Abuztuaren 15eko bazkalondoa. J.A. Arrieta

Abuztuaren 15eko bazkalondoa Joxe Austin Arrieta

Inoiz ez jakin batek gure sukaldean freskotasun apur bat egon dadin zer den hobe: patioko lehioa zabalik ala itxita eduki. Zabaltzen baldin baduzu, gurean pilatu den ke usaintsu itogarri guztia kanpora doa, bai, baina baita auzoko beste hamahiru sukaldeetakoa gurera sartzen ere.

Hernani, Udal Liburutegia, 2013ko urria

Joxe Austin Arrieta1 (Donostia, 1949) Filosofia eta Letretan lizentziatua (Filologia Erromanikoan). Itzultzailea lanbidez, gaur egun. Euskara-irakasle izana hainbat urtez. EUTGko Hizkuntz Eskolan eta Filosofia Fakultatean irakaslea izan da. Euskalgintzako beste hainbat alorretan ere ibilia da: UZEIrekin eta UEUrekin ere egina du zenbait lankidetza.

Kargu politikoak hartu izan ditu kulturaren eta euskararen alorrean.

Poesia eta narratiba landu ditu gehienbat. Baita literatur itzulpengintza ere; azken alor honetan, Marguerite Yourcenar-en Hadrianoren oroitzapenak literatur itzulpengintzaren eredu bilakatu dira.

Bibliografia Narrazioa • •

Bidaia - Termitosti (1978, Ustela) Labur aroz (1997, Txalaparta)

Nobela •

Abuztuaren 15eko bazkalondoa (1979, GAK): Elkarrek 1985ean berrargitaratua

•

Manu militari (1987, Elkar)

•

Terra Sigillata (2008, Txalaparta)

Poesia • • • • • •

1

Arrotzarena neurtitz neurgabeak (1983, GAK) Bertso-paper printzatuak (1986, Elkar) Mintzoen mintzak (1989, Elkar) Graffitien ganbara (1996, Kutxa fundazioa) XX. mendeko poesia kaierak - Joxe Austin Arrieta (2001, Susa): Koldo Izagirreren edizioa Orbaibar (2003, Kutxa Fundazioa)

Hemendik hartua [2013-09-24]: http://www.idazleak.org/euskara/idazleak/joxe-austin-arrieta-ugartetxea

Euskal literaturaren antologian2 X. Mendiguren / K. Izagirre Elizaren pisua euskal literaturaren historian argi ikusi ahal izan dugu orain arte. 50-60 hamarraldietan ere garrantzi handia izan zuten apaizgaitegiek, baina bestelako arrazoiengatik: gazte askok ikasi zuen apaizgaitegietan urte horietan; ia denek apaiztu aurretik edo apaiztu berritan utzi zuten Elizarekiko lotura hori; osterantzean ikasteko aukera gutxi izango zuketen gazte eskolatu andana bat irten zen apaizgaitegietatik, eta euskalgintzako langile bihurtu ziren haietako asko eta asko: irakasle, kazetari, itzultzaile, idazle... Apaizgaitegiko esperientzia euskal idazleen artean horren zabaldua eta garrantzitsua izan arren, haren lekukotasun gutxi daukagu gure literaturan.

Salbuespenetakoa da Abuztuaren 15eko bazkalondoa, eleberriak azpimarratzeko beste alderdi asko baditu ere: gerra egin zuen belaunaldiarekiko etena eta transmisioa, gaztetxo batek bizitzaren aurrean duen noraeza, garai jakin baten erretratu soziologikoa...

Jai-eguneko bazkalondo baten aitzakian, mutiko baten bizimodu eta oroitzapenak kontatzen zaizkigu, eta hauekin batera gizarte oso baten erretratu bikaina egiten. Pasarte honetan badira ohartzea merezi duten ezaugarri batzuk: bat, adibidez, euskara eta gaztelania nolako modu errealistan dauden nahasturik, bai etxekoen hizketan, bai komunikabideen erasoan; beste bat, narratzaileak protagonistari hika hitz egiten diola, hots, 1. edo 3. pertsona ohikoak erabili ordez 2. pertsonan dago idatzia, teknika berritzailea euskal literaturan (aurretik 100 metro-n erabilia); hirugarren bat, zelako maisutasuna duen Arrietak deskribapenetan: tokia ez ezik, giro soziala ere helarazten dio irakurleari. Hori guztia, kontagaiarekin bat datorren tempo egokian: jai-egun handietako bazkari eta bazkalondoak lasai eta patxadazkoak izaten diren bezala, kontakizunaren erritmoa ere mantso eta geldo darama egileak, xehetasun txikietan erreparatuz eta zentzumen guztietan (entzumena, usaimena...) gozatuz.

2

Hemendik hartua [2013-09-25]: http://zubitegia.armiarma.com/?p=men-16

Abuztuaren 15eko bazkalondoa Alde zaharreko patio zahar batetik etengabe datozkion zapore bortitzez eta aitaren “Montecristi”aren usain urdinez inguraturik, Joxe Austin Arrieta bere bizitzaren hainbat zertzelada aletzen hasi zaigu. Hamar kapitulutan zehar, iheska doazkion leku-denborak birreskuratu nahirik dabil. Seminarioko esperientziak, adokinez estalitako kaleetan zehar “Luzero” zaldiaren atzetik egindako korrikak, haurtzaroko lagunen arteko borroka gordinak… Denborarekin jolasean, oroitzapenen cronología eta linealtasuna apurtuz, Joxe Austinek umetako gazi-gozoak eskaintzen dizkigu.

Kritikak Jon Kortazar3 Jakin, 1980-06 (…) Gai nagusia: apaizgai gazte baten bizitza. Baina zentzu hertsian, nobelak bazkalondo bat kontatzen du. Gai nagusi honen inguruan, beste gai batzu dauzkagu: umetako jokuak, aitonarekin egin pasioak, aitari gerratean gertatua, ahizparen ezkontza (sinbolikoa?), meza bi gutienez (San Bizente parrokian, bazko egunez bata eta Seminario egunean bigarrena), aitortza bat Saturraranen, eta Paseo Berria zeharko ibilaldia, nobela osoan guti aipatzen den maitasun baten aitorpena egiteko.

Bide bi erabiltzen dira gai guztiok batzeko: protagonistak bere oroitzapenak kontatuz, edo beste pertsonaia baten oroitzapenak transkribatuz. gaien arteko erlazioa konplexua da, eta hauxe dugu nobelaren ezaugarrietarik bat. 120 bat nukleo, atal ezberdin ditu.

Gauzak ez dira linealki kontatzen; baina gai batetik besterako jauzia egiten denean, momentua ondo azpimarkatzen saiatu da idazlea, lerro huts bat jarriaz, edo elementu bat, zubi elementu bihurtuaz: hau da, elementu bat, jauziaren alde bietan jarririk.

Laburpen gisa, Jose Agustin Arrietaren nobelak euskal nobelagintza berrian ahaztuta zeuden ohitura batzu bergogoratzen dizkigu. Euskal nobelagintza berriak, teknika berriak aplikatzean definitu izan du bere burua. Nobela honek luzeera, berri ez den zerbaiten aplikazioa, eta, agian, klasizismoaren bideak aukeratzen ditu.

3

Kritika osorik (6 orrialde) irakurtzeko [2013-09-24] : http://kritikak.armiarma.com/?p=3877

Asier Sarasua4 Eibartik, 2013-05-22 (…) Egitura eta antolaketa erabat zatikatua du eleberriak. Gaztearen memoriak etengabe egiten du denboran atzera-aurrera eta, horrela, mutikoaren umezaroa eta nerabezaroa ere ezagutuko ditugu, 1950-1965 bitarteko gerra osteko Donostia eta garaiko bizimodua.

Lejieroaren zaldiaren joan-etorriak alderdi zaharrean, aitaren gerrako istorioak, amaren bizitza gogorra, garaiko errepresio politiko eta kulturala… eta batez ere giro erlijioso itogarria.

Esan bezala, idazleak aurrera eta atzera eramango gaitu, kontakizun jarraia baino, adabakiz jositako uneak marraztuz eta irudikatuz (Marséren Si te dicen que caí irakurri baduzue, ulertuko duzue zer esan gura dudan). Zatika, txatalka…, udako bazkalondo sargori batean memoriak funtzionatzen duen modu beretsuan. Gainera, narratzaile eta ahots-estilo ezberdinak txertatzen dira kontakizunean, orain 1. pertsona, orain 2. edo 3.

Horrela esanda, balirudike anabasa samarra gerta daitekeela, baina esango nuke idazleak menderatu egiten duela teknika, eta ez alderantziz.

Idazkera eta lexiko aldetik ere landua (are barrokoa) darabil Jose Austin Arrietak eleberrian; nire gustutik urruti samar, eta hala ere ez zait nekagarri egin, dastatu ere egin dut sarri (…)

Baina niri ere benetan meritu handikoa iruditu zait 1977an horrelako zeozer idatzi izana, aurretik euskarazko ia eredurik izan gabe…

4

Artikulu osoa hemen [2013-09-24]: http://eibar.org/blogak/sarasua/abuztuaren-15eko-bazkalondoa-joxeaustin-arrieta-1979

Itzulpenak

Gaztelaniaz

La sobremesa del 15 de agosto. Hiru, 1994

Katalanez La sobretaula del 15 d’agost. Kutxa-Elkar, 1986

J.A. Arrieta Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarean5

Álvarez Emparanza, Juan María (1933-)

La pintura vasca contemporánea = Gaur egungo euskal pintura : [1935-1978] / Juan María Alvarez Emparanza ; traducción de José Agustín Arrieta

(1978)

Antología de la narrativa vasca actual / José Agustin Arrieta ... [et al.] ; selección y prólogo de (1986) Jesús Mª Lasagabaster

5

Arrieta, Joxe Austin (Arrieta Ugartetxea) Manu militari / Joxe Austín Arrieta (1949-)

(1987)

Arrieta, Joxe Austin (Arrieta Ugartetxea) (1949-)

La sobremesa del 15 de agosto / [autor y traductor], Joxe Austin Arrieta

(1994)

Arrieta, Joxe Austin (Arrieta Ugartetxea) (1949-)

Graffitien ganbara / Joxe Austin Arrieta

(1996)

Arrieta, Joxe Austin (Arrieta Ugartetxea) (1949-)

Joxe Austin Arrieta / antologia eta sarrera Koldo Izagirre

(2001)

Arrieta, Joxe Austin (Arrieta Ugartetxea) (1949-)

Labur aroz / Joxe Austin Arrieta

(1997)

Arrieta, Joxe Austin (Arrieta Ugartetxea) (1949-)

Arrotzarena ; Neurtitz neurgabeak / Joxe Austin Arrieta

(1983)

Arrieta, Joxe Austin (Arrieta Ugartetxea) (1949-)

Bertso-paper printzatuak / Joxe Austin Arrieta

(1986)

Arrieta, Joxe Austin (Arrieta Ugartetxea) (1949-)

Bidaia ; Termitosti / Joxe Austin Arrieta

(1977)

Arrieta, Joxe Austin (Arrieta Ugartetxea) (1949-)

Abuztuaren 15 eko bazkalondoa / Joxe Austin Arrieta

(1985)

Arrieta, Joxe Austin (Arrieta Ugartetxea) (1949-)

Mintzoen mintzak / Joxe Austin Arrieta

(1989)

Arrieta, Joxe Austin (Arrieta Ugartetxea) (1949-)

Orbaibar / Joxe Austin Arrieta Ugartetxea

(2003)

Arrieta, Joxe Austin (Arrieta Ugartetxea) (1949-)

Terra Sigillata / Joxe Austin Arrieta

(2008)

Arrieta, Joxe Austin (1949-)

HBren hizkuntz politika / Jose Agustin Arrieta

(1991)

Berez doana zertan behartu [Bideoa] Juan Mari Lekuonaren poesia ibilaldia / zuzendaria, Mikel Mendizabal Cristobal ; gidoia, Jose Agustin Arrieta Ugartetxea ; ekoizpena, Lehize eta ETB

(2007)

Frisch, Max (1911-1991)

Homo faber / Max Frisch ; Joxe Austin Arrietak itzulia

(2001)

Fuster, Jaume (1945-1998)

Beirazko giltzak / Jaume Fuster ; [itzulpena, Joxe (1997) Austin Arrieta]

Golding, William (1911-)

Eulien ugazaba / William Golding ; itzultzailea, Joxe Austin Arrieta

www.liburutegiak.euskadi.net/katalogobateratua

(1990)

Hadrianoren oroitzapenak eta eranskin gisa Hadrianoren oroitzapene buruzko ohar-bilduma / Marguerite Yourcenar ; itzultzaile, Joxe Austin Arrieta

(1985)

Arboles de Guipúzcoa = Gure herriko zuhaitzak / [textos, Javier Hernández Aina, Gregorio Fisac Martín ; traducción, José A. Arrieta]

(1976)

Juan Mari Lekuona hurbiletik : (1927-2005) / egileak Xabier Lete, Gorka Aulestia, Anjel Lertxundi, Pello Esnal, Jean Haritschelhar, Ana Maria Toledo, Jon Kortazar, Joxe Austin Arrieta, Lourdes Otaegi ; edizioaren koordinatzailea Lourdes Otaegi

(2008)

Monumentos de Guipúzcoa = Gipuzkoako Peña Santiago, Luis Pedro (1933-1994) oroitarriak / [textos, Luis Pedro Peña Santiago ; traducción al vasco, José Agustín Arrieta]

(1977)

Hernández Aina, Javier

Proust, Marcel (1871-1922)

Denbora galduaren bila. I, Swann-enetik / Marcel Proust ; Joxe Austin Arrieta Ugartetxea, (2010) itzultzailea