Lexima Magazine 2 November 2017 by Lexima

OVER UITDAGINGEN EN DIGITALE KANSEN BIJ DYSLEXIE, LAAGGELETTERDHEID EN LEES-, SCHRIJF- OF TAALPROBLEMEN

AAFKE BOUWMAN EN KARIN VAN DE MORTEL:

‘LEZEN IS HET BELANGRIJKSTE MIDDEL OM TE LEREN’ Reportages, portretten, wetenschappelijke achtergronden, interviews, meningen, tips en adviezen

NOVEMBER 2017

2008 - 20 18

ie ent

ti o n ale

editi

e er

n e co

Thema: Lezen Leren Kansen Creëren! De Nationale Dyslexie Conferentie is het grootste jaarlijks onderwijsevenement op het gebied van leesproblemen en dyslexie.

Voor iedereen die beroepshalve bij leesproblemen en dyslexie betrokken is.

In 2018 organiseert Lexima dit landelijk evenement voor de tiende keer en zal er daarom een extra feestelijk tintje aan geven. Het succes van de Nationale Dyslexie Conferentie ligt in de gebalanceerde combi van onderwijspraktijk, zorg en wetenschap.

Het veelzijdige programma bestaat uit een ruime keuze van maar liefst 45 lezingen waaruit u uw eigen dagprogramma samenstelt. Voor individuele deelnemers, maar ook voor schoolteams en behandelteams biedt de conferentie de uitgelezen kans om in een dag maximaal kennis bij te spijkeren, ideeën op te doen en geïnspireerd te raken door de bevlogenheid van sprekers.

Sprekers zijn o.a.: Annelies Aerts, Joost de Beer, Aafke Bouwman, Elise de Bree, Anny Cooreman, Maud van Druenen, Marita Eskes, Brigitta Gadella, Dennis de Graaff, Marijke van Grafhorst, Daan Hermans, Barbara Janssens, Dienne Kamphuis, Tessa Kieboom, Aryan van der Leij, Ben Maassen, Ellen Meersschaert, Ebelien Nieman, Marzenka Rolak, Katinka Slump, Jos Smeets, Roger Standaert, Judith Stoep, Cindy Teunissen, Jurgen Tijms, Boukje Toering, Wim Tops, Veerle Vantorre, Sietske van Viersen, Kees Vernooy, Swanet Woldhuis en Marjan Zandbergen.

www.nationaledyslexieconferentie.nl

redactioneel

Marrith Hoenderken

it jaar bestaat Lexima 15 jaar!

Annette Roetenberg

VAN DE REDACTIE:

Samen met de

oprichters van Lexima, Ria Janssen en Harry Kleintjens, blikken we terug.

LEXIMA 15 JAAR!

Het was op een avond ergens in december 2001, toen Ria Janssen ietwat teleurgesteld thuiskwam van een vergadering met het Dyslexie Platform: “Die kinderen zijn er enorm mee geholpen. Ik zie het

over de mogelijkheden die de ReadingPen kinderen met dyslexie bood. En snel daarna volgden de introductie van de dyslexiesoftware Kurzweil en Sprint. Ria trok door het

hele land om talloze lezingen en trainingen te verzorgen en de aanvankelijke scepsis in onderwijsland te overwinnen. De rest is geschiedenis. Lexima is uitgegroeid tot een bedrijf met 30 medewerkers. De levering

in mijn eigen praktijk. De computer is een fantastisch

van dyslexiehulpmiddelen is nog altijd een kernac-

hulpmiddel voor ze. Maar er is niemand in dit land die

tiviteit. Maar daarnaast geven we op grote schaal

daar werk van wil maken! Moeten we het dan maar

onderwijsbegeleiding en projectondersteuning aan

niet zelf gaan doen?”

scholen. We organiseren de jaarlijkse Nationale Dys-

Harry probeerde voorzichtig: “Maar heeft iemand al

lexie Conferentie en de Nationale Educational Needs

eens een businessplan gemaakt?” Waarop de reac-

Conferentie. En onze jongste activiteit is gericht op de

tie van Ria was: “Wat is een businessplan?”. Sinds dat

preventie van leesproblemen met het interventiepro-

moment is dyslexie een geliefd gespreksonderwerp

gramma Bouw!, waarbij we nauw samenwerken met

tussen Harry en Ria geworden. Met de kennis en visie

de Universiteit van Amsterdam. De komende jaren

van Ria in combinatie met de zakelijke bril van Harry

bieden de nieuwe dyslexiesoftware Alinea en Read

werd de eerste stap gezet. En warempel, na het no-

& Write ook oplossingen voor andere platformen en

dige uitzoekwerk, het leggen van internationale con-

biedt Lexima vernieuwende effectieve remediërende

tacten en het afwegen van de investeringen tegen de

programma’s met Letterstad en Dexlex. Met dit brede

risico’s, zagen ze kansen.

pallet van hoogwaardige technologische producten

Tja en dan gaat het menens worden. Dan kom je op

en professionele diensten biedt Lexima scholen een

het punt dat je moet besluiten of je dit echt aand-

effectieve integrale aanpak voor leesproblemen, laag-

urft. Harry en Ria hebben de sprong gewaagd. In het

geletterdheid en dyslexie.

voorjaar van 2002 werd de naam Lexima bedacht,

Lexima is in Nederland een begrip geworden bij lees-

niet helemaal toevallig in de periode dat Willem-Al-

problemen en dyslexie. Maar dat was niet mogelijk

exander en Maxima in het huwelijk traden. Op 21 juni

geweest zonder de tienduizenden enthousiaste leer-

2002 zaten ze bij de notaris voor de officiële oprich-

lingen, ouders, scholen en onderwijsprofessionals.

ting van Lexima en bij de start van het nieuwe school-

Daarom biedt Lexima graag dit magazine aan, een

jaar was Lexima live met de website, advertenties en

platform waarin afwisselend reportages, wetenschap-

mailings. Tijdens het Balans congres in september dat

pelijke achtergronden, interviews en praktijkverhalen

jaar sprak Koos Henneman meteen vol enthousiasme

aan bod komen. Wij wensen u veel leesplezier!

NOVEMBER 2017

TIJD VOOR EEN INTERGRALE AANPAK

Laaggeletterdheid en dyslexie zijn grote maatschappelijke thema’s die beide in sterke mate met het onderwijs zijn verbonden.

07 DYSLEXIE ALGEMEEN 08 TIJD VOOR EEN INTERGRALE AANPAK

DE LEESONTWIKKELING EN

Kans om leesproblemen, laaggeletterdheid

SAMENWERKINGSVAARDIGHEDEN VAN

en dyslexie in samenhang op te lossen

LEERLINGEN

14 DE PANNEKOEKENFLIP 16 IEDEREEN GELIJK?! Werkvormen om alle zorgleerlingen ‘passend’ te begeleiden met als doel: meer inclusief onderwijs

19 PREVENTIE EN REMEDIEREN 20 LAAGGELETTERDHEID EN DYSLEXIE Wat is de relatie tussen dyslexie, laaggeletterdheid en functioneel analfabetisme? 4

22 MET BOUW! WERKEN AAN

Een praktijkvoorbeeld van de inzet van het preventieve interventieprogramma Bouw!

23 TUTORLEZEN 24 WAT IS BOUW? 25 K OSTENBESPARING MET BOUW! 26 POSITIEVE AANPAK LEESPROBLEMEN KC DE BUNDERTJES Een praktijkvoorbeeld van een doorgaande leerlijn met Leescafés, leesclubs en dyslexiepaspoorten

29 DEXLEX

inhoud

‘ De leerling heeft steeds meer vertrouwen in de spellingopdracht tijdens de behandeling’

26 30 LETTERSTAD DE PILOT 32 GOED EN GEMOTIVEERD LEZEN

42 SWV DE LIEMERS ZET ZICH IN VOOR LEERLINGEN MET DYSLEXIE Praktijkvoorbeeld van een bovenschoolse

35 COMPENSEREN 36 P ROJECT COM

aanpak met Kurzweil 3000

44 DIT IS EEN KANS DIE HET MARECOLLEGE

Methodiek voor het inzetten van

NIET LAAT LIGGEN

dyslexiehulpmiddelen

Een interview over de kritische

39 DE KANS OP SUCCES IS MET KURZWEIL ZOVEEL GROTER VOOR DE LEERLING Oud-leerling en dyslexiecoach blikken terug op middelbare schooljaren

40 WAT MAG JE VERWACHTEN? Van goede compenserende software bij lees- en spellingproblemen

succesfactoren voor goede implementatie van Kurzweil

46 NEDERLANDS ALS TWEEDE TAAL: INZET VAN ICT-HULPMIDDELEN

48 STICHTING TOEGANKELIJKE INFORMATIE 49 SOFTWARE 50 COLOFON

41 COLUMN KATINKA SLUMP NOVEMBER 2017

Preventie & RemediĂŤring van leesproblemen, spellingproblemen en laaggeletterdheid primair onderwijs

Preventief interventieprogramma voor leesproblemen bij risicoleerlingen in groep 2 t/m 4. Met Bouw! kiest u voor een moderne, preventieve en kosteneffectieve aanpak om leesachterstanden en laaggeletterheid effectief terug te dringen. Wetenschappelijk is bewezen dat leesprestaties significant verbeteren en het aantal leerlingen met de diagnose dyslexie met meer dan de helft afnemen. www.lexima.nl/bouw

Letterstad Complete, gedegen, online, evidence based methode voor passend lees- en spellingonderwijs in groep 3 t/m 5. Letterstad is een effectieve, gedegen, systematische en complete methode waarmee al tienduizenden leerlingen hebben leren lezen en spellen. De online versie van Letterstad biedt optimale mogelijkheden om leerlingen die moeite hebben om zich deze vaardigheden eigen te maken, te ondersteunen. www.lexima.nl/letterstad

Dexlex Verbetert taalverwerking, spellen en lezen. Dexlex is een nieuwe individuele methode voor leerlingen met spellingproblemen of dyslexie. Dexlex is ontwikkeld volgens de laatste inzichten in de neurowetenschappen met de hulp van experts op het gebied van dyslexie en onderwijs. www.lexima.nl/dexlex

DYSLEXIE ALGEMEEN

NOVEMBER 2017

DYSLEXIE ALGEMEEN

dyslexie

TIJD

VOOR EEN INTEGRALE AANPAK!

Kans om leesproblemen, laaggeletterdheid en dyslexie in samenhang op te lossen DOOR ANNETTE ROETENBERG EN HARRY KLEINTJENS

en integrale aanpak is niets nieuws, typ integrale aanpak in het zoekvenster van je browser en er komen talloze succesvolle voorbeelden uitrollen. Veel gemeenten bijvoorbeeld

werken met een integrale aanpak voor gezondheidsbeleid, maar ook bij de politie, bij defensie, in de sport en in ziekenhuizen wordt deze vorm van werken al langer toegepast. Een systematische aanpak waarbij alle betrokken partijen samenwerken en de activiteiten op elkaar worden afgestemd en middelen uniform worden ingezet. In het onderwijs heerst echter vaak een eilandjescultuur en kost het moeite om een integrale aanpak van de grond te krijgen. Een gemiste kans, zeker als het gaat om grote themaâ&#x20AC;&#x2122;s als leesproblemen, laaggeletterdheid en dyslexie. De impact van deze problemen, persoonlijk en maatschappelijk, is enorm. Dus alle reden om de handen ineen te slaan en te kiezen voor een effectieve aanpak.

LAAGGELETTERDHEID EN DYSLEXIE Het percentage jongeren van 15 jaar met een taalachterstand is in de afgelopen jaren sterk NOVEMBER 2017

DYSLEXIE ALGEMEEN

toegenomen: van 11,5% in 2003 naar 17,9% in 2015 (OESO, PISA rapport). Deze achterstand wordt al opgelopen in het basisonderwijs. Een zorgelijke ontwikkeling omdat jongeren met een taalachterstand een groot risico lopen om de laaggeletterden van de toekomst te worden. In Nederland zijn 1,3 miljoen mensen tussen 16 en 65 jaar laaggeletterd. Dat staat gelijk aan zeker 1 op de 9 Nederlanders in deze leeftijdscategorie. Tegelijkertijd constateren we dat het aantal leerlingen met de diagnose ernstige enkelvoudige dyslexie (EED) in het basisonderwijs (7,7%) en het aantal leerlingen en studenten met een dyslexieverklaring in het vervolgonderwijs (619%) boven de (wetenschappelijk berekende) verwachting ligt.

LAAGGELETTERD IN DE MAATSCHAPPIJ Gevolgen van laaggeletterdheid zijn enorm. Laaggeletterden zijn minder vaak actief op de arbeidsmarkt, hebben minder vaak een vaste aanstelling, hebben vaker een laag inkomen, hebben minder vertrouwen in de medemens en beoordelen hun gezondheid vaker als matig tot slecht. Daarnaast zijn er ook economische gevolgen. De totale jaarlijkse kosten van laaggeletterdheid in Nederland zijn ca. € 560 miljoen. Per laaggeletterde komt dit neer op gemiddeld € 550 per jaar (bron: PWC, 2013).

DE ROL VAN HET ONDERWIJS DE VIER PIJLERS VAN DE INTEGRALE AANPAK (BOVENSCHOOLS)

De problematiek

Leesproblemen, laaggeletterdheid en dyslexie

Het continuüm

Signalering, preventie, remediëren en compenseren; goed afgestemd op de verschillende fases in de schoolloopbaan.

Het proces

Uniforme uitvoering o.b.v. 1. Sturen: screening-, monitoring- en projectmanagement; 2. Middelen: specialistische educatieve software; 3. Borgen: onderwijsadvies, -training en –begeleiding

De actoren

Samenwerkingsverband Passend Onderwijs, besturen, directies scholen, leerkrachten, leerlingen, ouders en gemeenten

Laaggeletterdheid en dyslexie zijn grote maatschappelijke thema’s die beide in sterke mate met het onderwijs zijn verbonden. Het onderwijs draagt immers de primaire verantwoordelijkheid voor het aanleren van de lees- en spellingvaardigheden en het voorkomen en verminderen van leesproblemen (van der Leij, 2016). Toch blijkt de kwaliteit van de begeleiding van leerlingen met lees- en/of spellingproblemen van school tot school sterk te wisselen. Het kost scholen grote moeite om extra ondersteuning op zorgniveau 3 (individueel, buiten de klas) te bieden aan leerlingen bij wie lees-

dyslexie

achterstanden ontstaan. Daarnaast krijgen veel

terdheid. Preventie gericht op leerlingen met

kinderen met dyslexie niet de zorg die ze nodig

risico op leesproblemen is het fundament van

hebben omdat de voorzieningen op scholen te

nieuw onderwijszorgbeleid. En tegelijkertijd

wensen overlaten. Op basis van wetenschap-

is er het besef dat leerlingen die hardnekkige

pelijk onderzoek naar de relatie tussen laagge-

lees- en spellingproblemen hebben, adequaat

letterdheid en dyslexie komt Prof. Dr. Aryan van

geholpen moeten worden met aanvullend

der Leij (UvA) tot de stelling: als je kunt voor-

doelgericht leesonderwijs, doelmatige behan-

komen dat leerlingen in het primair onderwijs

deling in de zorg én softwarevoorzieningen die

zwakke lezers worden, houd je de echt dyslec-

schoolmoeheid en demotivatie voorkomen en

tische leerlingen over. Hij zegt: “Dyslexie is wat

de kinderen zelfredzaam maken. Zo kunnen ze

overblijft nadat laaggeletterdheid is bestreden.”

mee blijven doen in de klas (inclusie).

Van der Leij pleit hiermee voor een nieuwe aan-

Schooldirecties en -besturen streven er naar

pak die zich richt op de vroegtijdige preventie

om kinderen die dat nodig hebben extra onder-

van leesproblemen in het basisonderwijs met

steuning of aanpassingen te geven die hen in

als resultaat het voorkomen van onnodige lees-

staat stellen hun talenten optimaal te kunnen

problemen; laaggeletterden en vals positieve

ontplooien. Dat is een centraal uitgangspunt in

gediagnosticeerde dyslectici.

Passend Onderwijs. Gemeenten streven er in het kader van Jeugdzorg naar om alle kinderen

HET FUNDAMENT VAN NIEUW ONDERWIJSZORGBELEID

met ernstige enkelvoudige dyslexie (EED) tijdig

Deze visie betekent een doorbraak in het den-

hebben om school goed te kunnen doorlopen.

ken over de aanpak van dyslexie en laaggelet-

Tegelijkertijd streven de gemeenten er naar de

de beste dyslexiezorg te bieden die zij nodig

NOVEMBER 2017

DYSLEXIE ALGEMEEN

kosten beheersbaar te houden. Tijd voor een in-

(zorgniveau 1), preventie (zorgniveau 2 en 3),

tegrale aanpak!

remediëren (zorgniveau 2 en 3), behandeling (zorgniveau 4) tot voorzieningen voor compen-

INTEGRALE AANPAK

satie/inclusie (zorgniveau 1).

Om deze visie in bedrijf te krijgen ontwikkelde Lexima de Integrale aanpak Leesproblemen,

DE INTEGRALE AANPAK IN DE PRAKTIJK

Laaggeletterdheid en Dyslexie (LLD). In het LLD

Met een integrale aanpak werken schoolbestu-

Onderwijszorgtraject werken scholen systema-

ren, gemeenten en het Samenwerkingsverband

tisch aan een integrale, effectieve aanpak voor

Passend Onderwijs samen. De aanpak bestaat

het voorkomen van leesproblemen en dyslexie

uit 4 fasen waarbij de focus ligt op de preventie

én het bieden van adequate hulp bij hardnekki-

van leesproblemen.

ge lees- en spellingproblemen. Het implementatieproces wordt volgens een beproefde me-

FASE 1 Signaleren: van leesproblemen kan door

thode geborgd. Bestuurlijk commitment in het

het cognitief risico op leesproblemen en het fa-

kader van Passend Onderwijs en de samenwer-

miliair risico op leesproblemen van leerlingen

king met gemeenten en behandelaars vormen

vroegtijdig in kaart te brengen. Met Bouw!Sig-

belangrijke schakels in deze integrale aanpak.

naal worden op systematische wijze gegevens

De integrale aanpak van het LLD Onderwijs-

verzameld die tijdig inzicht geven in de proble-

zorgtraject behelst zowel het totaal van (voor-

matiek en concrete aanwijzingen geven voor

komen van) leesproblemen, laaggeletterdheid

aanvullende interventies.

en dyslexie als de veranderende ondersteu-

ningsbehoeften gedurende de gehele basis-

FASE 2 Preventie: Leerlingen waarbij tijdens de

schoolperiode én de betrokkenheid van alle

vroegtijdige signalering risico’s op leesproble-

actoren. Op alle vier de zorgniveaus wordt

men naar voren kwamen gaan preventief aan

adequaat gehandeld, gemonitord, gestuurd

de slag met het programma Bouw!. Met Bouw!

en geëvalueerd. Van tijdig risico’s signaleren

tutorlezen wordt preventief hulp geboden aan

dyslexie Zo wordt ook tegemoet gekomen aan de ondersteuningsbehoeften van leerlingen met ernstige lees- en/ of spellingproblemen die niet in aanmerking komen voor behandeling in de zorg of die uitbehandeld zijn.

OVER

HARRY KLEINTJENS Harry Kleintjens MBA is algemeen directeur van Lexima. Harry studeerde economie en bedrijfskunde en was meer dan 30 jaar werkzaam in de branche

leerlingen die risico lopen of waarbij het lezen

slecht presteert op lezen en/of spellen af met

moeizaam op gang komt. Wetenschappelijk is

tenminste 60% en het aantal leerlingen dat de

Samen met zijn echtge-

door de UvA aangetoond dat leesproblemen

diagnose ernstige enkelvoudige dyslexie (EED)

note dyslexiebehande-

met 60-65% afnemen.

krijgt neemt af tot maximaal de wetenschap-

laar Ria Janssen richtte

pelijk verantwoorde norm 3,6%. Daarmee kan

hij vijftien jaar geleden

gezondheidszorg.

FASE 3 Remediëren: Schoolbreed is preventie

een flinke kostenbesparing worden gereali-

de meest effectieve aanpak bij lees- en spelling-

seerd.

problemen. Soms is het te laat voor preventie of

Het streven naar een bovenschoolse, gezamen-

kinderen die moeite

heeft de preventieve methode onvoldoende ef-

lijke, integrale aanpak op vorm en inhoud moet

hebben met leren en

fect gehad. Dan moet remediërende hulp wor-

leiden tot een passend aanbod voor alle kinde-

lezen.

den ingezet. Het gaat om een effectieve me-

ren met (het vermoeden van) dyslexie en tege-

thode voor gerichte instructie aan leerlingen

lijkertijd tot een verhoging van de kwaliteit van

met verschillende problemen bij leren lezen

interventies in het leesonderwijs. Zo wordt ook

ANNETTE ROETENBERG

en spellen. Zo wordt Letterstad als programma

tegemoet gekomen aan de ondersteuningsbe-

Annette Roetenberg is

aangeboden voor het lezen en Dexlex voor het

hoeften van leerlingen met ernstige lees- en/of

kinderen jeugdpsy-

spellen.

spellingproblemen die niet in aanmerking ko-

choloog en manager

men voor behandeling in de zorg of die uitbe-

Educatie en Advies bij

Lexima op vanuit hun bevlogenheid met

FASE 4 Voorzieningen voor Inclusie: Compen-

handeld zijn. Door een goede onderwijszorgke-

Lexima. Zij heeft erva-

serende softwarevoorzieningen om leerlingen

ten op te zetten waarbij kwaliteit, innovatie en

ring met de diagnostiek

met dyslexie zelfredzamer te maken, school-

kosten centraal staan, zal het mogelijk zijn om

moeheid en demotivatie te voorkomen en kin-

duurzame dyslexiezorg in te richten voor alle

leerlingen met lees- en

deren in staat stellen op hun intelligentieni-

kinderen met EED én passende voorzieningen

spellingproblemen en is

veau te presteren en mee te blijven doen in de

in te zetten voor de kinderen die dat nodig heb-

gespecialiseerd op het

klas. Dit voorkomt schoolmoeheid en frustratie

ben. Zo voorkom je veel.

gebied van het inzetten

van talent. Het doel van het inzetten van compenserende dyslexiesoftware is altijd het wegnemen van de belemmeringen en frustraties die de leerling als gevolg van zijn lees- en/of spellingproblemen ervaart en de frustratie van talent te voorkomen.

van (compenserende) GERAADPLEEGDE BRONNEN: • PWC (2013). Laaggeletterdheid in Nederland kent aanzienlijke maatschappelijke kosten. Amsterdam: PWC. • OESO, PISA rapport: https://www.lezenenschrijven.nl/uploads/editor/resultaten-pisa-2015-in-vogelvlucht.pdf • Leij, Aryan van der (2016). ‘Dit is dyslexie’. • Balans Magazine mei 2017. Peiling

OPBRENGSTEN VAN DE INTEGRALE AANPAK LLD Door de focus te leggen op preventie van leesproblemen neemt het aantal leerlingen dat

en behandeling van

• Tick N., Prins V. & Struiksma C. (2012). Dyslexie en Schoolverzuim in het vmbo. Tijdschrift voor Orthopedagogiek

dyslexiesoftware. Daarnaast werkt ze al jaren met scholen die Bouw! inzetten als preventief programma om onnodige leesproblemen te voorkomen.

• Bekebrede J. (2013). Rapportage Begeleiding dyslectische leerlingen in het voortgezet onderwijs. Masterplan Dyslexie • Inspectie van het Onderwijs MinOCW; Onderzoekskader 2017 voor het toezicht op de voorschoolse educatie en het primair onderwijs.

NOVEMBER 2017

DYSLEXIE ALGEMEEN

DE PANNENKOEK Op Facebook gaat een filmpje viraal van een jongen met het syndroom van Down die in de keuken van een restaurant graag de pannenkoekenflip wil uitproberen. Hij durft eigenlijk niet, is bang om te falen. Na lang aanmoedigen gaat hij, langzaam aftellend, dan toch flippen. Hij werpt de pannenkoek met een ferme zwaai in de lucht. Helaas, de pannenkoek landt meters achter hem, ver weg van de koekenpan. Wel bijzonder is dat de pannenkoek, bij toeval, landt op een van de borden die klaar staat verderop in de keuken…

K 14

TEKST: IVO MIJLAND

inderen met dyslexie worstelen

net zo lang geoefend tot de leerling de pannen-

dagelijks met een tekortkoming

koek in de koekenpan laat landen. Daardoor

in hun taalontwikkeling. Ze zijn

ontstaat het echte probleem: het kind ontwik-

anders dan de andere kinderen,

kelt faalangst. Het wil zo graag voldoen aan wat

de kinderen die een ‘normale’

volwassenen hem gunnen, dat het zich schuldig

taalontwikkeling doormaken. De dyslexie is ech-

gaat voelen als dat niet lukt.

ter niet het werkelijke probleem. Het probleem

Terug naar de pannenkoek. Stel dat de jongen

is hoe scholen met hart en ziel reageren op de

na de worp te horen krijgt dat het niet goed is.

dyslexie. De kinderen horen dagelijks dat er alles

Dat de pannenkoek toch echt moet landen in

gedaan wordt om het probleem op te lossen.

de koekenpan. De begeleider belt de ouders van

Leerkrachten én ouders zetten alles op alles om

de jongen en vertelt het droevige nieuws over

het kind te repareren tot het kan wat de andere

het uitblijven van resultaat. Gelukkig is er een

kinderen als vanzelf al kunnen: lezen en schrij-

voorstel. De jongen gaat naar de pannenkoe-

ven op een verantwoord gemiddelde. Er wordt

kenbijlesacademie. Daar moet hij elke vrijdag

column

KENFLIP van 15.30 tot 17.00 uur focussen op wat hij nog

lezen en schrijven. Het is mooi dat we op

niet kan. Zijn ouders vinden die bijscholing be-

school aandacht besteden aan dit ontwikkel-

langrijk. Ze betalen er elke week 75 euro voor.

probleem. Het is fijn om kinderen daarbij te

En als de jongen thuiskomt, pakt vader uit de

helpen. Wat niet fijn is, is als kinderen gaan

koelkast het pannenkoekenbeslag. Om verder

voelen dat ze samenvallen met het probleem.

te oefenen. De jongen krijgt constant informa-

Dat ze niet meer gezien worden in wat ze

Ivo Mijland (Oss, 1969)

tie omtrent zichzelf: het is niet goed (genoeg)

kunnen, maar begeleid worden in wat ze niet

spreekt, schrijft, traint

en we willen dat het beter gaat, wat het ook

kunnen. Ze ervaren dat ze tijdens de les waarin

en coacht. Van zijn 20

kost. Stel je even voor dat het ondanks al die

er geoefend wordt in het werpen van een pan-

boeken werden in het

inspanningen van de begeleider en de ouders

nenkoek die op een bord elders in de keuken

niet lukt. Stel je voor dat de jongen ondanks al

moet landen, niet mee mogen doen omdat ze

exemplaren verkocht. Hij

het oefenen niet in staat is om de pannenkoek

nog zoveel te leren hebben met de landing in

is hoofdopleider bij Ortho

in omgekeerde status in zijn pannetje te laten

de koekenpan. Tijdens het speelkwartier krij-

Consult en een veel ge-

landen. Wat doet dat met zijn zelfvalidatie?

gen ze bijles. Als de andere kinderen vrij zijn,

vraagd spreker. ‘Waarom

Wat betekent het voor een mens als andere

zit de dyslectische leerling in een zweterig

mensen je iets gunnen, daar alles voor uit de

klaslokaal woordjes te oefenen. Mijn ultieme

kast halen, om vervolgens te ontdekken dat al

oproep aan alle liefdevolle begeleiders in het

vraagt Maarten Visser

die inspanningen niet voor het gewenste re-

Nederlandse onderwijs: erken het talent van

van CSG Reggesteyn zich

sultaat zorgen? Juist: dan word je faalangstig.

het kind dat de pannenkoek op een bord laat

af. Deze vraag typeert

Je valt namelijk samen met het probleem. Hoe

landen. Vraag vervolgens nieuwsgierig hoe het

de aanpak van Ivo Mij-

vaker je de pan in de hand neemt, hoe meer

kind deze bijzondere prestatie toch voor elkaar

land. Een bonte mix van

je hand gaat trillen als je nog niet voldoet aan

heeft gekregen. En stel pas daarna, als het kind

humor, inzicht, inspiratie

wat als de norm gezien wordt. Je gaat misluk-

op en top gevoeld heeft dat het meer is dan

kingsgemotiveerde gedachten ontwikkelen. Ik

het probleem, voor om hem of haar te helpen

kan het toch niet. Het lukt me nooit. Ze vinden

met die koekenpanflip.

me vast stom. Ik ben dom en onhandig.

Turn the pancake? First turn your point of

Kinderen met dyslexie kunnen iets niet goed:

view.

OVER IVO MIJLAND

totaal ruim 100.000

weet deze cabaretier zoveel over onderwijs?’

en toepasbaarheid.

NOVEMBER 2017

DYSLEXIE ALGEMEEN

IEDEREEN GELIJK?! Van onderwijs wordt vandaag de dag verwacht dat het passend is aan de noden van elk kind. Het stelt iedereen die betrokken is bij onderwijs voor grote uitdagingen. Immers, niet alleen het aantal diagnoses lijkt toe te nemen, ook het aantal verschillende stoornissen of aandoeningen lijkt stilaan eindeloos. TEKST: DR. WIM TOPS, UNIVERSITAIR DOCENT, AFDELING NEUROLINGUÏSTIEK, RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN

et onderwijs is op zoek naar (nieuwe) werkvormen om alle zorgleerlingen ‘passend’

lingsstoornissen: 1. specifieke leerstoornis (o.a. dyslexie, dyscalculie)

te begeleiden met als doel

2. communicatiestoornis

een meer inclusief onderwijs

3. autismespectrumstoornis

waar elk individu het recht heeft om maximaal te participeren. Maar hoe haalbaar en hoe werkbaar is dit?

4. aandachtsdeficiëntie/hyperactiviteitsstoornis 5. motorische stoornis 6. verstandelijke beperking

THEORETISCH KADER Er is een belangrijk verschil tussen een stoor-

EXECUTIEVE FUNCTIES ALS RODE DRAAD

nis en een probleem. Niet elk kind dat moeite

Een zoektocht naar de gemeenschappelijke ba-

ondervindt met een vaardigheid of taak heeft

sis van ontwikkelingsstoornissen brengt ons al

meteen een stoornis. In de literatuur over (ont-

snel bij de executieve functies. Executieve func-

wikkelings)stoornissen bij kinderen worden al-

ties zijn denkprocessen die ons in staat stellen

gemeen drie voorwaarden gesteld alvorens van

doelgericht problemen op te lossen en (sociaal)

een stoornis te spreken:

aangepast te reageren op situaties. Hieronder enkele voorbeelden van de belangrijkste execu-

1. ACHTERSTANDSCRITERIUM: Er moet een grote achterstand op de vaardigheid zijn in vergelijking met leeftijdsgenoten. 2. HARDNEKKIGHEIDSCRITERIUM: Het moet ook om een hardnekkig probleem gaan dat sinds de kindertijd aanwezig is. 3. EXCLUSIECRITERIUM: Als laatste moeten alle alternatieve verklaringen voor het ont-

tieve functies: 1. Impulscontrole of inhibitie: de functie die ervoor zorgt dat iemand kan stoppen met bepaald gedrag wanneer de situatie dat vereist. 2. Cognitieve flexibiliteit: de functie die bepaalt hoe goed we met veranderingen kunnen omgaan. 3. Werkgeheugen: een functie die we kunnen

staan en/of in stand houden van het pro-

vergelijken met een (mentaal) kladblok-

bleem uitgesloten worden.

je waarop we tijdelijk informatie kunnen vasthouden om later opnieuw te gebruiken

De grootste groep van stoornissen bij kinderen

of om informatie op te slaan of terug op te

zijn de (neurobiologische) ontwikkelingsstoor-

roepen uit het langetermijngeheugen.

nissen. Volgens de DSM-5 zijn er zes ontwikke-

4. Plannen en organiseren: betreft het kun-

wetenschap

nen vooruitdenken, informatie structureren en hoofdlijnen bepalen. Problemen met werkgeheugen en andere executieve functies verklaren ook waarom kinderen met ontwikkelingsstoornissen naast hun kernprobleem (bijvoorbeeld lees- en spellingproblemen bij dyslexie) geassocieerde problemen ervaren die op het eerste gezicht niets met de stoornis te maken hebben. Denk hierbij aan een algemene vergeetachtigheid, slecht tijdsbesef, onregelmatig handschrift, problemen met meervoudige opdrachten, faalangst etc. In het onderwijs gaat het niet enkel over de transfer van kennis en vaardigheden (leerstof) maar ook over de strategieën om dit te bereiken. Deze strategieën zijn in feite niks anders dan executieve functies. Om succesvol te zijn op school moeten leerlingen verschillende strategieën flexibel kunnen inzetten. Bij sommige opdrachten of toetsen moeten leerlingen zoveel executieve functies vlot inzetten dat het bijna een onmogelijke opdracht wordt, zeker voor kinderen met ontwikkelingsstoornissen. Een toets meet dan niet de kennis die het zou moeten meten, maar wel welke leerling het beste werkgeheugen heeft en het beste kan omgaan met meervoudige opdrachten.

HOE KUNNEN WE LEERLINGEN OPTIMAAL ONDERSTEUNEN IN ONDERWIJS?

Een zoektocht naar de gemeenschappelijke basis van ontwikkelingsstoornissen brengt ons al snel bij de executieve functies.

UDL (Universal Design for Learning) is een onderwijsmodel dat niet gericht is op diagnoses, maar alleen de sterktes en zwaktes van elke individuele leerling zoveel mogelijk probeert te

R1 informatie opneembaar door verschillende zintuigen. INFORMATIE AANBIEDEN

benutten, waardoor moeilijkheden op klasni-

R3 verschillende mogelijkheden aanbieden.

veau kunnen worden ondervangen. Ten eerste pleit UDL voor het aanbieden van

R4 Op verschillende manieren met de leerstof omgaan. INFORMATIE AANBIEDEN

manieren zodat alle zintuigen maximaal geen expressie. Hier gaat het om de strategieën die leerlingen kunnen gebruiken om met de leerstof om te gaan. Dit impliceert dus ook

R5 Op verschillende manieren aantonen wat je geleerd hebt. R6 Ondersteuning bieden om doelen en prioriteiten te stellen.

de informatie op zoveel mogelijk verschillende prikkeld worden. De tweede pijler omvat actie

R2 Verduidelijken en structuur aanbrengen.

R7 Inspelen op interesses. INFORMATIE AANBIEDEN

R8 Doorzetting creëren. R9 Mogelijkheden bieden tot inschatten en bijsturen. BRON: HTTPS://SIHO.PXL.BE/PRINCIPES_EN_RICHTLIJNEN

NOVEMBER 2017

het gebruik van executieve functies. Kinderen kunnen op verschillende manieren aantonen

OVER WIM TOPS

wat ze geleerd hebben. Als leerkrachten enkel

Als we terugkeren naar onze drie criteria, dan komt een diagnose niet uit de lucht vallen.

op een schriftelijke manier gaan toetsen, gaan leerlingen met lees- en spellingproblemen vaak de dupe zijn. Ten derde is het belangrijk om de

Wim Tops is als universi-

betrokkenheid van leerlingen bij het leerproces

niet uit de lucht vallen. Een leerling met een

tair docent Neurolingu-

te verhogen. Leerkrachten moeten zoveel mo-

diagnose heeft dan ook een significante ach-

ïstiek verbonden aan de

gelijk inspelen op interesses, bijvoorbeeld door

terstand ten opzichte van leeftijdsgenoten die

Rijksuniversiteit Gronin-

de leerstof toepasbaar te maken op de leefwe-

hardnekkig blijft bestaan ondanks remediëring.

reld van kinderen.

Het inzetten van compenserende hulpmidde-

gen. Hij is coördinator

len zal slechts gedeeltelijk tegemoet kunnen

van De Kronkel, een groepspraktijk voor kin-

COMPENSERENDE MAATREGELEN

komen aan deze achterstand. Dus zelfs met het

deren en jongeren met

Hoewel UDL een onderwijsmodel is dat voor

gebruik van deze hulpmiddelen zal de leerling

leer- en ontwikkelings-

een grote groep van leerlingen werkzaam is, zal

in kwestie nog steeds benadeeld blijven ten

problemen. Wim Tops

dit voor een kleine groep van kinderen nog niet

opzichte van zijn peers. Laten we een leerling

was een tiental jaar

voldoende zijn om tegemoet te komen aan hun

met ernstige dyslexie als voorbeeld nemen. Een

actief in het secundair

onderwijsbehoeften. Individuele aanpassingen

spellingcorrector kan een aantal spellingfouten

in de vorm van onderwijsfaciliteiten of com-

helpen voorkomen, maar zal bijvoorbeeld niet

penserende maatregelen zullen dan nodig zijn.

helpen bij het correct vervoegen van de werk-

onderwijs als leerkracht en leerlingbegeleider.

woorden. Laat dat nu net een groot struikelblok Zo heeft de ene leerling met dyslexie meer

zijn bij leerlingen met dyslexie.

tijd nodig om een samenhangend antwoord te formuleren of om een moeilijke tekst te be-

Hoewel het StiCoRDi-model ontzettend waar-

grijpen terwijl een andere dan weer niet snel

devol is gebleken voor de aanpak van ontwik-

in tijdsnood zal komen, maar wel ernstige

kelingsstoornissen op school en in de klas, stelt

woordvindingsproblemen of problemen met

zich één probleem. Wie stimuleert, compen-

hoofdrekenen ondervindt. Het toekennen van

seert, remedieert en dispenseert? Dat doet de

onderwijsfaciliteiten en compenserende maat-

leerkracht terwijl de leerling zelf (te) weinig be-

regelen is daarom maatwerk.

trokken wordt bij zijn leerproces. Ik pleit er dan ook voor dat er een verschuiving zou komen

Het meest gebruikte model voor onderwijsfa-

van het leerkrachtperspectief naar een leerling-

ciliteiten is het StiCoRDi-model van Henneman

perspectief waarin de leerling zelf leert om zijn

(1987). StiCoRDI staat voor Stimuleren , Com-

tekorten te compenseren. Dat kan hij of zij niet

penseren, Dispenseren, en Remediëren.

alleen. De leerkracht neemt dan een coachende

Van deze faciliteiten is Compenseren zonder

rol aan om de leerlingen hierbij te begeleiden.

twijfel de belangrijkste maar ook de moeilijk-

Ook de ouders kunnen hierbij betrokken wor-

ste om consequent toe te passen. Leerkrachten

den. Af en toe durven criticasters te beweren

stellen zich immers vaak vragen bij de eerlijk-

dat onderwijsfaciliteiten leerlingen met spe-

heid van het gebruik van hulpmiddelen door

cifieke onderwijsbehoeften alleen maar zwak-

kinderen met ontwikkelingsstoornissen. Als

ker maken. Als alle verantwoordelijkheid bij de

een jongere met dyscalculie steeds een reken-

leerkracht ligt zou dit kunnen kloppen, maar als

machine of een formularium mag gebruiken,

de leerling geleerd wordt hoe zelfredzaam te

is dat dan eerlijk ten opzichte van zijn klasge-

zijn, hoe zijn sterktes slim in te zetten en hoe

noten die dat niet mogen? Als we terugkeren

zelf om te gaan met zijn zwaktes, is het omge-

naar onze drie criteria, dan komt een diagnose

keerde waar. Hij kan zijn talent laten zien!

H2 COMPENSEREN

PREVENTIE EN REMEDIEREN

NOVEMBER 2017 19

PREVENTIE EN REMEDIEREN

LAAGGELETTERDHEID EN DYSLEXIE Wat is de relatie tussen dyslexie, laaggeletterdheid en functioneel analfabetisme? TEKST: ARYAN VAN DER LEIJ

emand is laaggeletterd als hij grote

wordt opgenomen, het verschijnsel aanzienlijk

moeite heeft met het gebruik van het

minder vaak zal voorkomen dan nu het geval

geschreven of gedrukte woord. Dat be-

is. Het onderwijs moet dan, net als bij dyslexie,

treft technisch lezen en spellen, maar

immers hebben aangetoond dat het zijn best

ook begrijpend lezen en begrijpelijk

heeft gedaan om het te bestrijden.

schrijven. Functioneel analfabetisme is hier de

Hoe kan het onderwijs dit bewerkstelligen? Ten

ernstigste vorm van: de persoon in kwestie is

eerste door laaggeletterdheid (en daarmee ook

niet in staat om eenvoudige teksten foutloos

de kans op dyslexie) vroegtijdig aan te pakken,

genoeg te lezen of te schrijven om het te be-

te beginnen in de fase van ‘ontluikende gelet-

grijpen of begrijpelijk te maken. Naar schat-

terdheid’ (groep 1-2). Leerlingen die het alfabe-

ting heeft maar liefst 10 % van de volwassenen

tische systeem onvoldoende oppikken (omdat

en leerlingen last van functioneel analfabe-

ze er thuis te weinig van meekrijgen of moeite

tisme, en nog eens 15 % van minder ernstige

hebben met het leren van de teken-klankkop-

vormen van laaggeletterdheid. Dyslexie is een

pelingen) hebben van begin af aan veel meer

specifieke leerstoornis in alleen technisch le-

instructie, begeleiding en oefening nodig dan

zen en spellen. Zo maakt dyslexie dus deel uit

normaal. Computerprogramma’s zoals Bouw!

van (extreme) laaggeletterdheid, maar omvat

zijn speciaal ontwikkeld om deze individuele

laaggeletterdheid meer. De definities verschil-

aanpak mogelijk te maken. Ten tweede, zorg er

len echter op een belangrijk punt: bij dyslexie

tegelijkertijd voor dat wat er in de klas gebeurt

moet gebrek aan goed, aangepast, onderwijs

goed van kwaliteit is en aangepast wordt aan

als oorzaak worden uitgesloten maar bij laag-

de behoeften van zwakke leerlingen. Wacht

geletterdheid wordt met geen woord gerept

niet tot ze die behoeften zelf ontwikkelen, want

over een oorzaak. Laaggeletterdheid is dan ook

dat doen ze niet: effectief lees- en spellingson-

geen individuele ontwikkelingsstoornis (ofwel

derwijs dient kindleidend te zijn en niet kind-

een psychiatrische categorie, evenals ADHD,

volgend. Ten derde, houd deze aanpakken bui-

autisme, spraak-taal- of gedragsstoornissen),

ten en binnen de groep vol tot de leestechniek

maar een sociologische categorie op basis van

en de elementaire spelling beheerst worden,

een groepskenmerk (zoals werkloosheid, van-

dus in de periode van groep 2 tot 5. Ten vierde,

dalisme, etc.). Op basis van de resultaten van

maak van die aanpak niet alleen een beleid op

interventieonderzoek is het aannemelijk dat,

schoolniveau, maar ook bovenschools (samen-

wanneer de term ‘ondanks goed, aangepast,

werkingsverbanden), waarbij gespecialiseer-

onderwijs’ in de definitie van laaggeletterdheid

de instituten voor de nodige ondersteunende

wetenschap OVER ARYAN VAN DER LEIJ

Aryan van der Leij was hoogleraar Orthopedagogiek aan de Universiteit van Amsterdam Afdeling Pedagogiek en Onderwijskunde. Hij begon zijn carrière als schoolpsycholoog en later als wetenschappelijk medewerker en hoogleraar aan de VU. Hij heeft talloze wetenschappelijke publicaties op zijn naam staan en leidde o.a. het onderzoeksprogramma naar ontwikkeling, kenmerken, achtergronden en mogelijkheden tot beïnvloeding van leerstoornissen en sociaal-emotionele problemen op school.

‘ Effectief lees- en spellingsonderwijs dient kindleidend te zijn en niet kindvolgend.’

expertise zorgen. Ook de gemeenten, als verantwoordelijke voor de financiering van de dyslexiezorg, hebben er belang bij om te participeren. Een dergelijke platformbenadering zorgt er voor dat scholen van elkaar kunnen leren en vergroot de kans dat laaggeletterdheid effectief wordt aangepakt. Als het onderwijs die adaptiviteit inderdaad waarmaakt, is bovendien het neveneffect dat leerlingen die er toch nog onvoldoende van profiteren, met recht ‘ernstig dyslectisch’ genoemd kunnen worden (naar schatting minder dan 4 %). NOVEMBER 2017

PREVENTIE EN REMEDIEREN

praktijk

OVER

MET BOUW! WERKEN AAN DE LEESONTWIKKELING EN SAMENWERKINGSVAARDIGHEDEN VAN LEERLINGEN

HANNEKE NAAKTGEBOREN Sinds 2009 ben ik werkzaam als leerkracht in het basisonderwijs en sinds 2011 intern begeleider op CBS de

AUTEUR: HANNEKE NAAKTGEBOREN

Bron in Numansdorp. Met veel plezier ben ik

n 2015 kregen we de tip

door leerlingen uit groep 8.

ben een vaste Chromebook

om als school eens te

De leerlingen uit groep 8 zijn

en een vaste plek binnen de

maak ik deel uit van de

kijken naar het compu-

enthousiast en gemotiveerd

school. Zo creëren we rust en

projectgroep Bouw! in de

terprogramma Bouw!.

om jongere kinderen verder

structuur tijdens de momen-

Hoeksche Waard.

Na het lezen van de

te helpen in het leesproces.

ten waarop we Bouw! inzet-

informatie op de website van

De tutors voelen zich verant-

ten. Als Bouw!-coördinator

Lexima heb ik mij, samen met

woordelijk en zijn daardoor

ben ik beschikbaar voor het

twee collega’s, ingeschreven

erg betrokken bij de leesont-

ondersteunen van kinderen,

voor de cursus Bouw!-coördi-

wikkeling van ‘hun’ leerling.

tutors, leerkrachten, ouders en

nator. In april 2015 hebben we

Aan het begin van het school-

hulpouders. In het team eva-

als team gekozen voor de inzet

jaar maken we gezamenlijk

lueren we een aantal keer per

van Bouw! op onze school en

met elkaar een weloverwogen

jaar. Tijdens deze evaluaties

heb ik, als Bouw!-coördinator,

koppeling tussen leerling en

wordt er gekeken of de koppe-

zorggedragen voor het imple-

tutor. We kijken daarbij naar

ling tussen leerlingen goed is

mentatieproces. Als intern be-

de werkhouding en het karak-

en of er in de organisatie aan-

geleider heb ik een goed beeld

ter van de kinderen. De tutor

passingen nodig zijn.

van kinderen die behoefte

en leerling blijven het hele

hebben aan extra ondersteu-

schooljaar samenwerken, zo-

Inmiddels zijn we meer dan

ning op leesgebied en kan ik

dat de leerlingen een vast ge-

twee jaar verder en werken

in samenwerking met de leer-

zicht hebben als tutor en er

ongeveer 24 kinderen met het

krachten zorgdragen voor een

een band ontstaat.

computerprogramma. Met

vroegtijdige interventie om

Bouw! stimuleren we de lees-

eventuele leesproblemen te

Tijdens de Bouw!-momenten

ontwikkeling en de samen-

voorkomen.

worden de kinderen onder-

werkingsvaardigheden van

steund door de leerkrachten

onze leerlingen op een leuke

Onze Bouw!-leerlingen wor-

van groep 8 en hulpouders.

en leerzame manier!

den ondersteund en begeleid

Alle Bouw!-leerlingen heb-

Bouw!-coördinator en

STEFAN (GROEP 8, BOUW!-TUTOR):

‘Ik vind Bouw! geven heel leuk, want je leert kinderen die nog niet zo goed kunnen lezen, op een leuke manier beter lezen.’

praktijk

TUTORLEZEN MET BOUW! AUTEUR: ARNO HAVERMANS

p de Bouwsteen in ’s Graven-

tier. In dat kwartier lezen we meestal twee les-

deel ben ik vanaf begin april

sen, soms drie, soms één. Een ochtend is daar-

vrijwillig actief als Bouw!-tu-

mee goed gevuld.

tor voor tien kinderen uit groep

In een excel-schema registreer ik de voortgang

2. Over mijn participatie in

van de lessen en noteer ik wat mij tijdens het

OVER

ARNO HAVERMANS

Bouw!, in reactie op een oproep in de school-

lezen opvalt. Uit dat schema maak ik rapporten

Na mijn VWO diploma en

nieuwsbrief en een artikel in ons lokale huis-

die ik deel met de Bouw!-coördinatrice en de

studie heb ik van medio

aan-huisblad, hoefde ik niet lang na te denken.

leerkrachten. We krijgen zo op school een goed

Lezen is immers dé pijler onder een plezierige,

beeld van de ontwikkeling van de kinderen. Ook

en daarmee succesvolle, schoolloopbaan. Het

zien we in welke mate de ouders zich thuis in-

past bij mij, het voelt heel goed, het doet mijn

spannen om ook de afgesproken twee maal per

onderwijshart deugd, om de allerjongsten te

week zo’n 15 tot 20 minuten te lezen in Bouw!

met het uitoefenen van

jaren tachtig tot vorig jaar gewerkt bij de Belastingdienst. Daarnaast hield ik me o.a. bezig

ondersteunen bij het slechten van de taalbar-

met hun kinderen. We zien daar grote verschil-

oudermedezeggenschap

rière, een opdracht waar we allemaal voor ge-

len. Ik onderhoud als tutor zo veel mogelijk via

in het besturen van on-

staan hebben. Juist de kinderen voor wie dat

e-mail direct contact met de ouders; zij zijn im-

derwijsinstellingen. Vorig

slechten niet zo vanzelfsprekend is, hebben

mers mijn collega-tutoren.

naar mijn volle overtuiging veel baat bij het

O ja, waarom twéé muizen? Het muisgebruik

van de fiscaliteit, keerde

Bouw!-tutorlezen. Dat is mij en de vakmensen

in Bouw! is intensief en wisselt vaak van tutor

ik als vrijwilliger terug

van de Bouwsteen na tweeënhalve maand tu-

naar pupil. Ik ervaar het als handig en prettig

torlezen glashelder.

als de kinderen een eigen muis hebben.

Twee ochtenden per week vindt u mij, gewa-

Ik heb ik de afgelopen tweeënhalve maand veel

is véél werk te verzetten;

pend met een laptop met twee muizen en een

geleerd met en over Bouw! Zonder twijfel een

iets wat veel voldoening

notitieschrift op de Bouwsteen. In een vaste

rijkdom.

jaar, na mijn afscheid

in het basisonderwijs, vooral in de onderbouw

geeft.

volgorde lees ik per leerling ongeveer een kwarNOVEMBER 2017 23

PREVENTIE EN REMEDIEREN

bouw!

WAT IS BOUW! Bouw! is het unieke computergestuurde interventieprogram-

terventie met Bouw! kregen. Bouw! kan worden ingezet:

ma waarmee leesproblemen bij risicoleerlingen in groep 2 t/m 4

• op zorgniveau 2 en zorgniveau 3

kunnen worden voorkomen. Het kind leert, de tutor stuurt en de

• bij risicoleerlingen die in groep 2 of aan het begin van groep 3

computer wijst de weg. Ouders, grootouders, oudere leerlingen

laag scoren op de screening beginnende geletterdheid en/of

of vrijwilligers kunnen als tutor fungeren. Met het interventie-

de herfstsignalering

programma Bouw! biedt u preventief hulp aan leerlingen die risico lopen op leesproblemen. Deze aanpak is effectiever dan remediëren als achterstanden al eenmaal zijn ontstaan. • wetenschappelijk bewezen effectief interventieprogramma • ruim 60% minder leerlingen met leesproblemen en dyslexie • is onafhankelijk naast andere leesmethodes te gebruiken • voorkomt onnodige doorverwijzing naar de (vergoede) zorg

• bij zwakke lezers waarbij het automatiseren van het lezen moeizaam gaat (groep 3-4) • voor versterking van het leesonderwijs: voor scholen met veel leeszwakke leerlingen (groep 3-4/5) • voor leerlingen met NT2 achtergrond (groep 3-5) of nieuwkomers (zoals vluchtelingkinderen) • voor leerlingen met een TOS (taalontwikkelingsstoornis).

• draagt bij aan fikse kostenbesparingen • scholen die met Bouw! werken voldoen aan de eisen van zorgniveau 3 voor doorverwijzing naar diagnostiek dyslexie (bron:

Bouw! werd in 2014 geïntroduceerd, eind 2016 werkten al meer dan 10.000 leerlingen op ruim 1.000 scholen met Bouw!

Masterplan Dyslexie en Kwaliteitsinstituut Dyslexie).

SCHOLINGSAANBOD VOOR BOUW! VOOR WIE IS BOUW! GESCHIKT?

• Cursus Bouw! Coördinator

Bouw! helpt onnodige diagnoses dyslexie voorkomen bij meer

• Training Bouw! Tutor

dan de helft van de leerlingen met een dubbel risico. Bij leerlin-

• Cursus Bouw! Beleid & Implementatie

gen met een enkelvoudig risico - omdat thuis bijvoorbeeld weinig gelezen wordt of vanwege anderstaligheid - kwamen lees-

Ga voor meer informatie over het cursusaanbod naar

problemen vrijwel geheel niet meer voor na afronding van de

www.leximaacademie.nl

oefeningen, in tegenstelling tot groepen leerlingen die geen in-

bouw!

AANZIENLIJKE KOSTENBESPARING MET BOUW!

ouw! is een uniek com-

het resultaat van minder verwijzingen

puterondersteund inter-

voor dyslexie diagnostiek (à €1.250 ge-

ventieprogramma voor

middeld per kind), minder behandelin-

technisch leren lezen. Het

gen (à €4.500 gemiddeld per kind) en

is door de UvA ontwikkeld

minder maatschappelijke kosten per

om leesproblemen te voorkomen en

leerling die niet als laaggeletterde uit-

biedt instructie en oefening gedurende

stroomt (€550 gemiddeld per laagge-

het gehele traject van voorbereidend,

letterde per jaar, pakweg 50 jaar lang).

aanvankelijk en voortgezet lezen. De

Aan de hand van een daarvoor speciaal

effectiviteit van Bouw! is door weten-

ontwikkeld sturingsmodel kan voor elk

schappelijk onderzoek aangetoond in

perspectief (schoolbestuur, samenwer-

twee ‘randomised controlled trials’.

kingsverband of gemeente) een finan-

Halverwege groep 5, een jaar na afloop

ciële impactanalyse worden gemaakt.

van de interventie, waren Bouw!-leer-

Voor Nederland bedragen de totale

lingen er aanzienlijk op vooruitgegaan

kosten van diagnostiek en behande-

ten opzichte van hun controlegroep.

ling van ernstige enkelvoudige dyslexie

Het maakte verschil of een leerling wel

jaarlijks ruim €56 miljoen, daarbovenop

of geen familiair risico had bovenop het

komt een bedrag van ruim €10 miljoen

cognitieve risico op leesproblemen. Het

voor de maatschappelijke kosten van

aantal (potentieel) laaggeletterden, dus

de jaarlijkse uitstroom van laaggelet-

zonder familiair risico (leesniveau D/E),

terden. Omgerekend per school gaat

nam met ruim 60% af. De Bouw! leer-

het om meer dan €9.500 per jaar aan

lingen met familiair risico op dyslexie

maatschappelijke kosten als gevolg van

lieten ruim tweemaal betere leespres-

leesproblemen, laaggeletterdheid en

taties zien dan de controlegroep, of an-

dyslexie. Op een gemiddelde school ko-

ders gezegd, met Bouw! werd een ver-

men jaarlijks ongeveer 10 kinderen (in

mindering van circa 60% gezien van het

groep 2 en 3) in aanmerking om met

aantal leerlingen met zwakke tot zeer

Bouw! te werken. Met een bedrag van

zwakke leesprestaties. Dat het effect

slechts €361,25 per jaar per school aan

beklijft bleek uit vervolgonderzoek vier

licentiekosten Bouw! kan een veelvoud

jaar later: in groep 7 en 8 bestaan deze

aan besparingen worden gerealiseerd.

verschillen nog steeds.

Een euro geïnvesteerd in Bouw! kan

Een kwart van de leerlingen loopt ri-

vijftien euro aan besparingen opleve-

sico op leesachterstanden of dyslexie.

ren. Voor gemeenten en Samenwer-

Het spreekt voor zich dat met Bouw!

kingsverbanden Passend Onderwijs

significante besparingen kunnen wor-

steeds vaker een reden om in preventie

den gerealiseerd. Die besparingen zijn

met Bouw! te investeren.

NOVEMBER 2017 25

PREVENTIE EN REMEDIEREN

POSITIEVE AANPAK LEESPROBLEMEN KC DE BUNDERTJES Een doorgaande lijn lezen met leescafés, leesclubs en dyslexiepaspoorten TEKST: DANIËLLE VOGELPOEL

praktijk

‘W

ij zijn trots op onze

fé georganiseerd. Leerlingen laten hun ouders

doorgaande lijn in on-

en opa’s en oma’s zien wat ze kunnen op het

dersteuning!’ Enthou-

gebied van lezen. De hele klas doet hieraan

siast start Nathalie

mee; de leerkracht doet enkele oefeningen met

Derix, adjunctdirecteur

de leerlingen en de leerlingen lezen in groep-

en Intern Begeleider op Kindcentrum De Bun-

jes hun gasten voor. Leerkrachten laten hier-

dertjes het gesprek. De diversiteit van leerlin-

mee aan ouders zien hoe de leerlingen leren

gen die instromen maakt dat het team van de

lezen en wat hierbij van de leerlingen wordt

Bundertjes een pittige opdracht heeft om de

verwacht. Daarnaast krijgen ouders tijdens dit

leerlingen op niveau te laten uitstromen naar

leescafé concrete adviezen over hoe zij thuis de

vervolgonderwijs. Samen met haar collega In-

taal-/ leesontwikkeling van hun kind positief

tern Begeleider Susanne Verbakel heeft Derix

kunnen stimuleren. Leerlingen krijgen o.a. oe-

de afgelopen jaren gewerkt aan het ontwikke-

fenboekjes maar ook letterbingo en letterme-

len van een programma voor leerlingen die ex-

mory mee om thuis aan de slag te gaan. Om-

tra ondersteuning nodig hebben op het gebied

dat het voor ouders niet altijd eenvoudig is om

van lezen en spellen.

leesmomenten in te lasten, worden ook hier adviezen over gegeven.

KC DE BUNDERTJES

VROEGE SCREENING EN INTERVENTIE ZORGT VOOR HERKENNING VAN DE ALLERZWAKSTE LEERLINGEN

Vanuit de methode Veilig Leren Lezen worden

Bundertjes in Helmond

extra instructiemomenten voor zwakke lezers

bestaat uit dagopvang,

Susanne Verbakel heeft een leerlijn Letters

ingebouwd. Leerlingen die niet voldoende baat

ontwikkeld nadat geconstateerd werd dat de

hebben bij deze extra instructie of die uitval-

leerlijn uit de gebruikte methode niet vol-

len bij de herfstsignalering, gaan werken met

tussenschoolse opvang

doende effect ressorteerde. De leerlingen in

Bouw! Susanne Verbakel is opgetogen over de

en een basisschool. Het

groep 2 worden in oktober gescreend met de

resultaten die met Bouw! al behaald zijn: “Er

schoolgedeelte van De

toets Beginnende geletterdheid (Cito). De tien

zijn drie leerlingen in groep 4 die begin groep 3

Bundertjes bestaat uit

zwakst scorende leerlingen krijgen naast het

met Bouw! zijn gestart en de interventie heb-

350 leerlingen. Gemid-

reguliere aanbod extra instructie op het leren

ben afgerond. Zij lazen bij de januarimeting op

deld heeft 40% van

van letters met de voorschotbenadering. De

niveau Midden groep 4. Deze leerlingen hoe-

de leerlingen een VVE

speelse aanpak zorgt voor een hoge motivatie

ven niet meegenomen te worden in het cura-

indicatie bij binnenkomst.

van de leerlingen tijdens deze extra instructie-

tieve leesprogramma dat vanaf groep 4 wordt

momenten.

aangeboden.”

heeft een zgn. ‘gewicht’;

met de voorschotbenadering, na screening in

LEESCLUBS

factoren zijn in de thuis-

maart het risico lopen op het ontwikkelen van

Vanaf groep 4 werkt men in de klas naast de

situatie die ervoor zorgen

leesproblemen gaan met tutoren aan de slag

methode Estafette met de Ralfi-aanpak. Hier-

dat de leerling een ver-

met het programma Bouw! voordat ze naar

voor worden de teksten van Nieuwsbegrip ge-

groot risico loopt op een

groep 3 gaan. Bij de selectie wordt gekeken

bruikt. Wanneer leerlingen interventie op zorg-

onderwijsachterstand.

naar familiair risico op dyslexie, letterkennis

niveau 2 nodig hebben, wordt gewerkt met

met fonologisch bewustzijn, de resultaten uit

de Estafetteaanpak. Voor de leerlingen die na

het observatiesysteem Kijk (Bazalt) en de toets

interventie op zorgniveau 2 extra ondersteu-

Taal voor Kleuters (Cito, 2009).

ning hebben op zorgniveau 3 is op woensdag

Integraal Kindcentrum De

Leerlingen die, al dan niet na de interventie

een peuterspeelzaal, Buitenschoolse opvang,

20% van de leerlingen dat wil zeggen dat er

de ‘Leesclubdag’ ingevoerd. Uitgangspunt voor

LEESCAFÉ STIMULEERT OUDERBETROKKENHEID

deze leesclubs zijn de leesmoeilijkheden die in

In groep 3 wordt drie keer per jaar het Leesca-

gezocht uit methodes als Taal in Blokjes, Vloei-

Estafette staan. Hierbij zijn allerlei oefeningen

NOVEMBER 2017 27

Leescoördinatoren KC De Bundertjes Helmond: V.l.n.r.: Nathalie Derix: adjunctdi-

poort wordt door de leerlingen meegenomen

recteur, IB-er gr 4-8 en coördinator Kurzweil, Susanne Verbakel: IB-er groep 1-3

naar het voortgezet onderwijs en is onderdeel

en Coördinator Bouw!, Jannie Lamers: leesclubbegeleider groep 4—5 -6 en Sabina

van de overdracht vanuit De Bundertjes.

Holtackers: teamleider groep 1-3 en Coördinator Bouw!

COMPENSEREN Leerlingen die met Kurzweil gaan werken, mogen het programma tijdens de lessen en tijdens toetsen gebruiken. Ook bij Nieuwsbegrip wordt end en Vlot en de map Speciale leesbegelei-

Kurzweil 3000 gebruikt. In het groepsplan

ding. Zo is een gevarieerd aanbod ontwikkeld

wordt opgenomen welke leerlingen met Kur-

voor een heel leerjaar waarmee door de leer-

zweil werken en wanneer.

lingen een uur per week enthousiast geoefend

Nathalie Derix organiseert twee keer per jaar

wordt met de opbouw van moeilijke woor-

een dyslexiebijeenkomst voor leerlingen met

den, tempolezen, begrijpend lezen en stellend

een dyslexiepaspoort. Tijdens deze bijeen-

schrijven. Leerlingen die een dyslexieverklaring

komsten worden bijvoorbeeld de belangrijkste

hebben, mogen hun lees- en schrijfopdrachten

functies van Kurzweil herhaald en de rechten

met Kurzweil maken. Er zijn leesclubs voor de

van de leerlingen besproken. Derix: “Deze ‘dys-

groepen 4, 5 en 6. De zwakste lezers uit deze

lexievergaderingen’ worden door de leerlin-

groepen mogen meedoen met de leesclub. Na

gen als zeer waardevol ervaren, omdat ze met

een aantal jaren overvolle clubs, blijkt nu dat

elkaar ervaringen kunnen uitwisselen en de

Danielle Vogelpoel werkt

het aantal zeer zwakke lezers dat in aanmer-

aanpak in de klas kunnen bespreken. Door de

als onderwijsadviseur

king komt voor deelname aan de leesclub af-

stimulerende begeleiding vanuit de onderwijs-

en dyslexiespecialist bij

neemt. Dit door de strak ingestoken aanpak

professionals zijn er geen leerlingen met een

Lexima en ze begeleidt

van de preventie van leesproblemen op de

dyslexieverklaring die geen gebruik willen ma-

als projectleider diverse

Bundertjes.

ken van Kurzweil.”

VAN DYSLEXIEVERKLARING NAAR DYSLEXIEPASPOORT

RESULTATEN

Leerlingen die na de beschreven interventies

de Bundertjes door de onderwijsprofessionals

uit blijven vallen bij de halfjaarlijkse scree-

samen met een goed doordachte doorgaan-

weet zij wat er speelt in

ning, worden doorverwezen naar de vergoede

de leerlijn lezen hebben ervoor gezorgd dat de

het onderwijs en wat er

dyslexiebehandeling. Wanneer leerlingen een

school al een aantal jaren achter elkaar goede

OVER

DANIELLE VOGELPOEL

bovenschoolse implemenatietrajecten. Na 20 jaar werkzaam te zijn geweest in het regulier en speciaal onderwijs

nodig is om leerlingen

dyslexieverklaring krijgen, ontvangen ze op De

uitstroomresultaten behaalt. Beide intern be-

met dyslexie en andere

Bundertjes een dyslexiepaspoort. Hierin staan

geleiders kunnen vol trots zeggen dat het aan-

leerproblemen optimaal

de afspraken die de leerling met de leerkracht

tal zwakke lezers is teruggebracht van 50 pro-

heeft gemaakt over de hulpmiddelen die de

cent naar minder dan 15 procent. Bovendien is

leerling wil gebruiken; bijvoorbeeld de leesli-

het aantal leerlingen met de diagnose Ernstige

neaal of Kurzweil. De inhoud van dit paspoort

Enkelvoudige Dyslexie van 6 procent gedaald

wordt ieder jaar met de leerling geëvalueerd

naar een mooie 3 procent. Een prachtig resul-

en wanneer nodig bijgesteld. Het dyslexiepas-

taat na jaren hard werken!

te begeleiden.

De positieve benadering van de leerlingen op

dexlex

DEXLEX

OEFENEN MET WOORDBEELDEN, KLANKHERKENNING EN KLANKVERWERKING!

DE ONTWIKKELAARS OVER DEXLEX

draad gevonden in de experimenten

herkenning en klankverwerking zorgt

waarbij proefpersonen een sterke

Dexlex ervoor dat de gebieden bin-

“De aanleiding om Dexlex te ontwik-

verbetering lieten zien op het gebied

nen de hersenen die voor de taalver-

kelen was Daan, de zoon van Dave

van taalverwerking.

werking verantwoordelijk zijn wor-

van der Valk, medeoprichter van

“Om de methode ook wetenschappe-

den gestimuleerd en ontwikkeld.

Dexlex. Nadat Daan een groep had

lijk te toetsen hebben we contact ge-

Dexlex helpt leerlingen die de spel-

overgeslagen ontstond er in het jaar

zocht met Renske de Leeuw, destijds

lingregels nog niet beheersen door

daarna een sterk vermoeden van dys-

werkzaam aan de Universiteit Twente

ze op verschillende manieren en ni-

lexie. Uit onderzoek bleek vervolgens

en tegenwoordig aan de RUG. Renske

veaus te trainen. Daarnaast wordt de

dat er sprake was van hoogbegaafd-

was vanaf het begin enthousiast over

woordenschat van de leerlingen ver-

heid en dyslexie” vertelt Patrick van

onze methode en is sindsdien als Ad-

groot door met meer dan 5000 unie-

der Valk medeoprichter van Dexlex.

viseur Dyslexie en Leeromgeving aan

ke woorden te oefenen.

“Samen met Patrick heb ik toen be-

Dexlex verbonden. Daarnaast heb-

sloten een methode te ontwikkelen

ben we onze eerste versie van Dexlex

OVERAL OEFENEN

die alle leerlingen zou kunnen hel-

uitgebreid getest bij de scholen van

Zodra er is ingelogd op Dexlex kan

pen, of ze nu taalzwak zijn of dyslexie

de Stichting Katholiek Onderwijs te

een kind geheel zelfstandig oefenen

hebben. Daarnaast vonden we het

Enschede (SKOE), waar de eerste re-

op een computer, laptop of tablet.

belangrijk dat de methode specifiek

sultaten dusdanig positief waren dat

Dit kan op school, maar ook op iedere

gericht zou zijn op de individuele pro-

we op basis hiervan en de feedback

andere plek waar de leerling toegang

blematiek van het kind, ook moest

van leerlingen en IB-ers het product

heeft tot het internet.

de methode adaptief zijn en moest

verder hebben doorontwikkeld en ex-

er overal en met iedere device geoe-

tra functionaliteiten hebben toege-

fend kunnen worden.” zegt Dave van

voegd.”

VERBINDING VAN SCHOOL EN THUIS Dexlex past het oefenprogramma na

der Valk.

HOE WERKT DEXLEX?

iedere oefensessie van de leerling zelf

In 2012 vond er daarom een grote in-

Dexlex begint met de intake test.

aan. Alle oefenresultaten en vorderin-

ventarisatie plaats van onderzoeken

Hierin worden de klankherkenning,

gen kunnen worden ingezien. Leer-

naar dyslexie en de verwerving en

klankverwerking en de kennis van

krachten faciliteren de leerlingen vier

verwerking van taal. Ook werden de

de spellingsregels getest. Op basis

maal per week om een kwartier te

resultaten van verschillende experi-

van deze uitgebreide test wordt door

oefenen. Meer (thuis) oefenen helpt

menten met mensen met hersenbe-

Dexlex een individueel, adaptief oe-

de vooruitgang.

schadigingen en dyslexie bestudeerd

fenprogramma opgesteld. Door te

en geanalyseerd. Er werd een rode

oefenen met woordbeelden, klankNOVEMBER 2017 29

PREVENTIE EN REMEDIEREN

Letterstad leren lezen en 3. Op zorgniveau 2 gebeurde dat gemiddeld

zelfstandig leren lezen

1-2 per week. Op zorgniveau 3 werd er gemiddeld 3-4 keer per week geoefend. Wat een leer-

veilig leren lezen

ling geoefend had en wat het resultaat daarvan was, kon men terugvinden in de analyse van

Remedial Teaching

vordering.

Letterbord leren spellen Binnen het programma zijn vier leerroutes om te leren lezen en een route om te leren spellen.

LETTERSTAD DE PILOT

Letterstad was ooit een populaire, complete lesmethode om te leren lezen en spellen. De effectiviteit van de Letterstad methode van Harmen Kooreman is in onderzoek aangetoond. Tienduizenden kinderen leerden er al mee lezen. In 2013 heeft Harmen Kooreman van zijn methode een online oefenprogramma gemaakt voor o.a. remediëring. Begin 2017 is Letterstad doorontwikkeld door Lexima en is een pilot opgestart om ervaringen met het online programma te verzamelen.

veelal ingezet bij kinderen die in de klas ook met Veilig Leren Lezen werkten. De andere leesroutes werden ingezet om te werken met een Remedial Teacher, of juist om zelfstandig te leren lezen. Bijna alle kinderen vonden het leuk om met Letterstad te mogen werken. Ze vonden de plaatjes en de beloning erg leuk. Dit zorgde voor een goede motivatie van de leerling. De meeste kinderen hebben in deze pilot tussen de 3-5 weken met Letterstad gewerkt. Te kort voor een effectmeting van het programma. Toch geven onderwijsprofessionals aan dat er vooruitgang is geboekt. Bij de leesroutes wordt vooral effect gezien bij leerlingen die 3-4 keer per week met het programma hebben gewerkt. Een mooi voorbeeld is een leerling die na de leesroute beter was geworden in de auditieve synthese, de lettergroepen en het lezen van 2-3 en 4-6 letterwoorden. Bij de spellingroute worden ook effecten gezien na 3-5 weken, waarbij

DOOR LISA GOSKER

De leerroute Veilig Leren Lezen werd in de Pilot

de leerlingen 1-2 keer per week oefenden met Letterstad. Er werden effecten gezien op de klankpositie van lettergroepen en letters, in het eer dan 50 kinderen van

spellen van 2-3 en 4-6 letterwoorden en in het

drie basisscholen, één

spellen van openlettergrepen op het eind. In de

VSO school en een be-

korte tijd waarin deze leerlingen met Letterstad

handelpraktijk gingen

hebben gewerkt, zijn er dus al kleine positieve

aan de slag met Letter-

resultaten te signaleren.

stad. De deelnemende scholen en de behan-

delpraktijk vulden na afloop van de Pilotfase

Kortom: leerlingen vinden het leuk om met Let-

een vragenlijst in.

terstad te werken. Ze kunnen zelfstandig aan

Uit de vragenlijst blijkt dat de opdrachten door

de slag met de route die is gekozen door de on-

een docent of RT’er klaargezet werden en leer-

derwijsprofessional. Meer weten over Letter-

lingen veelal zelfstandig aan de slag zijn ge-

stad? Ga dan naar: https://www.lexima.nl/dys-

gaan. Letterstad werd ingezet op zorgniveau 2

lexiesoftware/letterstad

letterstad

LETTERSTAD Letterstad is het nieuwe remediërende programma van Lexima. Al vanaf de jaren ’70 leerden tienduizenden kinderen lezen met de methode van Harmen Kooreman. In 2013 is het beste uit zijn methode naar het internet gebracht, en verdeeld in vier leerwegen voor het leren lezen en één voor het leren spellen.

VOOR WIE? Letterstad is een compleet pakket dat te gebruiken is voor een grote groep leerlingen met een lees- en spellingniveau van groep 3 tot en met 5. Het biedt ondersteuning voor kinderen die achterstanden hebben opgelopen, die een andere thuistaal hebben, of die door andere omstandigheden meer oefening nodig hebben om het lees- en of spellingproces goed in te slijpen. Het biedt ook voor leerlingen die willen excelleren een grote set met oefeningen aan.

WAT? Via de leerweg van de Remedial Teacher kan gekozen worden welke oefeningen de leerling gaat maken. Ook bevat het programma een gedegen leerweg, voor leerlingen die meer oefening nodig hebben. Ze

De leerling heeft steeds meer vertrouwen in de spellingopdracht tijdens de behandeling

kunnen hier zelfstandig mee aan de gang. Daarnaast is er een route die aansluit op de Veilig Leren Lezen methode (maan – roos – vis). Hierin worden de letters in dezelfde volgorde aangeboden als in de methode in de klas.

NIEUWSGIERIG? Bezoek de webpagina’s van Letterstad en bekijk een aantal demo-oefeningen om te kijken hoe Letterstad past in het aanbod van uw school of samenwerkingsverband. www.lexima.nl/dyslexiesoftware/letterstad

NOVEMBER 2017

PREVENTIE EN REMEDIEREN

GEMOTIVEERD ÉN GOED TECHNISCH LEZEN Hoe ziet goed én stimulerend leesonderwijs in een doorgaande lijn eruit? Lezen is het belangrijkste middel om te leren, in papieren vorm of digitaal. Vanwege het belang van leren is het doel van het leesonderwijs op de basisschool: leren lezen zodat lezen om te leren mogelijk wordt. Daarom is goed technisch kunnen lezen een cruciale basis. DOOR: AAFKE BOUWMAN EN KARIN VAN DE MORTEL: TAAL-LEES EXPERTS, WERKZAAM BIJ CPS ONDERWIJSONTWIKKELING EN ADVIES

echnisch lezen begint in groep 1 en 2 met klankoe-

vooral snel en met weinig fouten, dan is het

feningen en met het herkennen van letters. Deze

goed…

activiteiten worden betekenisvol door ze te verwe-

En uiteraard is dat niet goed. Wanneer er ex-

ven in het spel in bijvoorbeeld de speelhoeken.

pressie op het lezen toegepast wordt, wanneer

Vanaf groep 3 wordt voor het technisch leren lezen

‘het leuk is om naar je te luisteren’, en wanneer

door leraren, meestal met behulp van een methodische tekst,

leerlingen lezen ‘zoals je praat’, dan weet de

instructie gegeven en verwerking geboden op woorden tekst-

leerkracht: die snapt wat er staat, die begrijpt

niveau. Als er in januari en juni methodeonafhankelijk wordt

wat hij of zij leest. En daar gaat het om!

getoetst, wordt er nagegaan welke vorderingen er gemaakt zijn:

Correct lezen, in een voldoende tempo, mét be-

zijn de leerlingen vaardiger geworden in het correct en in een

tekenisverlening door de toegepaste expressie,

voldoende tempo decoderen van woorden en tekst? Dan wordt

dat noemen we vloeiend lezen. Vloeiend lezen

geconcludeerd dat het een prima werkwijze is. In de visie van

omvat dus vlot lezen.

CPS op de leesvaardigheid is deze conclusie echter niet juist. De

Methodisch gezien is er wel enige aandacht

leesvaardigheid is in de ogen van CPS namelijk meer dan woord-

voor expressie in de vorm van intonatie. Maar

jes snel en correct lezen en een tekst kunnen verklanken.

lezen met expressie is meer dan lezen met de stem van de boze brommende buurman. De

‘Lisa leest vlak en monotoon, maar binnen de tijd en fouten-

betekenis van vloeiend lezen als brug tussen

norm. Ze leest ‘voldoende’ volgens de normering van de toets,

decoderen enerzijds en betekenis verlenen an-

maar juf Marieke weet: Lisa begrijpt totaal niet wat ze leest.’

derzijds, wordt te vaak onderschat.

Toch zeggen leraren het vaak tegen leerlingen: ‘Het hoeft nu

Enkele vragen en suggesties voor de praktijk

niet mooi, als je het maar snel doet”. Waarmee leerlingen tel-

wanneer u ook wilt werken aan het optimalise-

kens weer bevestigd worden in hun beeld van lezen: dat moet

ren van de doorgaande leesvaardigheid:

onderwijs

‘ Lezen met expressie is meer dan lezen met de stem van de boze brommende buurman’

MODEL VAN JOHNS & BERGLUND 2010

1. Hoe evenwichtig is het tekstaanbod op uw school? De balans in het aanbod tussen informatieve en verhalende teksten, is meestal niet aanwezig. In de onderbouw wordt nauwelijks informatief voorgelezen, terwijl de woordenschatontwikkeling en de kennis over tekststructuren en tekstken-

leesbegrip

accuratesse

doelen vloeiend lezen expressie

tempo

merken daardoor kan toenemen. In de bovenbouw worden veel meer informatieve teksten gelezen, hetgeen niet in lijn ligt met de beheersingsdoelen van de referentieniveaus. De afwisseling van het informatieve en het verhalende tekstniveau met daarbinnen tal van verschillende tekstgenres, motiveert leerlingen wanneer de teksten aansluiten op hun beleving en interesses. 2. Hoe kunt u met leerlingen over één en hetzelfde thema lezen vanuit verschillende tekstgenres? Een informatieve tekst over het te behandelen thema ‘emigreren’, krijgt verdieping met het lezen van de brief die een broer

Reflecteer eens met uw team op het aanbod

die in ’57 naar Canada emigreerde, naar zijn zus schrijft: ze

vloeiend lezen. Wanneer leerlingen zowel ver-

hebben elkaar al zolang niet meer gezien en vol heimwee her-

halende als informatieve teksten met expres-

innert hij haar aan vroegere tijden. ‘Emigreren’ krijgt hierdoor

sie leren lezen, heeft dit positief effect op het

ook een meer emotionele inkleuring, waardoor het begrip van

leesbegrip. Daar is vaak een enorme winst te

‘emigreren’ meer wordt verdiept.

boeken! NOVEMBER 2017 33

HEEFT U BEHOEFTE AAN VERFRISSENDE IDEEËN OM DE LEESMOTIVATIE TE VERHOGEN? LEES DAN EENS EEN ANDER GENRE VOOR. De gedichtenbundel ‘Niets liever dan jou’ (van Os) is bestemd voor jonge kinderen en een boek waar je direct warm van wordt en waar je om moet lachen. Zo herkenbaar ook, voor iedereen die zelf kinderen heeft is de vraag: ‘Mam, wie vind jij nu het liefste? Hoe vaak vragen kinderen dat niet? Het titelgedicht geeft een prachtig antwoord op deze vraag. Om bij de poëzie te blijven is ‘Rond Vierkant Rond’ van Ted van Lieshout een boek voor leerlingen in de bovenbouw van het basisonderwijs. Het boek is een pleidooi voor de prachtige vormgeving van het sonnet en staat vol met aanwijzingen hoe kinderen zelf een sonnet kunnen schrijven. Echt een krachtige enthousiasmerende impuls voor uw schrijfonderwijs. Voor de middenbouw zijn de gedichten uit ‘Nooit denk ik aan niets’, (Hagen) een niet te negeren bundel: “…Ik denk nooit aan niets. Want als wij dat proberen denken we stiekem toch aan iets…”. Prentenboeken bevatten vaak reken en wiskundige verschijnselen. Tangramkat (Rinck en van der Linden) nodigt uit tot redeneren én puzzelen. Het boek gaat uit van een ik-persoon die een tangrampuzzel krijgt. De figuren die hij maakt met de tangramstukken lijken wel tot leven te komen. Uiteraard is een tangrampuzzel bij het boek geleverd, waardoor kinderen zich al passend en metend met de ik-persoon kunnen identificeren. Tot slot een bijzonder boek dat zich niet in één tekstsoort laat vangen: ‘Stem op de okapi’ (van den Vendel en van der Linden). Het boek beschrijft in verschillende hoofdstukken alle bijzonderheden die de okapi tot zo’n bijzonder dier maken. Wat het boek zelf zo interessant maakt is de verscheidenheid aan tekstgenres die zijn gebruikt om de okapi aan de lezer voor te stellen, zowel verhalend als informatief. Er staat beeldende kunst in dit boek, fictie en poëzie. Er is sprake van informatief beschrijvende tekst en er wordt een dierentuinverzorger geïnterviewd.

3. Hoe kunt u deze combinatie in de onderbouw toepassen?

‘ Wanneer leerlingen zowel verhalende als informatieve teksten met expressie leren lezen, heeft dit positief effect op het leesbegrip’

Meer lezen?

Kent u ‘Wat nu Olivier?’ (Root) Een prentenboek over een

Mortel van de, K. (2012) Beter begrip door

kleine beer die in een herfstbos verdwaald. Naast dit boek

vloeiend lezen. JSW april.

kunt u dan een informatieve tekst voorlezen over herfst verschijnselen.

Bouwman, A & Mortel van de, K. (2015) Hand-

Zo maken jonge kinderen binnen het moment van voorlezen,

boek technisch lezen CPS.

op motiverende wijze kennis met verschillende tekstsoorten, met verschillende tekstkenmerken en tekststructuren en brei-

https://www.cps.nl/blog/2017/01/23/Voor-

den ze hun kennis en woordenschat uit. Leerkrachten geven

lezen-met-een-twist-De-leukste-boekentips-

aan dat juist informatieve boeken regelmatig worden bekeken

voor-elke-bouw

op details en dat de inhoud door de kinderen direct wordt gekoppeld aan hun eigen ervaringen. Zo motiverend!

COMPENSEREN

NOVEMBER 2017 35

COMPENSEREN

PROJECT COM

METHODIEK VOOR HET INZETTEN VAN DYSLEXIEHULPMIDDELEN Het project COM heeft als doel het gebruik van dyslexiehulpmiddelen te bevorderen. Hiervoor zijn een methodiek voor gebruik en implementatie van dyslexiehulpmiddelen ontwikkeld en wordt een website opgericht zodat alle betrokkenen de materialen van deze werkwijze kunnen vinden. TEKST: RUTH DALEMANS, EDITH HAGEDOREN, UTA ROENTGEN & KATRIEN HORIONS

project

ensen met dyslexie staan

waarin ervaringen en handige tips ge-

voor grote uitdagingen in

deeld worden

hun school- en werkcarrière door beperkingen in

Het doel van deze implementatiemethodiek is

de geschreven taal (Da-

het optimaliseren en versterken van:

lemans, R., et al. 2015). Hierdoor kiezen ze vaak

• De samenwerking tussen alle betrokkenen

voor een lager opleidingsniveau dan op basis

• De bewustwording en acceptatie van hulp-

van hun competenties passend is. Dyslexiehulpmiddelen bieden een belangrijk antwoord

middelen • Het gebruik van hulpmiddelen.

op dagelijkse problemen van mensen met dyslexie, mits ze optimaal ingezet worden.

Om deze methodiek te ontwikkelen werd on-

Uit een peiling van het ministerie (Dijksma, S.,

derzoek gedaan samen met gebruikers en hun

2009) naar de inzet van dyslexiehulpmidde-

omgeving, leveranciers en professionals.

len blijkt dat de implementatie ervan niet goed verloopt. De personen die begeleiding en on-

RESULTATEN

dersteuning bieden, hebben vaak;

Uit het onderzoek kwamen de volgende conclusies naar voren per fase:

• Te weinig tijd en materiaal tot hun beschikking • Niet de expertise om de mogelijkheden van dyslexiehulpmiddelen in de praktijk optimaal te benutten • Geen duidelijk beeld van wat van hen verwacht wordt bij het stimuleren en faciliteren van het gebruik van hulpmiddelen.

Levering en instructie • Een korte levertijd is belangrijk. • De leverancier moet zorgen voor een eenvoudige installatieprocedure of ondersteuning bieden bij dit proces en dient goed bereikbaar te zijn. • De verschillende rollen en verantwoordelijkheden van professionals en gebruikers beho-

Doordat professionals te weinig kennis hebben en de samenwerking niet optimaal verloopt tussen leveranciers, professionals, eindgebruikers en hun omgeving, is er vaak geen hulpmiddel ter beschikking, belanden hulpmiddelen in

ren helder te zijn. • Training en instructie van het hulpmiddel is essentieel. Het is belangrijk dat ook ouders scholing en instructie krijgen. • Het aanbieden van instructiefilmpjes wordt

de kast of worden ze niet volledig gebruikt en

sterk benadrukt omdat deze werkvorm geen

blijven heel wat mogelijkheden van het hulp-

beroep doet op de leesvaardigheid.

middel onbenut.

• Binnen de dyslexiebehandeling moet een module over hulpmiddelen ingebouwd worden.

Met het Raak-MKB-project COM wordt het ge-

• Ook in deze fase stipt men de noodzaak van

bruik van dyslexiehulpmiddelen bevorderd door:

een vergoeding (voor het hulpmiddel zelf, de

• De ontwikkeling van een implementatieme-

indicatiestelling en de ondersteuning bij het

thodiek

gebruik) aan.

• Het oprichten van een digitale Community of Practice waarin alle betrokkenen:

Gebruik

1. Alle tools en documenten vinden van de

• De school- en werkomgeving moet zich er-

implementatiemethodiek 2. Informatie met elkaar kunnen uitwisselen via het forum

van bewust zijn wat dyslexie is en wat hulpmiddelen daarbij kunnen betekenen, hiervoor zijn binnen het project COM

3. Hulpmiddelen kunnen zoeken

bewustwordingsmateriaal en documentai-

4. De maandelijkse blog kunnen lezen

res ontwikkeld omtrent dyslexie (bij kindeNOVEMBER 2017 37

O M PEN SEREN D ED Y SLEX IEH U LPM ID D ELEN(C D H ) FIEK–C RA G FO IN Betrokkenpartijenenhunverantw oordelijkheden

OVER

EVALUATIE EN NAZORG

EDITH HAGEDOREN – MEUWISSEN Achtergrond: ergotherapie

LEVEREN EN INSTRUEREN

GEBRUIK

LEVEREN EN INSTRUEREN

EVALUATIE EN NAZORG

en verandermanage-

L E V E R A NC IE R

ment, Edith is lid van het lectoraat Ondersteunende

E INDGE BRUIK E R , ZIJ N OUDE RS E N ZIJ N BE TE K E NISVOLLE ANDE R E LEVEREN EN INSTRUEREN

EVALUATIE EN NAZORG

Technologie in de Zorg

C DH

van Zuyd Hogeschool.

PRODUCTIVITE IT (DE S CHOOL, HE T WE R K OF ANDE R E DAGB ES TE DINGE N)

GEBRUIK

C O MP E NS E R E NDE DY S L E X IE H U L P MIDDE L E N

S O C IA L E O MG E V ING

GEBRUIK

UTA ROENTGEN Achtergrond: ergotherapie en gezondheidsweten-

LEVEREN EN INSTRUEREN

schappen, Uta is lid van

EVALUATIE EN NAZORG

P R O F E S S IO NA L

EVALUATIE EN NAZORG

het lectoraat Ondersteu-

LEVEREN EN INSTRUEREN GEBRUIK

nende Technologie in de Zorg van Zuyd Hogeschool en docent bij de opleiding Ergotherapie.

ren, jongeren en volwassenen). • Het is van belang dat ook medeleerlingen en collega’s geïnformeerd worden.

RUTH DALEMANS Achtergrond: gegradueer-

ding van hulpmiddelen mag niet ontbreken op een school. Dit beleid moet door alle do-

is lid van het lectoraat

• De behandelaar heeft een centrale rol. Hij of zij dient het hele proces te volgen geduren-

arolinBillm ann Betrokkenpartijenenhunverantw oordelijkheden C O M • Een transparant C dyslexiebeleid met inbedde de volledige loopbaan.

de en licentiate in Logopedie en Audiologie, Ruth

Evaluatie

centen in de praktijk toegepast worden. • Eisen die voor de schoolomgeving zijn opge-

• Follow-upsessies dienen plaats te vinden bij belangrijke mijlpalen en dienen vergoed te worden. • De evaluatie van het gebruik van het hulp-

nomen binnen een checklist randvoorwaar-

middel vindt het liefst plaats in overlegmo-

van Zuyd Hogeschool en

den zijn onder andere: logistieke onder-

menten waarbij alle betrokkenen aanwezig

hoofddocent bij de oplei-

steuning, afspraken over laptopgebruik en

Autonomie en Participatie

ding Logopedie.

KATRIEN HORIONS

beschikbaar zijn van content. • Verantwoordelijkheden met betrekking tot

zijn aan de hand van een meetinstrument. • Belangrijk voor school is dat men naast de individuele evaluaties per leerling ook een

de content (beschikbaarheid, financiering,

procedure voorziet om op schoolniveau het

Achtergrond: gegradueer-

controle op de bereikbaarheid) zijn duidelijk

beleidsplan en de toepassing daarvan te

de en licentiate in Logope-

en afgesproken. Hiervoor is binnen het pro-

evalueren.

die en Audiologie, docent

ject een overzicht van taken en verantwoor-

bij de opleiding Logopedie

delijkheden gemaakt. Ook in deze fase is

Besluit

van Hogeschool Zuyd en

samenwerking essentieel. Op school dient

Om de inzet van dyslexiehulpmiddelen te ver-

werkzaam als coördinator

een aanspreekpunt te zijn voor dyslexie en

beteren is meer en betere samenwerking nodig

en behandelaar bij Logiko,

tevens dient er iemand aanwezig te zijn die

tussen alle betrokken partijen. Zorg- en onder-

groepspraktijk voor log-

ICT-ondersteuning biedt. Hier kunnen zowel

wijsprofessionals moeten geschoold worden

opedie. Haar expertise-

leerlingen als leerkrachten terecht. Ouders

om personen met dyslexie hierbij optimaal te

gebieden zijn dyslexie en

hebben dan weer een stimulerende en on-

ondersteunen. Hiervoor kunnen de producten

het leren van vreemde

dersteunende rol. Het is belangrijk om oog

en tools van het project COM! ingezet worden.

talen, dyslexiehulpmid-

te hebben voor de belastbaarheid en mo-

Kijk voor meer informatie op

gelijkheden van ouders. Ook de dyslexiebe-

www.dyslexiehulpmiddelen.nl.

delen.

handelaar heeft hierin een belangrijke rol. Een opleiding tot dyslexiehulpmiddelenspe-

Het project COM is vanuit Hogeschool Zuyd en

cialist en het bijwonen van kenniskringen

EIZT projectmatig ontwikkeld als Raak-MKB pro-

hieromtrent zijn wenselijk.

ject met subsidiegelden van Stichting Innovatie Alliantie.

interview

‘DE KANS OP SUCCES IS MET KURZWEIL ZOVEEL GROTER VOOR DE LEERLING’

interview met Maikel en Henny

OVER HENNY

Henny Lindenschot is als dyslexiespecialist/ coach verbonden aan de RSG Noord Oost

TEKST: MARRITH HOENDERKEN

Veluwe te Epe en is op

Speciaal voor dit interview komt Maikel nog weer eens naar zijn oude middelbare school RSG Noord Oost Veluwe. Vanmiddag praat hij met zijn oude vertrouwde dyslexiecoach Henny over hoe het allemaal begon en hoe het nu gaat.

haar school een pionier en voortrekker in het gebruik van Kurzweil. Daarnaast begeleidt ze als geregistreerd LBRT remedial teacher/dyslexiespecialist, vanuit haar eigen praktijk,

aikel kwam in

vakken met Kurzweil. Dat ging

op school. Leerlingen kunnen

het 3e leerjaar bij

niet vanzelf, op zijn nieuwe

(verdiepende) vragen stel-

Henny op school

leerlingen met dyslexie.

school kenden ze Kurzweil nog

len hoe ze het programma

met een laptop en Kurzweil.

niet. Daarom heeft hij in het

nog beter kunnen gebruiken.

Maar Kurzweil gebruiken deed

begin zijn laptop aangeslo-

Vragen over samenvattingen

hij te weinig, zonde! Want

ten op het digibord in de klas

maken, documenten omzet-

Maikel moest keihard werken

om de docenten te laten zien

ten en het woordenboek ko-

voor Nederlands en ook de

hoe het werkt en hen ervan te

men onder andere voorbij. Ze

andere vakken kwamen hem

overtuigen dat het voor hem

merkt dat Kurzweil de laatste

vanwege de lange teksten

echt nodig is. De belangrijk-

jaren een waardevolle plek

niet aanwaaien. Na instructie

ste functionaliteiten vindt hij

heeft gekregen binnen de

een oud leerling van de

van Henny verliep het voor-

het (internet) lezen, schrijven

school. Waar docenten in het

RSG Noord Oost Veluwe.

spoedig, ze omschrijft Maikel

met de woordvoorspeller, de

verleden wel eens kwamen

Ik heb op de RSG veel

als een echte doorzetter die

woordenboeken in Neder-

vragen ‘is het echt nodig?’

geleerd over Kurzweil

enorm gemotiveerd is en dat

lands en Engels en de mar-

komen docenten nu met een

en nu gebruik ik het

werkt in zijn voordeel. Al gauw

keerstiften voor het maken

vraag als ‘is Kurzweil ook ge-

op mijn nieuwe school

gebruikte Maikel het program-

van samenvattingen. Volgend

schikt voor mijn dyslectische

waar ze het niet ken-

ma Kurzweil bij alle vakken

jaar stroomt hij door naar

mentorleerling?’. Henny geeft

nen. Het is een heel

op school, in de les, maar ook

niveau 3 verzorgende IG om in

aan dat het belangrijk is dat

goed programma en ik

tijdens toetsen en examens.

de toekomst de opleiding tot

docenten er op vertrouwen

gebruik het heel veel.

Henny zag bij Maikel de zelf-

uitvaartleider te gaan volgen.

dat leerlingen zelf goed met

Ik heb dit jaar helpende

standigheid vooruit gaan en

Voorlopig is hij dus nog wel

de computer overweg kun-

zorg en welzijn (niveau

hij had niet meer het gevoel

even aan het studeren. Mai-

nen. Want uiteindelijk gaat

2) in een jaar gehaald

‘op zijn tenen te moeten lo-

kel heeft al geregeld dat hij

het om de leerlingen en voor

nu ga ik voor niveau 3

pen’.

ook volgend schooljaar op zijn

hen geldt ‘De kans op succes

en uiteindelijk wil ik

Inmiddels zit Maikel op het

nieuwe opleiding Kurzweil ge-

is met Kurzweil zoveel grot-

uitvaartleider

MBO en volgt de opleiding

woon weer kan gebruiken.

er’ aldus Henny Lindenschot.

Helpende zorg en welzijn, hij

MAIKEL Ik ben Maikel Draaijer en ik ben 18 jaar, ik ben

worden.

Maikel is hier het levende be-

doet zijn tweejarige opleiding

Henny heeft inmiddels weke-

in 1 jaar, en doet wederom alle

lijks een spreekuur Kurzweil

wijs van.

NOVEMBER 2017 39

software

WAT MAG JE VERWACHTEN? VAN GOEDE COMPENSERENDE SOFTWARE BIJ LEES- EN SPELLINGPROBLEMEN

e leerstoornis dyslexie leidt tot belem

worden voorgelezen voor beter tekstbegrip

meringen in verschillende deelgebie

en voor het vertalen.

den. Problemen met technisch lezen

• Ook afbeeldingen en voorbeeldzinnen

staan goed tekstbegrip in de weg. Problemen

helpen bij beter tekstbegrip als woorden het

met spellen verhinderen het vlot en goed

zelfde klinken maar verschillende betekenis

schrijven van een tekst, wat ook wel strategisch

sen hebben, bijvoorbeeld: h art-hard, weg-

schrijven wordt genoemd. Vreemde talen vor men al een uitdaging op zich en het is bekend

weg. • Speciale spellingcontrole en woordvoor

dat veel dyslectici moeite hebben met het orde

spellers houden rekening met fouten die

nen en structureren van gegevens. Dyslexie

dyslectici maken en idealiter ook met

wordt niet voor niets een informatieverwer

werkwoordvormen.

kingsstoornis genoemd. Veel van deze proble

• Met markeerstiften kunnen tekstonderdelen

men doen zich ook voor bij iemand die laagge

extra worden benadrukt en kunnen op ge

letterd is of een taalstoornis heeft.

structureerde wijze samenvattingen worden gemaakt.

Om de effecten van deze beperkingen zoveel mogelijk ongedaan te maken, biedt compense rende software de volgende functionaliteit. De

• Een tekstbestand kan worden opgeslagen als mp3 audiobestand. • Internettoegang en bepaalde functies

kwaliteit, gebruiksvriendelijkheid en toepas

moeten fraudebestendig kunnen worden

baarheid van die functies kan van product tot

geblokkeerd, anders mag de software niet

product nogal verschillen.

worden gebruikt bij examens. • Toepassing op computer, tablet en

• Teksten worden door de computer voor

smartphone.

gelezen. De voorgelezen woorden en zinnen worden gemarkeerd om actief lezen te be

De producten die goed voldoen aan deze eisen

vorderen. De leessnelheid is aanpasbaar.

zijn Alinea, Kurzweil, Sprint en Read & Write. De

• Het voorlezen helpt ook om fouten op te

keuze wordt veelal bepaald door persoonlijke

sporen in teksten die je zelf schrijft.

voorkeur en de omgevingssituatie. Lexima

• Er is een keuze in verschillende talen.

biedt professioneel advies en vaardigheids

• Ingebouwde woordenboeken kunnen

trainingen.

column

KATINKA SLUMP onderwijsjurist

DE MACHT VAN TAAL…..

n een brief van een advocaat kom je zelden een spelfout tegen. Spelfouten in teksten van juristen zijn ‘not done’. Alsof een spel-

fout in zo’n brief iets aan de inhoud zou afdoen. Alsof we denken dat iemand die niet foutloos Nederlands kan schrijven dommer is en ook juridisch de plank wel zal misslaan. Ik ben niet

Desondanks is taalvaardigheid, steeds vaker

Katinka Slump heeft

goed in spelling. Lang geleden toen ik voor de

naast Nederlands ook Engels, vaak een voor-

zich als onderwijsjurist

eerste keer als advocaat ging werken was dat

waarde voor toelating tot het onderwijs. Toe-

gespecialiseerd in de

geen enkel probleem. Ik had een dictafoon

gang tot talig onderwijs…..

rechtspositie van de

en een secretaresse die foutloos mijn brieven

Niet alleen leerlingen met dyslexie kunnen

onderwijsvrager; de

uittypte. Later werd de secretaresse vervan-

daardoor worden benadeeld. Ook onze jonge

gen door spellingcontrole. Ik moest het alleen

vluchtelingen slagen er soms niet in om de taal

uitzoeken en dat betekende glad ijs. Soms liet

voldoende te beheersen op het moment dat zij

en presentaties tracht

ik mijn teksten door andere corrigeren. Maar

onderwijs nodig hebben om zich verder te kun-

zij de complexe weten

steeds vaker laat ik ook dat achterwege…

nen ontwikkelen. Omdat hun taalvaardigheid

Ik ben namelijk niet de enige die met onze

niet aan de gestelde normen voldoet wordt hen

wijs meer toegankelijk

taal worstelt. Irene Tullemans van Onderwijs-

onderwijs onthouden. Het is dan ook zeer de

te maken, ook voor niet

klachten.nl was zeer dyslectisch en bood in

vraag of het gewicht dat wordt gehecht aan de

haar mail standaard haar excuus aan voor de

Nederlandse en Engelse taalbeheersing er niet

zij juridisch adviseur

spelfouten die er waren maar die zij zelf over

toe leidt dat er talenten verloren gaan.

bij vraagstukken rond

het hoofd zag. Een moeder van een thuiszitter,

Bij de ontwikkeling van het leerrecht in ons

van origine Duitstalig, deelt zonder blikken of

land hoort ook de discussie over de macht van

blozen de ene na de andere spelfout via Twitter.

taal. Kunnen tekorten in de taalontwikkeling,

Die spelfouten doen daarbij niets af aan haar

om welke reden dan ook, de toegang tot ons

scherpzinnige commentaar op de onderwijs-

onderwijs beperken? Is het accent op taalbe-

ontwikkelingen. Ik zie nieuwe Nederlanders die

heersing bij examinering nog te rechtvaardi-

in hun teksten ondanks hun inzet, nog steeds

gen als daardoor groepen leerlingen worden

worstelen met onze lidwoorden waar de logica

geremd of zelfs achtergesteld omdat zij aan

ver te zoeken is.

de eisen die worden gesteld (nog) niet kunnen

Foutloos taalgebruik was lange tijd het visite-

voldoen? Die eisen bij de toelating en de exa-

kaartje van de ontwikkelde mens. Steeds duide-

minering zouden een mooi thema zijn voor een

lijker wordt dat taal voor de ontwikkeling niet

congres van Lexima: “Taal als de sleutel tot het

altijd een graadmeter is.

onderwijs of als het slot op de schooldeur!”

leerling en student. Door middel van publicaties

regelgeving in het onder-

juristen. Daarnaast is

passend onderwijs.

NOVEMBER 2017 41

COMPENSEREN

SWV DE LIEMERS ZET ZICH IN VOOR LEERLINGEN MET DYSLEXIE interview met Anneke den Hartog TEKST: MARRITH HOENDERKEN

‘K OVER ANNEKE DEN HARTOG

urzweil past helemaal bij waar wij

STAP VOOR STAP

voor staan’ aldus Anneke den Hartog,

Met een training is het begin gemaakt, maar

projectleider van het implementatie-

voor een goede implementatie en optimaal

project Kurzweil van SWV de Liemers. Omdat

gebruik van het programma is meer nodig.

SWV de Liemers het belangrijk vindt dat ieder

Anneke adviseert scholen die starten met

kind tot z’n recht komt was het voor Anneke en

Kurzweil , het programma ‘stap voor stap’ aan

haar collega’s belangrijk om een aantal jaren

te bieden bij de vakken. Starten met een vak

geleden te starten met een compenserend pro-

gebied waarvan de bestanden al beschikbaar

gramma voor leerlingen met dyslexie. Inmid-

zijn werkt goed, Nieuwsbegrip is hier een mooi

dels kunnen leerlingen vanaf groep 6

voorbeeld van.

(en in uitzonderlijke situaties eerder) met een dyslexieverklaring of met forse lees-en spel-

CONTENT

Anneke den Hartog is

lingsproblemen gebruik maken van Kurzweil,

Om optimaal met Kurzweil te kunnen werken

ambulant begeleider

op school én thuis. Anneke legt uit hoe de Lie-

zijn digitale materialen in KES-formaat (Kur-

binnen SWV de Liemers

mers het project Kurzweil op 36 scholen succes- zweil bestandstype) nodig van de verschillende

en projectleider van het

vol uitrolt.

methodes. Binnen SWV de Liemers wordt op verschillende manieren gewerkt aan een steeds

bovenschoolse imple-

TRAININGEN VOOR LEERLINGEN EN LEERKRACHTEN

grotere KES-mediatheek. Er worden bestanden

projectleider is ze het

Jaarlijks worden binnen SWV de Liemers onge-

banden, er is contact met Stichting Toegankelij-

directe aanspreekpunt

veer 40 deelnemers getraind. Ieder schooljaar

ke Informatie en scholen scannen zelf materia-

voor de 36 betrokken

worden er leerling-leerkracht trainingen geor-

len in. Anneke hoopt in de toekomst een eigen

scholen en daarmee de

ganiseerd. Leerlingen die gaan starten met Kur-

‘SWV de Liemers KES-mediatheek’ op te kunnen

spil binnen het project.

zweil zitten samen met een leerkracht achter

zetten zodat scholen makkelijk de juiste materi-

de computer om het programma eigen te ma-

alen kunnen vinden.

mentatieproject Kurzweil 3000. In de rol als

uitgewisseld met andere samenwerkingsver-

ken. Leerkrachten hebben wel eens de behoefte echter vaak zo computervaardig dat ze na

EVALUATIE & COMMUNICATIE GAAN HAND IN HAND

1 training goed vooruit kunnen. Leerlingen die

Anneke zit als projectleider in de bovenschoolse

door het vele gebruik echte ‘experts’ zijn,

stuurgroep van het project, vanuit iedere stich-

worden gekoppeld aan andere leerlingen. Zo

ting is er een afgevaardigde zodat er voor de

trainen leerlingen ook elkaar.

keuzes die worden gemaakt voldoende draag-

om de training te herhalen, de leerlingen zijn

interview

vlak onder de scholen is. Daarnaast is het advies dat iedere school een werkgroep

TIPS

het beste loopt als de werkgroep uit meer dan

VAN ANNEKE VOOR EEN BOVENSCHOOLS KURZWEIL IMPLEMENTATIETRAJECT

één persoon bestaat. De evaluatie gebeurt met

• Formeer een stuurgroep,

Kurzweil heeft. Anneke ziet dat het op scholen

behulp van het serverrapport om het daadwerkelijke gebruik goed in beeld te krijgen. Met een vragenlijst kan iedere school aangeven hoe de implementatie op schoolniveau verloopt. Beide instrumenten bieden weer input voor evaluatie én communicatie. De termen evaluatie en com-

1 projectleider is onvoldoende! • Zorg voor facilitering op de scholen: neem Kurzweil op in het taakbeleid • Kies voor een korte en duidelijke communicatielijn met scholen. • Werk met een speciale nieuwsbrief om informatie

municatie zijn de kernbegrippen binnen het

te clusteren en om een ‘overload’ aan informatie te

project. Door de korte communicatielijnen,

voorkomen.

schoolbezoeken en evaluatie-instrumenten

• Laat leerlingen een instructie voor docenten verzorgen.

houdt de stuurgroep de vinger aan de pols en

• Computers in de klas, in plaats van op de gang, werkt het

kan de stuurgroep anticiperen op wat er op de

beste!

scholen speelt. NOVEMBER 2017 43

COMPENSEREN

DIT IS EEN KANS DIE HET MARECOLLEGE NIET LAAT LIGGEN interview met Amaranth Feuth TEKST: MARRITH HOENDERKEN

Op veel VO-scholen valt Kurzweil onder de verantwoordelijkheid van de zorgcoรถrdinator, op het Marecollege is besloten om een speciale coรถrdinator Kurzweil aan te stellen. Amaranth Feuth stuurt vanuit deze rol het gebruik van Kurzweil binnen de school aan. Zo krijgt dit compenserende softwareprogramma de aandacht die het verdient.

interview

p het Marecollege wordt al jaren met

het programma thuis te gebruiken is een cru-

Kurzweil gewerkt. Aan het begin van

ciale succesfactor. Als het kind ook thuis het

het schooljaar wordt er een ouder-

programma gebruikt voor huiswerk draagt dat

avond georganiseerd. Ouders van een kind met

bij aan een betere voorbereiding op een les of

dyslexie krijgen de uitnodiging om 20 minuten

toets. Daarnaast zijn leerlingen hierdoor vaak

eerder te komen, zij krijgen dan een speciale

vaardiger in het gebruik van Kurzweil. Dit komt

toelichting op het gebruik van Kurzweil binnen

het zelfvertrouwen en de zelfstandigheid van

het Marecollege. Per schooljaar zijn er ongeveer

het kind ten goede.

15 tot 20 leerlingen die de ondersteuning van

OVER

MARRITH HOENDERKEN Marrith Hoenderken is psycholoog en werkt bij Lexima als onderwijsad-

Kurzweil gebruiken. Leerlingen die starten met

Het Marecollege biedt een thuisversie aan voor

viseur. Nadat zij in het

het programma krijgen introductielessen, daar-

de leerlingen die ook op school met Kurzweil

onderwijs overtuigd is

na worden terugkommiddagen georganiseerd.

werken. Leerlingen gebruiken het programma

geraakt van de meerwaar-

Met behulp van kleine opdrachten kunnen leer-

thuis veelal bij het voorlezen van lange teksten,

de van ICT voor leerlingen

lingen op deze middagen oefenen met de soft-

zoals teksten in leergangen, e-books en literatuur

ware en de kennis van verschillende functiona-

voor de ‘leeslijst’. Leerlingen worden tijdens het

dyslexie heeft zij de

liteiten uitbreiden.

voorlezen gecompenseerd op het technisch le-

overstap naar Lexima ge-

zen. Door de tekst voor te laten lezen kunnen zij

maakt. Zij is binnen Lexi-

Jaarlijks evalueert Amaranth met behulp van

zich meteen richten op de inhoud van de tekst,

ma Academie inhoudelijk

een enquête. Leerlingen, ouders en collega’s

dat komt het begrip en dus het leren voor een

verantwoordelijk voor de

krijgen op deze manier de kans om hun erva-

toets ten goede.

ringen te delen. Ook dienen de resultaten uit

Ook het beschikken over 21e -eeuwse vaardighe-

deze enquête weer voor aanpassingen voor het

den ziet Amaranth als een kritische succesfactor.

begeleid bovenschoolse

nieuwe schooljaar.

Leerlingen hebben bijvoorbeeld ondersteuning

implementatietrajecten.

met leesproblemen en

cursussen en conferenties die Lexima aanbiedt en

nodig bij het indelen van de structuur op hun

KRITISCHE SUCCESFACTOREN

laptop. Vragen als: ‘hoe sla je documenten op

Nu het Marecollege al een aantal jaren leerlin-

een goede manier op?’, ‘Hoe werk je met een dui-

gen met dyslexie de mogelijkheid biedt om met

delijke naamgeving en een goede mappenstruc-

Kurzweil te werken heeft Amaranth ook steeds

tuur?’ krijgt ze regelmatig. Ook typevaardigheid

beter zicht op de kritische succesfactoren. Want

en het werken met verschillende documenten

wanneer is de kans het grootst dat een leerling

zijn belangrijke onderdelen.

optimaal gebruik gaat maken van Kurzweil?

Het project ligt niet helemaal alleen bij Amaran-

Goede afstemming tussen school, ouders en

th. Binnen de school is zij de voortrekker, maar

sieke talen. Daarnaast

kind is van groot belang, aldus Amaranth. Al-

sparren over het project doet zij samen met de

is zij de Kurzweil-coör-

leen het faciliteren van Kurzweil door school

dyslexiecoach en de bovenschoolse projectleider

dinator op het Mare-

(het beschikbaar stellen van de software, even-

van het SWV Leiden. Want samenwerken is niet

college en is daarmee

tueel een laptop, training en begeleiding) is

alleen belangrijk met ouders en leerlingen. Ook

aanspreekpunt voor

vaak onvoldoende merkt ze. Betrokkenheid

het uitwisselen van expertise met andere profes-

leerlingen, ouders en

vanuit de ouders, die hun kind stimuleren ook

sionals is een succesfactor van formaat.

OVER

AMARANTH FEUTH Amaranth Feuth is docente Engels en klas-

collega’s. Het Marecollege is een vrijeschool voor vwo, havo en vm-

EINDEXAMEN Op het Marecollege kunnen leerlingen ook hun eindexamens met Kurzweil maken. Laptops

bo-tl in Leiden en valt onder het bovenschoolse Kurzweil project

worden gereedgemaakt om zonder internet te kunnen werken met Kurzweil zodat fraude niet

van SWV Leiden

mogelijk is. Amaranth over het eindexamen met Kurzweil: ‘Met de inzet van leerling, ouder en

VO.

school, kan Kurzweil het verschil betekenen voor het wel of niet behalen van een diploma dat aansluit bij het cognitieve niveau van het kind.’

NOVEMBER 2017 45

COMPENSEREN

NEDERLANDS ALS TWEEDE TAAL:

INZET VAN ICT-HULPMIDDELEN In het onderwijs wordt steeds meer gebruik gemaakt van digitale hulpmiddelen. Volgens de Vier in Balans-monitor (2015) van Kennisnet is het niet de vraag óf ICT ingezet moet worden, maar hoe men ervoor kan zorgen dat ICT een bijdrage levert aan de onderwijskwaliteit. DOOR LISA GOSKER

OVER LISA GOSKER

inderen met een andere thuis-

woord dat gelezen wordt, wordt vervolgens

taal dan Nederlands hebben op

niet gelinkt aan het (reeds bekende) gesproken

school vaak andere behoeftes

woord. Hierdoor is het moeilijk de betekenis

dan de kinderen waar thuis de

van het woord te achterhalen. Ook een kleinere

Nederlandse taal wordt gespro-

woordenschat in de nieuwe taal van de NT2’er

ken. Dit vraagt extra aandacht van docenten.

Lisa Gosker is afgestu-

speelt hierbij een rol.

Door in dit artikel in te spelen op de uitdagingen

deerd Taalwetenschapper

die leerlingen met Nederlands als tweede taal

Als een leerling met NT2 een compenserend

met als specialisatie taal-

(NT2) ondervinden en welke ondersteuning daar-

softwareprogramma gebruikt kan hij een

stoornissen en meertalig-

bij nodig is, wordt duidelijk dat de onderwijskwa-

woord klank-voor-klank en als geheel laten

heid. Ze deed voor haar

liteit voor deze leerling (en de andere leerlingen

voorlezen. Ook kunnen woorden opgezocht

masterstudie onderzoek

in de klas) verhoogd wordt op het moment dat zij

worden in een woordenboek. In Kurzweil 3000

naar hoe compenserende

ICT-hulpmiddelen zoals, Alinea, Kurzweil 3000,

zit bijvoorbeeld een speciaal NT2 (van Dale)

hulpmiddelen ingezet

Read&Write of Sprint kunnen gebruiken. Hier-

woordenboek, waarin de betekenis met een-

kunnen worden bij kin-

door worden NT2’ers zelfredzamer, taalvaardiger

voudigere woorden omschreven wordt. Hier-

deren met educational

en zelfverzekerder in het Nederlands.

door kan de klanktekenkoppeling worden geoefend, maar wordt er ook direct aandacht

needs. Tijdens haar onderzoek bekeek ze de

LEZEN

gegeven aan de betekenis.

compenserende software

Bij NT2’ers kunnen problemen voorkomen,

Daarnaast bevatten de programma’s een mee-

voor kinderen met een

doordat zij hetgeen dat geleerd is in de thuis-

leescursor, hierdoor wordt er meer focus ge-

Taalontwikkelingsstoor-

taal verwarren met de nieuwe taal. Dit wordt

legd op het woordbeeld. Het gevolg is dat

nis, ADHD, autisme en

transfer genoemd. Wanneer Engelse kinderen

woordbeelden sneller worden herkend en op-

NT2 (kinderen die het

in het Nederlands moeten lezen zouden ze pro-

geslagen. Als er door het gebruik van een com-

Nederlands als tweede

blemen kunnen ondervinden met de /ou/. De

penserend programma meer gelezen wordt

taal verwerven).

ou-klank in het Engels klinkt heel anders dan

kan verwacht worden dat de woordenschat in

in het Nederlands. Wanneer zij deze uitspre-

de Nederlandse taal toe zal nemen.

ken zoals in hun thuistaal dan kan dit er tijdens

het (hardop) lezen toe leiden dat klanken en

SCHRIJVEN

woorden verkeerd uitgesproken worden. Het

Tijdens het schrijven kunnen leerlingen met

praktijk

NT2 problemen ervaren met de spelling, woord-

kan deze worden uitgesproken, de leerling krijgt

keuze en woordenschat. Wanneer er transfer

dan direct auditieve feedback of de letter die

plaatsvindt van de klanktekenkoppeling, dan

wordt getypt overeenkomt met het geluid. Ook

worden niet de juiste letters op papier gezet.

hele woorden en zinnen kunnen worden uitge-

NT2-leerlingen gebruiken daarnaast veel de-

sproken, de leerling hoort direct wat hij heeft

zelfde woorden door een kleine woordenschat

geschreven. Lidwoorden, preposities en syno-

in de nieuwe taal en zij ondervinden moeite tij-

niemen kunnen worden opgezocht in de woor-

dens het gebruik van taalspecifieke elementen

denboeken.

zoals de woordvolgorde, lidwoorden en voorzetsels. Engelse kinderen die Nederlands leren

Door gebruik te maken van compenserende

zullen bijvoorbeeld de zin “I always eat pizza on

software kunnen veel problemen die een leer-

fridays” vertalen naar “ik altijd eet pizza op vrij-

ling met NT2 ervaart worden opgelost/ gecom-

dagen”. Je ziet dat bijvoorbeeld de woordvolg-

penseerd. Zo kan de leerling zelfstandig en toch

orde anders is en dat dit meegenomen wordt

zelfverzekerd op zijn eigen cognitieve niveau

naar het Nederlands.

aan het werk en houdt de leerkracht tijd over

BRON:

om ook de andere leerlingen in de klas te onder-

HTTPS://WWW.KENNISNET.NL/FILEAD-

Compenserende software spreekt mee tijdens het typen. Wanneer een leerling een letter typt

steunen.

MIN/KENNISNET/PUBLICATIE/ VIERINBALANS/VIER_IN_BALANS_ MONITOR_2015.PDF

NOVEMBER 2017 47

STICHTING TOEGANKELIJKE INFORMATIE

ienduizenden leerlingen en stu

collectie langzaamaan zal verouderen.

Wil uw school ook

denten met dyslexie zijn afhanke

Ondertussen zijn scholen wel wettelijk

meedoen,

lijk van het gebruik van speciale

verplicht gratis lesmateriaal, inbegrepen

kijk dan eens op

dyslexiesoftware. Compenserende

het aangepaste lesmateriaal te bieden.

www.stichtingti.nl

software heft de belemmeringen van dyslexie

Stichting Toegankelijke Informatie beijvert

(deels) op doordat een computerstem de

zich al jaren om de collectie van digitale

tekst voorleest, de voorgelezen tekst met een

schoolboeken uit te breiden, voorzien van

kleur wordt gemarkeerd, digitale woorden

hoogwaardige bewerkingen voor de beste

boeken en homofonenlijsten het tekstbegrip

leesbaarheid (met name geschikt voor Kur

vergemakkelijken en specifiek voor dyslectici

zweil en Sprint). Daarvoor wordt samenge

ontwikkelde spellingcontroles en woordvoor

werkt met scholen die productie en beheer

spellers helpen correcte teksten te schrijven.

van deze bestanden zoveel mogelijk in eigen

Om met deze software te kunnen werken

hand willen houden. Door bundeling van

dient de leerling te beschikken over aange

krachten wil Stichting TI het mogelijk maken

paste digitale schoolboeken die op een speci

dat het aanbod maximaal is en de kosten

ale manier zijn voorbewerkt. De schatting is

zo laag mogelijk zijn. Via twee sponsor

dat zo’n 50.000 leerlingen en studenten die

projecten zijn extra inkomsten verkregen om

al met software werken deze boeken nodig

de collectie uit te breiden.

hebben. De verwachting is dat dit aantal zal toenemen tot 100.000 naarmate scholen er steeds beter in slagen om de vereiste passen de voorzieningen te bieden en implementatie effectiever in te bedden in de schoolorganisa tie. De beperkte beschikbaarheid en toegan kelijkheid van geschikte digitale schoolboeken is echter een knelpunt. Daarbij komt dat vanaf dit schooljaar Dedicon geen subsidie meer ontvangt van het ministe rie van OCW voor bekostiging van de omzet ting van schoolboeken. Dit betekent dat nieuwe lesmaterialen niet langer door Dedicon worden omgezet en dat de huidige

diversen BEGRIPPEN DYSLEXIE In 2003 heeft de SDN (Stichting Dyslexie Nederland) een definitie opgesteld van dyslexie, waarover in wetenschappelijke kring inmiddels brede consensus bestaat. De definitie wordt door de meeste pedagogen en psychologen gebruikt voor het stellen van de diagnose

INDICATIES VOOR DYSLEXIESOFTWARE

dyslexie. De officiële definitie van de SDN luidt:

Indicaties voor het voorschrijven of toewijzen van compenserende

Dyslexie is een specifieke leer-

dyslexiesoftware zijn:

stoornis die zich kenmerkt door

• zodra de diagnose dyslexie is gesteld en verdere leerachterstanden moeten

een hardnekkig probleem in het

worden voorkomen (groep 5) • tijdens en na de behandeling om de behandeleffecten te versterken en behouden (groep 5/6) • indien de behandeling onvoldoende effect heeft (bij ca. 30% van de kinderen) (groep 6) • voor het verminderen van de afhankelijkheid van klasgenootjes, leerkracht of ouders en vergroten van de zelfstandigheid (groep 5-8) • als het zelfvertrouwen en/of leesplezier moet worden gestimuleerd (de ‘feel-good factor’)

aanleren van accuraat en vlot lezen en/of spellen op woordniveau, dat niet het gevolg is van omgevingsfactoren en/of een lichamelijke, neurologische of algemene verstandelijke beperking.

UIT: DIAGNOSE VAN DYSLEXIE (BROCHURE VAN DE STICHTING DYSLEXIE NEDERLAND, HERZIENE VERSIE 2016).

• ter voorbereiding op het voortgezet onderwijs (start in groep 7/8) • om de nieuwe taken in het voortgezet onderwijs, o.a. met het leren van vreemde talen, aan te kunnen (brugklas)

LAAGGELETTERDHEID Sinds 1970 wordt deze definitie door de UNESCO gehanteerd:

Om de benodigde tijd voor huiswerk tot redelijke proporties terug te brengen

Een functioneel analfabeet

voor een eerlijke kans om bij proefwerken en examens op eigen intellectueel

(laaggeletterde) is iemand die

niveau te presteren altijd: indien leerachterstanden ontstaan, faalangst

onvoldoende kan lezen, schrijven

optreedt of de druk van school een te grote belasting vormt.

of rekenen om effectief te kunnen handelen in persoonlijke en maatschappelijke situaties en in

NIEUWSBEGRIP EN KURZWEIL

situaties van studie en werk.

ANALFABETISME Wekelijks staan de KES-bestanden (bestanden geschikt voor Kurzweil) van de

Een analfabeet is iemand van 15

teksten en opdrachten op de niveaus AA t/m D voor u klaar op de website van

jaar of ouder die niet in staat is

Nieuwsbegrip. Vanaf het schooljaar 2017-2018 worden ook de toetsen van

om korte woorden te schrijven

Nieuwsbegrip beschikbaar gesteld voor Kurzweil. U vindt de bestanden voor

of te lezen, of niet in staat is om

dinsdagmorgen 9.00 uur op www.nieuwsbegrip.nl, onder de knop ‘Basislessen’,

simpele dagelijkse rekentaken

naast de Word- en PDF-bestanden van de lessen.

uit te voeren.

NOVEMBER 2017 49

colofon

COLOFON UITGAVE

REDACTIE

CONTACT

mening van de uitgever of de

LEXIMA MAGAZINE is een uit-

Harry Kleintjens, Lisa Gosker,

Wilt u een bijdrage leveren

redactie. Lexima behoudt zich

gave van Lexima. LEXIMA MA-

Suzan Ramakers, DaniĂŤlle

aan de eerstvolgende uitgave

het recht voor om ingezonden

GAZINE gaat over uitdagingen

Vogelpoel

van Lexima Magazine, mail

materiaal zonder kennisgeving

ons dan:

vooraf geheel of gedeeltelijk te

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE

redactie@lexima.nl.

publiceren.

en digitale kansen bij dyslexie, laaggeletterdheid en lees-, schrijf- of taalproblemen.

Meer informatie over Lexima

Aafke Bouwman, Ruth

Magazine: www.lexima.nl/

LEXIMA MAGAZINE wil men-

Dalemans, Nathalie Derix,

magazine

Het overnemen van delen van

sen die betrokken zijn bij

Maikel Draaijer, Amaranth

lees- en/of spellingproblemen

Feuth, Edith Hagedoren,

VERANTWOORDELIJKHEID

GAZINE is toegestaan mits

informeren over preventie,

Anneke Den Hartog, Arno

Aan artikelen in dit magazine

de bron uitdrukkelijk wordt

behandeling en compense-

Havermans, Katrien Horions,

wordt veel zorg besteed, maar

vermeld.

rende oplossingen. We mikken

Aryan van der Leij, Henny

onjuistheden kunnen nooit

op de leerkracht die zich zor-

Lindenschot, Ivo Mijland,

helemaal worden uitgesloten.

gen maakt om de leesachter-

Karin van de Mortel, Hanneke

Lexima is niet aansprakelijk

standen bij haar leerlingen,

Naaktgeboren, Uta Roentgen,

voor eventuele onjuistheden

de schoolleider die goede

Katinka Slump, Wim Tops

en onvoorziene gevolgen

de inhoud van LEXIMA MA-

die hieruit mogelij-

ondersteuning wil voor de leerlingen met dyslexie, de

FOTOGRAFIE

kerwijs kunnen

studiebegeleider die studen-

Wilmar Boer, Anneke den

voortvloeien.

ten die het Nederlands niet

Hartog, Arno Havermans,

De mening van

goed beheersen vooruit wil

Geert de Jong, Hanneke

geĂŻnterview-

helpen of de leidinggevende

Naaktgeboren, Shutterstock

de personen, gastauteurs

die laaggeletterde medewerkers optimaal wil laten preste-

ILLUSTRATIE

of ingezonden

ren. Maar natuurlijk ook op de

Suzanne Geurts

materiaal is niet noodzakelijk de

ouders die zich zorgen maken over hun kind, de dyslexie be-

VORMGEVING

handelaar die met toewijding

Curve Mags and More, Haarlem

hulp biedt, de student die het vanwege zijn handicap maar

DRUK

niet lukt zijn examens goed te

Senefelder Misset B.V.,

maken of de partner van een

Doetinchem

volwassene die nauwelijks kan

Oplage 25.000 exemplaren.

VOLG ONS OP SOCIAL MEDIA

lezen.

HOOFDREDACTIE

REDACTIEADRES LEXIMA MAGAZINE

Annette Roetenberg en

Kastanjelaan 6, 3833 AN, Leusden

Marrith Hoenderken

Email: redactie@lexima.nl

Lexima Academie op Youtube Facebook

Tel: 033-4348000 Twitter

Compenserende software voor dyslexie, leesproblemen, spellingproblemen en laaggeletterdheid Altijd de best passende keuze

Gebruiksvriendelijke, geavanceerde dyslexiesoftware in de cloud. Voor toepassing op Chromebook of met de Google Chrome browser. Geschikt voor Google Docs en webpaginaâ&#x20AC;&#x2122;s, maar ook voor PDF, EPUB en KES bestanden die in Google Drive zijn opgeslagen. Inclusief app (Snapverter) waarmee tekst van papier kan orden gefotografeerd en omgezet in toegankelijk, leesbaar PDF. En met spraakherkenning! www.lexima.nl/readwrite

Slimme tools die lezen en schrijven makkelijker maken, in elke situatie. Flexibele, superhandige app plus software, die samen helpen bij lezen en schrijven als je dyslexie hebt of een ander lees- of spellingprobleem. Alinea maakt een foto van een tekst en leest die voor. De foto wordt als PDF opgeslagen en kan ook met de software op PC worden voorgelezen of bewerkt. Deze functie plus de slimme woordvoorspeller, de woordenboeken en de spelling- en werkwoordcontrole maken de gebruiker maximaal zelfredzaam. Alinea bespaart tijd. www.lexima.nl/alinea

Bewezen topkwaliteit dyslexiesoftware, breed inzetbaar en gebruiksvriendelijk.

Veelgebruikte dyslexiesoftware met een budgetvriendelijke prijs. De vernieuwde werkomgeving biedt nog meer gebruiksgemak. De NL instapversie is uit te breiden naarmate de ondersteuningsbehoefte toeneemt. www.lexima.nl/sprint

Met veruit de meeste gebruikers: tienduizenden leerlingen op duizenden scholen maken succesvol gebruik van Kurzweil. Geschikt voor pc, tablet en smartphone. Voordelige open licenties voor scholen en abonnementen voor particulieren. www.lexima.nl/kurzweil

Le ma helpt groeien als lezen en leren haperen e

r e

Dexlex

compenseren

& n e l

remediëren

preventie

Met unieke, effectieve producten en diensten helpen we scholen om: leesproblemen, laaggeletterdheid en dyslexie effectief te voorkomen en bij leerlingen met hardnekkige problemen de zelfredzaamheid te vergroten én schoolmoeheid en demotivatie te voorkomen.

Wilt u, net als wij, kansen creëren voor leerlingen bij wie lezen en/of spellen een uitdaging vormen, kies dan samen met ons voor de beste producten, in elke leerfase. www.lexima.nl | info@lexima.nl | 033-4348000