༄༅། །བོད་ཀྱི་སྐྱེ་ཁམས་རིག་པ་སྤྱི་བཤད་འཛམ་གླིང་སྐྱེ་དགུའི་སྤྱི་ནོར།
བསམ་གྲུབ་ཚེ་རིང་གིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས།
ལེའུ་དང་པོ། སྐྱེ་ཁམས་རིགས་པའི་རྣམ་གཞག་སྤྱིར་བསྟན་པ། རབ་དཀར་གངས་རིའི་ཕྲེང་མཛེས་བྷོ་ཊའི་ལྗོངས། ། ལུགས་གཉིས་གསེར་ལྡན་མ་ཡི་ན་དར་བས། ། ཡིད་འོང་ཁོར་ཡུག་མར་གད་གོས་གྱོན་ཏེ། །
ཉམས་དགུའི་གར་སྟབས་སྐྱེ་དགུའི་གསོས་སུ་བསྒྱུར། ། ས་བཅད་དང་པོ། སྐྱེ་ཁམས་རིག་པའི་མཚན་ཉིད།
༄༅། །སྐྱེ་ཁམས་རིག་པ་སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་ལྟ་བ་ནི་རིག་གནས་དང་རང་བྱུང་ཁམས་གཉིས་ཕན་ཚུན་མཐུན་པར་བྱེད་པའི་བྱེད་ནུས་ལ་ཟེར། རིག་གནས་ ནི་མི་རིགས་ཤིག་གིས་རང་གི་མཐའ་སྐོར་གྱི་རང་བྱུང་ཁོར་ཡུག་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཁོར་ཡུག་ལ་མཐུན་གནས་བྱེད་པའི་རིགས་ལམ་གཏན་ཆགས་ཅན་ ཞིག་ཡིན་པར་འདོད། དེ་ཡང་མི་རིགས་དེའི་འཇིག་རྟེན་ལྟ་ཚུལ་དང་། ཐོན་སྐྱེད་འཚོ་བའི་བྱེད་སྟངས། སྤྱི་ཚོགས་རྩ་འཛུགས། ཆོས་ལུགས་དད་མོས། ཡུལ་སྲོལ་གོམས་འདྲིས་སོགས་འདུས་ཡོད། སྐྱེ་ཁམས་རིག་པ་ནི་ (生态学)སྐྱེ་དངོས་རིག་པ་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་འཕེལ་རྒྱས་སུ་སོང་བའི་གལ་ཆེའི་རིག་གཞུང་ཁག་ཅིག་ཡིན། དེ་ནི་ ད་ལྟའི་འཛམ་གླིང་ལ་ཐེབས་བཞིན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གནད་དོན་ཆེན་པོ་ལྔ་སྟེ། འབྲུ་རིགས། མི་གྲངས། ཐོན་ཁུངས། ནུས་ཤུགས་ཐོན་ཁུངས། ཁོར་ ཡུག་བཅས་ལ་ཐད་ཀར་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་དང་། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གནད་དོན་ཆེན་པོ་དེ་དག་སེལ་བྱེད་ཀྱི་རྩ་བའི་གཞུང་ལུགས་ཡིན་ཟེར།
ཡང་སྐྱེ་ཁམས་རིག་པ་ནི་སྐྱེ་དངོས་དང་དེ་ཉིད་འཚོ་གནས་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་བར་གྱི་ཕན་ཚུན་འབྲེལ་བ་ཅན་གྱི་ཚན་རིག་ཅིག་ཡིན། དེ་ཡང་སྐྱེ་དངོས་ ཀྱི་ཁོངས་སུ་སྲོག་ཆགས་དང་རྩི་ཤིང་། ཕྲ་བའི་སྐྱེ་དངོས་འདུས་ཡོད། སྐྱེ་དངོས་རིག་པ་བའི་བསྡོམས་རྩིས་བྱས་པ་ལྟར་ན། དེབ་ཐེར་དུ་བཀོད་པའི་ སྲོག་ཆགས་རིགས་ཕལ་ཆེར་ཁྲི་༢༠༠ལྷག་དང་། ཤིང་རགས་ཕལ་ཆེར་ཁྲི་༣༠ལྷག་ཕྲ་བའི་སྐྱེ་དངོས་རིགས་ཕལ་ཆེར་ཁྲི་༡༠ལྷག་ཡོད་ཟེར།
ཡང་སྐྱེ་ཁམས་མ་ལག་(生态系统)ཅེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་དབྱིན་ཇིའི་སྐྱེ་ཁམས་རིག་པ་བ་ཐན་སི་ལས(坦斯利)ནས་སྤྱི་ལོ་༡༩༣༥ལོར་ཐེངས་ དང་པོར་བཏོན་པ་ཡིན། སྐྱེ་ཁམས་མ་ལག་གི་མཚན་ཉིད་ཁ་གསལ་ཞིག་སྤྱི་འགྲོས་ལྟར་བཤད་ན། སྐྱེ་ཁམས་མ་ལག = སྐྱེ་དངོས་སྐོར་ཁག + ཁོར་ ཡུག་ཆ་རྐྱེན། སྐྱེ་དངོས་སྐོར་ཁག་དེའི་འཚོ་གནས་ཁོར་ཡུག་ཏུ་གྱུར་པའི་བར་གསེང་གི་རང་བྱུང་དངོས་གཟུགས་ལ་སྐྱེ་ཁམས་མ་ལག་ཟེར། དཔེར་ན། རང་བྱུང་ཁམས་ཀྱི་སྐྱེ་ཁམས་མ་ལག་ནི་རིགས་མང་དཔེ་མང་ཅན་ཞིག་ཡིན་ཏེ། ཆུའི་ཐིགས་པ་གཅིག མཚེའུ་ཞིག ནགས་ཚལ་གྱི་ཀློངས། ཡངས་ པའི་རྩྭ་ཐང་། ཆུ་མཛོད། གྲོང་ཁྱེར་བཅས་ནི་སྐྱེ་ཁམས་མ་ལག་ཅིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད།
ཁོར་ཡུག་ཅེས་པ་ནི་རང་བྱུང་ཁོར་ཡུག་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཁོར་ཡུག་གི་བསྡུས་མིང་ཡིན་ལ། རང་བྱུང་ཁོར་ཡུག་ནི་མཁའ་དབུགས་དང་ཆུ། སྲོག་ཆགས་ དང་རྩི་ཤིང་། ས་ཆ་དང་གཏེར་རྫས། བྲག་རྡོ་དང་ཉི་མའི་འགྱེད་འཕྲོ་སོགས་འདུས། སྤྱི་ཚོགས་ཁོར་ཡུག་ནི་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་རང་སྟེང་གི་དངོས་ པོའ་ི དཔལ་ཡོན་དང་བསམ་པའི་དཔལ་ཡོན་ཡར་རྒྱས་སུ་བཏང་བའི་ཆུ་ཚག་ཅིག་སྟེ། ལོ་རྒྱུས་དུས་ཡུན་རིང་མོའ་ི ནང་དམིགས་ཡུལ་ཡོད་པ་དང་ འཆར་གཞི་ཡོད་པའི་སྒོ་ནས་གསར་གཏོད་དང་འཛུགས་སྐྲུན་བྱས་པའི་མིའི་རིགས་ཀྱི་འཚོ་གནས་དང་བྱ་འགུལ། འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་མིས་བཟོས་ཁོར་ ཡུག་ལ་ཟེར། དེ་ཡང་ཁོར་ཡུག་ཅེས་པ་མིའི་རིགས་སྙིང་བོར་བྱས་པའི་གོ་ལའི་སྐྱེ་འགྲོ་ཡོངས་ཀྱི་འཚོ་གནས་དང་བྱ་འགུལ་སྤེལ་སའི་གནས་ལ་གོ་བར་འདོད་པ་ ཁྱབ་ཆུང་བར་བདག་གིས་སེམས་ཏེ། ང་ཚོ་བོད་ཀྱི་སྐྱེ་ཁམས་རིག་པ་སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་ཡན་ལག་སྐར་རྩིས་རིག་པ་ལས་སའི་གོ་ལ་སྙིང་བོར་བྱས་པའི་ མཐའ་སྐོར་གྱི་ཁྱིམ་བཅུ་གཉིས། གཟའ་བཅུ། རྒྱུ་སྐར་ཉེར་བརྒྱད་སོགས་ཀྱིས་ཁོར་ཡུག་སྙོམས་སྒྲིག་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་པ་ལས་འཇིག་རྟེན་ལ་ཕན་བདེ་ འབྱུང་བ་དང་། དེ་དག་གི་འགལ་འདུ་ལས་འཇིག་རྟེན་གྱི་སྣོད་བཅུད་གཉིས་ཆར་མི་བདེ་བ་འབྱུང་བར་བསམ་བློ་གཏོང་བཞིན་ཡོད།
དེང་རབས་སྐྱེ་ཁམས་མ་ལག་གི་ཞིབ་འཇུག་གི་ནང་དོན་གཙོ་བོ་ལྔ་ནི། ༡ རང་བྱུང་སྐྱེ་ཁམས་མ་ལག་གི་སྲུང་སྐྱོབ་དང་བཀོལ་སྤྱོད་ཞིབ་འཇུག ༢ སྐྱེ་ཁམས་མ་ལག་གི་རང་འགུལ་སླར་གསོའ་ི ལུགས་སྲོལ་ཞིབ་འཇུག ༣ སྐྱེ་ཁམས་མ་ལག་ཉམས་རྒུད་ཀྱི་གནས་ལུགས་དང་དེ་སླར་གསོའ་ི རྣམ་པ་ དང་བསྐྱར་གསོ་ཞིབ་འཇུག ༤ གོ་ལ་ཁྱོན་ཡོངས་ཀྱི་སྐྱེ་ཁམས་གནད་དོན་ཞིབ་འཇུག ༥ སྐྱེ་ཁམས་མ་ལག་རྒྱུན་མཐུད་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་གོ