Aniztasuna eskolan by Laura Garcia

Gasteizko Irakasleen U. Eskola Escuela U. de Magisterio de Vitoria

ANIZTASUNA ESKOLAN

Iturria: Tonucci (2007; 40 a単os con ojos de ni単o)

4. moduluko diziplina arteko lanerako ikasleen gida HAUR HEZKUNTZAKO GRADUA LEHEN HEZKUNTZAKO GRADUA

0. AURKIBIDEA

1. TESTUINGURUA ........ ...............................................................................................................2 2. MODULUKO IRAKASLEAK ..........................................................................................................2 3. EZAUGARRI OROKORRAK...........................................................................................................4 4. ENUNTZIATUA............................................................................................................................5 5. GALDERA ERAGILEAK.................................................................................................................7 6. EGIN BEHARREKO LANAREN AZALPENA....................................................................................7 7.

IKASKUNTZAREN HELBURUAK..................................................................................................8

8. MODULUKO BEREZKO TREBETASUNAK.....................................................................................9 9. MODULUAN INPLIKATUTAKO IKASGAIAK..................................................................................9 10. MODULUKO LANAREN METODOLOGIA...................................................................................12 11. LANAREN FASEAK ....................................................................................................................13 12. AURKEZTU BEHARREKO LANEN KRONOGRAMAK....................................................................15 13. IRAKASLEEK ETA IKASLEEK GARATU BEHARREKO JARDUERAK................................................17 14. MODULUKO LAN-TALDEEN KUDEAKETA.................................................................................17 15. MODULUKO LANAREN EBALUAZIOA.......................................................................................18 15.1 Zuzeneko ikasleentzako ebaluazioa................................................................................18 15.2 Zuzenekoak ez diren ikasleentzako ebaluazio................................................................18 16. GALDE-ERANTZUNAK...............................................................................................................19 17. LANAREN IRIZPIDE FORMALAK................................................................................................19 18. MODULUKO AZKEN LANAREN AURKEZPENA...........................................................................19 19. MODULURAKO PROPOSAMEN BIBLIOGRAFIKOA....................................................................20

1. TESTUINGURUA Zentroa: Vitoria-Gasteizko Irakasleen UE Moduluaren izena: Eskolako aniztasuna. Maila: 2.a Lauhilekoa: 2.a

Gida honetan, Vitoria-Gasteizko Irakasleen Unibertsitate Eskolan ematen diren Haur Hezkuntzako eta Lehen Hezkuntzako graduetako Eskolako aniztasuna laugarren moduluko diziplina arteko lana aurkeztuko dugu. Modulu hori, hain zuzen ere, bi titulazioetako bigarren mailako bigarren lauhilekoan ematen da.

Bost ikasgai ematen dira Eskolako aniztasuna moduluan: Ikastetxearen antolakuntza, Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak, Testuinguru eleanitzetako hizkuntzaren didaktika, Eskola inklusiboaren oinarriak eta Garapen zein ikaskuntzarako zailtasunak.

2. MODULUKO IRAKASLEAK

Euskaraz HAUR HEZKUNTZA Ikastetxearen antolakuntza

Irantzu de Orbea

945 013617

irantzu.deorbea@ehu.es

Hizkuntzaren didaktikaren oinarriak testuinguru eleanitzetan

Paloma Rodríguez

945 014170

paloma.rodriguez@ehu.es

Pilar Aristizabal Goretti Orbea

945 013345

IKTak Haur Hezkuntzan

p.aristizabal@ehu.es mariagoretti@ehu.es

Eskola Inklusiboaren oinarriak

Goretti Orbea

945 014340

mariagoretti@ehu.es

Zailtasunak garapenean eta ikaskuntzan

Arantza Fernández Santiago Palacios

945 013280 945 014278

arantza.fernández@ehu.es santiago.palacios@ehu.es

945 014340

LEHEN HEZKUNTZA Ikastetxearen antolakuntza

Nagore Ocerinjauregi

945 014209

nagore.ocerinjauregui@ehu.es

Hizkuntzaren didaktikaren oinarriak testuinguru eleanitzetan

Begoña Errasti

945 01 4164

bego.errasti@ehu.es

IKTak Lehen Hezkuntzan

Jon Bustillo

945 014165

jon.bustillo@ehu.es

Eskola Inklusiboaren oinarriak

Vanesa Rojo Nagore Ozerinjauregi

945 01 3291

vanesa.rojo@ehu.es

945 014209

nagore.ocerinjauregui@ehu.es

Arantza Rodríguez Arantza Fernández

945 014219 945 013280

arantzazu.rodriguez@ehu.es arantza.fernández@ehu.es

Zailtasunak garapenean eta ikaskuntzan

Castellano EDUCACIÓN INFANTIL Organización del centro educativo

Javier Goicoechea

945 014205

javier.goikoetxea@ehu.es

Fundamentos de didáctica de la lengua para Educación Infantil en contextos multilingües

Marisa Garaigordobil

945 014187

marisa.garaigordobil@ehu.es

TIC en la Educación Infantil

Arantza Preciado

945 014212

arantza.preciado@ehu.es

Bases de la Escuela Inclusiva

Vanesa Rojo

945 01 3291

Dificultades en el desarrollo y en el aprendizaje

Chelo Vázquez

945 014224

vanesa.rojo@ehu.es consuelo.vazquez@ehu.es

EDUCACIÓN PRIMARIA Organización del centro educativo

Javier Goicoechea

945 014205

javier.goikoetxea@ehu.es

Fundamentos de didáctica de la lengua para Educación Primaria en contextos multilingües

Puy Fernández

945 014167

puy.fernandez@ehu.es

TIC en la Educación Primaria

Arantza Preciado

Bases de la Escuela Inclusiva

Mª José MIranda

Dificultades en el desarrollo y en el aprendizaje

Chelo Vázquez

945 014212

arantza.preciado@ehu.es

mariajose.miranda@ehu.es

945 0142224

consuelo.vazquez@.ehu.es

3. EZAUGARRI OROKORRAK Eskolako aniztasuna Haur Hezkuntzako eta Lehen Hezkuntzako graduetako 4. modulua da. Bigarren mailako 2. lauhilekoan ematen da, eta, beheragoko grafikoan adierazi bezala, bost ikasgai jorratzen dira. Eskolako aniztasuna modulurako egindako lan-proposamenaren arabera, 5 kredituko diziplina arteko lana egingo da. Hau da, ikasgai bakoitzean, kreditu bat lortuko da lan hau egiteagatik, eta kalifikazioa bi puntukoa izango da bakoitzean.

Edukien azalpen laburra Moduluko diziplina arteko lanean, ikasle atzerritarrentzako Harrera Plana egingo da, eta, horretarako, ikasgai bakoitzean landutako edukiak elkarlotu eta mobilizatu egin beharko dituzte. Era berean, ikasleek IKTek eskainitako baliabideak erabili beharko dituzte kasuan kasuko ikasgaian, euren lanak argitaratzeko eta aniztasunaren atentziorako baliabideen biltegia egiteko.

3.1. Haur eta Lehen Hezkuntzako Gradua

5 kr

Aniztasuna Eskolan

IKT-ak Haur eta Lehen Hezkuntzan

Hizkuntzaren Didaktikaren Oinarriak Testuinguru Eleanitzetan

Eskola Inklusiboaren Oinarriak

Zailtasunak Garapenean eta Ikaskuntzan

5 kr

6 kr

5 kr

6 kr

5 kr

MODULOKO DISZIPLINARTEKO LANA

Ikastetxearen Antolakuntza

6 kr

Aniztasuna Eskolan moduluko grafikoa

Proiekturako arduraldia Moduluko lanak 5 ECTS kredituko balioa izango du guztira, hau da, kreditu bat ikasgai bakoitzeko, hau da, zuzeneko 10 ordu eta zuzenekoak ez diren 15 ordu moduluko ikasgai bakoitzeko, hau da, zuzeneko 50 lan-ordu eta zuzenekoak ez diren 75 lan-ordu taldekide bakoitzeko.

4. ENUNTZIATUA

Vitoria-Gasteizko erdialdetik hurbil dagoen Haur Hezkuntzako eta Lehen Hezkuntzako ikastetxe publikoko zuzendari izendatu berria da MarivĂ. 1965. urtean sortu zenetik, auzoko familia gehienen seme-alabak eskolaratu dira bertan. Bere lehiakideak auzotik hurbil kokatutako itunpeko bi ikastetxe baziren ere, ez zuen inoiz matrikula-arazorik eduki.

Gero, autonomia-erkidegoan A, B eta D hezkuntza-ereduak ezarri zirenean, ikastetxeak A eta B ereduen alde egin zuen. 80ko hamarkadaren amaieran, matrikulak galtzen hasi zen. Auzoko egoiliarren batez besteko adina kontuan hartuta, ulertzeko modukoa zen jaiotza-tasa txikia izatea, hirian eraiki berri ziren beste auzo batzuetakoa baino txikiagoa, alegia. Horrez gain, auzoan geratzen ziren eskola-adineko ume gehienak itunpeko bi ikastetxe hurbiletan edo ikastolan matrikulatzen ziren azkenean, nahiz eta bertarainoko joan-etorria luze samarra izan.

90eko hamarkadaren hasieran, etorkinak auzoan finkatzen hasi ziren. Lehenengo bi urteetan, Magrebekoak ziren, batez ere (Maroko eta Aljeria). Ondoren, hegoamerikarren emigrazioa areagotu zen erabat, eta, batik bat, Ekuadorkoak eta Kolonbiakoak ziren. Azken urteotan, Sahara Azpiko eta Europako ekialdeko familiak ere iritsi dira, errumaniarrak, batez ere. Azken 10 urteotan, auzoko familia etorkin gehienek MarivĂk zuzendutako ikastetxea aukeratu dute, euren seme-alaben matrikula egiteko. Hori dela eta, gaur egun ez daukate matrikula-arazorik. Hala ere, gurasoen bizileku-aldaketak oso ohikoak direnez, ez da ezohikoa zenbait ikasle ikasturtea hasitakoan iristea ikastetxera, baita ikasturteerdian ere.

Ikasturte-hasiera dela eta, MarivĂ oso kezkatuta dago jatorri etniko zein kultural desberdineko ikasle eta familien arteko bizikidetzagatik eta familiek ikastetxearen dinamikan duten partaidetzagatik. Gainera, ikasgelan esku hartzeko plana egin beharra dagoela uste du. Hori guztiori dela eta, ikastetxera doazen ikasle eta familientzako Harrera Plana egitea proposatu die ikastetxeko irakasleei.

Ikastetxe horretan bertan, Leireren ikasgela ere izango dugu aztergai. Lehen Hezkuntzako 4. mailako tutorea da (edo Haur Hezkuntzako 3. mailakoa). Ikastetxean B eredu indartua dago,hau da, murgiltze partziala, irakasgai guztiak euskaraz ematen dira, matematika ezik, gazteleraz ematen dena; gaztelania, gazteleraz; irakurketa-idazketaren hastapenak euskaraz; eta ingelera, ingeleraz. Honako hauexek dira bere ikasleak: 13 neskatila (8, Gasteizkoak; 2, Aljeriakoak; 2, Kolonbiakoak; eta 1; Ekuadorkoa) eta 9 mutiko (5, Gasteizkoak; 2, Ekuadorkoak; eta 2, Senegalekoak). Ikasgelako ikasle gehienak ikastetxe honetan eta B ereduan daude eskolaratuta Haur Hezkuntzako 1. mailatik. Bi mutiko eta neskatila bat baino ez dira matrikulatu maila honetan lehen aldiz: arabiera ama-hizkuntza duen Aljeriako Amina, gaztelaniaz hitz egiten duen Ekuadorko SebastiĂĄn eta wolofa ama-hizkuntza duen Senegaleko Abdoulaye. Egoera horren ondorioz, Leirek ikasgelan esku hartzeko plan berezia prestatu behar du, aniztasun hori eta, batez ere, ikasle iritsi berriak kontuan hartuta.

Hiruhilekoa igarotakoan, Leire konturatu egin da Aminaren erritmoa gainerako ikaskide atzerritarrena baino motelagoa dela. Ariketaren bat egin behar duenean, luzaroan pentsatzen duenez, ia-ia beti azkena da lanak amaitzen. Kostata jarraitzen du klasearen dinamika, eta ikastetxetik alde egiteko irrikaz dago beti. Adi-adi dagoela dirudien arren, galderarik egiten badiozu, ez daki nola erantzun, erraz-erraza izan arren. Leire nahasi samar dago; aurreko ikastetxetik jaso duten txostenean irakurri du Aminak autismo motaren bat duela (Asperger seguraski). Hori dela eta, Leirek ez daki Aminaren portaera ikasgelako hizkuntza ulertzeko zailtasunen ondorioz sortutako arazoa den, edo, jatorrizko ikastetxean diagnostikatu zaion ikasteko zailtasunaren ondorioa izango den. Edonola ere, ezinbestekoa iruditzen zaio ikasle honen beharrei erantzuteko, hezkuntza-esku-hartzerako jarraibideak prestatzea. Ikasturtean zehar irakasleek teknologia berriak hezkuntzan erabiltzeko prestakuntza jaso dutenez, Harrera Plana jorratzeko klaustroko bileran, Wikia sortzea proposatu du MarivĂk. Horrela, bada, baliabideen biltegi moduan erabili ahal izango da, neska-mutilen zenbait premiari erantzuteko eta irakasleen artean baliabideak partekatzeko.

MarivĂri eta Leireri lagundu Harrera Planaren proposamena idazten, ikasgelako hizkuntza, psikologia eta hezkuntza arloko jarduketarako plana egiten eta Aminaren egoera berezirako plan berezia prestatzen.

5. GALDERA ERAGILEAK Harrera Plana eta hizkuntza, psikologia eta hezkuntza arloko jarduketa diseinatzeko orduan, gutxienez honako galdera hauei erantzun beharko diezu, lanaren ardatz gidariak izango dira-eta:

1. Zure iritziz, nolako lehentasunezko premiak izango lituzkete hezkuntza, hizkuntza, gizarte eta kultur arloan ikasle etorri berriek eta euren familiek, ikastetxeak aurre egin behar diela kontuan hartuz gero? Zertan oinarritu zara? Zer egingo zenuke premia horiek zehazteko? 2. Nola erantzungo zenieke aipatutako premia horiei? Zergatik? Proiektu edo esperientzia zehatzik ezagutzen duzu? 6. EGIN BEHARREKO LANAREN AZALPENA Ikasleak ikastetxeko irakasleen egoeran jarri beharko dira, eta honako hauxe egin beharko dute: Harrera Planaren proposamena, ikasgelako hizkuntza, psikologia eta hezkuntza arloko jarduketarako plana eta Aminaren egoera berezirako plan berezia. Harrera Planari dagokionez, ikastetxeko ikasle eta familientzako harrera ez ezik, honako 2 une hauetako jarduketak ere hartu beharko dira kontuan: 1. Ikastetxera joan baino lehen: a. b. c. d.

Ikastetxeko ikasleen familiekin. Ikasleekin eurekin. Zikloko irakasleekin. Ikastetxean bertan.

2. Ikasleak ikastetxera etorri ondoren, honako jarduketa hauek hartu beharko dira kontuan: a. Hizkuntza indartzeko programako irakasleekin. b. Zikloan bertan. c. Ikasgelan bertan. d. Familiekin. e. Gainerako irakasleekin.

Bestetik, ikasgelako hizkuntza zein kultur arloko aniztasuna, ikaskuntza-erritmoak eta, batez ere, ikasle iritsi berriak hartu beharko dira kontuan, esku hartzeko plan berezia egitean.

Horrez gain, ikasleek wikia erabiliko dute lan-tresna moduan, irakasleek Harrera Planean egindako ekarpen guztiak biltzeko. Aldi berean, gainera, ikastetxeko irakasle guztiek erabiltzeko moduko baliabide-biltegia ere izango da.

7. IKASKUNTZAREN HELBURUAK

â&#x20AC;&#x153;Hezkuntza Premia Bereziei buruzko Munduko Biltzarreko Ekintza Esparrua: Sarbidea eta Kalitateaâ&#x20AC;? agiriko printzipio gidariaren arabera (Salamancako Adierazpena, 1994), eskola guztiek neska-mutil guztiak onartu behar dituzte, euren baldintza pertsonal, kultural edo sozialak edonolakoak direla ere: ume elbarriak edo elbarritasunik gabeak, kaleko umeak, talde etniko, linguistiko edo kultural txikietako umeak edo egoera txarrean dauden lekuetako edo toki baztertuetako umeak. Horren ondorioz, ikastetxeetan berdintasun-maila handiagoa egon behar da, aurrera egiteko eta aniztasunean hezten duten eskolak sortzeko. Izan ere, hezkuntzaren kalitatea hobetzeko eta aberasteko iturria da aniztasuna.

Beraz, egoera berria sortzen da ikastetxeentzat zein bertako irakasleentzat, eskolako aniztasunaren erronka handiari aurre egiten ikasi beharko dutelako. Hain zuzen ere, eskoletako gaur egungo funtzionamendua eta proposamen pedagogikoa goitik behera aldatu behar dira, bertako ikasleen hezkuntza-premia ugariei erantzuteko.

Hori dela eta, Haur Hezkuntzako zein Lehen Hezkuntzako ikasle egresatuak behar bezala prestatuta irten beharko dira lan-mundura. Horretarako, behar besteko trebetasunak izan beharko dituzte, egoera horri behar bezala aurre egiteko. Horren ondorioz, inklusio-irizpideak kontuan hartuta, ikasle atzerritarrentzako Harrera Plana egin beharko da moduluan, honako helburu hauek lortu ahal izateko:

1. Modu kritikoan berreratzea hezkuntzak nolako zentzua duen kultur anitzeko gizarte berrian eta nolako garrantzia duen guztientzako aukera-berdintasunerako ekarpenean. 2. Behar besteko jakintzak, trebeziak eta jarrerak bereganatzea, eskolako aniztasunari aurre egiteko, hau da, zenbait testuinguru sozial eta kulturaletako umeekin lan egiteko, gaitasun, erritmo eta ikaskuntza-estilo desberdinak dituztela kontuan hartuta. 3. Harrera Plana zertan datzan eta esku hartzeko faseak nahiz mailak zein diren jakitea, une oro inklusio-irizpideak kontuan hartzen dituzten Harrera Plana eta hizkuntza, psikologia eta hezkuntza arloko jarduketarako plana diseinatu ahal izateko. 4. Eskolako aniztasunaren inguruko materialak, jarduerak eta estrategia inklusiboak garatzen ikastea. 5. Informazioa erabiltzeko eta bilatzeko teknikak sendotzea.

8. MODULUKO BEREZKO TREBETASUNAK

1. Ikasgelan eta ikastetxean bertan behar bezala esku hartzeko beharrezkoak diren harrera-faseak eta prozesuko aldaera nagusiak zehaztea eta ulertzea. Horretarako, harrera-jardueren diseinu eta plangintza egokiak egitea, eta inklusio-irizpideak kontuan hartzen dituzten baliabide didaktikoak ezartzea. 2. Ikastean eta ikasgelan edo ikastetxean parte hartzean ikasleek dituzten premiak eta zailtasunak antzematea eta, inklusioaren aldeko jarduketa egokiaren bitartez, diziplina anitzeko ikuspegiaren araberako erantzuna ematea.

9. MODULUAN INPLIKATUTAKO IKASGAIAK

TESTUINGURU ELEANITZETAKO HIZKUNTZAREN DIDAKTIKAREN OINARRIAK Saila: Literatura eta Hizkuntzaren Didaktika Mailako trebetasunak IKASGAIKO TREBETASUNAK

A) Etapa honetako hizkuntzaren, irakurketaren zein idazkeraren curriculuma zein den jakitea eta kasuan kasuko ikaskuntzak bereganatzeko eta garatzeko teoriak zein diren jakitea.

B) Hizkera eta idazkera sustatzea.

C) Testuinguru eleanitzetan hizkuntzak ikasteko egoerei aurre egitea.

Gaiak: 1-. Hizkuntzaren didaktikaren oinarri teorikoak. 2-. Hizkuntzak eta eskola.

INFORMAZIOAREN ETA KOMUNIKAZIOAREN TEKNOLOGIAK Saila: Didaktika eta Ikastetxearen Antolakuntza Mailako trebetasunak IKASGAIKO TREBETASUNAK

B) IKTen bidezko elkarreragin, komunikazio eta lankidetzarako prozesuak ezagutzea, sustatu ahal izateko. C) Hezkuntza-testuinguru formaletan, teknologian oinarritutako irakaskuntza-ikaskuntzarako prozesu berritzaileen plangintza, garapena eta ebaluazioa egitea.

4 X

5 x

Gaiak: 2.- Hezkuntzarako informazioaren eta komunikazioaren teknologiak. 3.- IKTen inguruko irakaskuntza-jarduera egokiak.

GARAPEN ETA IKASKUNTZARAKO ZAILTASUNAK Saila: Psikologia Ebolutiboa eta Hezkuntzakoa Haur Hezkuntza

Mailako trebetasunak

IKASGAIKO TREBETASUNAK

B) Ikasteko zailtasunak, adimenaren disfuntzioak eta atentziodisfuntzioak zehaztea eta ebaluatzea, ikasleen aniztasuna eta testuinguru soziokultural aldagarriak kontuan hartuta. C) Ikastetxeko bertako profesionalekin, adituekin eta familiekin batera lan egiten eta informazioa ematen jakitea, sortutako hezkuntza-premiei elkarrekin aurre egiteko eta hezkuntza-arloko erantzuna eraginkorragoa izateko. D) Behar besteko baliabideak eskuratzea, ikasgelako hezkuntzapremien araberako erantzuna eskaintzeko eta zailtasunak dituzten ikasleen hezkuntza-integrazioa sustatzeko.

Gaiak: 1.- Haurtzaroko garapen psikologiko arrunta eta patologikoa: faktore kontzeptualak eta eredu argigarriak. 2.- Haurtzaroko nahasmendu psikologiko bereziak: sailkapena, prebentziorako estrategiak eta hezkuntza-arloan esku hartzeko teknikak (garapen zein ikaskuntzarako zailtasunak). 3.- Elbarritasun psikikoak eta sentimen-motorrak: garapenaren faktore diferentzialak eta ikasgelan jarduteko ereduak.

Lehen Hezkuntza

Mailako trebetasunak

IKASGAIKO TREBETASUNAK

A) Behar besteko jakintzak bereganatzea, ikasleen nortasunaren garapena ulertzeko. Horretarako, ikasleen aniztasuna eta testuinguru soziokultural aldagarriak kontuan hartzea, ustezko disfuntzioak behar bezala antzemateko. B) Garapen zein ikaskuntzarako zailtasunak antzematea eta balioestea eta behar besteko baliabideak eskuratzea, erantzuna emateko eta zailtasunak dituzten ikasleen hezkuntza-integrazioa sustatzeko. Horretarako, ikastetxeko bertako profesionalekin, adituekin eta familiekin batera lan egitea, sortutako hezkuntzapremiei elkarrekin aurre egiteko eta hezkuntza-arloko erantzuna eraginkorragoa izateko. C) Eskolan bertan gaitasun desberdinak, ikaskuntza-erritmo desberdinak eta garapenaren nahasmenduak dituztenean, ikasleek jasaten dituzten hezkuntza-egoeretarako irtenbideak antzematea eta plangintza egitea.

ESKOLA INKLUSIBOAREN OINARRIAK Saila: Didaktika eta Ikastetxearen Antolakuntza Mailako trebetasunak IKASGAIKO TREBETASUNAK A) Hezkuntza-sisteman eskola inklusiboa ezarri arte garatutako eraldaketaren prozesu sozio-historikoa aztertzea. B) Ikaskuntzarako erritmo eta gaitasun desberdinen araberako hezkuntza-erantzunak sortzea. Profesional adituekin batera lan egitea, zenbait hezkuntza-premiari erantzuna emateko. C) Aniztasunaren atentzioari buruzko esparrua eta eskolari laguntzeko zerbitzuen sarearen eginkizunak aztertzea.

X X

Gaiak: 1.- Eskola aniztasunaren aurrean: eskola-arloko kontzeptuen eta jarduketen bilakaera. Eskola inklusiboa. 2.- Hezkuntza-premiei emandako erantzuna. Ohiko eta ezohiko neurriak, neurrien mailaketa. Curriculuma, erantzunaren eremua: ikastetxeko curriculum-proiektua; ikasgelako programazioak; hezkuntza indartzeko neurriak; curriculumerako sarbide-egokitzapenak; banan-banako curriculum-egokitzapenak. 3.- Hezkuntza-premia berezi batzuei emandako erantzun inklusiboaren ezaugarri bereziak: sentimen-defizit motorrak; zuzkidura berezia; komunikaziorako zailtasunak; buruko osasuneko arazoak; garapeneko nahasmendu orokorrak. 4.- Hezkuntza-premiei erantzuteko arauzko esparrua. Eskolari laguntzeko zerbitzuak eta profesionalak. 5.- Zenbait ikaslek edo ikasle-taldek eskolan ez parte hartzeko edo ez ikasteko oztopoak nolako egoeretan ematen diren aztertzea eta egoera horiek konpontzeko erantzun inklusiboak proposatzea.

IKASTETXEAREN ANTOLAKUNTZA Saila: Didaktika eta Ikastetxearen Antolakuntza Mailako trebetasunak IKASGAIKO TREBETASUNAK A) Ikastetxeetako testuinguru sozialak eta instituzionalak aztertzea, hezkuntzaren zein antolakuntzaren arloan egoeren araberako ekintzak modu kritikoan diseinatzeko. B) Euren testuinguru soziala aldatzean, hezkuntza-erakundeek dituzten helburu instituzionalei buruz hausnartzea. C) Elkarketak, baliabide materialak eta funtzionalak ikastetxeko hezkuntza-proiektuaren zerbitzurako tresnatzat hartzea eta, helburu horren arabera, modu kritikoan ebaluatzea. D) Hezkuntza-erakundeak ebaluatzeko gai diren sistema dinamikotzat hartzea, hezkuntza eta curriculum arloko erantzuna hobetzeko eta prozesu horietan bete-betean parte hartzeko.

Gaiak: 1.- Erakundetzat hartutako ikastetxeen esangurara egindako hurbilketa. 2.- Testuinguru soziala eta eskola-erakundeen ingurunea. 3.- Ikastetxeko antolakuntzaren egitura. 4.- Baliabide pertsonak, material eta funtzionalen antolakuntza.

10. MODULUKO LANAREN METODOLOGIA

Proiektuei begira dauden Arazoetan oinarritutako Ikaskuntza hartu da diziplina arteko lanaren erreferentzia metodologikotzat (baita bertan zehaztutako faseak ere). Hona hemen bere grafikoa:

11. LANAREN FASEAK

1. Moduluaren aurkezpena eta Harrera-ekitaldia Aurkezpena urtarrilaren 28an egingo da, eta Eskolako aniztasuna moduluko gaiaren inguruan garatuko da. Ekitaldi horretan, moduluaren aurkezpena egingo da lehendabizi. Ondoren, lauhilekoaren hirugarren astean, Vitoria-Gasteizko etorkinen lau elkarterekin eta inklusiorako praktika onak dituzten lau ikastetxerekin elkartuko gara. Ekitaldiaren amaieran, kulturartekotasunaren gaietan aditua den pertsona batek eskainitako hitzalditxoa egongo da.

Moduluko lanari begira, ahalik eta informazio gehien atera ahal izateko, egin beharreko galderen inguruan hausnartzeko eskatuko zaie ikasleei. Horrela, bada, aurkeztu beharreko Harrera Planean egin ahal izateko behar duten informazio guztia lortu ahal izango dute.

2. Tutoretzako faseak

0 Saioa: Eskolako Aniztasuna moduluko Harrera Eguna (1. astea) Kasua irakurtzea eta konpondu beharreko arazorako lehenengo hurbilketa: Arazoaren enuntziatuari buruzko hasierako galderak: Zuon ustez, benetako arazoa da? Edozein ikastetxetan gertatu daitekeen egoera da? Horrelako egoerarik bizi izan duzue? Praktikaldian, ikasle atzerritar berririk izan zenuten? Harrera Planik egin zitzaion? Zertan zetzan plana? Harrera Plana daukan ikastetxerik ezagutzen duzue? Zertan datza? Aniztasunaren trataerari buruz edo ikasle atzerritarrei buruzko liburu edo dokumenturen bat ezagutzen duzue?

Aniztasunari erantzuteko Plana garatzeko beharrezkoak diren zereginekin hasiko gara: Eusko Jaurlaritzak ikasle etorkinen harrerari buruz zer proposatzen duen bilatzea (legeak, proposamenak...). Zenbait erkidegotako harrera-planak bilatzea: Euskadi, Nafarroa, Katalunia eta Andaluzia. Aldizkari zientifikoetan informazioa bilatzea (adibidez, pedagogiako koadernoak). Honako dokumentu hauek DERRIGORREZ irakurri behar dira:  

Oller, C., y Colomé, E. (2010). Alumnado de otras culturas. Acogida y escolarización. Barcelona: Graó. Ortega, I., Eguzkiza, M. J., Ruiz de Garibay, M. (2004). Orientaciones para la elaboración del plan de acogida del alumnado inmigrante. Vitoria-Gasteiz: Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco.

Honako liburu hau irakurtzea GOMENDATZEN da:  Septién-Ortiz, J. M.(2006). Mugarik gabeko eskola. Ikasle etorkinen irakaskuntza Araban. Una escuela sin fronteras. Vitoria-Gasteiz: Ararteko.

1. saioa: moduluko lanaren oinarriak ulertzea (3. astea) Konpondu beharreko arazoa xehetasunez irakurtzea, ezagutzea, aztertzea eta ulertzea. Lana egiteko prozesua azaltzea. Kasua sakon aztertzeko galderak: Nork esku hartzen du egoeran? Zer gertatzen da? Zer informazio, kontzeptu edo datu ez dakigu, eurei buruzko informazioa bilatzeko?

Zure iritziz, nolako lehentasunezko premiak izango lituzkete hezkuntza, hizkuntza, gizarte eta kultur arloan ikasle etorri berriek eta euren familiek, ikastetxeak aurre egin behar diela kontuan hartuz gero? Zertan oinarritu zara? Zer egingo zenuke premia horiek zehazteko? Hezkuntza-premia berezirik antzematen duzu? Ikasgai bakoitzetik, nolako erantzunak emango zenituzke kasuari begira? Ze dokumentu mota egin beharko duzu prozesu guztiaren amaieran? Lehenengo ematekorako (5. astea) egin beharreko atazak: Erkidegotako harrera-planen bilaketarekin jarraitu: Euskadi, Nafarroa, Katalunia eta Andaluzia. Eusko Jaurlaritzak ikasle etorkinen harrerari buruz zer proposatzen duen bilatzea (legeak, proposamenak...). Aldizkari zientifikoetan informazioa bilatzea (adibidez, pedagogiako koadernoak). Komunikabideetan, kasuari buruzko informazioa bilatzea (egunkariak, aldizkariak...). 1. EMATEKOA: Emateko data, martxoaren 1a izango da, ostirala. Gidako 18. Puntuan agertzen den e-posta helbidera honako hau bidali beharko da: Harrera Planaren eskema-gidoiaren planteamendu arrazoitua. Eskema-gidoiaren garapenerako erabilitako erreferentzia bibliografikoak (APA arauak jarraituta). 2. saioa: arazoaren konponbideen bilaketan sakontzea (7. edo 8. astea) Tutoreak eskema-gidoia zuzenduta itzuliko die ikasleei. Gidoi hau ez da behin betikoa izango. Lantaldeak, gaian sakondu ahala eta informazioa jaso ahala, eskema berregiteko, aberasteko eta aldatzeko aukera izango du. Talde handian honako gai hauei buruzko hausnarketa bultzatuko da. Aztertutakoaren arabera, zein atal izan behar ditu Harrera Plan batek? Zer jasotzen da atal bakoitzean? Zuen iritziz, zeintzuk dira Harrera Plan baten oinarrizko puntuak? Ze Harrera Plan mota aukeratu duzue? Zergatik? Aurreko saioan proposatutakoa berreskuratzea eta, landutako informazioaren arabera, erantzunak berriro proposatzea, osatzea eta galdera berriak egitea. Ikastetxeak aurre egin behar diela kontuan hartuz gero, ikasle etorri berriek eta euren familiek hezkuntza, hizkuntza, gizarte eta kultur arloan dituzten lehentasunezko premiak sakon aztertzea. Zer egingo zenuke premia horiek zehazteko? Hezkuntza-premia berezirik antzematen duzu? Ikasgai bakoitzetik, nolako erantzunak emango zenituzke kasuari begira? Beste galderarik ote dago? Harrezkero, gaia bera sakon aztertuko da irakasgai bakoitzean, hurrengo saioan bildutako informazioa elkarrekin landu ahal izateko. Bigarren ematekorako (9. astea) egin beharreko atazak Harrera Planaren oinarrizko diseinua egitea (urrats orokorrak).Eskema-gidoiaren puntu bakoitzean joango litzatekeenarekiko lehenengo hurbilketa (ideiak).

Bertan kontuan hartu beharreko jarduerak diseinatzea eta justifikatzea. Ikastetxean jarduera bakoitzaren ardura nork hartuko lukeen erabakitzea eta eskemaren zein puntutan sartu beharko litzatekeen eta zergatik. Jarduerak egiteko erabilitako erreferentzia bibliografikoak aipatu APA arauak erabiliz. EMATEKOA: Emateko data, apirilaren 12a izango da, ostirala. Gidako 18. Puntuan agertzen den eposta helbidera honako hau bidali beharko da: Oinarrizko diseinua eta jarduerak. 3. saioa: landu beharreko premiak interpretatzea (11. astea) Tutoreak oinarrizko diseinua zuzenduta itzuliko die ikasleei behin betiko lanari begira hobetu dezaten. Behin eta berriro adieraziko da moduluko lanean APA arauak ezarri beharko direla eta hizkuntzaren zein diskurtsoaren aldetik zuzena izan beharko dela. o o

o o o

Ikasleek egindako diseinuak lantzea. Ordura arte egindako lana berrikusteko eta balioesteko moduko galdera jorratzea: zer neurritan agertzen dira zure harrera-planean MarivĂren kasuan azaldutako bi kezkak? Lanaren egitura/gidoia lantzea. Aurkezpenerako irizpide formalak gogoratzea. Lana nola aurkeztu behar duten azaltzea.

Egin beharreko atazak: behin betiko Aniztasunari erantzuna emateko Plana garatzea. Plan hau, lauhilekoaren azken astean e-postaz bidaliko da ohiko helbide elektronikora.

12. AURKEZTU BEHARREKO LANEN KRONOGRAMAK HAUR HEZKUNTZA TESTUINGURU ELEANITZAK

ESKOLA INKLUSIBOA

IKASKUNTZARAKO ZAILTASUNAK

IKASTETXEAREN ANTOLAKUNTZA

IKT

1. astea (urt 28-ots 1) Dekalogoak: koordinazioa eta bilerak

2. astea (ots 4-8) 3. astea (ots 11-15)

Aminaren azterketa eta gurasoekin elkarrizketa

4. astea (ots 18-22) 5. astea (ots 25-mar 1) 6. astea (mar 4-8)

Moduluko 1. ematekoa: HARRERA PLANAREN ESKEMA-GIDOIA (ARRAZOITUA) Hezkuntzako profesionalari egindako elkarrizketa

1.ematekoa

7. astea (mar 11-15)

Sintomak eta diagnosia HH 32-31 arazoaren ebazpena bi ikasgaietatik

8. astea (mar 18 -22) astea (mar 25-27) 9. astea (api 8-12) 10. astea (api 15-19) 11. astea (api 22-26) astea (api 29-mai3) 12. astea (mai 6-10) astea (mai 13-17) (maiatz 20-24)

HH 32-31 arazoaren ebazpena bi ikasgaietatik ASTE PEDAGOGIKOA ASTE SANTUA

Moduluko 2. ematekoa: HARRERA PLANAREN OINARRIZKO DISEINUA ETA JARDUERA JUSTIFIKATUAK Azaldu / argudiatu beharreko lana

2.ematekoa

Bildumak elkarlanean ASTE PEDAGOGIKOA

Proiektu berritzailearen Txostena ASTE PEDAGOGIKOA:MODULUKO LANA EMATEA IK ematea eta azken Praktiken dossierra: hausnarketa (mai 21ean) taldeka eta banakakoa (mai 21)

LEHEN HEZKUNTZA TESTUINGURU ELEANITZAK

ESKOLA INKLUSIBOA

IKASKUNTZARAKO ZAILTASUNAK

IKASTETXEAREN ANTOLAKUNTZA

IKT

ARTEA

1. astea (urt 28-ots 1) 2. astea (ots 4-8) 3. astea (ots 11-15) Aminaren azterketa eta gurasoekin elkarrizketa Zailtasunaren deskribapena + fitxa

4. astea (ots 18-22) 5. astea (ots 25-mar 1)

Moduluko 1. ematekoa: HARRERA PLANAREN ESKEMA-GIDOIA (ARRAZOITUA) 6. astea (mar 4-8)

Hezkuntzako profesionalari egindako elkarrizketa

7. astea (mar 11 -15)

Haur baten marrazkia aztertu (I)

Síntomak eta diagnosia HH 32-31 arazoaren ebazpena bi ikasgaietatik

8. astea (mar 18 -22) astea (mar 25-27)

Bideo baten gidoi teknikoa

1. ematekoa

Galdetegia + jarduteko HH 32-31 arazoaren jarraibideak ebazpena bi ikasgaietatik ASTE PEDAGOGIKOA ASTE SANTUA Haur baten marrazkia aztertu (II)

9. astea (apir 8 - 12)

Moduluko 2. ematekoa: HARRERA PLANAREN OINARRIZKO DISEINUA ETA JARDUERA JUSTIFIKATUAK 10. astea (apir 15 - 19)

Azaldu/argudiatu beharreko lana

Ipuina + lantzeko jarduerak

11. astea (apir 22 - 26)

Haur baten marrazkia aztertu (III) 2. ematekoa

(apir 29 –maiatzak 3)

ASTE PEDAGOGIKOA

Sekuentzia didaktikoa diseinatu (I)

12. astea (mai 6 – 10)

Ematekoen azalpenezko hormairudia

Sekuentzia didaktikoa diseinatu (II)

(13 – mai 17)

ASTE PEDAGOGIKOA: ENTREGA DEL TRABAJO DE MÓDULO

Sekuentzia didaktikoa diseinatu (III)

13. IRAKASLEEK ETA IKASLEEK GARATU BEHARREKO JARDUERAK

Moduluan inplikatutako irakasle guztiek honako ataza hauek egin beharko dituzte: 1. Moduluko lana diseinatzea, ezartzea eta ebaluatzea. 2. Ikasleei moduluko lana nola diseinatu behar den azaltzea. 3. Gaia aukeratzeko eta baliabide didaktikoak bilatzeko orientazioa ematea. 4. Lanean inplikatutako ikasgai bakoitzeko jakintzak bereganatzeko ikasmateriala ematea. 5. Moduluko lanaren prozesua ikuskatzea eta, horretarako, gutxienez hiru tutoretza-saio egitea lantalde bakoitzarekin (lanaren hasieran, bitartean eta amaieran). 6. Moduluko lanak egiteko prozesua koordinatzea. 7. Moduluko lanaren aurkezpena eta txosten idatzia zenbaiten artean ebaluatzea, errubrikan zehaztutako eta ikasleei azaldutako irizpideen arabera. Diziplina arteko lana zuzeneko ikasleek egingo dute, hau da, gutxienez eskatutako asistentzia eta inplikazioa betetzen dituzten ikasleek. Edonola ere, diziplina arteko lanari buruzko jakintzak azaltzeko moduko trebetasuna lortu beharko dute ikasle guztiek. Hartara, gogoan izan behar dugu zuzenekoak ez diren ikasleek diziplina arteko lanari buruzko galderaren bati erantzun beharko diotela azterketan. Hona hemen ikasleentzat adierazgarriak izan daitezkeen atazak: - Harrera-ekitaldian parte hartzea, moduluaren aurkezpena, irakasleak eta moduluko lanaren proposamena ezagutzeko. - Klaseko lehenengo astean, fotokopia-dendan ikasleen gida jasotzea. - Lehenengo astean, ikasgai bakoitzeko irakasleari ikaslearen fitxa ematea. - Gomendio-gutuneko oharren arabera, zuzenekoak ez diren ikasleak ikasgai bakoitzeko irakaslearen bulegora joatea lehenengo hilean. - Tutoretzako saioetan parte hartzea. Ikasle guztiei tutoretza-saioak eskaintzen zaizkie, oso lagungarriak direlako diziplina arteko lana zuzentzeko orduan. Zuzeneko ikasleek lana garatzeko jasoko duten laguntzaz gain, galderak prestatzeko orduan tutoretzako saio horiek oso lagungarriak izango dira zuzenekoak ez diren ikasleentzat. 14. MODULUKO LAN-TALDEEN KUDEAKETA

Moduluko lana 4 ikasleko taldeetan egingo da, irakasleek behar bezala balioetsitako eta arrazoitutako salbuespenetan izan ezik. Moduluko lana garatzeko eratutako lan-taldeetako kide guztiek lanerako konpromisoaren agiria bete eta sinatu egin beharko dute. Bertan, hain zuzen ere, talde horren funtzionamendu-arau guztiak azalduko dira, baita arauok bete ezean sortu daitezkeen ondorioak ere (bertako kide guztiek adostutakoak).

Modulua amaitutakoan, taldeko kide bakoitzak gutunazal itxian aurkeztu beharko du bere taldeak egindako

lanaren

balioespena.

Balioespen horretan,

norberaren lanaren

eta ekarpenaren

autoebaluazioa egin beharko da, baita taldekide guztien balioespena ere. Irakasleen ustez, taldekideren baten ahalegina urria edo hutsaren hurrengoa izan bada, ikasleari eskatu ahal izango diote taldea uzteko eta moduluko lana banan-banan egiteko edo zati hori azterketan gainditzeko.

15. MODULUKO LANAREN EBALUAZIOA

Bi ebaluazio-mota egongo dira: zuzeneko ikasleentzat eta zuzenekoak ez diren ikasleentzat (gutxienez klaseen %75era doana izango da zuzenekoa ikaslea; eta gutxieneko horretara iristen ez dena, zuzenekoa ez den ikaslea).

15.1. Zuzeneko ikasleentzako ebaluazioa •

Zuzeneko ikasleek diziplina bakoitzeko irakasleen gidan zehaztutako lan-kronograma xehea edukiko dute erreferentziatzat.

•

Moduluko lana egin ondoren, 4 ikasleko taldeetan egin beharreko Harrera Plana aurkeztuko da.

•

Moduluko lanaren kalifikazioa berbera izango da taldeko ikasle bakoitzarentzat.

•

Moduluko lanaren kalifikazioa ikasgaiaren kalifikazioaren 1/5en baliokidea izango da (2 puntu). Kalifikazio hori moduluko ikasle guztiek adostu beharko dute, eta diziplina bakoitzeko ebaluazioan gehituko da.

•

Moduluko lana ez gainditzea eta ikasgaia gainditzea: irakasle bakoitzeko irakasleek erabakiko dute moduluko lana ikasgaia gainditzeko giltza den ala ez.

•

Moduluko lana gainditzea eta ikasgaia ez gainditzea: lanaren emaitza bigarren deialdira arte baino ez da gordeko, eta ikasgaiko azterketa egingo da berriro.

•

Moduluko lana eta ikasgaia ez gainditzea: 2. deialdiko azterketan, ikasgaiko azterketa ez ezik, moduluko lanean hobetu daitezkeen atalak edo edukiak ere berregin egingo dira.

15.2 Zuzenekoak ez diren ikasleentzako ebaluazioa •

Zuzenekoak ez diren ikasleak ikasgai bakoitzeko proba berezien bitartez ebaluatuko dituzte.

•

Ikasgai bakoitzeko zenbait proba moduluko lanari buruzkoak izango dira.

•

Moduluko lanari buruzko probetan ere, 2 puntuko gehienezko kalifikazioa emango da (ikasgaiaren emaitzaren 1/5).

16. GALDE-ERANTZUNAK

Moduluko lana taldean eginez gero, zer gertatuko da ikasgairen bat baliokidetuta badugu? Lanaren proposamen orokorrari erantzun beharko diozue ezinbestean, (ikasgaia baliokidetuta edukitzean) horri buruzko aurretiazko jakintzak omen dituzuelako. Taldekako lanei dagokienez (2. modulua), taldeak 4-5 lagunekoak izatean, erabaki egin zen moduluko beste ikasgai batzuekin lotutako atazaz arduratuko zirela baliokidetutakoak (ikasle-taldeak berak bere funtzionamendua kudeatu behar du, lanari oso-osorik erantzun ahal izateko). Zer gertatuko da ikasgai guztietan zuzeneko ikasleak ez bagara? Moduluko ikasgai bakar batean (zuzeneko ikasleen azalpenean adierazitakoa) bete ezean, behar besteko arrazoia izan liteke ikaslea zuzenekoa izaten jarraitzeko, moduluko lanaren garapenari begira. Nolanahi ere, ikasgai batean baino gehiagotan bete ezean, zuzenekoa ez den ikaslea izango litzateke ezinbestean.

17. LANAREN IRIZPIDE FORMALAK Aurkeztutako lan guztiek aurkezpen-irizpide formal hauek bete beharko dituzte: -

Letra-mota: Times New Roman. Tamaina: 12. Lerroartea: 1,5. Paragrafoen antolamendua: lerrokatuta (eskuinaldean zein ezkerraldean lerrokatuta) eta 1,25eko koska paragrafoaren hasieran. Lanaren luzapena: gehienez ere, 15 orri, azala eta bibliografia kontuan hartu gabe. Orri-zenbakiak (azalean izan ezik). Bi orrialdeetatik inprimatuta. Koadernatu eta grapatu gabe, plastikozko zorroaren barruan baino ez. Formatua: pdf-n. Aipamen bibliografikoak: APA arauen 6. edizioaren arabera.

18. MODULUKO AZKEN LANAREN AURKEZPENA Aurkezteko eguna: 2012ko lauhileko azken astean zehaztu beharrekoa. Formatu digitalean eta paperean aurkeztea: sinadura bidezko aurkezpen-erregistroa. gmaileko honako kontu hauek erabiliko dira aurkezpen digitala egiteko: Haur Hezkuntza

K4HHGasteiz@gmail.com

Educaci贸n Infantil

K4EIGasteiz@gmail.com

Lehen Hezkuntza

K4LHGasteiz@gmail.com

Educaci贸n Primaria

K4EPGasteiz@gmail.com

19. MODULURAKO PROPOSAMEN BIBLIOGRAFIKOA

APA (2007). DSM-IV-TR. Manual diagnóstico y estadístico de los trastornos mentales (texto revisado). Barcelona: Elsevier Masson. Ballarín Gómez, P. (2007). La pedagogía sistémica: Una esperanza en tiempos difíciles… También para la escuela. Besalú, X. eta Vila, I. (2007). La buena educación. Madril: Editorial Catarata. Bujan, K. (2005). Giza baliabideak, baliabide materialak eta baliabide funtzionalak ikastetxeetan. In Aramendi, P. eta Bujan, K. (ed.), Eskola Antolaketa (69-81). Bilbo. Udako Euskal Unibertsitatea. Compañ, E. (2000). El modelo sistémico aplicado al campo educativo. APLICACIONES. Coronel Llamas, J. M., Montero Alcaide, A., Mayor Ruiz, C. eta Campos García J. J. (1994). El liderazgo. In Lopez Yanez, J. eta Sanchez Moreno, M. (zuz.). Para comprender las organizaciones escolares (190-197). Sevillla: Repiso. Coronel Llamas, J. M., Montero Alcaide, A., Mayor Ruiz, C. eta Campos García J. J. (1994). El asesoramiento a los centros escolares. In Lopez Yanez, J. eta Sanchez Moreno, M. (zuz.). Para comprender las organizaciones escolares (257-283). Sevillla: Repiso. Echeita, G. (2007). Educación de calidad para todos. Ámbitos de intervención y competencias del profesorado para un desempeño profesional complejo. In Echeita, G., Educación para la inclusión o educación sin exclusiones (111-145). Madril: Narcea. Falvey, M., Coots, J. eta Terry-Gage, S. (2007). Actividades extracurriculares. In Stainback, S. eta Stainback, W., Aulas inclusivas. Un nuevo modo de enfocar y vivir el currículo (250-260). Madril: Narcea. García, J. N. (2007). Dificultades del desarrollo. Evaluación e intervención. Madrid: Pirámide. García, J.N. (2007). Dificultades del desarrollo. Madrid: Pirámide. González, M. T. (2011). Psicología clínica de la infancia y de la adolescencia. Aspectos clínicos, evaluación e intervención. Madrid: Pirámide. González, R. (2007). Psicopatología del niño y del adolescente. Madrid: Pirámide. Lou, M. A. (2011). Atención a las necesidades educativas específicas. Madrid: Pirámide. Marchesi, A. (2000). Los profesores en el centro del conflicto. In Marchesi, A., Controversias en la educación española (106-112). Madril: Alianza. Marchesi, A., Coll, C., y Palacios, J. (2009). Desarrollo psicológico y educación. Vol. III. Trastornos del desarrollo y necesidades educativas especiales. Madrid: Alianza Editorial. Ortega, I., Eguzkiza, M. J. eta Ruiz de Garibay, M. (2004). Ikasle etorkinentzako harrera-plana egiteko orientazioak. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritzako Argitalpenen Zerbitzu Nagusia.

Peterson, M., LeRoy, B., Field, S. eta Wood, P. (2007). Aprendizaje referido a la comunidad en las escuelas inclusivas. In Stainback, S. eta Stainback, W., Aulas inclusivas. Un nuevo modo de enfocar y vivir el currículo (230-250). Madril: Narcea. Rodríguez, J. (2002). Psicopatología infantil básica. Madrid: Pirámide. Rodríguez, J. (2002). Psicopatología infantil básica. Teoría y casos clínicos. Madrid: Pirámide. Rodríguez, M. (1993). Profesorado: Departamento y equipos docentes. In Lorenzo Delgado M. eta Saenz Barrio O. (ed.), Organización escolar: una perspectiva ecológica (129-139). Marfil: Alcoy. Salvador, F. (1993). Los órganos unipersonales de gobierno y su dinámica. In Lorenzo Delgado M. eta Saenz Barrio O. (ed.), Organización escolar: una perspectiva ecológica (219-236). Marfil: Alcoy.