Alter ero. Bertol Arrieta

Alter ero Bertol Arrieta

Zain nituen epaimahaikideak eta zuzendaria. Zain nituen emaztea eta semea. Lagunak, lankideak, etsaiak. Etxea, lantokia, herria.

Baina, eta zer maleta hura hartu eta berak egiteko zituen bidaiak egingo banitu? Berak eramandako lekuetara joango banintz? Itxaso urrunetan busti nire zapatak. Whiski gazituak edan konortea galtzeraino. Ordularirik gabe bizi. Euri azpian norabiderik gabe ibili. Maitale berriak seduzitu, ipuin zaharrak idatzi, margotu eta margotu lo erori arte Parisko chambre ilun eta nazkagarri batean. Eta zer, ausartuko banintz? (79.or.)

Hernani, Udal Liburutegia 2014 urria

Bertol Arrieta1 (Zarautz, 1975)

Informatikan lizentziatua, EHUko Informatika Fakultateko irakaslea da eta IXA taldeko kidea.

Hainbat literatur sari irabazi ditu, horien artean aipagarri, Donostia Hiria edo Bixenta Mogel ipuin lehiaketa, besteak beste. Eta CAF-Elhuyar dibulgaziorako artikulu zientifikoen saria ere irabazia da "Bertsolaritzarako errima aurkitzaile informatikoa" lanean egindako ekarpenagatik.

Orain arte, ipuina da landu duen literatur generoa. (www.bertolarrieta.net) ikusgai daude, testu, kritika, zaletasunak.

Bere

BibliografĂ­a 2003 What a wonderful world | Kutxa 2004 Txikira beti hordago! | Erein 2006 Ttakun ttan ttakun (Ametsen baratza liburuaren baitan) | Elea 2012 Alter ero | Susa

1

[2014-09-22] http://www.idazleak.org/euskara/idazleak/bertol-arrieta-kortajarena

webgunean

Alter Ero

Egunsentian ispiluari begiratu eta zeure burua beste norbaitekin tronpatzeko zalantzan sumatzean, zeure baitako bikiaren antza galtzen ari zarela kezkatzen hasitakoan, aurki igarriko duzu alter ego-a askatu egin dela eta bere Kabul ibiltzeari ekin diola. Eta litekeena da, haren mendeko bihurtzea aurrerantzean.

Bertol Arrietaren zortzi ipuin hauetako lagunak durduza suerte batek hartu ditu, nahasmaenduak euren zainetan bidea egin eta portaera aldrebesturik.

Bihotza gaizkitu zaiolako aita hospitalera daraman seme txunditua, maitea galtzeaz batera gainbehera datorren heroi olinpikoa, Julio Cortazarren oinordeko espirituala dela sinetsita dagoen inozoa, doktore tesia defendatzera doan irakasle larritua, zinema aretoan aldamenekoekin narritatu eta gontzetatik jalgia, jai egunez lanera abiatu den mekanikari alienatua, ipuin perfektuarekin obsesionatua, Fidel ilzan beharraz nazkatutakoa‌ zorabioaren mugara hurbildu dira.

Kritikak2 Gora eta behera Iker Zaldua Laburmetraia saioa aipatu izan dut inoiz, ipuin-liburu bat deskribatzean. Bada, hara, beste laburmetraia saio bat, Bertol Arrieta zuzendariaren eskutik. Lipar batean irentsi dut saio guztia eta gora eta behera ibili izanaren sentsazioarekin geratu naiz. Hori bai, aitortu behar dut, aurrera egin ahala gora egin duela saioak. (‌) Finean, hozbero uzten zaituen liburua, estilo ezberdineko ipuinak, estilo ezberdinez idatziak. Guztietan bi ezaugarri komun aipatuko nituzke, erritmo bizi orokorra eta umore andana. Barre egin dut liburuarekin eta hori ez da erraza izaten. Azken epaiaren zain zabiltzaten horientzako, beste laburmetraia saio bat eskaintzen badu, joango naiz.

Gara, 2013-02-24

2

Kritikak osorik [ 2014-09-22]: http://zubitegia.armiarma.com/?i=669

Ispiluan den “beste ni”-a Saioa Ruiz Gonzalez Izugarri gustura irakurri dut Bertol Arrietaren Alter ero narrazio liburua. Arin irakurtzen diren zortzi ipuin laburretan pertsonaia maskulino bana topatzen dugu betiko errealitatean txertatuak. Hala eta guztiz ere, bada errutina horretan pertsonaiek erakusten duten egiteko modu berezi bat, errealitate arruntenetan aurkitzen dena baina besteengan ikusten ez dugun arte, harrapatzeko zail xamar suerta datekeena. Ispiluaren metodoa inkontzienteaz kontziente izateko metodo ezin hobea iruditzen zait. (…)

Narrazio gehienetan ageri diren pertsonaiak neurotiko obsesibotzat har daitezke. (…)

Arrietak, baina, ez ditu horrela tratatzen. Egiten dutena deskribatzera mugatzen da oso arruntak diren egoeratan txertatuz, halakoxea baita egunerokotasuna, eta bizitza, azken finean. Baina hain da arrunta, askotan begirada lanbrotu egiten zaigula, eta gure beldurrez, obsesio eta frustrazioez ohitura egiten dugu, stand-by egoeran (ipuin baten izenburuaren antzera) geratzeraino. Denbora betibera, bizitzaz aldatu nahia eta ezin (ausartu ez?), iraganeko frustrazioen arantzak erauzi nahia (zenbat dira ikasketa unibertsitarioak, gurasoen influentziak bultzaturik egin dituztenak?), egonkortasunari Bye esateari panikoa, zenbait profesiotan dauden obsesio perfekzionisten azaleratzea (idazlearen inspirazioa versus teknika); nor ez da luzez ezerezari begira geratu, inspirazioa noiz iritsiko den zain? Edo, idazteari ekin aurretik milaka liburu irentsi behar dugulako obsesioa nork ez du inoiz ukan? Ipuin perfektuko pertsonaiak panikoa dio idazlearen profesioari.

Bertol Arrietak narrazio liburu interesagarria eskaintzen jakin izan digu. Gure izaeraz (izanaz?) hausnartzeko manual gisa eta, espresioa onartzen badidazue, etxetik ibiltzeko dosi psikoanalitiko ttipi moduan hauteman dut nik. Guztiz gomendagarria.

Argia, 2013-01-27

Errealitatea bihurritzen Alex Gurrutxaga (…) Sortu dituen pertsonaia nagusiak antiheroiak dira; jende arrunta da berez, eta batbatean gertaeraren batek euren mundua iraultzen du. Idazleak berak esan bezala, “gertaera xumeak” dira, baina hala ere, arazoak euren onetik ateratzen ditu pertsonaiak.

Horiek galduta aurkitzen diren une horretan hasten dira kontuak ezohiko izaten.

Arrietak modu finean erabiltzen duen absurdoa nagusitzen da maiz, modu indartsuenean ipuin metaliterarioetan; nahiko modu lortuan Un tal Ekain ipuinean, non narratzaile batek Cortazarren semea dela sinetsarazi nahi digun, eta ez hain ongi Ipuin perfektua-n, idazle batek horixe bera idazteko ahalegina egiten duenean. Alde horretatik, umorerik ere ez da falta, eta hori ere modu finean lantzen du Bertol Arrietak. Txispa dezenteko momentutxoak daude, esaterako, Bye ipuinean.

Bestalde, pertsonaien karakterizazioa sendoa dela esango nuke, alegia, ongi jabetzen garela pertsonaia nagusiak nolakoak diren. Gustatu zait, gainera, nola jabetzen garen.

Arrieta ez da pertsonaien barne mundua kontatzen hasten; askotan, pertsonaia nagusiak eurak dira narratzaileak, eta euren hitz egiteko eta jokatzeko moduaren bidez ezagutzen ditugu (kontatu baino gehiago, erakutsi egiten zaigu nolakoak diren) (…)

Berria, 2012-11-11

Hernaniko Kronikako Literatur Txokoan gomendatua

Bertol Arrietarekin solasean3 Bertol Arrietak Alter ero liburua kaleratu du Susa argitaletxearen eskutik. Zortzi narrazio, edonorenak izan daitezkeen minak azaleratzeko, bizitzan egindako aukeren bazterrean utzi ditugun bideak gogoan hartzeko. Umorez, sotiltasunez, pelikula baten erritmora irakurri daitezkeen hitzezko eszenen bitartez.

Liburuaren aurkezpenean komentatu zenuen liburuko ipuin batzuen abiapuntua gertakizun xume ez ohikoak direla, baina irakurri osteko sentsazioa da gero urrunera eramaten dituzula narrazio horiek. Nolakoak izan dira abiapuntuak, nola garatu dituzu?

Lehenbizi esan beharra dago zortzi urteko tartean idatzita daudela ipuin hauek, beraz haien artean ere denetik dagoela. Abiapuntua izan diren gertakizun horiek batez ere liburuaren bizkarrezurra osatu duten ipuinetan daudela esango nuke: 'By-pass', 'Standby' eta 'Bye' izenekoetan, hain zuzen ere.

Berrienak direnak.

Bai, idatzi ditudan hiru azkenak dira. Horietan bai iruditzen zait horrelako gertaera xumeetatik abiatuta dagoela eraikia narrazioa, nahiz eta gertaera horiek bereziak izan.

Gertaera horiek nire minak kontatzeko nolabaiteko aitzakia dira, ez minei buruz esplizituki idazteko baina bai inplizituki: bide bazterretik, zeharka esplikatzen dira min horiek. Aipatutako minak nireak badira ere jende askorenak izan daitezke era berean, batez ere bizkarrezurra diren hiru ipuin horietan.

Eta nolako bizkarrezurra da hori? hiru ipuin horietan pertsonen arteko harremanak bereziki presente daudela iduri lezake...

Lehenbiziko ipuinaren azpian dagoen mina heriotzarena da, baina bai, pertsonen arteko harremanen marko baten barruan dago kokatua guztia. 'Stand-by' bigarrenean gehiago da denborarik ez izatearen mina, lana eta beharraren arteko borroka. Hirugarrenean bikote harremanei buruz hitz egiten da zuzenean, fideltasunari buruzko gogoeta eginez.

Batez ere hiru horiek badira harremanen ingurukoak: bikotea, lagunak, familia...

'Ordezko atezainaren balada' izeneko ipuinean ere badago adiskidetasunari buruzko nolabaiteko istorio bat. Nire alter ego ilun edo ero horiek bizi nahiko lituzketen bizitzen deskribapen bat dago funtsean: idazlea dago, eskubaloiko atezaina, irakaslea, tesigilea, aita... nire nitasunetik idatzitako ipuinak dira gehienak. Bizitzan erabaki bat hartzen dugunean bide bat markatzen dugu, eta interesgarria da bide hori, baina liburu honekin niri batez ere erabaki bakoitzaren kanpo geratu diren bide horiek aztertzea eta horiei buruz idaztea zen interesatzen zitzaidana.

3

[2014-09-22] http://www.uberan.org/?gatzetan-gordeak/elkarrizketak/item/bertol-arrietarekin-solasean

Agian informazio gaindosi bat dugulako da hori? Gure aurrekoek segur aski ez zuten bizitza horrela sentituko.

Bai, edo konformatzeko joera gehiago zegoen baita ere, beste garai batzuetan oso zaila baitzen egokitu zitzaizun bizitzatik ateratzea. Orain agian errazagoa da, baina uste dut gaur egun lanaren bidez lotu gaituztela. Lanik ez dagoen garai hauetan gogorra da hau esatea baina, ipuin batean aipatzen dudan moduan, lanak libre egingo zaitu diogu baina lanarekin ez al gaude lotuta. Zenbat denbora kentzen digu lanak egunean? Niri iruditzen zait presio horrek eramaten gaituela hainbat bizitza bizi nahi izatera. Zerotik behin eta berriz hastea erotzeko modu segurua da, ez baduzu literaturan egiten behintzat. Nik ipuinekin egin nahi izan dut hori, bizi ezin ditudan bizitza horiek imajinatu.

Horri heltzeko umoretik eta ironiatik jo duzu, dramatismotik baino.

Nik uste dut baietz. Minei buruz idatzi dudala esan izan dut, eta eman lezake dramatismora jo dudala, baina ez da horrela izan, ez baita min esplizitua. Hor ondoan daude, nik uste dut ipuinen motorra direla min horiek, baina gero haiei buruz era askotara idatzi dut. Idatzi dezakezu heriotzari buruz zure burua heriotzara zigortutako pertsona baten larruan jarrita, edo zeharka beste modu batean aipatuta. Minei buruz sotilki hitz egitea bilatu dut, eta horretarako modu bat umorea erabiltzea izan da. Woody Allenek bere pelikuletan egiten duen moduan: irribarre batekin ikusten dituzu, baina era berean konturatuz azpian asko dagoela. Hori bilatu dut. (...) Zure aurreneko liburua (Txikira beti hordago!, Erein 2004) ipuinekin osatu zenuen, liburu honekin egin duzun bezala. Zer du generoak erakargarri?

Askatasuna. Saiatu naiz askea izaten idazterakoan. Gizartean nahiko lotuta gaude jada, ezin diozu ondokoari burutik pasatzen zaizun lehenengo gauza esan, apur bat erreprimituta gaude eta normala da, bestela hau erokeria izango bailitzateke. Literaturan sudur puntan jartzen zaidana egiten dut alde horretatik. Ur Apalategik 'Alter ero'ren aurkezpenean zera esan zuen, harritu zitzaidan baina poztu egin nintzen liburua irakurrita ondorio horretara iristea: ez dudala idazten kritikarientzat ez euskal literaturaren stablishment horrentzat, irakurlearentzat egiten dudala baina ez lotura fidel bat egiteko... sentsazio hori hartu badu niretzat asko da, alde horretatik aske izaten saiatzen naiz. (...) Zinearen eragina aipatu izan duzu liburu honetaz mintzo. Ipuin batzuetan iruditu zait oso nabarmena dela eragin hori, kontatzeko moduan esaldiak planoka irudikatu ditzakezu kasik.

Ipuin asko eszenatan daude banatuta. Horregatik iruditzen zait zinera eramateko errazak direla, salbuespenak salbuespen. Metaliterarioak diren ipuinak kenduta oso zinematografikoak dira zentzu horretan, eszenen kateaketagatik. Zergatik hartu dut bide hori? Emozioen sotiltasuna transmititzea bilatu nahi nuelako. Barne gogoetan murgiltzen bazara ere egin dezakezu zer edo zer sotila, baina iruditzen zait eszenek distantzia hartzera eramaten zaituztela. Gertakaria kontatzen ari zara, eta hori norbaiten barne gatazka kontatzea baino objektiboagoa da. Sotiltasunean irabazteko hartu nuen joera hori.