1
Research
Travelling concept #0
Weer blauw Aliki van der Kruijs
Weer Blauw
Travelling concept #0
Research
Reckitt bleu in vensterbank woonhuis uit Moddergat, Zuiderzeemuseum
2
3
Introductie Research
Weer Blauw
Blauwe geologie Het project Weer Blauw is een belangrijk onderdeel geweest van mijn master Applied Art op het Sandberg instituut. Tijdens deze studie heb ik mijn modeachtergond verdiept in een werkmethode waarin textiel als informatiedrager een belangrijke rol speelt. In opdracht van het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen heb ik in situ een collectie textiel ontwikkeld als onderdeel van de tentoonstelling NIJVER|heden (2011). Het proces van fotografie en mode heb ik gekoppeld aan de ambachtelijke stoomwasserij en is een visuele registratie van kleur- en seizoensverandering geworden. Het vertrekpunt is de kleur ultramarijn geweest uit de ton ‘optisch wit’ in de stoomwasserij. Dit pigment is de synthetische variant van het kostbare half edelsteen lapis luzuli, dat oorspronkelijk in de wasserij werd gebruikt om de was een optische wit effect te geven. Dit boek bestaat uit 3 delen; een research gedeelte dat het proces en de context weergeeft, 1:1 kopiën van stoffen uit de collectie en een bespiegelende tekst door cultuurhistoricus Léon Hanssen die mijn project in Enkhuizen ‘live’ heeft ervaren. Het is een reis geworden rondom een kleur die van oorsprong uit de aarde wordt gewonnen en geassocieerd wordt met de elementen water en lucht.
Travelling concept #0
Research
4
Sferische meetkunde Blauw is de kleur van de hemel en de zee. Het wordt vaak geassocieerd met diepte en stabiliteit. De blauwe tinten van de hemel en de zee zijn constant in beweging. Hoe kun je de kleur in het landschap meten? In 1789 vond Horace-Bénédict de cyanometer uit. Deze cirkel bestaat uit 53 verschillende kleuren blauw die tegen de lucht aan kan worden gehouden om de ‘blauwheid’ van de hemel te kunnen meten.
Cyanometer
Munsell kleurruimte
Het Munsell kleursysteem is een kleurruimte die kleuren specificeer gebaseerd op drie kleurafmetingen: tint, waarde (lichtheid), en chroma (kleur zuiverheid). Het is ontwikkeld door professor Albert H. Munsell in het begin van de 20e eeuw en wordt sinds 1930 als de officiële kleur voor bodemonderzoek gebruikt.
Research
≼
5
Ruimtes van kleur Bovenste rij: Uitzicht op het Ijsselmeer vanaf de dijk in buitenmuseum bij verschillende weersomstandigheden. Onderste rij: Details van uit huizen in het buitenmuseum waarbij ultramarijn is gemengd in witte kalk om muren te kleuren.
Weer Blauw
Travelling concept #0
Research
6
Ultramarijn In het vooronderzoek van het project Weer blauw raakte ik geïntrigeerd door de dimensie van de kleur blauw in de grote ton ‘optisch wit’ in de stoomwasserij van het museum. De witte was werd 100 jaar geleden met ultramarijn pigment nagespoeld om de was een optisch wit effect te geven. De naam ultramarijn is afgeleid van het Midden-Latijnse ultramarinus, wat letterlijk ‘voorbij de zee’ betekend. Oorspronkelijk werd het pigment gemaakt door het malen van lapis lazuli tot poeder. Lapis lazuli is het edelsteen van lazuriet en wordt geassocieerd met witte calciet en mousserende pyriet. De naam Lazurite is afgeleid van de term “Lazaward”, die de hemel in het Arabisch betekent, verwijzend naar zijn blauwe kleur. Lazuriet wordt gevonden in contactzones tussen alkalirijke gesteenten (graniet en pegmatiet) en calciet. In 1787 ontdekte Goethe dat zich spontaan een blauwe stof vormde in kalkovens bij Palermo. Later werden deze blauwe afzettingen ook waargenomen door M. Tessäert in Saint Gobain. Jean Baptiste Guimet (1826) en Christian Gmelin (1828) vonden beide een proces uit om ultramarijn te produceren. Sindsdien is ultramarijn zeer goedkoop geworden en wordt het in grote hoeveelheden gebruikt waardoor het wijdverspreide toepassingen vindt, onder andere om schrijfpapier lichtblauw te kleuren. De kleur van het synthetische ultramarijn is echter donkerder dan de stof die uit lapis lazuli wordt gewonnen.
7
Research
Pigment Bleu (PB) 29 77007
≥
≥
≤ Close-up van geslepen Lapis Lazuli
Lazuriet
Reckitt’s bleu blokjes verpakking, inhoud zichtbaar op pagina 2. Ook wel poppetjeblauw, witsel of blauwsel genoemd.
Weer Blauw
Travelling concept #0
Garen bewerkt met ultramarijn pigment
Research
8
9
Research
Weer blauw
Licht en kleur Industriele kleuren worden zo goedkoop mogelijk samengesteld met zo min mogelijk pigment. Hierdoor ontstaan als het ware ‘platte’ kleuren omdat enkel een deel uit het kleurenspectrum gebruikt wordt. Een pigment is een stof die een kleur reflecteert. De reflectie intensiteit geeft waarde aan kleur. Pigmenten ontlenen hun kleurwerking aan de absorptie van bepaalde golflengtes van het zichtbare licht. Een pigment dat alle golflengten absorbeert heeft een zwarte kleur, een pigment dat alle golflengten reflecteert is wit. De industrie meet de kwaliteit van een kleur aan de hand van de functionaliteit. Kleuren dienen constant te blijven omdat er anders geen garantie op producten kan worden gegeven. Door tijd en verandering van licht in de atmosfeer en de relatie tussen binnen en buiten is kleur altijd aan verandering onderhevig. Hierdoor leeft kleur. Willen wij als cosument dat kleur hetzelfde blijft van zonsopgang tot zonsondergang?
Wanneer is de kleur echt zichtbaar?
Onder invloed van blacklight krijgen witte stoffen verschillende blauwgradaties
Travelling concept #0
Research
10
Fantastic man Van Dale beschrijft de term –fotografisch– alsvolgt: betrekking hebbend op de fotografie, uit een oogpunt daarvan, door middel van fotografie geschiedend of vervaardigd. De collectie textiel heeft een fotografisch uitgangspunt en is een visuele registratie van kleur- en seizoensverandering die de grondvormen zijn voor een serie overhemden.
White shirts Scheltens & Abbenes 2007, editorial voor Fantastic Man
11
Research
Weer Blauw
Afdruk testen van overhemdpatroon uit vormonderzoek
Natuurbleek
Stoomwasserijen werden in tijden van de industriele revolutie nabij een rivier gebouwd ivm de toevoer van water in de wasproductie.
∆ Bleekveld van de stoomwasserij ∆
≤ De stoomwasserij in het Zuiderzeemusuem is een industrieel monument en komt oorspronkelijk uit Ijsselmuiden.
Op bleekvelden rondom de wasserij of tussen de huizen werd het wasgoed op het gras gelegd en nat gehouden door middel van een guts (bleekspaan) of een gieter. Door de werking van ozon, dat onder invloed van ultraviolette straling in het zonlicht uit zuurstof wordt gevormd, werden de kleurende bestanddelen in de stof geoxideerd, waardoor het weefsel een witte kleur kreeg. Tijdens volle maan werd ook gebleekt en gaf hetzelfde effect als overdag.
13
Research
foto: Nationale beeldbank
Het doen van de was was vroeger een dagtaak. De was werd zowel binnenshuis op droogzolders of buitenshuis op lijn gehangen en op bleekvelden geplaatst. Dit maakt dat textiel een prominentere rol in het stedelijke landschap speelde dan nu het geval is.
Weer Blauw
Travelling concept #0
Research
14
Collectioneren De tijdelijke werkstudio bevond zich in woonhuis WL2 (oorsprongkelijk uit Moddergat) en fungeerde als verzamelplaats van materiaal, kennis en kleur. Door te werken in en rond het huis , op de dijk en in de wasserij heb ik veel contact gehad met bezoekers die mij hun ervaring en kennis over reckitt blue hebben gedeeld.
Research
Weer Blauw
≥
15
≥
≤ Kleurdragers: lucht, kalk, textiel textiel, lucht, textiel hout, kalk, kalk textiel, textiel, water
≥
Het huis dat diende als studio tijdens het onderzoek Weer Blauw. Het touw voor de waslijn is geslagen ism de touwslager van het museum.
Inrichting studio bestond uit grote werktafel en origineel droogrek dat aan plafond was bevestigd.
In de vensterbank van de studio stond een kubus met ultramarijn pigment. De intensiteit van de kleur trok jong en oud publiek tot zich. Het riep herinneringen alsook referenties en emoties op bij de museumbezoekers. De kleur opende gesprekken.
Travelling concept #0
Research
16
Fixatie en pH
≥
Tuimelgoot
Spoeltesten in de wasserij zoet en zout blauwsel. ∆
≥
Wanneer het regent en de wind komt van zee, landinwaards, is de regen zout. Regen vanaf het land is zoet. Dit werd door middel van een tuimelgoot verdeeld over twee tonnen, één binnen en één buiten. Door het ultramarijn aan te mengen met zout, zoet, brak en kraanwater ontdekte ik dat dit de kwaliteit van de kleur beinvloedde. Een bezoeker tipte mij dat karnemelk goed werkt als fixatiemiddel.
≼
17
Detail shots van het met met pigment beschilderde hek voor het huis uit Moddergat. Tijd en weer heeft de kleur beinvloed.
Research
Weer blauw Blauw
Travelling concept
Proces
18
Ontwikkeling Met 100% ultramarijn pigment, aangelengd met kraanof regenwater zijn patronen van een werkoverhemd anno 1910 met behulp van een sjabloon op katoenen poplin doeken. geschilderd. Deze patronen hingen gedurende de tentoonstelling dag en nacht buiten aan een waslijn op de dijk van het Zuiderzee buitenmuseum.
19
Proces
Weer Blauw
Travelling concept #0
Proces
20
21
Proces
Weer blauw
Travelling concept #0
Proces
22
23
Proces
Weer Blauw
Travelling concept #0
Proces
24
25
Proces
Weer Blauw
Travelling concept #0
Research
26
27
Detailfoto’s tijdens regen met Garen bewerkt en zonneschijn. ultramarijn pigment
Research
Weer Blauw
Travelling concept #0
158
N. Hogervorst - van Kampen
Tijdlijn
28
Observator: Diverse Zuiderzeemuseum bezoekers Periode: 26 Mei - 22 Juni 2011 Locatie: Enkhuizen, Nederland
001
002
003
007
008
009
013
014
015
019
020
021 E. & P. Hesmerg
29
Tijdlijn
Weer Blauw
De blauwe overhemden aan de waslijn zijn in feite weermeters en veranderen in de loop der maanden van hard blauw naar lichter blauw. Een voor een worden ze van de lijn gehaald waardoor een kleurschakering is ontstaan in de serie overhemden.
004
005
006
011
012
A. Veenstra
010 W. de Wit
016
017
022
018 A. Veenstra
A. Veenstra
023
024 D. Kors
Travelling concept #0
Tijdlijn
025
30
026
027
031
032
033
037
038
039
043
044
045
049
050
R. Varkevisser
E. Krommendijk
051 W. van der Zel
31
028
Tijdlijn
Weer Blauw
029
030 G. Steenman
034
035
036 N. Zuiderwijk
040
041
042
046
047
048
052
053
054
A. Groeneveld
Travelling concept #0
Tijdlijn
32
055
056
061
062
057
063 P. Dijkstra
067
068
069
073
074
075
V. Vrancken
R. Clemens
H. Ruiterkamp
079 W. de Haan
J. de Keijzer
080
081
33
Tijdlijn
Weer Blauw
058
059
060
064
065
066
070
071
072
077
078
A. Zimmerman
076 N. Swinkels
082 L. Visser -van Baar
084
083 S. Abe
J. Whybrow
Travelling concept #0
Tijdlijn
085
34
086
087
092
093
098
099
103
104
105
109
110
111
091 M. Neppelenbroek
097 J. Veninga
R. en C. Wouters
35
Tijdlijn
Weer Blauw
089
088
090 G-J Davelaar
094
095
096
100
101
102
106
107
108
113
114
M. Broere
J. de Jonge
J. de Jonge
112 J. de Jonge
J. van Zeeland
Travelling concept #0
Tijdlijn
36
115
116
117
121
122
123
D. Harvas
J. de Jonge
127
128
129
133
134
135
139
140
141
37
Tijdlijn
Weer Blauw
119
118
120 J. de Jonge
R. Kraaijenhagen
124
125
126
130
131
132
136
137
138
143
144
142 J. Schutte
Travelling concept #0
Tijdlijn
38
145
146
150
151
147
T. Hetem
152 E. Beusen
156
157
I. Oostendorp
De beelden in deze tijdlijn zijn een selectie van de totaal ingezonden beelden door museumbezoekers. Naamsvermelding onder de foto’s. Op het blog www.lichterblauw.alikivanderkruijs.com zijn meer beelden gepubliceerd samen met weergegevens van Meteo Enkhuizen.
158
39
Tijdlijn
Weer Blauw
148
149
150
153
154
155
Travelling concept #0
Collectie
40
Contextile Collection #1 – Weer Blauw
Regen, wind en zon spoelde en droogde de stoffen waardoor deze veranderden in de loop der maanden van hard blauw naar lichter blauw. Één voor één zijn de doeken van de waslijn gehaald om vervolgens overhemden uit te vervaardigen waarbij gebruik gemaakt is van een patroon anno 2014.
41
Collectie
Weer Blauw
Travelling concept #0
Output
42
43
Output
Weer Blauw
Travelling concept #0
Research
Colofon Het werk in deze publicatie is de blauwdruk geweest voor CONTEXTILE; een voortdurend onderzoek van Aliki van der Kruijs naar kleur, context, taal & textiel dat verschijnt in opvolgende edities.
Travelling Concept #0 Weer Blauw Grafisch ontwerp: Lena Steinborn & Aliki van der Kruijs Print: Xerox Alle afbeeldingen door Aliki van der Kruijs tenzij anders wordt vermeld. Dank aan: Zuiderzeemuseum, Studio Makkink Bey en Sandberg Instituut voor de werkperiode gedurende de NIJVER|heden tentoonstelling. Museumbezoekers voor delen van kennis en het insturen van foto’s. Léon Hanssen voor de bespiegelende tekst over het werk en Lena Steinborn voor redactionele ondersteuning.
www.lichterblauw.alikivanderkruijs.com www.alikivanderkruijs.com
© Aliki van der Kruijs April 2014, Amsterdam
44