

M. Broere

J. de Jonge

J. de Jonge

112 J. de Jonge

J. van Zeeland

Travelling concept #0

Tijdlijn

36

115

116

117

121

122

123

D. Harvas

J. de Jonge

127

128

129

133

134

135

139

140

141

37

Tijdlijn

Weer Blauw

119

118

120 J. de Jonge

R. Kraaijenhagen

124

125

126

130

131

132

136

137

138

143

144

142 J. Schutte

Travelling concept #0

Tijdlijn

38

145

146

150

151

147

T. Hetem

152 E. Beusen

156

157

I. Oostendorp

De beelden in deze tijdlijn zijn een selectie van de totaal ingezonden beelden door museumbezoekers. Naamsvermelding onder de foto’s.

Op het blog www.lichterblauw.alikivanderkruijs.com zijn meer beelden gepubliceerd samen met weergegevens van Meteo Enkhuizen.

158

39

Tijdlijn

Weer Blauw

148

149

150

153

154

155

Travelling concept #0

Collectie

40

Contextile Collection #1 – Weer Blauw

Regen, wind en zon spoelde en droogde de stoffen waardoor deze veranderden in de loop der maanden van hard blauw naar lichter blauw. Één voor één zijn de doeken van de waslijn gehaald om vervolgens overhemden uit te vervaardigen waarbij gebruik gemaakt is van een patroon anno 2014.

41

Collectie

Weer Blauw

Travelling concept #0

Output

42

43

Output

Weer Blauw

Travelling concept #0

Research

Colofon Het werk in deze publicatie is de blauwdruk geweest voor CONTEXTILE; een voortdurend onderzoek van Aliki van der Kruijs naar kleur, context, taal & textiel dat verschijnt in opvolgende edities.

Travelling Concept #0 Weer Blauw Grafisch ontwerp: Lena Steinborn & Aliki van der Kruijs Print: Xerox Alle afbeeldingen door Aliki van der Kruijs tenzij anders wordt vermeld.

Dank aan: Zuiderzeemuseum, Studio Makkink Bey en Sandberg Instituut voor de werkperiode gedurende de NIJVER|heden tentoonstelling.

Museumbezoekers voor delen van kennis en het insturen van foto’s.

Léon Hanssen voor de bespiegelende tekst over het werk en Lena Steinborn voor redactionele ondersteuning.

www.lichterblauw.alikivanderkruijs.com www.alikivanderkruijs.com

© Aliki van der Kruijs April 2014, Amsterdam

44