Aulki-jokoa Uxue Alberdi
"Inork ez luke galtzetan pixa eginda hil nahi. Biluzik hiltzea baino okerragoa da hori, duintasun izpirik gabe. Nik, nola hil nahi dudan galdetzen didatenean, lore moreak dituen soinekoa jantzita erantzuten dut. Daukadan politena da".Umeen jolasa ez ezik, bizitzaren metafora da aulki-jokoa: aldiro gutako bat geldituko da lekurik gabe, eta utzi egin beharko du joko-zelaia.
urtarrila
Hernani, Udal Liburutegia, 2012 http://liburutegiak.blog.euskadi.net/hernani/
Uxue Alberdi Estibaritz (Elgoibar,1984)1 Elgoibar, 1984. Kazetaritzan lizentziatu eta lan horretan hasi zen ikasketak amaitu aurretik han eta hemen: Elgoibarren astekarian, Euskadi Irratian, Berria egunkarian. EIEren Testuketan literatura irratsaioko esatari izan zen eta Hitzen Uberan EIEko literatur atariko sortzaile eta erredaktore da 2010etik Oier Guillanekin batera. Bertsolari, literatura tailerren irakasle, iritzi artikulugile, itzultzaile, letragile eta hainbat alorretan ari da lanean. 2003an hasi zen bertso paper lehiaketak irabazten, besteak beste Durangoko Julene Azpeitia saria jasoz. 2005ean lortutako Idazle gazteentzako Igartza bekari esker idatzi zuen lehen liburua: Aulki bat elurretan (Elkar, 2007). 2007an beste sorkuntza beka bati esker, Joseba Jaka Beka hain zuzen ere Aulki-jokoa (Elkar, 2009) ipuin liburua idatzi zuen. 2010ean Ttartalo argitaletxearen eskutik haur literaturan murgildu eta Ezin dut eta zer? ipuina idatzi du.
BibliografĂa2 Argitalpenak 2007 Aulki bat elurretan | Elkar | 2009 Aulki-jokoa | Elkar 2010 Ezin dut eta zer? | Ttartalo 2010 Emekiro bilduma | Zirimiri press
Itzulitakoa 2007 Itsasargia | Ttartalo 2008 Ipuinaren haria | Ttartalo 2008 Haritzaren azalera zehatza |
Itzulpena 2008 Kensukeren mundua | Elkar | 2009 Baltaxar | Ttartalo 2009 Maitasuna da geratzen den bakarra | Elkar
Sipnopsia 1
Helbide honetatik hartua [2011-12-12] : http://www.idazleak.org/euskara/idazleak/uxue-alberdiestibaritz 2 http://www.idazleak.org/euskara/idazleak/uxue-alberdi-estibaritz/bibliografia
“Inork ez luke galtzetan pixa eginda hil nahi. Biluzik hiltzea baino okerragoa da hori, duintasun izpirik gabe. Nik, nola hil nahi dudan galdetzen didatenean, lore moreak dituen soinekoa jantzita erantzuten dut. Daukadan politena da”.Umeen jolasa ez ezik, bizitzaren metafora da aulki-jokoa: aldiro gutako bat geldituko da lekurik gabe, eta utzi egin beharko du joko-zelaia. Maitasuna, gerra, askatasuna, errebeldia… gai handi eta eternalak ageri dira herri txiki bateko biztanleen bizitzetan. Hiru emakumeren ahotsek josten dute eleberri honen sarea: Teresa, Martiña eta Eulali haurrak ezagutuko ditugu, adokinetan korrika, baita haiek berak gaztetan ere, beren ilusio eta hausturekin, eta pasarte horiekin tartekaturik pertsonaia berberak gaur egun, arratsaldero kafea hartzen, gozotegian, nor bere aulkian.
Kritikak3 Saioa Ruiz / Argia, 2009-10-25 Haurtzaroko jolasen artean, gutako askok gogoratuko dugu aulki-jokoa deritzana. Garaiko inozentzia kontutan izanik, nork esango luke joko soil batek baino askoz ere kutsu transzendenteagoa eduki zezakeenik? Joko soil honetan jostatu ez denak ez du zertaz kezkatu beharrik, izan ere, mundu honetan jaio izate hutsak bilakatzen gaitu aulki-jokoaren parte-hartzaile. Bizitzaren metafora gisa aurkezten zaigu Uxue Alberdiren lehenengo eleberri honetan, bizitza eta heriotzaren mugan kokatzen gaituen joko baten antzera; bizitzaren eguneroko gauza minimoen erritmora dantzatzeko indarra edukitzeak aulki bat ziurtatzen digu, gauzak aldatzeko indarra mantenduz. Hala ere, joko guztietan bezala, norbaitek galdu beharra du eta idazleak esan bezala, “egutegiko azken orria bere lekutik erauzteko indarra galtzen duenean hilko da andrea”. Kantoieta izeneko herri arrantzaleko pertsonaiak izango ditugu aulki-joko honen parte-hartzaile nagusiak: hiru emakume —Eulali, Teresa, Martiña—, hiru ahots eta hiru bizipen desberdin joko beraren barruan. Francoren garaian bizitzea tokatu zaien emazteen haurtzaroko bizipen pertsonalek —ametsak, traumak…— gidatzen dute eleberriaren ildoa, eta konturatu gabe, zaharturik herriko gozotegian, eguneroko kafea hartzera mugatzen den erritualean ikusten ditugu, nor bere aulkiarekin, nagusiaren irrati soinuaren erritmoan dantzan. Baina irratia ere itzaliz joango da, haurtzaroa kontatzen den heinean eta orduko gertakizunak, in crescendo doazen heinean, zahartzaroko bizitza decrescendo batean sumatuko dugu. Oinarrian, esan daiteke, badela kontatzeko behar bat, kontatzen dugun bitartean bizirik irauten dugulako, eta haurtzaroko zein gaztaroko kontuak berreskuratuz, mundua aldatzeko gaitasuna mantentzen dugu. Belaunaldi baten amaiera dakarren aulki-jokoa da —Kantoietako zilbor marroixka duen belaunaldia — gazteagoei lekua uzten diena —zilbor txurixka duen belaunaldia— eta mundua aldatzeko lekukoa hartuko dutenei bidea zabaltzen diena. Baina, zorionez ala zoritxarrez, garaiak ez dira errepikakorrak eta belaunaldi batekin beste bat dator. Azkenik, geratzen zaigun gauza bakarra guztiontzat berdina izango da: aulki-jokoa. Igor Elordui / Aizu!, 2009-06 3
Informazioa hemendik hartuta [2011-12-12] : http://kritikak.armiarma.com/?p=4676
Nork ez du umetan (eta nagusitan ere, euskaltegian bertan, akaso), aulki-joko batean parte hartu? Badakigu musika gelditutakoan aulki gabe gelditu dena betiko geratzen dela kanpoan. Bada, Uxue Alberdik bizitzaren metafora dakarkigu bere “aulki-jokoarekin”. Teresa, Martiña eta Eulali arratsaldero-arratsaldero elkartzen dira lagunekin Kantoietako gozotegian. Aiton-amonek guztien artean mila urte baino gehiago dituzte, baina aulkiak soberan geratzen hasi dira, eta badakite ez direla berriro kopurura ailegatuko. Hurrengo aulkia kendu bitartean, hiru protagonistek orainaldiko elkarrizketa, bizipen eta gogoetak iraganeko oroitzapenekin tartekatuko dituzte. Ez da kontakizun lineala, eta narratzailea ere aldatzen doa. Lehen pertsonan kontatzen dituzte hiru protagonistek beraienak, eta horrela bagoaz, puzzle bat balitz bezala, lehengo eta oraingo gertakizunak lotzen, beraien arteko harremana ulertzen, eta beraien bizitzan garrantzitsuak izan diren pertsonak ezagutzen. Batez ere umezarokoak eta gaztarokoak. Garai hartako familiaren, gizartearen edo gerra sasoian gertatutakoen azalpen sakonik ez badago ere, egileak horiek islatzeko ahaleginean asmatu duelakoan nago. Bereziki aipagarriak dira gerra eta gerraostekoak azaltzen dituzten pasadizoak. Narrazioak, gogoetak, esaldiak, hitzak, ñabardurak… tartekatzen eta josten ditu hasieratik bukaerara Uxue Alberdik irakurtzeko erraza eta gustagarria den bere lehen eleberrian.
Elkarrizketa4 Elkar 2009-05 "Gertaerak eurak baino inportanteagoak direla pertsonaiak eta pertsonaien izaera" | Oraingo liburua Aulki-jokoa da eta zure aurrekoa, aldiz, Aulki bat elurretan. Jarraipena al da? Ez alderantziz. Egia esan, aulkien bila baino gehiago, aulkietatik ihesi ibili naiz. Idatzi ahala konturatzen nintzen hiru aulki garrantzitsu zeudela liburuan, baina ez du zerikusirik aurrekoarekin, ez estiloan, ezta gaietan ere. Gainera, izenburua saihesten saiatu naiz, baina azkenean liburua biltzen duen metaforarik onena iruditu zait Aulki-jokoa. Kasualitateek horrelako indarrarekin jotzen dutenean kasu egin behar zaiela pentsatzen dut, eta horregatik halaxe gelditu da. Eta metafora horrek biltzen duena zer da? Zer da Aulki-jokoa? Aulki-jokoa bizitzaren metafora da. Denok gabiltza dantzan aulki batzuen inguruan, baina beti egongo da dantzan ari garenak baino aulki bat gutxiago. Aulki-jokoko protagonistak 80-95 urte artekoak dira; atzera eta aurrera dabil liburua, beraien gaztetako istorioak eta gaur egungo elkarrizketak kontatuz. Alde batetik hiltzen doaz, adinagatik, naturak horrela eskatzen duelako, eta fisikoki ere hori ikusten da nobelan: norbait hiltzen denean, bertako gozotegiko langileak aulkia hartu eta beste mahai batera eramaten du, jendea tente baldin badago. Horretaz gain, beste bi aulki garrantzitsu ere badaude nobelan, eta aulki horien jokoa ere bada. Liburu honek Joseba Jaka beka jaso zuen eta bekara aurkezteko proiektu bat idatzi behar izango zenuen. Baina hasierako proiektu hartatik azkeneko emaitza honetara aldea dago, ezta? Bai, nik uste dut fikziozko lan gehienetan bezala oinarria errealitatean daukala, nahiz eta emaitzak ez daukan errealitatearekin zerikusirik edo, zerikusia baldin badu, ez den egiazko historia bat kontatzen 4
Elkarrizketa osoa irakurtzeko hemen[2011-12-12]: http://www.idazleak.org/euskara/idazleak/uxuealberdi-estibaritz/hemeroteka/gertaerak-eurak-baino-inportanteagoak-direla-pertsonaiak-eta-pertsonaienizaera
dena. Nire oinarrizko proiektu hartan zaharren koadrila bat nuen buruan, hamaika ziren koadrila hartan. Irudi horretan aitona-amonak azaltzen ziren gozotegiaren txoko batean hamaika makilarekin. Hamaika makila horiek hor gelditu zitzaizkidan oihartzun bat bezala. Nobela idatzi ahala konturatu nintzen ez nuela lan etnografiko bat egin nahi, nahiago nuen psikologian oinarritu, pertsona batzuen arteko trama izan zedin. Orduan hamaika makila horietako batzuk traba egiten zidatela ohartu nintzen. Liburua erdibidean zegoela I単igo Aranbarriri pasa nion eta pertsonaiak sobran zeuden susmoa zuela esan zidan; urte eta erdi pertsonaia batzuekin lan egin ondoren, gogorra egiten zitzaidan egun batetik bestera akabatzea, baina azkenean hiru-lau pertsonaiaren artean egituratu dut nobela. Protagonistak bakantzearekin batera, hasieran aurrean zenuen errealitate hartatik askatuz joan zara eta gertakarietatik zure irudimenera pasatu zara, ezta? Bai, azken batean, nobelako gertakariak denontzat dira ezagunak, askorentzat niretzat baino gehiago, Gerra Zibilean kokatzen direlako eta nik baino gertuago bizi izan dutelako. Orduan konturatu nintzen, batetik, ezin nuela Gerra Zibila saihestu, adin horretako pertsona batzuen oroitzapenean marka handi bat delako; baina, beste alde batetik, ez nuen nobela historiko bat idatzi nahi. Orduan fantasia edo errealismo magikoa izan da horretarako bidea. Pertsonaia nagusiak zaharrak izateak asko errazten zidan. Zeuk esana da gertaerak eurak baino inportanteagoak direla pertsonaiak eta pertsonaien izaera. Aurkez diezazkiogun irakurleari pertsonaiak: Teresa: Teresa nagusiena da eta nik maiteena dudana. Teresa errebeldea, inkonformista eta neurri batean bere garairako feminista da. Adibidez Kantoietan, herrian, ilea solte eramaten duen neska bakarra da. Teresak nobelan zehar gai sozialak ateratzen ditu. Bi begi nini ditu, begiaren ondoan orban bat duelako, eta beste pertsonaiek baino gehiago ikusten du: jendearen susmo eta asmo txarrak ikusten ditu, besteen ekintzak interpretatzen ditu. Alde batetik freskoa eta askea da, eta bestetik, aldiz, gordina eta gogorra izaten ere badaki
Uxue Alberdi Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarean5 5
http://www.katalogoak.euskadi.net/katalogobateratua/ [2011-12-12]
Alberdi, Uxue (1984-)
Aulki bat elurretan / Uxue Alberdi
(2007)
Alberdi, Uxue (1984-)
Aulki bat elurretan / Uxue Alberdi
(2007)
Alberdi, Uxue (1984-)
Aulki bat elurretan / Uxue Alberdi
(2007)
Alberdi, Uxue (1984-)
Aulki bat elurretan / Uxue Alberdi
(2008)
Alberdi, Uxue (1984-)
Aulki-jokoa / Uxue Alberdi
(2009)
Alberdi, Uxue (1984-)
Aulki-jokoa / Uxue Alberdi
(2009)
Alberdi, Uxue (1984-)
Aulki-jokoa / Uxue Alberdi
(2010)
Alberdi, Uxue (1984-)
Aulki-jokoa / Uxue Alberdi
(2010)
Alberdi, Uxue (1984-)
Ezin dut / testua, Uxue Alberdi; marrazkiak, Jokin Mitxelena
(2011)
Alberdi, Uxue (1984-)
Aulki-jokoa / Uxue Alberdi
(2011
Alberdi, Uxue (1984-)
Aulki-jokoa / Uxue Alberdi
(2010)
Alberdi, Uxue (1984-)
Aulki bat elurretan / Uxue Alberdi
(2010)
Alberdi, Uxue (1984-)
Aulki-jokoa / Uxue Alberdi
(2009)
At! / askoren artea; [Uxue Alberdi... et al.]
(2011)
Bertsoak 2008 [Bideoa]
(2008)
Bertsoak 2009 [Bideoa]
(2009)
Bertsoak 2010 [Bideoa]
(2011)
Eibarko Hiria Gazteen Ipuin Lehiaketa (18.a. 2003. Eibar)
XVIII Concurso Juvenil de Cuentos Ciudad de Eibar = Eibarko Hiria Gazteen XVIII. Ipuin Lehiaketa
(2003)
Fernández Paz, Agustín (1947-)
Maitasuna da geratzen den bakarra / Agustín Fernández Paz ;ilustrazioak, Pablo Auladell ; itzulpena, Uxue Alberdi
(2009)
Halpern, Justin
Aitaren pitokeriak / Justin Halpern ; itzulpena, Uxue Alberdi
(2011)
Literatura lehiaketa (IX. 1994. Bergara
IX. Literatura lehiaketa / Bergarako Udaleko Euskara Batzordea
(1994)
Meinderts, Koos
Itsasargia / [testua] Koos Meinderts ; [ilustrazioak] Annette Fienieg ; [itzulpena, Uxue Alberdi]
(2007)
Misschaert, Inge
Baltaxar inoizko astorik bakartiena / Inge Misschaert ; Marieke Coenen ; [itzulpena, Uxue Alberdi]
(2010)
Morpurgo, Michael (1943-)
Kensukeren mundua / Michael Morpurgo ; marrazkiak, Michael Foreman ; itzulpena, Uxue Alberdi
(2008)
Morpurgo, Michael (1943-)
Kensukeren mundua / Michael Morpurgo ; marrazkiak, Michael Foreman ; itzulpena, Uxue Alberdi
(2009)
Morpurgo, Michael (1943-)
Kensukeren mundua / Michael Morpurgo ; marrazkiak, Michael Foreman ; itzulpena, Uxue Alberdi
(2009)
Vargas, ArĂstides (1954-)
Haritzaren azalera zehatza / ArĂstides Vargas ; itzulpena, Uxue Alberdi
(2008)
Wolff, Ferida
Ipuinen haria / Ferida Wolff, Harriet May Savitz; marrazkiak, Elena Odriozola ; [itzulpena, Uxue Alberdi]
(2008)